| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
೯. ಪೋಟ್ಠಪಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
9. Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā
ಪೋಟ್ಠಪಾದಪರಿಬ್ಬಾಜಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Poṭṭhapādaparibbājakavatthuvaṇṇanā
೪೦೬. ಸಾವತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ। ಜೇತಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ವನೇತಿ ಜೇತೇನ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೇನ ರೋಪಿತೇ ಉಪವನೇ। ನಿವಾಸಫಾಸುತಾದಿನಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮೋ, ವಿಹಾರೋ। ಫೋಟೋ ಪಾದೇಸು ಜಾತೋತಿ ಪೋಟ್ಠಪಾದೋ। ವತ್ಥಚ್ಛಾಯಾಛಾದನಪಬ್ಬಜೂಪಗತತ್ತಾ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲೋತಿ ಮಹಾವಿಭವತಾಯ ಮಹಾಸಾರತಾಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ। ಸಮಯನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೋ, ತಂ ತಂ ಸಮಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪವದನ್ತೀತಿ ಪಕಾರತೋ ವದನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಅತ್ತನಾ ಉಗ್ಗಹಿತನಿಯಾಮೇನ ಯಥಾ ತಥಾ ಸಮಯಂ ವದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪಭುತಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೋದೇಯ್ಯಜಾಣುಸೋಣೀಸೋಣದಣ್ಡಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಯೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಿಕೇ। ತಿನ್ದುಕಾಚೀರಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೋ, ಆರಾಮೋ। ತಥಾ ಏಕಾ ಸಾಲಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕಸಾಲಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ ತಿನ್ದುಕಾಚೀರೇ ಏಕಸಾಲಕೇ।
406.Sāvatthiyanti samīpatthe bhummanti āha ‘‘sāvatthiṃ upanissāyā’’ti. Jetassa kumārassa vaneti jetena nāma rājakumārena ropite upavane. Nivāsaphāsutādinā pabbajitā āramanti etthāti ārāmo, vihāro. Phoṭo pādesu jātoti poṭṭhapādo. Vatthacchāyāchādanapabbajūpagatattā channaparibbājako. Brāhmaṇamahāsāloti mahāvibhavatāya mahāsāratāpatto brāhmaṇo. Samayanti sāmaññaniddeso, taṃ taṃ samayanti attho. Pavadantīti pakārato vadanti, attanā attanā uggahitaniyāmena yathā tathā samayaṃ vadantīti attho. ‘‘Pabhutayo’’ti iminā todeyyajāṇusoṇīsoṇadaṇḍādike saṅgaṇhāti, paribbājakādayoti ādi-saddena channaparibbājakādike. Tindukācīramettha atthīti tindukācīro, ārāmo. Tathā ekā sālā etthāti ekasālako, tasmiṃ tindukācīre ekasālake.
ಅನೇಕಾಕಾರಾನವಸೇಸಞೇಯ್ಯತ್ಥವಿಭಾವನತೋ, ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ತತ್ಥ ಪತ್ಥಟಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಯತೋ ತಸ್ಸ ಞಾಣಜಾಲತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ತದನ್ತೋಗಧತಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾಯೇವ। ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಸಮನ್ನಾಹಾರೇ ಕತೇ ಪಠಮಂ ನೇಸಂ ವೇನೇಯ್ಯಭಾವೇನೇವ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಅಥ ಸರಣಗಮನಾದಿವಸೇನ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ವೀಮಂಸೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ । ನಿರೋಧನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಂ। ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ತತೋ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಸಞ್ಞುಪ್ಪತ್ತಿಂ। ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಞಾಣೇನ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ತೇ ನಿರೋಧಂ, ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು, ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಚ, ತಥಾ ಬ್ಯಾಕರಣವಸೇನ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ। ಹತ್ಥಿಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಹತ್ಥಿಸಾರಿನೋ ಪುತ್ತೋ। ‘‘ಯುಗನ್ಧರಪಬ್ಬತಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಂ ‘‘ತಾದಿಸಂ ಅತ್ಥಿ ಚೇ, ತಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಮೇಘವಣ್ಣನ್ತಿ ರತ್ತಮೇಘವಣ್ಣಂ, ಸಞ್ಝಾಪ್ಪಭಾನುರಞ್ಜಿತಮೇಘಸಙ್ಕಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಗ್ಘನ್ತಿ ಅಭಿನವಂ ಆದಿತೋ ತಥಾಲದ್ಧವೋಹಾರೇನ , ಅನಞ್ಞಪರಿಭೋಗತಾಯ , ತಥಾ ವಾ ಸತ್ಥು ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಸೋ ಪತ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ‘‘ಪಚ್ಚಗ್ಘಂ’’ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಿಲಾದಿವುತ್ತರತನಲಕ್ಖಣೂಪಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಸೋ ಪತ್ತೋ ‘‘ಪಚ್ಚಗ್ಘ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Anekākārānavasesañeyyatthavibhāvanato, aparāparuppattito ca bhagavato ñāṇaṃ tattha patthaṭaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘sabbaññutaññāṇaṃ pattharitvā’’ti, yato tassa ñāṇajālatā vuccati, veneyyānaṃ tadantogadhatā heṭṭhā vuttāyeva. Veneyyasattapariggaṇhanatthaṃ samannāhāre kate paṭhamaṃ nesaṃ veneyyabhāveneva upaṭṭhānaṃ hoti, atha saraṇagamanādivasena kiccanipphatti vīmaṃsīyatīti āha ‘‘kiṃ nu kho bhavissatīti upaparikkhanto’’ti . Nirodhanti saññānirodhaṃ. Nirodhā vuṭṭhānanti tato nirodhato vuṭṭhānaṃ saññuppattiṃ. Sabbabuddhānaṃ ñāṇena saṃsanditvāti yathā te nirodhaṃ, nirodhato vuṭṭhānañca byākariṃsu, byākarissanti ca, tathā byākaraṇavasena saṃsanditvā. Hatthisāriputtoti hatthisārino putto. ‘‘Yugandharapabbataṃ parikkhipitvā’’ti idaṃ parikappavacanaṃ ‘‘tādisaṃ atthi ce, taṃ viyā’’ti. Meghavaṇṇanti rattameghavaṇṇaṃ, sañjhāppabhānurañjitameghasaṅkāsanti attho. Paccagghanti abhinavaṃ ādito tathāladdhavohārena , anaññaparibhogatāya , tathā vā satthu adhiṭṭhānena so patto sabbakālaṃ ‘‘paccagghaṃ’’ tveva vuccati, silādivuttaratanalakkhaṇūpapattiyā vā so patto ‘‘paccaggha’’nti vuccati.
೪೦೭. ಅತ್ತನೋ ರುಚಿವಸೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ, ನ ಪರೇನ ಉಸ್ಸಾಹಿತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅತಿಪ್ಪಗಭಾವಮೇವ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಭೂತಕಥನಂ ನ ತಾವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಭಗವಾ ಹಿ ತದಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ವಾಸನಾಭಾಗಿಯಾಯ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪೋಟ್ಠಪಾದಂ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಯನ್ನೂನಾಹನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಸಂಸಯಪರಿದೀಪನೋ, ಇಧ ಪನ ಸಂಸಯಪರಿದೀಪನೋ ವಿಯ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಂಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತತ್ತಾ। ಪರಿವಿತಕ್ಕಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಏವ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ನ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ಏಸ ಚಿತ್ತಚಾರೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಚಾರಣವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ, ನ ಪನ ಸಂಸಯವಸೇನ। ತೇನಾಹಾತಿ ಯೇನ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತೇನೇವಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಯನ್ನೂನಾಹ’’ನ್ತಿ। ಪರಿಕಪ್ಪನೇ ವಾಯಂ ನಿಪಾತೋ। ‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಪದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಏವ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಯನ್ನೂನಾ’’ತಿ ನಿಪಾತಪದೇನ ಜೋತೀಯತಿ। ಅಹಂ ಯನ್ನೂನ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಯದಿ ಪನಾತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತೇನ ಸಮಾನತ್ಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಪನಾಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
407.Attano rucivasena saddhammaṭṭhitijjhāsayavasena, na parena ussāhitoti adhippāyo. ‘‘Atippagabhāvameva disvā’’ti idaṃ bhūtakathanaṃ na tāva bhikkhācāravelā sampattāti dassanatthaṃ. Bhagavā hi tadā kālasseva vihārato nikkhanto ‘‘vāsanābhāgiyāya dhammadesanāya poṭṭhapādaṃ anuggaṇhissāmī’’ti. Yannūnāhanti aññattha saṃsayaparidīpano, idha pana saṃsayaparidīpano viya. Kasmāti āha ‘‘buddhāna’’ntiādi. Saṃsayo nāma natthi bodhimūle eva samugghāṭitattā. Parivitakkapubbabhāgoti adhippetakiccassa pubbabhāgaparivitakko eva. Buddhānaṃ labbhatīti ‘‘karissāma, na karissāmā’’tiādiko esa cittacāro buddhānaṃ labbhati sambhavati vicāraṇavasena pavattanato, na pana saṃsayavasena. Tenāhāti yena buddhānampi labbhati, tenevāha bhagavā ‘‘yannūnāha’’nti. Parikappane vāyaṃ nipāto. ‘‘Upasaṅkameyya’’nti kiriyāpadena vuccamāno eva hi attho ‘‘yannūnā’’ti nipātapadena jotīyati. Ahaṃ yannūna upasaṅkameyyanti yojanā. Yadi panāti idampi tena samānatthanti āha ‘‘yadi panāhanti attho’’ti.
೪೦೮. ಯಥಾ ಉನ್ನತಪ್ಪಾಯೋ ಸದ್ದೋ ಉನ್ನಾದೋ, ಏವಂ ವಿಪುಲಭಾವೇನ ಉಪರೂಪರಿ ಪವತ್ತೋಪಿ ಉನ್ನಾದೋತಿ ತದುಭಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉನ್ನಾದಿನಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಉಚ್ಚಂ ನದಮಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸಾಯ। ಉದ್ಧಂಗಮನವಸೇನಾತಿ ಉನ್ನತಬಹುಲತಾಯ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪವತ್ತನವಸೇನ। ದಿಸಾಸು ಪತ್ಥಟವಸೇನಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವೇನ ಭೂತಪರಮ್ಪರಾಯ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಪತ್ಥರಣವಸೇನ। ಇದಾನಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪರಿಸಾಯ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದತಾಯ ಕಾರಣಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಮಸ್ಸಾದೋ ನಾಮ ಕಾಮಗುಣಸ್ಸಾದೋ। ಕಾಮಭವಾದಿಗತೋ ಅಸ್ಸಾದೋ ಭವಸ್ಸಾದೋ।
408. Yathā unnatappāyo saddo unnādo, evaṃ vipulabhāvena uparūpari pavattopi unnādoti tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā pāḷiyaṃ ‘‘unnādiniyā’’ti vatvā puna vibhāgena dassetuṃ ‘‘uccāsaddamahāsaddāyā’’ti vuttanti tamatthaṃ vivaranto ‘‘uccaṃ nadamānāyā’’tiādimāha. Assāti parisāya. Uddhaṃgamanavasenāti unnatabahulatāya uggantvā uggantvā pavattanavasena. Disāsu patthaṭavasenāti vipulabhāvena bhūtaparamparāya sabbadisāsu pattharaṇavasena. Idāni paribbājakaparisāya uccāsaddamahāsaddatāya kāraṇaṃ, tassa ca pavattiākāraṃ dassento ‘‘tesañhī’’tiādimāha. Kāmassādo nāma kāmaguṇassādo. Kāmabhavādigato assādo bhavassādo.
೪೦೯. ಸಣ್ಠಪೇಸೀತಿ ಸಂಯಮನವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಠಪೇಸಿ, ಸಣ್ಠಪನಞ್ಚೇತ್ಥ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಗಾರವಸ್ಸ ಜಹಾಪನವಸೇನ ಆಚಾರಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪನಂ, ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಸ್ಸ ನಿಗೂಹನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಪ್ಪಸದ್ದನ್ತಿ ನಿಸ್ಸದ್ದಂ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಹಾಸದ್ದಾಭಾವನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಪ್ಪಮಜ್ಜನ್ತೀತಿ ನ ಅಗಾರವಂ ಕರೋನ್ತಿ।
409.Saṇṭhapesīti saṃyamanavasena sammadeva ṭhapesi, saṇṭhapanañcettha tiracchānakathāya aññamaññasmiṃ agāravassa jahāpanavasena ācārassa sikkhāpanaṃ, yathāvuttadosassa nigūhanañca hotīti āha ‘‘sikkhāpesī’’tiādi. Appasaddanti nissaddaṃ, uccāsaddamahāsaddābhāvanti adhippāyo. Nappamajjantīti na agāravaṃ karonti.
೪೧೦. ನೋ ಆಗತೇ ಆನನ್ದೋತಿ ಭಗವತಿ ಆಗತೇ ನೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆನನ್ದೋ ಪೀತಿ ಹೋತಿ। ಪಿಯಸಮುದಾಚಾರಾತಿ ಪಿಯಾಲಾಪಾ। ‘‘ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನ ಕೇವಲಮಯಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭಗವತೋ ಅಪಚಿತಿಂ ಕರೋನ್ತೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವನ್ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಉಚ್ಚಾಕುಲೀನತಾಯಾ’’ತಿ, ತೇನ ಸಾಸನೇ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾಪಿ ಕುಲಗಾರವೇನ ಭಗವತಿ ಅಪಚಿತಿಂ ಕರೋನ್ತೇ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಕಾ ನಾಮ ಕಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಬ್ಭನ್ತರೇ ಕಥಾ ಕಾ ನಾಮ। ವಿಪ್ಪಕತಾ ಆರದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪರಿಯೋಸಿತಾ। ‘‘ಕಾ ಕಥಾ ವಿಪ್ಪಕತಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ತಸ್ಸಾ ಪರಿಯೋಸಾಪನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ನಾಮ। ‘‘ಕಾ ಕಥಾ’’ತಿ ಚ ಅವಿಸೇಸಚೋದನಾತಿ ಯಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಕಥಾಯ ಪರಿಯೋಸಾಪನಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಞ್ಚ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಪರೇಸಂ ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂನಂ ಅವಿಸಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯನ್ತಂ ನೇತ್ವಾ ದೇಮೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇಸೀ’’ತಿ।
410.Noāgate ānandoti bhagavati āgate no amhākaṃ ānando pīti hoti. Piyasamudācārāti piyālāpā. ‘‘Paccuggamanaṃ akāsī’’ti vatvā na kevalamayameva, atha kho aññepi pabbajitā yebhuyyena bhagavato apacitiṃ karontevāti dassetuṃ ‘‘bhagavantañhī’’tiādiṃ vatvā, tattha kāraṇamāha ‘‘uccākulīnatāyā’’ti, tena sāsane appasannāpi kulagāravena bhagavati apacitiṃ karonte vāti dasseti. Etasmiṃantare kā nāma kathāti etasmiṃ yathāvuttaparicchedabbhantare kathā kā nāma. Vippakatā āraddhā hutvā apariyositā. ‘‘Kā kathā vippakatā’’ti vadanto atthato tassā pariyosāpanaṃ paṭijānāti nāma. ‘‘Kā kathā’’ti ca avisesacodanāti yassā tassā sabbassāpi kathāya pariyosāpanaṃ paṭiññātañca hoti, tañca paresaṃ asabbaññūnaṃ avisayanti āha ‘‘pariyantaṃ netvā demīti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresī’’ti.
ಅಭಿಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Abhisaññānirodhakathāvaṇṇanā
೪೧೧. ಸುಕಾರಣನ್ತಿ ಸುನ್ದರಂ ಅತ್ಥಾವಹಂ ಹಿತಾವಹಂ ಕಾರಣಂ। ನಾನಾತಿತ್ಥೇಸು ನಾನಾಲದ್ಧೀಸು ನಿಯುತ್ತಾತಿ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಕಾ, ತೇ ಏವ ನಾನಾತಿತ್ಥಿಯಾ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ಕುತೂಹಲಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಕೋತೂಹಲಾ, ಸಾ ಏವ ಸಾಲಾತಿ ಕೋತೂಹಲಸಾಲಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಕೋತೂಹಲುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತೋ’’ತಿ। ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧೇತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನಾಯಂ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಞ್ಞಾಸಹಗತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತನಿರೋಧೇ’’ತಿ। ಅಚ್ಚನ್ತನಿರೋಧಸ್ಸ ಪನ ತೇಹಿ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಚ ‘‘ಖಣಿಕನಿರೋಧೇ’’ತಿ ಆಹ। ಕಾಮಂ ಸೋಪಿ ತೇಸಂ ಅವಿಸಯೋವ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ನಿರೋಧಕಥಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಕಿತ್ತಿಘೋಸೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋ ಭವನ್ತರಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕಾರಣಂ ಏವಂ ಹತ್ಥಾಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸಾವಕೇ ಚ ಏದಿಸೇ ಸಂವರಸಮಾದಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ಥುತಿಘೋಸೋ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಪತ್ಥರತಿ। ಪಟಿಭಾಗಕಿರಿಯನ್ತಿ ಪಳಾಸವಸೇನ ಪಟಿಭಾಗಭೂತಂ ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೋ। ಭವನ್ತರಸಮಯನ್ತಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ವುಟ್ಠನಸಮಯಂ ಅಭೂತಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪ್ಪಾದಿಯಂ ವತ್ಥುಂ ಅತ್ತನೋ ಸಮಯಂ ಕತ್ವಾ। ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ‘‘ಏಲಮೂಗೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ , ಏತ್ತಕಂ, ವೇಲಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕಾರಣಂ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ನಿರೋಧಕಥನ್ತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಕಥಂ।
411.Sukāraṇanti sundaraṃ atthāvahaṃ hitāvahaṃ kāraṇaṃ. Nānātitthesu nānāladdhīsu niyuttāti nānātitthikā, te eva nānātitthiyā ka-kārassa ya-kāraṃ katvā. Kutūhalamettha atthīti kotūhalā, sā eva sālāti kotūhalasālā, tenāha ‘‘kotūhaluppattiṭṭhānato’’ti. Saññānirodheti saññāsīsenāyaṃ desanā, tasmā saññāsahagatā sabbepi dhammā saṅgayhanti, tattha pana cittaṃ padhānanti āha ‘‘cittanirodhe’’ti. Accantanirodhassa pana tehi anadhippetattā, avisayattā ca ‘‘khaṇikanirodhe’’ti āha. Kāmaṃ sopi tesaṃ avisayova, atthato pana nirodhakathā vuccamānā tattheva tiṭṭhatīti tathā vuttaṃ. Kittighosoti ‘‘aho buddhānubhāvo bhavantarapaṭicchannaṃ kāraṇaṃ evaṃ hatthāmalakaṃ viya paccakkhato dasseti, sāvake ca edise saṃvarasamādāne patiṭṭhāpetī’’ti thutighoso yāva bhavaggā pattharati. Paṭibhāgakiriyanti paḷāsavasena paṭibhāgabhūtaṃ payogaṃ karonto. Bhavantarasamayanti tatra tatra vuṭṭhanasamayaṃ abhūtaparikappitaṃ kiñci uppādiyaṃ vatthuṃ attano samayaṃ katvā. Kiñcideva sikkhāpadanti ‘‘elamūgena bhavitabbaṃ , ettakaṃ, velaṃ ekasmiṃyeva ṭhāne nisīditabba’’nti evamādikaṃ kiñcideva kāraṇaṃ sikkhākoṭṭhāsaṃ katvā paññapenti. Nirodhakathanti nirodhasamāpattikathaṃ.
ತೇಸೂತಿ ಕೋತೂಹಲಸಾಲಾಯಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ತಿತ್ಥಿಯಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು। ಏಕಚ್ಚೇತಿ ಏಕೇ। ಪುರಿಮೋತಿ ‘‘ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂವಾದೀ। ಯ್ವಾಯಂ ಇಧ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅಸಞ್ಞಭಾವಾವಹಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ। ನಿರೋಧೇತಿ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧೇ। ಹೇತುಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಅಸಞ್ಞಭವೇ ಸಞ್ಞಾಯ ನಿರೋಧೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನುಪ್ಪಾದೋ, ಯೇನ ಚ ತತೋ ಚುತಸ್ಸ ಇಧ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಾದೋ, ತಂ ಅವಿಸಯತಾಯ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ।
Tesūti kotūhalasālāyaṃ sannipatitesu titthiyasamaṇabrāhmaṇesu. Ekacceti eke. Purimoti ‘‘ahetū appaccayā’’ti evaṃvādī. Yvāyaṃ idha uppajjatīti yojanā. Samāpattinti asaññabhāvāvahaṃ samāpattiṃ. Nirodheti saññānirodhe. Hetuṃ apassantoti yena hetunā asaññabhave saññāya nirodho sabbaso anuppādo, yena ca tato cutassa idha pañcavokārabhave tassā uppādo, taṃ avisayatāya apassanto.
ನನ್ತಿ ಪಠಮವಾದಿಂ। ನಿಸೇಧೇತ್ವಾತಿ ‘‘ನ ಖೋ ನಾಮೇತಂ ಭೋ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಅಸಞ್ಞಿಕಭಾವನ್ತಿ ಮುಞ್ಛಾಪತ್ತಿಯಾ ಕಿರಿಯಮಯಸಞ್ಞಾವಸೇನ ವಿಗತಸಞ್ಞಿಭಾವಂ। ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ವಿಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ತಾಪನೇನ ಅತ್ತನ್ತಪೋ। ಘೋರತಪೋತಿ ದುಕ್ಕರತಾಯ ಭೀಮತಪೋ। ಪರಿಮಾರಿತಿನ್ದ್ರಿಯೋತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಿಲಾಪಿತಚಕ್ಖಾದಿನ್ದ್ರಿಯೋ। ಭಗ್ಗೋತಿ ಭಞ್ಜಿತಕುಸಲಜ್ಝಾಸಯೋ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಏವಂ ಸಞ್ಞಾ ಹಿ ಭೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಆಕಾರೇನ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಮಾಹ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಇತೋ ಪರೇಸು ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Nanti paṭhamavādiṃ. Nisedhetvāti ‘‘na kho nāmetaṃ bho evaṃ bhavissatī’’ti evaṃ paṭikkhipitvā. Asaññikabhāvanti muñchāpattiyā kiriyamayasaññāvasena vigatasaññibhāvaṃ. Vakkhati hi ‘‘visaññī hutvā’’ti. Vikkhambhanavasena kilesānaṃ santāpanena attantapo. Ghoratapoti dukkaratāya bhīmatapo. Parimāritindriyoti nibbisevanabhāvāpādanena sabbaso milāpitacakkhādindriyo. Bhaggoti bhañjitakusalajjhāsayo. Evamāhāti ‘‘evaṃ saññā hi bho purisassa attā’’tiādiākārena saññānirodhamāha. Iminā nayena ito paresu dvīsu ṭhānesu yathārahaṃ yojanā veditabbā.
ಆಥಬ್ಬಣಪಯೋಗನ್ತಿ ಆಥಬ್ಬಣವೇದವಿಹಿತಂ ಆಥಬ್ಬಣಿಕಾನಂ ವಿಸಞ್ಞಿಭಾವಾಪಾದನಪಯೋಗಂ। ಆಥಬ್ಬಣಂ ಪಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಆಥಬ್ಬಣವೇದೇ ಆಗತಅಗ್ಗಿಜುಹನಪುಬ್ಬಕಂ ಮನ್ತಜಪ್ಪನಂ ಪಯೋಜೇತ್ವಾ ಸೀಸಚ್ಛಿನ್ನತಾದಿದಸ್ಸನೇನ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಮಾಹ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಸೀಸಚ್ಛಿನ್ನತಾದಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಸ।
Āthabbaṇapayoganti āthabbaṇavedavihitaṃ āthabbaṇikānaṃ visaññibhāvāpādanapayogaṃ. Āthabbaṇaṃ payojetvāti āthabbaṇavede āgataaggijuhanapubbakaṃ mantajappanaṃ payojetvā sīsacchinnatādidassanena saññānirodhamāha. Tassāti yassa sīsacchinnatādi dassitaṃ, tassa.
ಯಕ್ಖದಾಸೀನನ್ತಿ ದೇವದಾಸೀನಂ, ಯಾ ‘‘ದೇವತಾಭತಿಯೋತಿಪಿ’’ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಮದನಿದ್ದನ್ತಿ ಸುರಾಮದನಿಮಿತ್ತಕಂ ಸುಪನಂ ದೇವತೂಪಹಾರನ್ತಿ ನಚ್ಚನಗಾಯನಾದಿನಾ ದೇವತಾನಂ ಪೂಜಂ। ಸುರಾಪಾತಿನ್ತಿ ಪಾತಿಪುಣ್ಣಂ ಸುರಂ। ದಿವಾತಿ ಅತಿದಿವಾ ಉಸ್ಸೂರೇ।
Yakkhadāsīnanti devadāsīnaṃ, yā ‘‘devatābhatiyotipi’’ vuccanti. Madaniddanti surāmadanimittakaṃ supanaṃ devatūpahāranti naccanagāyanādinā devatānaṃ pūjaṃ. Surāpātinti pātipuṇṇaṃ suraṃ. Divāti atidivā ussūre.
ಏಲಮೂಗಕಥಾ ವಿಯಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಣ್ಡಿತಮಾನೀನಂ ಕಥಾ ಅನ್ಧಬಾಲಕಥಾಸದಿಸೀ। ಚತ್ತಾರೋ ನಿರೋಧೇತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಧುರೇ ಚತ್ತಾರೋ ನಿರೋಧೇ ಏತೇ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ನ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರುದ್ಧನಾನಾಸಭಾವೇನ ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಖೋ ಏಕಸಭಾವೇನ, ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞೇನೇವಾತಿ ಇಮೇಹಿ ವುತ್ತಾಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಾಕಾರೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ, ಅಯಂ ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಅನೇಕಾಕಾರವೋಕಾರಂ ನಿರೋಧಂ ವಿಭಾವೇಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತಂ ಅಹೋ ನೂನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಹೋತಿ ಅಚ್ಛರಿಯೇ, ನೂನಾತಿ ಅನುಸ್ಸರಣೇ ನಿಪಾತೋ। ತಸ್ಮಾ ಅಹೋ ನೂನ ಭಗವಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣದೇಸನತ್ತಾ ನಿರೋಧಮ್ಪಿ ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಯ್ಯ ಮಞ್ಞೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅಹೋ ನೂನ ಸುಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಚ್ಛರಿಯವಿಭಾವನತೋ ಏವ ಚೇತ್ಥ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನಂ, ಅಚ್ಛರಿಯತ್ಥೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ಅಹೋ-ಸದ್ದೋ। ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಅನುಸ್ಸರಣಮುಖೇನೇವ ತೇನ ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಹೋ ನೂನಾತಿ ಅನುಸ್ಸರಣತ್ಥೇ’’ತಿ। ಕಾಲಪುಗ್ಗಲಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಬಹುಭೇದತ್ತಾ ಇಮೇಸಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಬಹುವಚನಂ, ಕುಸಲ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ಸಾಮಿವಚನಂ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯಾತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಚಿಣ್ಣತ್ತಾ। ಸಭಾವಂ ಜಾನಾತೀತಿ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಭಾವಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾತಿ।
Elamūgakathā viyāti imesaṃ paṇḍitamānīnaṃ kathā andhabālakathāsadisī. Cattāro nirodheti aññamaññavidhure cattāro nirodhe ete paññapenti. Na ca aññamaññaviruddhanānāsabhāvena tena bhavitabbaṃ, atha kho ekasabhāvena, tenāha ‘‘iminā cā’’tiādi. Aññenevāti imehi vuttākārato aññākāreneva bhavitabbaṃ. ‘‘Ayaṃ nirodho, ayaṃ nirodho’’ti āmeḍitavacanaṃ satthā attano desanāvilāsena anekākāravokāraṃ nirodhaṃ vibhāvessatīti dassanatthaṃ kataṃ aho nūnāti ettha ahoti acchariye, nūnāti anussaraṇe nipāto. Tasmā aho nūna bhagavā anaññasādhāraṇadesanattā nirodhampi aho acchariyaṃ katvā katheyya maññeti adhippāyo. ‘‘Aho nūna sugato’’ti etthāpi eseva nayo. Acchariyavibhāvanato eva cettha dvikkhattuṃ vacanaṃ, acchariyatthopi cettha aho-saddo. So yasmā anussaraṇamukheneva tena gahito, tasmā vuttaṃ ‘‘aho nūnāti anussaraṇatthe’’ti. Kālapuggalādivibhāgena bahubhedattā imesaṃ nirodhadhammānanti bahuvacanaṃ, kusala-saddayogena sāmivacanaṃ bhummatthe daṭṭhabbaṃ. Ciṇṇavasitāyāti nirodhasamāpattiyaṃ vasībhāvassa ciṇṇattā. Sabhāvaṃ jānātīti nirodhassa sabhāvaṃ yāthāvato jānāti.
ಅಹೇತುಕಸಞ್ಞುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Ahetukasaññuppādanirodhakathāvaṇṇanā
೪೧೨. ಘರಮಜ್ಝೇಯೇವ ಪಕ್ಖಲಿತಾತಿ ಘರತೋ ಬಹಿ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಪುರಿಸಾ ಮಗ್ಗಂ ಅನೋತರಿತ್ವಾ ಘರಾಜಿರೇನ ಸಮತಲೇ ವಿವಟಙ್ಗಣೇ ಏವ ಪಕ್ಖಲನಂ ಪತ್ತಾ, ಏವಂ ಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸಾಧಾರಣೋ ಹೇತು, ಸಾಧಾರಣೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏವಮಾದಿ ವಿಭಾಗೇನ ಇಧ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಕಾರಣಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ತಾ ಚೋದನಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾರಣಸ್ಸೇವ ನಾಮ’’ನ್ತಿ।
412.Gharamajjheyevapakkhalitāti gharato bahi gantukāmā purisā maggaṃ anotaritvā gharājirena samatale vivaṭaṅgaṇe eva pakkhalanaṃ pattā, evaṃ sampadamidanti attho. Asādhāraṇo hetu, sādhāraṇo paccayoti evamādi vibhāgena idha payojanaṃ natthi saññāya akāraṇabhāvapaṭikkhepattā codanāyāti vuttaṃ ‘‘kāraṇasseva nāma’’nti.
ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿಪಿ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ‘‘ಸಹೇತೂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪನ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿಯೇವ, ನ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನಂ, ನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಹೇತುಸಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಉಪ್ಪಾದೋ ಹಿ ಸಹೇತುಕೋ , ನ ನಿರೋಧೋ। ಯದಿ ಹಿ ನಿರೋಧೋಪಿ ಸಹೇತುಕೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನಾಪಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಅಙ್ಕುರಾದೀನಂ ವಿಯ, ನ ಚ ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಖಣನಿರೋಧವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಯೋ ಪನ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋವ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ, ಸೋ ‘‘ಸಹೇತುಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ತಥಾರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಅಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾ ಏಕಾ ಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ। (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೧೨) ತತೋ ಏವ ಚ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾಯ ಸಹೇತುಕಂ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಂ ದೀಪೇತು’’ನ್ತಿ।
Pāḷiyaṃ ‘‘uppajjantipi nirujjhantipī’’ti vuttaṃ, tattha ‘‘sahetū sappaccayā saññā uppajjanti, uppannā pana nirujjhantiyeva, na tiṭṭhantī’’ti dassanatthaṃ ‘‘nirujjhantī’’ti vacanaṃ, na nirodhassa sahetusappaccayabhāvadassanatthaṃ. Uppādo hi sahetuko , na nirodho. Yadi hi nirodhopi sahetuko siyā, tassa nirodhenāpi bhavitabbaṃ aṅkurādīnaṃ viya, na ca tassa nirodho atthi. Tasmā vuttanayeneva pāḷiyā attho veditabbo. Ayañca nayo khaṇanirodhavasena vutto. Yo pana yathāparicchinnakālavasena sabbasova anuppādanirodho, so ‘‘sahetuko’’ti veditabbo tathārūpāya paṭipattiyā vinā abhāvato. Tenāha bhagavā ‘‘sikkhā ekā saññā nirujjhatī’’ti. (Dī. ni. 1.412) tato eva ca idhāpi vuttaṃ ‘‘saññāya sahetukaṃ uppādanirodhaṃ dīpetu’’nti.
ಸಿಕ್ಖಾ ಏಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಕರಣೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಏಕ-ಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಇತ್ಥೇಕೇ ಅಭಿವದನ್ತಿ ಸತೋ ವಾ ಪನ ಸತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೮೫ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧) ವಿಯ, ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಾಚೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾ ಏಕಾ ಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಏಕಚ್ಚಾ ಸಞ್ಞಾ ಜಾಯನ್ತೀ’’ತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Sikkhā ekāti ettha sikkhāti karaṇe paccattavacanaṃ, eka-saddo aññapariyāyo ‘‘ittheke abhivadanti sato vā pana sattassā’’tiādīsu (dī. ni. 1.85 ādayo; ma. ni. 3.21) viya, na saṅkhyāvācīti āha ‘‘sikkhā ekā saññā uppajjantīti sikkhāya ekaccā saññā jāyantī’’ti. Sesapadesupi eseva nayo.
೪೧೩. ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ಉಪರಿದೇಸನಾಯಂ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೇನ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಆಗತಾತಿ ಸಭಾವತೋ ಉಪಕಾರತೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತತಿಯಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೇನ ಆಗತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾ ಚಾವುಸೋ ವಿಸಾಖ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ, ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೨) ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ ಆಗತಾ ಏವ, ತಥಾಪಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಯ ಏವ ಅಭಿಸಞ್ಞಾನಿರೋಧೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಇತರಾ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಭಾವೇನ ಆನೀತಾ।
413.Tatthāti tassaṃ uparidesanāyaṃ. Sammādiṭṭhisammāsaṅkappavasena pariyāpannattā āgatāti sabhāvato upakārato ca paññākkhandhe pariyāpannattā saṅgahitattā tatiyā adhipaññāsikkhā sammādiṭṭhisammāsaṅkappavasena āgatā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘yā cāvuso visākha sammādiṭṭhi, yo ca sammāsaṅkappo, ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462) kāmañcettha vuttanayena tissopi sikkhā āgatā eva, tathāpi adhicittasikkhāya eva abhisaññānirodho dassito, itarā tassa sambhārabhāvena ānītā.
ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕರಾಗೋ। ಅಸಮುಪ್ಪನ್ನಕಾಮಚಾರೋತಿ ವತ್ತಮಾನುಪ್ಪನ್ನತಾವಸೇನ ಅಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಕಾಮಚಾರೋ ಯಾ ಕಾಚಿ ಲೋಭುಪ್ಪತ್ತಿ। ಪುರಿಮೋ ವಿಸಯವಸೇನ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಕಾಮಗುಣಾರಮ್ಮಣೋವ ಲೋಭೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಇತರೋ ಪನ ಝಾನನಿಕನ್ತಿಭವರಾಗಾದಿಪ್ಪಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಭಚಾರೋ ಕಾಮನಟ್ಠೇನ ಕಾಮೇಸು ಪವತ್ತನತೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾತಿ। ಉಭಯೇಸಮ್ಪಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾತಿನಾಮತಾ ಸಹಚರಣಞಾಯೇನಾತಿ ‘‘ಕಾಮಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಕತ್ವಾ ತದುಭಯಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ।
Pañcakāmaguṇikarāgoti pañcakāmakoṭṭhāse ārabbha uppajjanakarāgo. Asamuppannakāmacāroti vattamānuppannatāvasena asamuppanno yo koci kāmacāro yā kāci lobhuppatti. Purimo visayavasena niyamitattā kāmaguṇārammaṇova lobho daṭṭhabbo, itaro pana jhānanikantibhavarāgādippabhedo sabbopi lobhacāro kāmanaṭṭhena kāmesu pavattanato. Sabbepi hi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena kāmāti. Ubhayesampi kāmasaññātināmatā sahacaraṇañāyenāti ‘‘kāmasaññā’’ti paduddhāraṃ katvā tadubhayaṃ niddiṭṭhaṃ.
‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಅಸಮುಪ್ಪನ್ನಕಾಮಚಾರತೋ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಸ್ಸ ವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ। ಕಾಮಂ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗೋಪಿ ಅಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಏವ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟೀಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತೇಪಿ ನ ಸಬ್ಬೋ ರಾಗೋ ಸಮುಗ್ಘಾಟಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗಗ್ಗಹಣೇನ ನ ಇತರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ರಾಗಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಹೋತೀತಿ ಉಭಯಸಾಧಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಭಯಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ತದುಭಯಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಸೇಸತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಭಾವತೋ ‘‘ಅಸಮುಪ್ಪನ್ನಕಾಮಚಾರೋ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Tatthā’’tiādi asamuppannakāmacārato pañcakāmaguṇikarāgassa visesadassanaṃ. Kāmaṃ pañcakāmaguṇikarāgopi asamuppanno eva maggena samugghāṭīyati, tasmiṃ pana samugghāṭitepi na sabbo rāgo samugghāṭaṃ gacchati, tasmā pañcakāmaguṇikarāgaggahaṇena na itarassa sabbassa rāgassa gahaṇaṃ hotīti ubhayasādhāraṇena pariyāyena ubhayaṃ saṅgahetvā dassetuṃ pāḷiyaṃ kāmasaññāggahaṇaṃ katanti tadubhayaṃ sarūpato visesato ca dassetvā sabbasaṅgāhikabhāvato ‘‘asamuppannakāmacāropana imasmiṃ ṭhāne vaṭṭatī’’ti vuttaṃ.
ಸದಿಸತ್ತಾತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಿಭಾವೇನ ಸಮಾನತ್ತಾ, ಏತೇನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪುರಿಮಾ’’ತಿ ಸದಿಸಕಪ್ಪನಾವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಾಗತಾ ಹಿ ಇಧ ‘‘ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಅನುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ।
Sadisattāti kāmasaññādibhāvena samānattā, etena pāḷiyaṃ ‘‘purimā’’ti sadisakappanāvasena vuttanti dasseti. Anāgatā hi idha ‘‘nirujjhatī’’ti vuttā anuppādassa adhippetattā, tenāha ‘‘anuppannāva nuppajjatī’’ti.
ನೀವರಣವಿವೇಕತೋ ಜಾತತ್ತಾ ವಿವೇಕಜೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಪೀತಿಸುಖೇಹಿ ಸಹ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಾ, ತಂಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾ ವಾತಿ ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಸಙ್ಖಾತಾ। ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಹಿ ನಿಪುಣತಾಯ ಸುಖುಮಭೂತತಾಯ ಸುಖುಮಸಞ್ಞಾ ಭೂತಾ ಸುಖುಮಭಾವೇನ, ಪರಮತ್ಥಭಾವೇನ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾ। ಝಾನಂ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಸಿದ್ಧಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮತಾ ನೀವರಣವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಓಳಾರಿಕಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಸುಖುಮಾ’’ತಿ। ಭೂತತಾಯಾತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು।
Nīvaraṇavivekato jātattā vivekajehi paṭhamajjhānapītisukhehi saha akkhātabbā, taṃkoṭṭhāsikā vāti vivekajaṃ pītisukhasaṅkhātā. Nānattasaññāpaṭighasaññāhi nipuṇatāya sukhumabhūtatāya sukhumasaññā bhūtā sukhumabhāvena, paramatthabhāvena aviparītasabhāvā. Jhānaṃ taṃsampayuttadhammānaṃ bhāvanāsiddhā saṇhasukhumatā nīvaraṇavikkhambhanavasena viññāyatīti āha ‘‘kāmacchandādioḷārikaṅgappahānavasena sukhumā’’ti. Bhūtatāyāti vijjamānatāya. Sabbatthāti sabbavāresu.
ಸಮಾಪಜ್ಜನಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಯ ವುಟ್ಠಾನಂ ಝಾನೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಯಥಾ ತಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೋ ಧಮ್ಮೇಸು, ನ ಆವಜ್ಜನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನೀತಿ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಚ ಸಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ। ತನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ। ತೇನಾತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ಹೇತುಭೂತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೇತುಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಝಾನಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾವ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ। ತಥಾ ಚೇವ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ ‘‘ತಥಾರೂಪಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ। ಏತೇನುಪಾಯೇನಾತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಸಞ್ಞಾವಸೇನ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾ ಏಕಾ ಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಿಕ್ಖಾ ಏಕಾ ಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಏತೇನ ನಯೇನ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು।
Samāpajjanādhiṭṭhānāni viya vuṭṭhānaṃ jhāne pariyāpannampi hoti yathā taṃ dhammānaṃ bhaṅgakkhaṇo dhammesu, na āvajjanapaccavekkhaṇānīti ‘‘paṭhamajjhānaṃ samāpajjanto adhiṭṭhahanto vuṭṭhahanto ca sikkhatī’’ti vuttaṃ, na ‘‘āvajjanto paccavekkhanto’’ti. Tanti paṭhamajjhānaṃ. Tenāti hetumhi karaṇavacanaṃ, tasmā paṭhamajjhānena hetubhūtenāti attho. Hetubhāvo cettha jhānassa yathāvuttasaññāya uppattiyā sahajātādipaccayabhāvo kāmasaññāya nirodhassa upanissayatāva, tañca kho suttantapariyāyena. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ ‘‘tathārūpāya paṭipattiyā vinā abhāvato’’ti. Etenupāyenāti yvāyaṃ paṭhamajjhānatappaṭipakkhasaññāvasena ‘‘sikkhā ekā saññā uppajjati, sikkhā ekā saññā nirujjhatī’’ti ettha attho vutto, etena nayena. Sabbatthāti sabbavāresu.
೪೧೪. ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ತಂತಂಸಞ್ಞಾನಂ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಙ್ಗವಸೇನ ಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಅಙ್ಗತೋ ಸಮ್ಮಸನ’’ನ್ತಿ ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ। ಅನುಪದಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಞ್ಹಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ಅಙ್ಗತೋ ಸಮ್ಮಸನಂ ಕರೋತಿ, ನ ಚ ಸಞ್ಞಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಙ್ಗಂ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಞ್ಚ ‘‘ಇದಞ್ಚ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಅಙ್ಗತೋ ಸಮ್ಮಸನಂ ಉದ್ಧಟ’’ನ್ತಿ। ಅಙ್ಗತೋತಿ ವಾ ಅವಯವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನುಪದಧಮ್ಮತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತದೇವಾತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಮೇವ।
414. Yasmā panettha samāpattivasena taṃtaṃsaññānaṃ uppādanirodhe vuccamāne aṅgavasena so vuttoti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. ‘‘Aṅgato sammasana’’nti anupadadhammavipassanāya lakkhaṇavacanaṃ. Anupadadhammavipassanañhi karonto samāpattiṃ patvā aṅgato sammasanaṃ karoti, na ca saññā samāpattiyā kiñci aṅgaṃ hoti. Vuttañca ‘‘idañca saññā saññāti evaṃ aṅgato sammasanaṃ uddhaṭa’’nti. Aṅgatoti vā avayavatoti attho, anupadadhammatoti vuttaṃ hoti. Tadevāti ākiñcaññāyatanameva.
ಯತೋ ಖೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ಆದಿಮ್ಹೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಆದಿತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಇತರವಿಭತ್ತಿತೋಪಿ ತೋ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ। ಸಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತೇ ಸಞ್ಞಾ ಸಕಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಕಸಞ್ಞೀ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞವಾ’’ತಿ। ಸಕಸಞ್ಞೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಉಪರಿ ವುಚ್ಚಮಾನನಿರೋಧಪಾದಕತಾಯ ಸಾತಿಸಯಾಯ ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಿಭಾವಜೋತಕೋ ಈ-ಕಾರೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಸಞ್ಞಗ್ಗಂ ಫುಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಕಸಞ್ಞಿತಾಗ್ಗಹಣೇನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಸುಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Yato khoti paccatte nissakkavacananti āha ‘‘yo nāmā’’ti yathā ‘‘ādimhī’’ti etasmiṃ atthe ‘‘ādito’’ti vuccati itaravibhattitopi to-saddassa labbhanato. Sakasmiṃ attanā adhigate saññā sakasaññā, sā etassa atthīti sakasaññī, tenāha ‘‘attano paṭhamajjhānasaññāya saññavā’’ti. Sakasaññīti cettha upari vuccamānanirodhapādakatāya sātisayāya jhānasaññāya atthibhāvajotako ī-kāro daṭṭhabbo, tenevāha ‘‘anupubbena saññaggaṃ phusatī’’tiādi. Tasmā tattha tattha sakasaññitāggahaṇena tasmiṃ tasmiṃ jhāne sabbaso suciṇṇavasībhāvo dīpitoti veditabbaṃ.
ಲೋಕಿಯಾನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಏವ ವಾ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ತಂ ತೇಸು ಸೇಟ್ಠಂ, ತದಗ್ಗೇನ ತೇಸಮ್ಪಿ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ। ‘‘ಲೋಕಿಯಾನ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ತಸ್ಸ ಅಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ। ‘‘ಕಿಚ್ಚಕಾರಕಸಮಾಪತ್ತೀನ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ಅಕಿಚ್ಚಕಾರಕಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ತಸ್ಸ ಅಸೇಟ್ಠಭಾವತೋ। ಅಕಿಚ್ಚಕಾರಕತಾ ಚಸ್ಸಾ ಪಟುಸಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಾಭಾವವಚನತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಥೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ಸಞ್ಞಾ, ಏವಂ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಪೀತಿ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸುಖುಮಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಕತಿವಿಪಸ್ಸಕಾನಂ ಸಮ್ಮಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯರೂಪೇನ ಠಿತಾ, ತದಗ್ಗೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಸಮಾಪತ್ತಿಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ಪಟುಕಿಚ್ಚಕರಣಸಮತ್ಥಾಪಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜುಸಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಆರುಪ್ಪಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೨೮೬) ಸವಿಸೇಸಂ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಉಪರಿಮಾನಂ ಉಪರಿಮಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಅಕಿಚ್ಚಕಾರಿಕಾ, ಇತರಾ ಕಿಚ್ಚಕಾರಿಕಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಪರಿದಮನಾದೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ। ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ।
Lokiyānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, sāmiatthe eva vā. Yadaggena hi taṃ tesu seṭṭhaṃ, tadaggena tesampi seṭṭhanti. ‘‘Lokiyāna’’nti visesanaṃ lokuttarasamāpattīhi tassa aseṭṭhabhāvato. ‘‘Kiccakārakasamāpattīna’’nti visesanaṃ akiccakārakasamāpattito tassa aseṭṭhabhāvato. Akiccakārakatā cassā paṭusaññākiccābhāvavacanato viññāyati. Yatheva hi tattha saññā, evaṃ phassādayo pīti. Yadaggena hi tattha saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattiyā pakativipassakānaṃ sammasituṃ asakkuṇeyyarūpena ṭhitā, tadaggena heṭṭhimasamāpattidhammā viya paṭukiccakaraṇasamatthāpi na hontīti. Svāyamattho paramatthamañjusāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ āruppakathāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.286) savisesaṃ vutto, tasmā tattha vuttanayena veditabbo. Keci pana ‘‘yathā heṭṭhimā heṭṭhimā samāpattiyo uparimānaṃ uparimānaṃ adhiṭṭhānakiccaṃ sādhenti, na evaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti kassacipi adhiṭṭhānakiccaṃ sādheti, tasmā sā akiccakārikā, itarā kiccakārikā vuttā’’ti vadanti, tadayuttaṃ tassāpi vipassanācittaparidamanādīnaṃ adhiṭṭhānakiccasādhanato. Tasmā purimoyeva attho yutto.
ಪಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಸಂವಿದಹತಿ। ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಹಿ ಝಾನಸುಖಂ ಅತ್ತನಿ ಸಂವಿದಹತಿ ನಾಮ। ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಆಯೂಹತಿ, ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಹಿ ಸಮುದಯಟ್ಠೋ। ಯಸ್ಮಾ ನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಚೇತನಾಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಕನ್ತಿಂ ಕುರುಮಾನೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಾ ಇದಾನಿ ಮೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝೇಯ್ಯುಂ ತಂಸಮತಿಕ್ಕಮೇನೇವ ಉಪರಿಝಾನತ್ಥಾಯ ಚೇತನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಸಮ್ಭವತೋ। ಅಞ್ಞಾತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾಹಿ ಅಞ್ಞಾ। ತತೋ ಥೂಲತರಭಾವತೋ ಓಳಾರಿಕಾ। ಕಾ ಪನ ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭವಙ್ಗಸಞ್ಞಾ’’ತಿ। ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಏವ ಹಿ ಉಪರಿಝಾನತ್ಥಾಯ ಚೇತನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಾನಿ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಹೋತಿ। ಯಾವ ಚ ಉಪರಿ ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ತಾವ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಭವಙ್ಗಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭವಙ್ಗಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ।
Pakappetīti saṃvidahati. Jhānaṃ samāpajjanto hi jhānasukhaṃ attani saṃvidahati nāma. Abhisaṅkharotīti āyūhati, sampiṇḍetīti attho. Sampiṇḍanattho hi samudayaṭṭho. Yasmā nikantivasena cetanākiccassa matthakappatti, tasmā phalūpacārena kāraṇaṃ dassento ‘‘nikantiṃ kurumāno abhisaṅkharoti nāmā’’ti vuttaṃ. Imā idāni me labbhamānā ākiñcaññāyatanasaññā nirujjheyyuṃ taṃsamatikkameneva uparijhānatthāya cetanābhisaṅkharaṇasambhavato. Aññāti ākiñcaññāyatanasaññāhi aññā. Tato thūlatarabhāvato oḷārikā. Kā pana tāti āha ‘‘bhavaṅgasaññā’’ti. Ākiñcaññāyatanato vuṭṭhāya eva hi uparijhānatthāya cetanābhisaṅkharaṇāni bhaveyyuṃ, vuṭṭhānañca bhavaṅgavasena hoti. Yāva ca upari jhānasamāpajjanaṃ, tāva antarantarā bhavaṅgappavattīti āha ‘‘bhavaṅgasaññā uppajjeyyu’’nti.
ಚೇತೇನ್ತೋವಾತಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಜ್ಝಾನಂ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತವಾರೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ಏವ। ನ ಚೇತೇತಿ ತಥಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನೇಸು ವಿಯ ವಾ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗಾಭಾವತೋ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗವಸೇನ ಹಿ ಝಾನಂ ಪಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಇಧ ‘‘ಚೇತೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಅಹಮೇತಂ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಮಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಮಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಂ ತತ್ಥ ಸಾಲಯಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ನ ಅನಾಲಯಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಮ್ಪಿ ಝಾನಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಹೀನನಿಕನ್ತಿಕತಾಯ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೋ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ತಥಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಜ್ಝಾನೇಸು ವಿಯ ವಾ ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ವಿವರಣಂ। ‘‘ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ಉಪಮಾಯ ಪಟಿಪಾದೇತಿ।
Cetentovāti nevasaññānāsaññāyatanajjhānaṃ ekaṃ dve cittavāre samāpajjanto eva. Na ceteti tathā heṭṭhimajjhānesu viya vā pubbābhogābhāvato pubbābhogavasena hi jhānaṃ pakappento idha ‘‘cetetī’’ti vutto. Yasmā ‘‘ahametaṃ jhānaṃ nibbattemi upasampādemi samāpajjāmī’’ti evaṃ abhisaṅkharaṇaṃ tattha sālayasseva hoti, na anālayassa, tasmā ekaṃ cittakkhaṇikampi jhānaṃ pavattento tattha appahīnanikantikatāya abhisaṅkharonto evāti attho. Yasmā panassa tathā heṭṭhimajjhānesu viya vā tattha pubbābhogo natthi, tasmā ‘‘na abhisaṅkharotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Imassa bhikkhuno’’tiādi vuttassevatthassa vivaraṇaṃ. ‘‘Svāyamattho’’tiādinā tamevatthaṃ upamāya paṭipādeti.
ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇತಿ ಪಿತುಘರಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಭಾಗೇ। ತತೋ ಪುತ್ತಘರತೋ। ಲದ್ಧಘರಮೇವಾತಿ ಯತೋ ಅನೇನ ಭಿಕ್ಖಾ ಲದ್ಧಾ, ತಮೇವ ಘರಂ ಪುತ್ತಗೇಹಮೇವ। ಆಸನಸಾಲಾ ವಿಯ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿ ತತೋ ಪಿತುಘರಪುತ್ತಘರಟ್ಠಾನಿಯಾನಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ। ಪಿತುಘರಂ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಮ್ಪಿ ಪಿತುಘರಂ ನ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ। ಪುತ್ತಘರಸ್ಸೇವ ಆಚಿಕ್ಖನಂ ವಿಯ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತವಾರೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ನ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಪರತೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಅತ್ಥಾಯ ಏವ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಏವಂ ಅಮನಸಿಕಾರಸಾಮಞ್ಞೇನ, ಮನಸಿಕಾರಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚ ಉಪಮುಪಮೇಯ್ಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಆಚಿಕ್ಖನೇನಪಿ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸೇವ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಮನಸಿಕಾರೇನ ವಿನಾ ಆಚಿಕ್ಖನಂ ಸಮ್ಭವತಿ।
Pacchābhāgeti pitugharassa pacchābhāge. Tato puttagharato. Laddhagharamevāti yato anena bhikkhā laddhā, tameva gharaṃ puttagehameva. Āsanasālā viya ākiñcaññāyatanasamāpatti tato pitugharaputtagharaṭṭhāniyānaṃ nevasaññānāsaññāyatananirodhasamāpattīnaṃ upagantabbato. Pitugharaṃ amanasikaritvāti pavisitvā samatikkantampi pitugharaṃ na manasi katvā. Puttagharasseva ācikkhanaṃ viya ekaṃ dve cittavāre samāpajjitabbampi nevasaññānāsaññāyatanaṃ na manasi katvā parato nirodhasamāpattiatthāya eva manasikāro. Evaṃ amanasikārasāmaññena, manasikārasāmaññena ca upamupameyyatā veditabbā ācikkhanenapi manasikārasseva jotitattā. Na hi manasikārena vinā ācikkhanaṃ sambhavati.
ತಾ ಝಾನಸಞ್ಞಾತಿ ತಾ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತವಾರೇ ಪವತ್ತಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾ। ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಪದೇಸೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಪನ ಉಪರಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ। ಯಥಾ ಚ ಝಾನಸಞ್ಞಾನಂ, ಏವಂ ಇತರಸಞ್ಞಾನಂ ಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಚ ಓಳಾರಿಕಾ ಭವಙ್ಗಸಞ್ಞಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸೋ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸಞ್ಞಾಗ್ಗೇ ಠಿತೋ ಅರಹತ್ತೇ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ದ್ವೀಹಿ ಫಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ಸೋಳಸವಿಧಾ ಞಾಣಚರಿಯಾ, ನವವಿಧಾ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾತಿ ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ ನಿರೋಧಪಟಿಪಾದನಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಫುಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಫುಸನಂ ನಾಮ ವಿನ್ದನಂ ಪಟಿಲದ್ಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿನ್ದತಿ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವ।
Tā jhānasaññāti tā ekaṃ dve cittavāre pavattā nevasaññānāsaññāyatanasaññā. Nirujjhantīti padeseneva nirujjhanti, pubbābhisaṅkhāravasena pana upari anuppādo. Yathā ca jhānasaññānaṃ, evaṃ itarasaññānaṃ pīti āha ‘‘aññā ca oḷārikā bhavaṅgasaññā nuppajjantī’’ti, yathāparicchinnakālanti adhippāyo. So evaṃ paṭipanno bhikkhūti so evaṃ yathāvutte saññāgge ṭhito arahatte, anāgāmiphale vā patiṭṭhito bhikkhu dvīhi phalehi samannāgamo, tiṇṇaṃ saṅkhārānaṃ paṭippassaddhi, soḷasavidhā ñāṇacariyā, navavidhā samādhicariyāti imesaṃ vasena nirodhapaṭipādanapaṭipattiṃ paṭipanno. Phusatīti ettha phusanaṃ nāma vindanaṃ paṭiladdhīti āha ‘‘vindati paṭilabhatī’’ti. Atthato pana yathāparicchinnakālaṃ cittacetasikānaṃ sabbaso appavatti eva.
ಅಭೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಂ ನಿರತ್ಥಕಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಞ್ಞಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ನಿರೋಧಪದೇನ ಅನನ್ತರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಪದೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅನ್ತರೇ ಸಮ್ಪಜಾನಪದಂ ಠಪಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರೋಧಪದೇನ ಅನನ್ತರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅನುಪಟಿ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ತತ್ರಾಪೀತಿ ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪದಾನುಪುಬ್ಬಿಠಪನೇಪಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸತ್ಥೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸ। ಅನ್ತೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ನಿರೋಧಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯೋಸಾನೇ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಸಮ್ಪಜಾನನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನ ನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಪಾಟಿಹಾರಿಕಪಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥಸಾಧಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ’’ತಿ।
Abhīti upasaggamattaṃ niratthakaṃ, tasmā ‘‘saññā’’ icceva attho. Nirodhapadena anantarikaṃ katvā samāpattipade vattabbe tesaṃ dvinnaṃ antare sampajānapadaṃ ṭhapitanti āha ‘‘nirodhapadena anantarikaṃ katvā vutta’’nti, tenāha ‘‘anupaṭi…pe… attho’’ti. Tatrāpīti tasmimpi tathā padānupubbiṭhapanepi ayaṃ visesatthoti yojanā. Sampajānantassāti taṃ taṃ samāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya tattha tattha saṅkhārānaṃ sammasanavasena pajānantassa. Anteti yathāvuttāya nirodhapaṭipattiyā pariyosāne. Dutiyavikappe sampajānantassāti sampajānakārinoti attho, tena nirodhasamāpajjanakassa bhikkhuno ādito paṭṭhāya sabbapāṭihārikapaññāya saddhiṃ atthasādhikā paññā kiccato dassitā hoti, tenāha ‘‘paṇḍitassa bhikkhuno’’ti.
ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಸರೂಪವಿಸೇಸೋ, ಸಮಾಪಜ್ಜನಕೋ, ಸಮಾಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಠಾನಂ, ಕಾರಣಂ, ಸಮಾಪಜ್ಜನಾಕಾರೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ। ತತ್ಥಾತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ। (ವಿಸುದ್ಧೀ॰ ೨.೮೬೭) ಕಥಿತತೋವಾತಿ ಕಥಿತಟ್ಠಾನತೋ ಏವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ನ ಇಧ ತಂ ವದಾಮ ಪುನರುತ್ತಿಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Sabbākārenāti ‘‘samāpattiyā sarūpaviseso, samāpajjanako, samāpajjanassa ṭhānaṃ, kāraṇaṃ, samāpajjanākāro’’ti evamādi sabbappakārena. Tatthāti visuddhimagge. (Visuddhī. 2.867) kathitatovāti kathitaṭṭhānato eva gahetabbā, na idha taṃ vadāma punaruttibhāvatoti adhippāyo.
ಏವಂ ಖೋ ಅಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರತ್ಥೋ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಉಗ್ಗಹಿತಾಕಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ। ಏವಂ ಪೋಟ್ಠಪಾದಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನತ್ಥೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಉಗ್ಗಹಿತಂ ತಯಾತಿ ಅನುಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ।
Evaṃ kho ahanti ettha ākārattho evaṃ-saddo uggahitākāradassananti katvā. Evaṃ poṭṭhapādāti ettha pana sampaṭicchanattho, tenāha ‘‘suuggahitaṃ tayāti anujānanto’’ti.
೪೧೫. ಸಞ್ಞಾ ಅಗ್ಗಾ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಂ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ। ಅಟ್ಠಸು ಸಮಾಪತ್ತೀಸುಪಿ ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಂ ಅತ್ಥಿ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ। ‘‘ಪುಥೂ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಬಹೂನಿಪೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರವಿಸೇಸೋ ಕರಣಪ್ಪಕಾರೋ ಗಹಿತೋ, ನ ಪಕಾರಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಯೇನ ಕಸಿಣೇನಾ’’ತಿ, ಪಥವೀಕಸಿಣೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾ’’ತಿ ಚ। ಝಾನಂ ತಾವ ಯುತ್ತೋ ಕರಣಭಾವೋ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಫುಸನಸ್ಸ ಸಾಧಕತಮಭಾವತೋ, ಕಥಂ ಕಸಿಣಾನನ್ತಿ? ತೇಸಮ್ಪಿ ಸೋ ಯುತ್ತೋ ಏವ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಝಾನಾನಂ ನಿರೋಧಫುಸನಸ್ಸ ಸಾಧಕತಂ ಅಭಾವೋ, ತದಗ್ಗೇನ ಕಸಿಣಾನಮ್ಪಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಅನೇಕಕರಣಾಪಿ ಕಿರಿಯಾ ಹೋತಿಯೇವ ಯಥಾ ‘‘ಅಸ್ಸೇನ ಯಾನೇನ ದೀಪಿಕಾಯ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ।
415. Saññā aggā etthāti saññāggaṃ, ākiñcaññāyatanaṃ. Aṭṭhasu samāpattīsupi saññāggaṃ atthi upalabbhatīti cintetvā. ‘‘Puthū’’ti pāḷiyaṃ liṅgavipallāsaṃ dassento āha ‘‘bahūnipī’’ti. ‘‘Yathā’’ti iminā pakāraviseso karaṇappakāro gahito, na pakārasāmaññanti āha ‘‘yena yena kasiṇenā’’ti, pathavīkasiṇena karaṇabhūtenā’’ti ca. Jhānaṃ tāva yutto karaṇabhāvo saññānirodhaphusanassa sādhakatamabhāvato, kathaṃ kasiṇānanti? Tesampi so yutto eva. Yadaggena hi jhānānaṃ nirodhaphusanassa sādhakataṃ abhāvo, tadaggena kasiṇānampi tadavinābhāvato. Anekakaraṇāpi kiriyā hotiyeva yathā ‘‘assena yānena dīpikāya gacchatī’’ti.
ಏಕವಾರನ್ತಿ ಸಕಿಂ। ಪುರಿಮಸಞ್ಞಾನಿರೋಧನ್ತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಿಪುರಿಮಸಞ್ಞಾಯ ನಿರೋಧಂ, ನ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಞಿತಂ ಸಞ್ಞಾನಿರೋಧಂ। ಏಕಂ ಸಞ್ಞಾಗ್ಗನ್ತಿ ಏಕಂ ಸಞ್ಞಾಭೂತಂ ಅಗ್ಗಂ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಸಞ್ಞಾಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಭಾವತೋ। ಸಞ್ಞಾ ಚ ಸಾ ಅಗ್ಗಞ್ಚಾತಿ ಸಞ್ಞಾಗ್ಗಂ, ನ ಸಞ್ಞಾಸು ಅಗ್ಗನ್ತಿ। ದ್ವೇ ವಾರೇತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ। ಸೇಸಕಸಿಣೇಸೂತಿ ಕಸಿಣಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ನಿರೋಧಕಥಾಯ ಅಧಿಕತತ್ತಾ। ತತೋ ಏವ ಚೇತ್ಥ ಝಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಕಸಿಣಜ್ಝಾನಾನಿ ಏವ ಗಹಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ಕರಣಭೂತೇನಾ’’ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ವದತಿ ಯಥಾ ‘‘ಯೇನ ಯೇನ ಕಸಿಣೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಝಾನಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಗಮನವಸೇನ ವದತಿ। ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬಂ ಏಕವಾರಂ ಸಮಾಪನ್ನಝಾನಂ। ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣೇನ ತಂಸಭಾವಾವಿಸೇಸತೋ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಅಪರಾಪರನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ।
Ekavāranti sakiṃ. Purimasaññānirodhanti kāmasaññādipurimasaññāya nirodhaṃ, na nirodhasamāpattisaññitaṃ saññānirodhaṃ. Ekaṃ saññāgganti ekaṃ saññābhūtaṃ aggaṃ seṭṭhanti attho heṭṭhimasaññāya ukkaṭṭhabhāvato. Saññā ca sā aggañcāti saññāggaṃ, na saññāsu agganti. Dve vāreti dvikkhattuṃ. Sesakasiṇesūti kasiṇānaṃyeva gahaṇaṃ nirodhakathāya adhikatattā. Tato eva cettha jhānaggahaṇena kasiṇajjhānāni eva gahitānīti veditabbaṃ. ‘‘Paṭhamajjhānena karaṇabhūtenā’’ti ārammaṇaṃ anāmasitvā vadati yathā ‘‘yena yena kasiṇenā’’ti ettha jhānaṃ anāmasitvā vuttaṃ. ‘‘Itī’’tiādinā vuttamevatthaṃ saṅgahetvā nigamanavasena vadati. Sabbampīti sabbaṃ ekavāraṃ samāpannajhānaṃ. Saṅgahetvāti sañjānanalakkhaṇena taṃsabhāvāvisesato ekajjhaṃ saṅgahetvā. Aparāparanti punappunaṃ.
೪೧೬. ಝಾನಪದಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಞಾಣಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಪಠಮನಯೇ । ದುತಿಯನಯೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಘಟೇನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಞಾಣಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಠಮನಯೋ ಲೋಕಿಯತ್ತಾ ಓಳಾರಿಕೋ, ದುತಿಯನಯೋ ಮಿಸ್ಸಕೋ ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇತ್ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಂ ಸುಭಂ ಥಿರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಮಗ್ಗಫಲವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಞಾಣಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ತತಿಯನಯೇ। ತಯೋಪೇತೇ ನಯಾ ಮಗ್ಗಸೋಧನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಾ।
416. Jhānapadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhentassa puggalassa vasena saññāñāṇāni dassitāni paṭhamanaye . Dutiyanaye pana yasmā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggena ghaṭentassa maggañāṇaṃ uppajjati, tasmā vipassanāmaggavasena saññāñāṇāni dassitāni. Yasmā pana paṭhamanayo lokiyattā oḷāriko, dutiyanayo missako tasmā tadubhayaṃ asambhāvetvā accantasukhumaṃ subhaṃ thiraṃ nibbattitalokuttarameva dassetuṃ maggaphalavasena saññāñāṇāni dassitāni tatiyanaye. Tayopete nayā maggasodhanavasena dassitā.
‘‘ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಾರೋ’’ತಿ ವಿಭಾವೇತುಂ ತಿಪಿಟಕಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವಾದೋ ಆಭತೋ। ನಿರೋಧಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಕಥಿತೇ ತದನನ್ತರಂ ಸಞ್ಞಾಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಅತ್ಥತೋ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ ನಾಮ, ನಿರೋಧತೋ ಚ ವುಟ್ಠಾನಂ ಅರಹತ್ತಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ ಸಿಯಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಾ, ತತ್ಥ ಸಞ್ಞಾ ಪಧಾನಾ, ತದನನ್ತರಞ್ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣನ್ತಿ ತದುಭಯಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ಥೇರೋ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣನ್ತೀ’’ತಿ ತದಾ ದೀಘನಿಕಾಯತನ್ತಿಂ ಪರಿವತ್ತನ್ತೇ ಇಮಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ತಯೋ ನಯೇ ಕಥೇನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
‘‘Ayaṃ panettha sāro’’ti vibhāvetuṃ tipiṭakamahāsivattheravādo ābhato. Nirodhaṃ pucchitvā tasmiṃ kathite tadanantaraṃ saññāñāṇuppattiṃ pucchanto atthato nirodhato vuṭṭhānaṃ pucchati nāma, nirodhato ca vuṭṭhānaṃ arahattaphaluppattiyā vā siyā anāgāmiphaluppattiyā vā, tattha saññā padhānā, tadanantarañca paccavekkhaṇañāṇanti tadubhayaṃ niddhārento thero ‘‘kiṃ ime bhikkhū bhaṇantī’’tiādimāha . Tattha ‘‘kiṃ ime bhikkhū bhaṇantī’’ti tadā dīghanikāyatantiṃ parivattante imaṃ ṭhānaṃ patvā yathāvuttena paṭipāṭiyā tayo naye kathente bhikkhū sandhāya vadati.
ಯಸ್ಸ ಯಥಾ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಮಗ್ಗಫಲಞಾಣೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ನಿಯಮತೋ ಮಗ್ಗಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಇದಂ ಅರಹತ್ತಫಲ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಫಲಸಮಾಧಿಸಞ್ಞಾಪಚ್ಚಯಾತಿ ಫಲಸಮಾಧಿಸಹಗತಸಞ್ಞಾಪಚ್ಚಯಾ। ಕಿರ-ಸದ್ದೋ ಅನುಸ್ಸರಣತ್ಥೋ। ಯಥಾಧಿಗತಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸರಣಪಕ್ಖಿಯಾ ಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ಸಮಾಧಿಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಗಹಿತಂ ಸಹಚರಣಞಾಯೇನ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ।
Yassa yathā maggavīthiyaṃ maggaphalañāṇesu uppannesu niyamato maggaphalapaccavekkhaṇañāṇāni honti, evaṃ phalasamāpattiyaṃ phalapaccavekkhaṇañāṇanti āha ‘‘pacchā paccavekkhaṇañāṇa’’nti. ‘‘Idaṃ arahattaphala’’nti idaṃ paccavekkhaṇañāṇassa pavattiākāradassanaṃ. Phalasamādhisaññāpaccayāti phalasamādhisahagatasaññāpaccayā. Kira-saddo anussaraṇattho. Yathādhigatadhammānussaraṇapakkhiyā hi paccavekkhaṇā. Samādhisīsena cettha sabbaṃ arahattaphalaṃ gahitaṃ sahacaraṇañāyena, tasmiṃ asati paccavekkhaṇāya asambhavo evāti āha ‘‘idappaccayā’’ti.
ಸಞ್ಞಾಅತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Saññāattakathāvaṇṇanā
೪೧೭. ದೇಸನಾಯ ಸಣ್ಹಭಾವೇನ ಸಾರಮ್ಭಮಕ್ಖಿಸ್ಸಾದಿಮಲವಿಸೋಧನತೋ ಸುತಮಯಞಾಣಂ ನ್ಹಾಪಿತಂ ವಿಯ, ಸುಖುಮಭಾವೇನ ತನುಲೇಪನವಿಲಿತ್ತಂ ವಿಯ, ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತತಾಯ ಕುಣ್ಡಲಾದಿಅಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಂ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ, ತದನುಪಸೇವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ತಥಾಭಾವೋ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಥಾಭಾವಾಪತ್ತಿ, ನಿರೋಧಕಥಾಯ ನಿವೇಸನಞ್ಚಸ್ಸ ಸಿರಿಸಯನಪ್ಪವೇಸನಸದಿಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಣ್ಹಸುಖುಮ…ಪೇ॰… ಆರೋಪಿತೋಪೀ’’ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ನಿರೋಧಕಥಾಯಂ। ಸುಖಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧಿತಾಯ ಅಲಭನ್ತೋ। ಮಲವಿದೂಸಿತತಾಯ ಗೂಥಟ್ಠಾನಸದಿಸಂ। ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಂ। ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅನುಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏದಿಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅನುಜಾನಾಪೇತ್ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಂ ಪನಾತಿ ಓಳಾರಿಕೋ, ಮನೋಮಯೋ, ಅರೂಪೀತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಅತ್ತವಾದಾನಂ ವಸೇನ ತಿವಿಧೇಸು ಕತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಹರನ್ತೋತಿ ವಿದ್ಧಂಸನತೋ ಪರಿಹರನ್ತೋ, ನಿಗೂಹನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಪ್ಪಬನ್ಧಂ ಏಕತ್ತವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ರೂಪೀಭಾವತೋ ‘‘ಓಳಾರಿಕೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚೇತಿ ಅತ್ತವಾದೀ, ಅನ್ನಪಾನೋಪಧಾನತಞ್ಚಸ್ಸ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ರೂಪೀಭಾವತೋ ಏವ ಚ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಞಾಯಾಗತಮೇವ, ಯಂ ವೇದವಾದಿನೋ ‘‘ಅನ್ನಮಯೋ, ಪಾನಮಯೋ’’ತಿ ಚ ದ್ವಿಧಾ ವೋಹರನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾ ‘‘ಓಳಾರಿಕಂ ಖೋ’’ತಿ ಆಹ।
417. Desanāya saṇhabhāvena sārambhamakkhissādimalavisodhanato sutamayañāṇaṃ nhāpitaṃ viya, sukhumabhāvena tanulepanavilittaṃ viya, tilakkhaṇabbhāhatatāya kuṇḍalādialaṅkāravibhūsitaṃ viya ca hoti, tadanupasevato ñāṇassa ca tathābhāvo taṃsamaṅgino puggalassa tathābhāvāpatti, nirodhakathāya nivesanañcassa sirisayanappavesanasadisanti āha ‘‘saṇhasukhuma…pe… āropitopī’’ti. Tatthāti tassaṃ nirodhakathāyaṃ. Sukhaṃ avindanto mandabuddhitāya alabhanto. Malavidūsitatāya gūthaṭṭhānasadisaṃ. Attano laddhiṃ attadiṭṭhiṃ. Anumatiṃ gahetvāti anuññaṃ gahetvā ‘‘ediso me attā’’ti anujānāpetvā, attano laddhiyaṃ patiṭṭhapetvāti attho. Kaṃ panāti oḷāriko, manomayo, arūpīti tiṇṇaṃ attavādānaṃ vasena tividhesu katamanti attho. Pariharantoti viddhaṃsanato pariharanto, nigūhantoti adhippāyo. Yasmā catusantatirūpappabandhaṃ ekattavasena gahetvā rūpībhāvato ‘‘oḷāriko attā’’ti pacceti attavādī, annapānopadhānatañcassa parikappetvā ‘‘sassato’’ti maññati, rūpībhāvato eva ca saññāya aññattaṃ ñāyāgatameva, yaṃ vedavādino ‘‘annamayo, pānamayo’’ti ca dvidhā voharanti, tasmā paribbājako taṃ sandhāyā ‘‘oḷārikaṃ kho’’ti āha.
ತತ್ಥ ಯದಿ ಅತ್ತಾ ರೂಪೀ, ನ ಸಞ್ಞೀ, ಸಞ್ಞಾಯ ಅರೂಪಭಾವತ್ತಾ, ರೂಪಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಅಸಞ್ಜಾನನಸಭಾವತ್ತಾ, ರೂಪೀ ಚ ಸಮಾನೋ ಯದಿ ತವ ಮತೇನ ನಿಚ್ಚೋ, ಸಞ್ಞಾ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತನತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಭೇದಸಬ್ಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚಾ, ಏವಮ್ಪಿ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾ, ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ಅಚೇತನೋತಿ ನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋ, ಫಲಸ್ಸ ಚ ನ ಉಪಭುಞ್ಜಕೋತಿ ಆಪನ್ನಮೇವ, ತೇನಾಹ ‘‘ಓಳಾರಿಕೋ ಚ ಹಿ ತೇ’’ತಿಆದಿ। ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೋತಿ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ , ಜಾನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಚ ಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಾ ಚ ಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಉಪ್ಪಾದಪುಬ್ಬಕೋ ನಿರೋಧೋ, ನ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿರುಜ್ಝಕಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
Tattha yadi attā rūpī, na saññī, saññāya arūpabhāvattā, rūpadhammānañca asañjānanasabhāvattā, rūpī ca samāno yadi tava matena nicco, saññā aparāparaṃ pavattanato tattha tattha bhijjatīti bhedasabbhāvato aniccā, evampi ‘‘aññā saññā, añño attā’’ti saññāya abhāvato acetanoti na kammassa kārako, phalassa ca na upabhuñjakoti āpannameva, tenāha ‘‘oḷāriko ca hi te’’tiādi. Paccāgacchatoti paccāgacchantassa , jānatoti attho. ‘‘Aññā ca saññā uppajjanti, aññā ca saññā nirujjhantī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu uppādapubbako nirodho, na ca uppannaṃ anirujjhakaṃ nāma atthīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘catunnañca khandhāna’’ntiādi.
೪೧೮-೪೨೦. ಮನೋಮಯನ್ತಿ ಝಾನಮನಸೋ ವಸೇನ ಮನೋಮಯಂ। ಯೋ ಹಿ ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯನಿರಪೇಕ್ಖೋ, ಸೋ ಮನಸಾವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಮನೋಮಯೋ। ರೂಪಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸರೀರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ಯಂ ವೇದವಾದಿನೋ ಆನನ್ದಮಯೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಮಯೋತಿ ಚ ದ್ವಿಧಾ ವೋಹರನ್ತಿ। ತತ್ರಾಪೀತಿ ‘‘ಮನೋಮಯೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ। ದೋಸೇ ದಿನ್ನೇತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಾವ ಸಞ್ಞಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದೋಸೇ ದಿನ್ನೇ। ಇಧಾಪಿ ಪುರಿಮವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದೋಸದಸ್ಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಯದಿ ಅತ್ತಾ ಮನೋಮಯೋ, ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೀ, ಅಹೀನಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಚ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಮನೋಮಯೋ ಚ ಹಿ ತೇ’’ತಿಆದಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಠಮಂ ಓಳಾರಿಕಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಮನೋಮಯಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ, ತಞ್ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅರೂಪಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ? ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ, ತಥಾಪಿ ಇಮೇ ತಿತ್ಥಿಯಾ ನಾಮ ಅನವಟ್ಠಿತಚಿತ್ತಾ ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ನಿಖಾತಖಾಣುಕೋ ವಿಯ ಚಞ್ಚಲಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮ ಉಮ್ಮತ್ತಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಪಕತಿಸಞ್ಞಾಯ। ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಂ ಇಚ್ಛತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಉದಯವಯದಸ್ಸನತೋ। ತಥಾಪಿ ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಸಮಞ್ಞಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚ ಅವಿಚ್ಛೇದಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಸಸ್ಸತಂ ಮಞ್ಞತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ಪನ ಸಸ್ಸತಂ ಮಞ್ಞತೀ’’ತಿ।
418-420.Manomayanti jhānamanaso vasena manomayaṃ. Yo hi bāhirapaccayanirapekkho, so manasāva nibbattoti manomayo. Rūpaloke nibbattasarīraṃ sandhāya vadati, yaṃ vedavādino ānandamayo, viññāṇamayoti ca dvidhā voharanti. Tatrāpīti ‘‘manomayo attā’’ti imasmimpi pakkhe. Dose dinneti ‘‘aññāva saññā bhavissatī’’tiādinā dose dinne. Idhāpi purimavāde vuttanayeneva dosadassanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – yadi attā manomayo, sabbaṅgapaccaṅgī, ahīnindriyo ca bhaveyya, evaṃ sati ‘‘rūpaṃ attā siyā, na ca saññī’’ti pubbe viya vattabbaṃ. Tenāha – ‘‘manomayo ca hi te’’tiādi. Kasmā panāyaṃ paribbājako paṭhamaṃ oḷārikaṃ attānaṃ paṭijānitvā taṃ laddhiṃ vissajjetvā puna manomayaṃ attānaṃ paṭijānāti, tañca vissajjetvā arūpiṃ attānaṃ paṭijānātīti? Kāmañcettha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva, tathāpi ime titthiyā nāma anavaṭṭhitacittā thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya cañcalāti dassetuṃ ‘‘yathā nāma ummattako’’tiādi vuttaṃ. Tattha saññāyāti pakatisaññāya. Uppādanirodhaṃ icchati aparāparaṃ pavattāya saññāya udayavayadassanato. Tathāpi ‘‘saññā saññā’’ti pavattasamaññaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tassa ca avicchedaṃ parikappento sassataṃ maññati, tenāha ‘‘attānaṃ pana sassataṃ maññatī’’ti.
ತಥೇವಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ಮನೋಮಯೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ವಾದದ್ವಯೇ ಸಞ್ಞಾಯ ಅತ್ತತೋ ಅಞ್ಞತಾ, ತಥಾ ಚಸ್ಸ ಅಚೇತನತಾದಿದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ದುನ್ನಿವಾರೋ , ತಥೇವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾದೇ ದೋಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಥೇವಸ್ಸ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇನ। ಅಭಿಭೂತತ್ತಾತಿ ಅನಾದಿಕಾಲಭಾವಿತಭಾವೇನ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟತ್ತಾ ನಿವಾರಿತಞಾಣಚಾರತ್ತಾ। ತಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋತಿ ಯೇನ ಸನ್ತತಿಘನೇನ, ಸಮೂಹಘನೇನ ಚ ವಞ್ಚಿತೋ ಬಾಲೋ ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಧಮ್ಮಸಮೂಹಂ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹವಸೇನ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ, ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಚ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ವೋಹರತಿ, ತಂ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿತಂ ಘನಗ್ಗಹಣಂ ವಿನಿಭುಜ್ಜ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನಂ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ, ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ವುಚ್ಚಮಾನಮ್ಪಿ ನಾಞ್ಞಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಭಗವತಾ ವುಚ್ಚಮಾನಮ್ಪಿ ತಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ। ಸಞ್ಞಾ ನಾಮಾಯಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ ನಾನಾಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವೇತಿ ಚಾತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಸಞ್ಞಾಮಯಂ ಸಞ್ಞಾಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚಮೇವ ಕತ್ವಾ ಮಞ್ಞತಿ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಾಯ। ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಪರಮಗಮ್ಭೀರಧಮ್ಮತಾ ನ ಞಾಯತೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಜ್ಜಾನಂ ಖೋ’’ತಿಆದಿ।
Tathevāti yathā ‘‘rūpī attā’’ti, ‘‘manomayo attā’’ti ca vādadvaye saññāya attato aññatā, tathā cassa acetanatādidosappasaṅgo dunnivāro , tatheva imasmiṃ vāde doso. Tenāha ‘‘tathevassa dosaṃ dassento’’ti. Micchādassanenāti attadiṭṭhisaṅkhātena micchābhinivesena. Abhibhūtattāti anādikālabhāvitabhāvena ajjhotthaṭattā nivāritañāṇacārattā. Taṃ nānattaṃ ajānantoti yena santatighanena, samūhaghanena ca vañcito bālo pabandhavasena pavattamānaṃ dhammasamūhaṃ micchāgāhavasena ‘‘attā’’ti, ‘‘nicco’’ti ca abhinivissa voharati, taṃ ekattasaññitaṃ ghanaggahaṇaṃ vinibhujja yāthāvato jānanaṃ ghanavinibbhogo, sabbena sabbaṃ titthiyānaṃ so natthīti ayampi paribbājako tādisassa ñāṇassa paripākassa abhāvato vuccamānampi nāññāsi. Tena vuttaṃ ‘‘bhagavatā vuccamānampi taṃ nānattaṃ ajānanto’’ti. Saññā nāmāyaṃ nānārammaṇā nānākkhaṇe uppajjati, veti cāti saññāyauppādanirodhaṃ passantopi saññāmayaṃ saññābhūtaṃ attānaṃ parikappetvā yathāvuttaghanavinibbhogābhāvato niccameva katvā maññati diṭṭhimaññanāya. Tathābhūtassa ca tassa saṇhasukhumaparamagambhīradhammatā na ñāyatevāti vuttaṃ ‘‘dujjānaṃ kho’’tiādi.
ದಿಟ್ಠಿಆದೀಸು ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನಂ ದಿಟ್ಠಿ। ತಸ್ಸಾ ಏವ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭೂತಂ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ನಿಜ್ಝಾನವಸೇನ ಖಮನಂ ಖನ್ತಿ। ತಥಾ ರೋಚನಂ ರುಚಿ। ‘‘ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿಆದಿ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಯಥಾ ಅರಿಯವಿನಯೇ ಅನ್ತದ್ವಯಂ ಅನುಪಗ್ಗಮ್ಮ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾವಸೇನ ದಸ್ಸನಂ ಹೋತಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾಯೇವ। ಅಞ್ಞದೇವಾತಿ ಯಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿಜ್ಜತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿ, ತತೋ ಅಞ್ಞದೇವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಸ್ಸತಾದಿ ತೇ ಖಮತಿ ಚೇವ ರುಚ್ಚತಿ ಚ। ಆಯುಞ್ಜನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನಂ ಆಯೋಗೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯುತ್ತಪಯುತ್ತತಾ’’ತಿ। ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಪರಮತ್ತಚಿನ್ತನಾದಿಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ । ದುಜ್ಜಾನಮೇತಂ ಧಮ್ಮತಂ ತ್ವಂ ‘‘ಅಯಂ ಪರಮತ್ಥೋ, ಅಯಂ ಸಮ್ಮುತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ದುಬ್ಬಿಭಾಗತ್ತಾ। ‘‘ಯದಿ ಏತಂ ದುಜ್ಜಾನಂ, ತಂ ತಾವ ತಿಟ್ಠತು, ಇಮಂ ಪನತ್ಥಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಸಞ್ಞತೋತಿ ಸಞ್ಞಾಸಭಾವತೋ ಅಞ್ಞೋ ಸಭಾವೋ ವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತನೋ।
Diṭṭhiādīsu ‘‘evameta’’nti dassanaṃ abhinivisanaṃ diṭṭhi. Tassā eva pubbabhāgabhūtaṃ ‘‘evameta’’nti nijjhānavasena khamanaṃ khanti. Tathā rocanaṃ ruci. ‘‘Aññathā’’tiādi tesaṃ diṭṭhiādīnaṃ vibhajitvā dassanaṃ. Tattha aññathāti yathā ariyavinaye antadvayaṃ anupaggamma majjhimā paṭipadāvasena dassanaṃ hoti, tato aññathāyeva. Aññadevāti yaṃ paramatthato vijjati khandhāyatanādi, tassa ca aniccatādi, tato aññadeva paramatthato avijjamānaṃ attānaṃ sassatādi te khamati ceva ruccati ca. Āyuñjanaṃ anuyuñjanaṃ āyogo, tenāha ‘‘yuttapayuttatā’’ti. Paṭipattiyāti paramattacintanādiparibbājakapaṭipattiyā . Dujjānametaṃ dhammataṃ tvaṃ ‘‘ayaṃ paramattho, ayaṃ sammutī’’ti imassa vibhāgassa dubbibhāgattā. ‘‘Yadi etaṃ dujjānaṃ, taṃ tāva tiṭṭhatu, imaṃ panatthaṃ bhagavantaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā yathā paṭipajji, taṃ dassetuṃ ‘‘atha paribbājako’’tiādi vuttaṃ. Añño vā saññatoti saññāsabhāvato añño sabhāvo vā attā hotūti attho. Assāti attano.
ಲೋಕೀಯತಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞಪಾಪಂ, ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋ, ಅತ್ತಾ। ಸೋ ಹಿಸ್ಸ ಕಾರಕೋ, ವೇದಕೋ ಚಾತಿ ಇಚ್ಛಿತೋ। ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೧; ಉದಾ॰ ೫೫) ನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ನ ಹೇಸ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತೋ ತದಸಂವತ್ತನತೋ। ಯೋ ಹಿ ತದಾವಹೋ, ಸೋ ತಂನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭೇಯ್ಯ ಯಥಾ ತಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರೋ। ಏತೇನೇವ ತಸ್ಸ ನ ಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತತಾಪಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ತದೇವ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಂ ಯಥಾ ‘‘ವಿನಯೋ ಏವ ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ, (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೧) ತೇನಾಹ ‘‘ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ನಿಬ್ಬಿದಾವಿರಾಗನಿರೋಧುಪಸಮಾಸಂವತ್ತನಂ ವಟ್ಟನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ವಟ್ಟಸಮ್ಬನ್ಧನತೋ ಚ। ತಥಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮ್ಬೋಧನಿಬ್ಬಾನಾಸಂವತ್ತನಞ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಭಿಜಾನನಾಯಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ। ಸಮ್ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯಾತಿ ತೀರಣಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಸಮ್ಬೋಧನತ್ಥಾಯಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಭಿಜಾನನಾಯಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಜಾನನಾಯ, ತಂ ಪನ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ। ಸಮ್ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯಾತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವೇಧಾಯ।
Lokīyati dissati ettha puññapāpaṃ, tabbipāko cāti loko, attā. So hissa kārako, vedako cāti icchito. Diṭṭhigatanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādi (dī. ni. 1.31; udā. 55) nayappavattaṃ diṭṭhigataṃ. Na hesa diṭṭhābhiniveso diṭṭhadhammikādiatthanissito tadasaṃvattanato. Yo hi tadāvaho, so taṃnissitoti vattabbataṃ labheyya yathā taṃ puññañāṇasambhāro. Eteneva tassa na dhammanissitatāpi saṃvaṇṇitā daṭṭhabbā. Ādibrahmacariyassāti ādibrahmacariyaṃ, tadeva ādibrahmacariyakaṃ yathā ‘‘vinayo eva venayiko’’ti, (pārā. aṭṭha. 21) tenāha ‘‘sikkhattayasaṅkhātassā’’tiādi. Diṭṭhābhinivesassa saṃsāravaṭṭe nibbidāvirāganirodhupasamāsaṃvattanaṃ vaṭṭantogadhattā, tassa vaṭṭasambandhanato ca. Tathā abhiññāsambodhanibbānāsaṃvattanañca daṭṭhabbaṃ. Abhijānanāyāti ñātapariññāvasena abhijānanatthāya. Sambujjhanatthāyāti tīraṇapahānapariññāvasena sambodhanatthāyāti vadanti. Abhijānanāyāti abhiññāpaññāvasena jānanāya, taṃ pana vaṭṭassa paccakkhakaraṇameva hotīti āha ‘‘paccakkhakiriyāyā’’ti. Sambujjhanatthāyāti pariññābhisamayavasena paṭivedhāya.
ಕಾಮಂ ತಣ್ಹಾಪಿ ದುಕ್ಖಸಭಾವಾ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ಸಮುದಯಭಾವೇನ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ತಣ್ಹಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಭಾವನತೋ ಉಪ್ಪಾದನತೋ। ದುಕ್ಖಂ ಪಭಾವೇನ್ತೀಪಿ ತಣ್ಹಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಹಿತಾ ಏವ ಪಭಾವೇತಿ, ನ ಕೇವಲಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ। ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಧಿಗತೇತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ, ತದತ್ಥಂ ಪಟಿಪದಾ ಚಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀಪಟಿಪದಾ। ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವೋತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಮುಪ್ಪಾದೋ। ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಅಸೇಕ್ಖಫಲಾಧಿಗಮೋ। ಆಕಾರನ್ತಿ ತಂ ಗಮನಲಿಙ್ಗಂ।
Kāmaṃ taṇhāpi dukkhasabhāvā, tassā pana samudayabhāvena visuṃ gahitattā ‘‘taṇhaṃ ṭhapetvā’’ti vuttaṃ. Pabhāvanato uppādanato. Dukkhaṃ pabhāventīpi taṇhā avijjādipaccayantarasahitā eva pabhāveti, na kevalāti āha ‘‘sappaccayā’’ti. Ubhinnaṃ appavattīti ubhinnaṃ appavattinimittaṃ, nappavattanti ettha dukkhasamudayā etasmiṃ vā adhigateti appavatti. Dukkhanirodhaṃ nibbānaṃ gacchati adhigacchati, tadatthaṃ paṭipadā cāti dukkhanirodhagāminīpaṭipadā. Maggapātubhāvoti aggamaggasamuppādo. Phalasacchikiriyāti asekkhaphalādhigamo. Ākāranti taṃ gamanaliṅgaṃ.
೪೨೧. ಸಮನ್ತತೋ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ತೋದನಂ ವಿಜ್ಝನಂ ಸನ್ನಿತೋದಕಂ, ವಾಚಾಯಾತಿ ಚ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಚನಪತೋದೇನಾ’’ತಿ। ಸಜ್ಝಬ್ಭರಿತನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಭುಸಂ ಅರಿತಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಸತಮತ್ತೇಹಿ ತುತ್ತಕೇಹಿ ವಿಯ ತಿಂಸಸತಮತ್ತಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾ ವಾಚಾಪತೋದನೇಹಿ ತುದಿಂಸು ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಸಭಾವತೋ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಂ, ನಪಕತಿಆದಿ ವಿಯ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನಂ। ತಚ್ಛನ್ತಿ ಸಚ್ಚಂ। ತಥನ್ತಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ವಿಸಯೇ ಭುಮ್ಮಂ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಠಿತಸಭಾವನ್ತಿ ಅವಟ್ಠಿತಸಭಾವಂ, ತದುಪ್ಪಾದಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮನಿಯಾಮತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸಮ್ಪಾಪನನಿಯಾಮೇನ ನಿಯತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಏದಿಸಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ।
421. Samantato niggaṇhanavasena todanaṃ vijjhanaṃ sannitodakaṃ, vācāyāti ca paccatte karaṇavacananti āha ‘‘vacanapatodenā’’ti. Sajjhabbharitanti samantato bhusaṃ aritaṃ akaṃsūti satamattehi tuttakehi viya tiṃsasatamattā paribbājakā vācāpatodanehi tudiṃsu sabhāvato vijjamānanti paramatthasabhāvato upalabbhamānaṃ, napakatiādi viya anupalabbhamānaṃ. Tacchanti saccaṃ. Tathanti aviparītaṃ lokuttaradhammesūti visaye bhummaṃ te dhamme visayaṃ katvā. Ṭhitasabhāvanti avaṭṭhitasabhāvaṃ, taduppādakanti attho. Lokuttaradhammaniyāmatanti lokuttaradhammasampāpananiyāmena niyataṃ, tenāha ‘‘buddhānañhī’’tiādi. Edisāti ‘‘dhammaṭṭhitata’’ntiādinā vuttappakārā.
ಚಿತ್ತಹತ್ಥಿಸಾರಿಪುತ್ತಪೋಟ್ಠಪಾದವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Cittahatthisāriputtapoṭṭhapādavatthuvaṇṇanā
೪೨೨. ಸುಖುಮೇಸು ಅತ್ಥನ್ತರೇಸೂತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀಸು ಸುಖುಮಞಾಣಗೋಚರೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ಕುಸಲೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಕತಪರಿಚಯತಾಯ ಛೇಕೋ ಅಹೋಸಿ। ಗಿಹಿಭಾವೇ ಆನಿಸಂಸಕಥಾಯ ಕಥಿತತ್ತಾ ಸೀಲವನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಥಾ ಕಥನೇನ ವಿಬ್ಭಮನೇ ನಿಯೋಜಿತತ್ತಾ ಇದಾನಿ ಸಯಮ್ಪಿ ಸೀಲವಾ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಛ ವಾರೇ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೭; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೬೯) ವಿಬ್ಭಮಿ। ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕೇನ ಹಿ ಫಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಮಹಾಸಾವಕಸ್ಸ ಕಥಿತೇತಿ ಮಹಾಸಾವಕಸ್ಸ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಪಸಾದನಕಥಿತನಿಮಿತ್ತಂ। ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲದ್ಧುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ।
422.Sukhumesu atthantaresūti khandhāyatanādīsu sukhumañāṇagocaresu dhammesu. Kusaloti pubbe buddhasāsane kataparicayatāya cheko ahosi. Gihibhāve ānisaṃsakathāyakathitattā sīlavantassa bhikkhuno tathā kathanena vibbhamane niyojitattā idāni sayampi sīlavā eva hutvā cha vāre (dha. pa. aṭṭha. 37; jā. aṭṭha. 1.1.69) vibbhami. Kammasarikkhakena hi phalena bhavitabbaṃ. Mahāsāvakassa kathiteti mahāsāvakassa mahākoṭṭhikattherassa apasādanakathitanimittaṃ. Patiṭṭhātuṃ asakkontoti sāsane patiṭṭhaṃ laddhuṃ asakkonto.
೪೨೩. ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ನತ್ಥಿತಾಯಾತಿ ಸುವುತ್ತದುರುತ್ತಸಮವಿಸಮದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನೋ ಅಭಾವೇನ । ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಾದಿಸೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪುರಿಸೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಏಕನ್ತಿಕಾ, ನಿಬ್ಬಾನಾವಹಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಠಪಿತಾತಿ ವವತ್ಥಾಪಿತಾ। ನ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಾ ನ ಏಕನ್ತಿಕಾ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಾವಹಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿತಾ ವಟ್ಟನ್ತೋಗಧಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
423.Paññācakkhuno natthitāyāti suvuttaduruttasamavisamadassanasamatthapaññācakkhuno abhāvena . Cakkhumāti ettha yādisena cakkhunā puriso ‘‘cakkhumā’’ti vutto, taṃ dassetuṃ ‘‘subhāsitā’’tiādi vuttaṃ. Ekakoṭṭhāsāti ekantikā, nibbānāvahabhāvena nicchitāti adhippāyo. Ṭhapitāti vavatthāpitā. Na ekakoṭṭhāsā na ekantikā, na nibbānāvahabhāvena nicchitā vaṭṭantogadhabhāvatoti adhippāyo.
ಏಕಂಸಿಕಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Ekaṃsikadhammavaṇṇanā
೪೨೫. ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಆರಭೀ’’ತಿ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಪಯೋಜನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ। ಸತಿ ಹಿ ಫಲಸಿದ್ಧಿಯಂ ಹೇತುಸಿದ್ಧೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ। ಪಞ್ಞಾಪಿತನಿಟ್ಠಾಯಾತಿ ಪವೇದಿತವಿಮುತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ ಏತಾಯಾತಿ ‘‘ನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವಿಮುತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ನಿಟ್ಠಾಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಇಧ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ನಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾ ಚ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ನಿಟ್ಠಾಯ। ನಿಯ್ಯಾನಂ ವಾ ನಿಗ್ಗಮನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ವುಪಸಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಯ್ಯಾನಮೇವ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ, ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ, ಸೋ ಏವ ಭಾವೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಮತ್ತಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ, ನ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ತೇಸಂ ಸಮಯೇ ನಿಬ್ಬಾನಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾ ಚ ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ’’ತಿಆದಿ। ಲೋಕಥೂಪಿಕಾದಿವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಅಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ, ಅಞ್ಞಾ ಪಕತೀ’’ತಿ ಪಕತಿಪುರಿಸನ್ತರಾವಬೋಧೋ ಮೋಕ್ಖೋ, ಬುದ್ಧಿಆದಿಗುಣವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಕತ್ತನಿ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಮೋಕ್ಖೋ, ಕಾಯಪವತ್ತಿಗತಿಜಾತಿಬನ್ಧಾನಂ ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನವಸೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತೋ ಮೋಕ್ಖೋ, ಯಞ್ಞೇಹಿ ಜುತೇನ ಪರೇನ ಪುರಿಸೇನ ಸಲೋಕತಾ ಮೋಕ್ಖೋ, ಸಮೀಪತಾ ಮೋಕ್ಖೋ, ಸಹಯೋಗೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಥಾಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಹುತ್ವಾ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಯೇನಾಕಾರೇನ ‘‘ನಿಟ್ಠಾ ಪಾಪುಣೀಯತೀ’’ತಿ ತೇಹಿ ಪವೇದಿತಾ, ತೇನಾಕಾರೇನ ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ। ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ‘‘ನಾಯಂ ನಿಟ್ಠಾ ಪಟಿಪದಾ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಅನತಿಕ್ಕಮನತೋ’’ತಿ ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ನಿವತ್ತತೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾ ನಿಟ್ಠಾ ಪಟಿಪದಾ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಂಸಾರೇ ಏವ ಪರಿಬ್ಭಮಾಪೇನ್ತೀ ನಿವತ್ತತಿ।
425. ‘‘Kasmā ārabhī’’ti kāraṇaṃ pucchitvā ‘‘aniyyānikabhāvadassanattha’’nti payojanaṃ vissajjitaṃ. Sati hi phalasiddhiyaṃ hetusiddhoyeva hotīti. Paññāpitaniṭṭhāyāti paveditavimuttimaggassa, vaṭṭadukkhapariyosānaṃ gacchati etāyāti ‘‘niṭṭhā’’ti vimutti vuttā. Niṭṭhāmaggo hi idha uttarapadalopena ‘‘niṭṭhā’’ti vutto. Tassa hi aniyyānikatā, niyyānikatā ca vuccati, na niṭṭhāya. Niyyānaṃ vā niggamanaṃ nissaraṇaṃ, vaṭṭadukkhassa vupasamoti attho. Niyyānameva niyyānikaṃ, na niyyānikaṃ aniyyānikaṃ, so eva bhāvo aniyyānikabhāvo, tassa dassanatthanti yojetabbaṃ. ‘‘Eva’’nti ‘‘nibbānaṃ nibbāna’’nti vacanamattasāmaññaṃ gahetvā vadati, na pana paramatthato tesaṃ samaye nibbānapaññāpanassa labbhanato, tena vuttaṃ ‘‘sā ca na niyyānikā’’tiādi. Lokathūpikādivasenāti ettha ādi-saddena ‘‘añño puriso, aññā pakatī’’ti pakatipurisantarāvabodho mokkho, buddhiādiguṇavinimuttassa attano sakattani avaṭṭhānaṃ mokkho, kāyapavattigatijātibandhānaṃ appamajjanavasena appavatto mokkho, yaññehi jutena parena purisena salokatā mokkho, samīpatā mokkho, sahayogo mokkhoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Yathāpaññattāti paññattappakārā hutvā na niyyāti, yenākārena ‘‘niṭṭhā pāpuṇīyatī’’ti tehi paveditā, tenākārena tassā appattabbato na niyyāti. Paṇḍitehi paṭikkhittāti ‘‘nāyaṃ niṭṭhā paṭipadā vaṭṭassa anatikkamanato’’ti buddhādīhi paṇḍitehi paṭikkhittā. Nivattatīti paṭikkhepassa kāraṇavacanaṃ, tasmā tehi paññattā niṭṭhā paṭipadā na niyyāti, aññadatthu taṃsamaṅginaṃ puggalaṃ saṃsāre eva paribbhamāpentī nivattati.
ಪಧಾನಂ ಜಾನನಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಜಾನನಂ ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಜೇಟ್ಠಭಾವತೋ, ಇತರಸ್ಸ ಸಂಸಯಾನುಬದ್ಧತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜಾನಂ ಪಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ತೇನೇತ್ಥ ದಸ್ಸನೇನ ಜಾನನಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏಕನ್ತಸುಖೇ ಲೋಕೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಅತ್ಥೀತಿ। ಜಾನನ್ತಿ ವಾ ತಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅನುಮಾನವಿಸಯತಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗೋಚರತಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಅಪಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಲೋಕೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಞಾತೋ, ಉದಾಹು ಅನುಮಾನತೋತಿ।
Padhānaṃ jānanaṃ nāma paccakkhato jānanaṃ tassa pamāṇajeṭṭhabhāvato, itarassa saṃsayānubaddhattāti vuttaṃ ‘‘jānaṃ passa’’nti. Tenettha dassanena jānanaṃ viseseti. Idaṃ vuttaṃ hoti – tumhākaṃ ekantasukhe loke paccakkhato ñāṇadassanaṃ atthīti. Jānanti vā tassa lokassa anumānavisayataṃ pucchati, passanti paccakkhato gocarataṃ. Ayañhettha attho – api tumhākaṃ loko paccakkhato ñāto, udāhu anumānatoti.
ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತೋ ಅತ್ಥೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರಭಾವೇನ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠವಾ, ದಸ್ಸನಭೂತೇನ, ತದನುಗತೇನ ಚ ಞಾಣೇನ ಗಹಿತಪುಬ್ಬಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸರೀರಸಣ್ಠಾನಾದೀನೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಪ್ಪಾಟಿಹೀರಕ ತ’’ನ್ತಿ ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಾಟಿಹೀರಕಂ ತ’’ನ್ತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಾಟಿಹೀರಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ತದೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಉತ್ತರವಿರಹಿತಂ ವಚನಂ। ಪಾಟಿಹಾರಿಯಮೇವೇತ್ಥ ‘‘ಪಾಟಿಹೀರಕ’’ನ್ತಿ ವಾ ವುತ್ತಂ। ನ ಪಾಟಿಹೀರಕಂ ಅಪ್ಪಾಟಿಹೀರಕಂ ಪರೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಉತ್ತರೇಹಿ ಸಉತ್ತರತ್ತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಹರಣವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಸಉತ್ತರಞ್ಹಿ ವಚನಂ ತೇನ ಉತ್ತರೇನ ಪಟಿಹಾರೀಯತಿ ಅತಿವಿಪರಿವತ್ತೀಯತಿ। ತತೋ ಏವ ನಿಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಪಟಿಹರಣಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ।
Yasmā loke paccakkhabhūto attho indriyagocarabhāvena pākaṭo, tasmā vuttaṃ ‘‘diṭṭhapubbānī’’tiādi. Diṭṭhapubbānīti diṭṭhavā, dassanabhūtena, tadanugatena ca ñāṇena gahitapubbānīti attho. Evañca katvā ‘‘sarīrasaṇṭhānādīnī’’ti vacanaṃ samatthitaṃ hoti. ‘‘Appāṭihīraka ta’’nti anunāsikalopaṃ katvā niddesoti āha ‘‘appāṭihīrakaṃ ta’’nti ‘‘appāṭihīraṃ kata’’nti evamettha vaṇṇenti. Paṭipakkhaharaṇato paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ, uttaravirahitaṃ vacanaṃ. Pāṭihāriyamevettha ‘‘pāṭihīraka’’nti vā vuttaṃ. Na pāṭihīrakaṃ appāṭihīrakaṃ parehi vuccamānauttarehi sauttarattā, tenāha ‘‘paṭiharaṇavirahita’’nti. Sauttarañhi vacanaṃ tena uttarena paṭihārīyati ativiparivattīyati. Tato eva niyyānassa paṭiharaṇamaggassa abhāvato ‘‘aniyyānika’’nti vattabbataṃ labhati.
೪೨೬. ವಿಲಾಸೋ ಲೀಳಾ। ಆಕಪ್ಪೋ ಕೇಸಬನ್ಧವತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಆದಿಆಕಾರವಿಸೇಸೋ, ವೇಸಸಂವಿಧಾನಂ ವಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭಾವಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಭಾವೋ’’ತಿ ಚ ಚಾತುರಿಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
426.Vilāso līḷā. Ākappo kesabandhavatthaggahaṇaṃ ādiākāraviseso, vesasaṃvidhānaṃ vā. Ādi-saddena bhāvādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Bhāvo’’ti ca cāturiyaṃ veditabbaṃ.
ತಯೋಅತ್ತಪಟಿಲಾಭವಣ್ಣನಾ
Tayoattapaṭilābhavaṇṇanā
೪೨೮. ಆಹಿತೋ ಅಹಂ ಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಅತ್ತಭಾವಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ। ಕಾಮಭವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತಸ್ಸ ಇತರದ್ವಯತ್ತಭಾವತೋ ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ। ರೂಪಭವಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಝಾನಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ರೂಪೀಭಾವೇನ ಉಪಲಬ್ಭನತೋ। ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ತದಭಾವೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ವೋದಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ತಾಸಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಚಿತ್ತವೋದಾನಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ।
428. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, attabhāvoti āha ‘‘attapaṭilābhoti attabhāvapaṭilābho’’ti. Kāmabhavaṃ dasseti tassa itaradvayattabhāvato oḷārikattā. Rūpabhavaṃ dasseti jhānamanena nibbattaṃ hutvā rūpībhāvena upalabbhanato. Saṃkilesikā dhammā nāma dvādasa akusalacittuppādā tadabhāve kassaci saṃkilesassāpi asambhavato. Vodāniyā dhammā nāma samathavipassanā tāsaṃ vasena sabbaso cittavodānassa sijjhanato.
೪೨೯. ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಮುಚ್ಛೇದೇ ಪನ ನ ಕದಾಚಿಪಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಪಾರಿಪೂರೀ, ವೇಪುಲ್ಲಂ ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸಮುಚ್ಛೇದೇ ಪನ ಸತಿ ಏವ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಫಲಪಞ್ಞಾ-ಗ್ಗಹಣಂ। ತಾ ಹಿ ಸಕಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಏವ ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮತ್ತಾ। ತರುಣಪೀತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮತ್ತಾ ಅಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ದುಬ್ಬಲಾ ಪೀತಿ। ಬಲವತುಟ್ಠೀತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾ ಉಪರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಥಿರತರಾ ಪೀತಿ। ‘‘ಯಂ ಅವೋಚುಮ್ಹಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಂ ವೋಹಾರಂ ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಿಕವೋದಾನಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾಭಿವುದ್ಧಿನಿಟ್ಠಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಿಪೂರಿವೇಪುಲ್ಲಭೂತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ಞಾಣೇನ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕಥಯಿಮ್ಹ। ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ತಸ್ಸ ಮಮ ಓವಾದಕರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ವಿಹರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಪಮೋದಪ್ಪಭಾವಿತಾ ಪೀತಿ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸಾ ಚ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿದ್ವಯಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಸತಿ ಚ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಞಾಣಞ್ಚ ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಸೋ ವಿಹಾರೋ। ಸನ್ತಪಣೀತತಾಯ ಅತಪ್ಪಕೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣೋ ಸುಖವಿಹಾರೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ।
429. Paṭipakkhadhammānaṃ asamucchede pana na kadācipi anavajjadhammānaṃ pāripūrī, vepullaṃ vā sambhavati, samucchede pana sati eva sambhavatīti maggapaññāphalapaññā-ggahaṇaṃ. Tā hi sakiṃ paripuṇṇā paripuṇṇā eva aparihānadhammattā. Taruṇapītīti uppannamattā aladdhāsevanā dubbalā pīti. Balavatuṭṭhīti punappunaṃ uppattiyā laddhāsevanā uparivisesādhigamassa paccayabhūtā thiratarā pīti. ‘‘Yaṃ avocumhā’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – yaṃ vohāraṃ ‘‘saṃkilesikavodāniyadhammānaṃ pahānābhivuddhiniṭṭhaṃ paññāya pāripūrivepullabhūtaṃ imasmiṃyeva attabhāve aparappaccayena ñāṇena paccakkhato sampādetvā viharissatī’’ti kathayimha. Tattha tasmiṃ vihāre tassa mama ovādakarassa bhikkhuno evaṃ vuttappakārena viharaṇanimittaṃ pamodappabhāvitā pīti ca bhavissati, tassā ca paccayabhūtaṃ passaddhidvayaṃ sammadeva upaṭṭhitā sati ca ukkaṃsagataṃ ñāṇañca tathābhūto ca so vihāro. Santapaṇītatāya atappako anaññasādhāraṇo sukhavihāroti vattabbataṃ arahatīti.
ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತೇ ಹೀನಭಾವತೋ ಪೀತಿ ದುಬ್ಬಲಾ ಪಾಮೋಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕಾ, ಸುವಿಭಾವಿತೇ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಗುಣೇ ಸಾ ಪಣೀತಾ ಬಲವಭಾವತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಕಿಚ್ಚಾ ಪೀತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಯೋ ಛಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ। ‘‘ಸುಖೋ ವಿಹಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾಧಿ ಗಹಿತೋ। ಸುಖಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಪರೇ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಸನ್ತಸುಖತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾ ಚತುತ್ಥೇ’’ತಿಆದಿ। ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನಿವತ್ತತೀತಿ ದುಬ್ಬಲಪೀತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಛಸು ಧಮ್ಮೇಸು ನಿವತ್ತತಿ ಹಾಯತಿ। ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭವಿರಹೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಸಬ್ಬದಾ ಪೀತಿ ಬಲವತೀ ಏವ ಹೋತಿ, ನ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವಿಯ ಕದಾಚಿ ದುಬ್ಬಲಾ। ಸುದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವಾತಿ ಉಪರಿ ಮಗ್ಗಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಕಥಿತಂ। ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಾದಕಭಾವೇನ ಝಾನಾನಿ ಕಥೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಕಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಕಥಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಥಿತಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾದಿಕಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾ ಏವ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಥಿತಾ। ಪೀತಿವೇವಚನಮೇವ ಕತ್ವಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪೀತೀನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಪೀತಿವೇವಚನಮೇವ ಕತ್ವಾ। ಪೀತಿಸುಖಾನಂ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ, ‘‘ಸುಖೋ ಚ ವಿಹಾರೋ’’ತಿ ಸಾತಿಸಯಸ್ಸ ಸುಖವಿಹಾರಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ಕಥಿತಾ। ಕಾಮಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇಪಿ ಪೀತಿಸುಖಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭೇನ ನ ಸನ್ತಪಣೀತಾನಿ, ಸನ್ತಪಣೀತಾನಿ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ।
Paṭhamajjhāne paṭiladdhamatte hīnabhāvato pīti dubbalā pāmojjapakkhikā, suvibhāvite pana tasmiṃ paguṇe sā paṇītā balavabhāvato paripuṇṇakiccā pītīti vuttaṃ ‘‘paṭhamajjhāne pāmojjādayo chapi dhammā labbhantī’’ti. ‘‘Sukho vihāro’’ti iminā samādhi gahito. Sukhaṃ gahitanti apare, tesaṃ matena santasukhatāya upekkhā catutthajjhāne ‘‘sukha’’nti icchitā, tenāha ‘‘tathā catutthe’’tiādi. Pāmojjaṃ nivattatīti dubbalapītisaṅkhātaṃ pāmojjaṃ chasu dhammesu nivattati hāyati. Vitakkavicārakkhobhavirahena dutiyajjhāne sabbadā pīti balavatī eva hoti, na paṭhamajjhāne viya kadāci dubbalā. Suddhavipassanā pādakajjhānamevāti upari maggaṃ akathetvā kevalaṃ vipassanāpādakajjhānaṃ kathitaṃ. Catūhi maggehi saddhiṃ vipassanā kathitāti vipassanāya pādakabhāvena jhānāni kathetvā tato paraṃ vipassanāpubbakā cattāropi maggā kathitāti attho. Catutthajjhānikaphalasamāpatti kathitāti paṭhamajjhānikādikā phalasamāpattiyo akathetvā catutthajjhānikā eva phalasamāpatti kathitā. Pītivevacanameva katvāti dvinnaṃ pītīnaṃ ekasmiṃ cittuppāde anuppajjanato pāmojjaṃ pītivevacanameva katvā. Pītisukhānaṃ apariccattattā, ‘‘sukho ca vihāro’’ti sātisayassa sukhavihārassa gahitattā ca dutiyajjhānikaphalasamāpatti nāma kathitā. Kāmaṃ paṭhamajjhānepi pītisukhāni labbhanti, tāni pana vitakkavicārakkhobhena na santapaṇītāni, santapaṇītāni ca idhādhippetāni.
೪೩೨-೪೩೭. ವಿಭಾವನತ್ಥೋತಿ ಪಕಾಸನತ್ಥೋ ಸರೂಪತೋ ನಿರೂಪನತ್ಥೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ’’ತಿಆದಿ। ನನ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಂ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭಂ। ಸಪ್ಪಟಿಹರಣನ್ತಿ ಪರೇನ ಚೋದಿತವಚನೇನ ಸಪರಿಹಾರಂ ಸಉತ್ತರಂ। ತುಚ್ಛೋತಿ ಮುಸಾ ಅಭೂತೋ। ಸ್ವೇವಾತಿ ಸೋ ಏವ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸಮಯೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಹೋತಿ। ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋತ್ವೇವ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ, ನ ನಂ ಸರೂಪತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ। ರೂಪಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ಧಮ್ಮಾತಿ ರೂಪವೇದನಾದಯೋ ಏವ ಏತ್ಥ ಲೋಕೇ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ। ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಪನ ತೇ ರೂಪಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಮಮತ್ತಮೇತ’’ನ್ತಿ। ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ನಾಮಭೂತಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತತಾವಸೇನ।
432-437.Vibhāvanatthoti pakāsanattho sarūpato nirūpanattho, tenāha ‘‘ayaṃ so’’tiādi. Nanti oḷārikaṃ attapaṭilābhaṃ. Sappaṭiharaṇanti parena coditavacanena saparihāraṃ sauttaraṃ. Tucchoti musā abhūto. Svevāti so eva attapaṭilābho. Tasmiṃ samaye hotīti tasmiṃ paccuppannasamaye vijjamāno hoti. Attapaṭilābhotveva niyyātesi, na naṃ sarūpato nīharitvā dassesi. Rūpādayo cettha dhammāti rūpavedanādayo eva ettha loke sabhāvadhammā. Attapaṭilābhoti pana te rūpādike pañcakkhandhe upādāya paññatti, tenāha ‘‘nāmamattameta’’nti. Nāmapaṇṇattivasenāti nāmabhūtapaññattimattatāvasena.
೪೩೮. ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋತಿ ರೂಪಾದಿಕೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ವಾ। ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿನಯನತ್ಥನ್ತಿ ಯಥಾ ಪರೇ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯುಂ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಕಾಲವಿಭಾಗತೋ ಪಟಿಪದಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಞಾಪನವಸೇನ ವಿನಯನತ್ಥಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಚ್ಚೋ ಅಹೋಸೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತೀತಸಮಯೇ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾಯ ಸಚ್ಚಭೂತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಅಹೋಸಿ, ನ ಪನ ಅನಾಗತೋ ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ ತದುಪಾದಾನಸ್ಸ ತದಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ಯೇ ತೇ ಅತೀತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅತೀತಸಮಯೇ ಅತೀತತ್ತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಭೂತಾ ರೂಪಾದಯೋ। ತೇ ಏತರಹಿ ನತ್ಥಿ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ। ತತೋ ಏವ ಅಹೇಸುನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇ ಲಬ್ಭನತೋ। ಸೋಪಿ ತದುಪಾದಾನೋ ಮೇ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತೀತಸಮಯೇ ಸಚ್ಚೋ ಭೂತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಅನಾಗತಾನಞ್ಚೇವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಾದಾನಭೂತಾನಂ ತದಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅತೀತಸಮಯೇ ಅಭಾವಾ ತದುಪಾದಾನೋ ಅನಾಗತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಚ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ ತಸ್ಮಿಂ ಅತೀತಸಮಯೇ ಮೋಘೋ ತುಚ್ಛೋ ಮುಸಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾಮಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತಮೇವ। ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ।
438.Evañcapana vatvāti ‘‘attapaṭilābhoti rūpādike upādāya paññattimatta’’nti imamatthaṃ ‘‘yasmiṃ citta samaye’’tiādinā vatvā. Paṭipucchitvā vinayanatthanti yathā pare puccheyyuṃ, tenākārena kālavibhāgato paṭipadāni pucchitvā tassa atthassa ñāpanavasena vinayanatthaṃ. Tasmiṃ samaye sacco ahosīti tasmiṃ atītasamaye upādānassa vijjamānatāya saccabhūto vijjamāno viya vattabbo ahosi, na pana anāgato idāni paccuppanno vā attapaṭilābho tadupādānassa tadā avijjamānattā. Ye te atītā dhammā atītasamaye atītattapaṭilābhassa upādānabhūtā rūpādayo. Te etarahi natthi niruddhattā. Tato eva ahesunti saṅkhyaṃ gatā. Tasmāti tasmiṃyeva samaye labbhanato. Sopi tadupādāno me attapaṭilābho tasmiṃyeva atītasamaye sacco bhūto vijjamāno viya ahosi. Anāgatapaccuppannānanti anāgatānañceva paccuppannānañca rūpadhammānaṃ upādānabhūtānaṃ tadā tasmiṃ atītasamaye abhāvā tadupādāno anāgato paccuppanno ca attapaṭilābho tasmiṃ atītasamaye mogho tuccho musā natthīti attho. Nāmamattamevāti samaññāmattameva. Attapaṭilābhaṃ paṭijānāti paramatthato anupalabbhamānattā.
‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೇ ತೇ ಅನಾಗತಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಏತರಹಿ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪನ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋಪಿ ಮೇ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇ ಸಚ್ಚೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ತದಾ ಅಭಾವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮೋಘೋ ಅತೀತೋ ಮೋಘೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ। ಯೇ ಇಮೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಏತರಹಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋಯಂ ಮೇ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ, ಸೋ ಇದಾನಿ ಸಚ್ಚೋ। ಅತೀತಾನಾಗತಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಇದಾನಿ ಅಭಾವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮೋಘೋ ಅತೀತೋ ಮೋಘೋ ಅನಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥತೋ ನಾಮಮತ್ತಮೇವ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
‘‘Eseva nayo’’ti iminā ye te anāgatā dhammā, te etarahi natthi, ‘‘bhavissantī’’ti pana saṅkhyaṃ gamissanti, tasmā sopi me attapaṭilābho tasmiṃyeva samaye sacco bhavissati. Atītapaccuppannānaṃ pana dhammānaṃ tadā abhāvā tasmiṃ samaye mogho atīto mogho paccuppanno. Ye ime paccuppannā dhammā, te etarahi atthi, tasmā yoyaṃ me attapaṭilābho, so idāni sacco. Atītānāgatānaṃ pana dhammānaṃ idāni abhāvā tasmiṃ samaye mogho atīto mogho anāgatoti evaṃ atthato nāmamattameva attapaṭilābhaṃ paṭijānātīti imamatthaṃ atidisati.
೪೩೯-೪೪೩. ಸಂಸನ್ದಿತುನ್ತಿ ಸಮಾನೇತುಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಖೀರಂ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಞ್ಞಿತಂ ಉಪಾದಾನವಿಸೇಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಖೀರಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ। ನ ತಸ್ಮಿಂ…ಪೇ॰… ಗಚ್ಛತಿ ಖೀರಪಞ್ಞತ್ತಿಉಪಾದಾನಸ್ಸ ದಧಿಆದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನುಪಾದಾನತೋ। ಪಟಿನಿಯತವತ್ಥುಕಾ ಹಿ ಏಕಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾ, ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವಚನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ನಿರುತ್ತಿ। ನಮನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಾಮಂ। ವೋಹರನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವೋಹಾರೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಖೀರೇ ವುತ್ತನಯಂ ದಧಿಆದೀಸು ಅತಿದಿಸತಿ।
439-443.Saṃsanditunti samānetuṃ. Yasmiṃ samaye khīraṃ hotīti yasmiṃ kāle bhūtupādāyasaññitaṃ upādānavisesaṃ upādāya khīrapaññatti hoti. Na tasmiṃ…pe… gacchati khīrapaññattiupādānassa dadhiādipaññattiyā anupādānato. Paṭiniyatavatthukā hi ekā lokasamaññā, tenāha ‘‘ye dhamme upādāyā’’tiādi. Tattha saṅkhāyati etāyāti saṅkhā, paññatti. Niddhāretvā vacanti vadanti etāyāti nirutti. Namanti etenāti nāmaṃ. Voharanti etenāti vohāro, paññattiyeva. Esa nayo sabbatthāti ‘‘yasmiṃ samaye’’tiādinā khīre vuttanayaṃ dadhiādīsu atidisati.
ಸಮನುಜಾನನಮತ್ತಕಾನೀತಿ ‘‘ಇದಂ ಖೀರಂ, ಇದಂ ದಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಾದಿಸೇ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪವಿಸೇಸೇ ಲೋಕೇ ಪರಮ್ಪರಾಭತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಮನುಜಾನನಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠಂ ರೂಪಾದಿಖನ್ಧಸಮೂಹಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಓಳಾರಿಕೋ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಮನೋಮಯೋ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಅರೂಪೋ ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಚ ತಥಾ ತಥಾ ಸಮನುಜಾನನಮತ್ತಕಾನಿ, ನ ಚ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಉಪಾದಾನತೋ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿರುತ್ತಿಮತ್ತಕಾನೀತಿ ಸದ್ದನಿರುತ್ತಿಯಾ ಗಹಣೂಪಾಯಮತ್ತಕಾನಿ। ‘‘ಸತ್ತೋ ಫಸ್ಸೋತಿ ಹಿ ಸದ್ದಗ್ಗಹಣುತ್ತರಕಾಲಂ ತದನುವಿದ್ಧಪಣ್ಣತ್ತಿಗ್ಗಹಣಮುಖೇನೇವ ತದತ್ಥಾವಬೋಧೋ। ವಚನಪಥಮತ್ತಕಾನೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ವೋಹಾರಮತ್ತಕಾನೀತಿ ತಥಾ ತಥಾ ವೋಹಾರಮತ್ತಕಾನಿ। ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಕಾನೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ, ತಂತಂನಾಮಪಞ್ಞಾಪನಮತ್ತಕಾನಿ। ಸಬ್ಬಮೇತನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ತಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪೋಸೋ’’ತಿ ವಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ವೋಹಾರಮತ್ತಕಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸತ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿ।
Samanujānanamattakānīti ‘‘idaṃ khīraṃ, idaṃ dadhī’’tiādinā tādise bhūtupādāyarūpavisese loke paramparābhataṃ paññattiṃ appaṭikkhipitvā samanujānanaṃ viya paccayavisesavisiṭṭhaṃ rūpādikhandhasamūhaṃ upādāya ‘‘oḷāriko attapaṭilābho’’ti ca ‘‘manomayo attapaṭilābho’’ti ca ‘‘arūpo attapaṭilābho’’ti ca tathā tathā samanujānanamattakāni, na ca tabbinimutto upādānato añño koci attho atthīti attho. Niruttimattakānīti saddaniruttiyā gahaṇūpāyamattakāni. ‘‘Satto phassoti hi saddaggahaṇuttarakālaṃ tadanuviddhapaṇṇattiggahaṇamukheneva tadatthāvabodho. Vacanapathamattakānīti tasseva vevacanaṃ. Vohāramattakānīti tathā tathā vohāramattakāni. Nāmapaṇṇattimattakānīti tasseva vevacanaṃ, taṃtaṃnāmapaññāpanamattakāni. Sabbametanti ‘‘attapaṭilābho’’ti vā ‘‘satto’’ti vā ‘‘poso’’ti vā sabbametaṃ vohāramattakaṃ paramatthato anupalabbhanato, tenāha ‘‘yasmā paramatthato satto nāma natthī’’tiādi.
ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ತಂ ಬುದ್ಧೇಹಿಪಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ದ್ವೇ ಕಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಕಥನಂ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ। ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಥನಂ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿಕಥಾಪಿ ಪರಮತ್ಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಕಥಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಾತಿ ಕತ್ವಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ। ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮೋ ಹಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚೋ, ದುಕ್ಖೋ, ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ , ನ ಸಮ್ಮುತಿಧಮ್ಮೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ದುವಿಧಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾಪವತ್ತೀತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಾಯ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಕಥಾ ಚ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾ ದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ವಿನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಭಗವಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಂಯೇವ ಕಥೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಆದಿತೋವ…ಪೇ॰… ಕಥೇತೀ’’ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿ, ತೇನಸ್ಸ ಕತ್ಥಚಿ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾಪುಬ್ಬಿಕಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ ಹೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ಪರಮತ್ಥಕಥಾಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ। ಇತಿ ವಿನೇಯ್ಯದಮನಕುಸಲಸ್ಸ ಸತ್ಥು ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ತಥಾ ತಥಾ ದೇಸನಾಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪನ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮತಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಏವ ಸಮ್ಮುತಿಂ ಅನುವತ್ತತಿ, ಸಮ್ಮುತಿಂ ಅಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋಯೇವ ಧಮ್ಮತಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ತತ್ಥ ಅಭಿನಿವೇಸಾತಿಧಾವನಾನಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಜನಪದನಿರುತ್ತಿಂ ನಾಭಿನಿವಿಸೇಯ್ಯ, ಸಮಞ್ಞಂ ನಾತಿಧಾವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
Yadi evaṃ kasmā taṃ buddhehipi vuccatīti āha ‘‘buddhānaṃ pana dve kathā’’tiādi. Sammutiyā vohārassa kathanaṃ sammutikathā. Paramatthassa sabhāvadhammassa kathanaṃ paramatthakathā. Aniccādikathāpi paramatthasannissitakathā paramatthakathāti katvā paramatthakathā. Paramatthadhammo hi ‘‘anicco, dukkho, anattā’’ti ca vuccati , na sammutidhammo. Kasmā panevaṃ duvidhā buddhānaṃ kathāpavattīti tattha kāraṇamāha ‘‘tattha yo’’tiādinā. Yasmā paramatthakathāya saccasampaṭivedho, ariyasaccakathā ca sikhāppattā desanā, tasmā vineyyapuggalavasena sammutikathaṃ kathentopi bhagavā paramatthakathaṃyeva kathetīti āha ‘‘tassa bhagavā āditova…pe… kathetī’’ti, tenāha ‘‘tathā’’tiādi, tenassa katthaci sammutikathāpubbikā paramatthakathā hoti puggalajjhāsayavasena, katthaci paramatthakathāpubbikā sammutikathā. Iti vineyyadamanakusalassa satthu vineyyajjhāsayavasena tathā tathā desanāpavattīti dasseti. Sabbattha pana bhagavā dhammataṃ avijahanto eva sammutiṃ anuvattati, sammutiṃ apariccajantoyeva dhammataṃ vibhāveti, na tattha abhinivesātidhāvanāni. Vuttañhetaṃ ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniviseyya, samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti.
ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮುತಿಂ ಕತ್ವಾ ಕಥನಂ ಪನ ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣನ್ತಿ ತಂ ಕಾರಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕತಿಯಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನನು ಚ ಸಮ್ಮುತಿ ನಾಮ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಅಭೂತಾ, ತಂ ಕಥಂ ಬುದ್ಧಾ ಕಥೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಮುತಿಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಚ್ಚಮೇವಾತಿ ತಥಮೇವ। ಸಭಾವಮೇವಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿಭಾವೇನ ತಂಸಭಾವಮೇವ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅಮುಸಾವಾ’’ತಿ। ಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ಪನ ಸಚ್ಚಾದಿಭಾವೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ।
Paṭhamaṃ sammutiṃ katvā kathanaṃ pana veneyyavasena yebhuyyena buddhānaṃ āciṇṇanti taṃ kāraṇena saddhiṃ dassento ‘‘pakatiyā panā’’tiādimāha. Nanu ca sammuti nāma paramatthato avijjamānattā abhūtā, taṃ kathaṃ buddhā kathentīti āha ‘‘sammutikathaṃ kathentāpī’’tiādi. Saccamevāti tathameva. Sabhāvamevāti sammutibhāvena taṃsabhāvameva, tenāha ‘‘amusāvā’’ti. Paramatthassa pana saccādibhāve vattabbameva natthi.
ಇಮೇಸಂ ಪನ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಾನಂ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ? ಯಸ್ಮಿಂ ಭಿನ್ನೇ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ವಾ ಅವಯವವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ಕತೇ ನ ತಂಸಞ್ಞಾ, ಸೋ ಘಟಪಟಾದಿಪ್ಪಭೇದೋ ಸಮ್ಮುತಿ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಪರಮತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವೇ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಮುತಿಪಿ ಸಚ್ಚಸಭಾವಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕ್ಖಾಸೀ’’ತಿಆದಿ।
Imesaṃ pana sammutiparamatthānaṃ ko viseso? Yasmiṃ bhinne, buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsaññā, so ghaṭapaṭādippabhedo sammuti, tabbipariyāyato paramattho. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve ayaṃ nayo labbhati. Evaṃ santepi vuttanayena sammutipi saccasabhāvā evāti āha ‘‘duve saccāni akkhāsī’’tiādi.
ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಸಚ್ಚಸಭಾವಂ ಕಾರಣೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ ವಿಸಂವಾದನಾಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ಹೇತುಮಾಹ ‘‘ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣ’’ನ್ತಿ। ಲೋಕಸಿದ್ಧಾ ಹಿ ಸಮ್ಮುತಿ ಸಙ್ಕೇತವಚನಸ್ಸ ಅವಿಸಂವಾದನತಾಯ ಕಾರಣಂ। ಪರಮೋ ಉತ್ತಮೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಭೂತಸಭಾವೋ। ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ ಯಾಥಾವತೋ ಅವಿಸಂವಾದನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತನತೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ ಭೂತಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ, ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಯೋ ಭೂತೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಙ್ಗನಂ ಞಾಪನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ।
Idāni nesaṃ saccasabhāvaṃ kāraṇena dassento ‘‘saṅketavacanaṃ saccanti gāthamāha. Tattha saṅketavacanaṃ saccaṃ visaṃvādanābhāvato. Tattha hetumāha ‘‘lokasammutikāraṇa’’nti. Lokasiddhā hi sammuti saṅketavacanassa avisaṃvādanatāya kāraṇaṃ. Paramo uttamo attho paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Tassa vacanaṃ saccaṃ yāthāvato avisaṃvādanavasena ca pavattanato. Tattha kāraṇamāha ‘‘dhammānaṃ bhūtalakkhaṇa’’nti, sabhāvadhammānaṃ yo bhūto aviparīto sabhāvo, tassa lakkhaṇaṃ aṅganaṃ ñāpananti katvā.
ಯದಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪಿ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ವದತಿ, ಕೋ ಏತ್ಥ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೇಹಿ ವಿಸೇಸೋತಿ ಆಹ। ‘‘ಯಾಹಿ ತಥಾಗತೋ ವೋಹರತಿ ಅಪರಾಮಾಸ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನೋ ಅಪ್ಪಹೀನಪರಾಮಾಸತ್ತಾ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಾಮಸನ್ತೋ ವೋಹರತಿ, ತಥಾಗತೋ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನಪರಾಮಾಸತ್ತಾ ಅಪರಾಮಸನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಹಿ ವಿನಾ ಲೋಕಿಯೋ ಅತ್ಥೋ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾಹಿ ತಂ ವೋಹರತಿ। ತಥಾ ವೋಹರನ್ತೋ ಏವ ಚ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತಿ। ದೇಸನಂ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪವತ್ತಿತಕಥಾಯ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ ದೇಸನಂ ‘‘ಅಪರಾಮಾಸ’’ನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನಪರಾಮಾಸಪ್ಪಹಾನಕಿತ್ತನೇನ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಯಂ ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Yadi tathāgato paramatthasaccaṃ sammadeva abhisambujjhitvā ṭhitopi lokasamaññaṃ gahetvāva vadati, ko ettha lokiyamahājanehi visesoti āha. ‘‘Yāhi tathāgato voharati aparāmāsa’’ntiādi. Lokiyamahājano appahīnaparāmāsattā ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā parāmasanto voharati, tathāgato pana sabbaso pahīnaparāmāsattā aparāmasanto yasmā lokasamaññāhi vinā lokiyo attho loke kenaci duviññeyyo, tasmā tāhi taṃ voharati. Tathā voharanto eva ca attano desanāvilāsena veneyyasatte paramatthasacce patiṭṭhapeti. Desanaṃ vinivaṭṭetvāti heṭṭhā pavattitakathāya vinivaṭṭetvā vivecetvā desanaṃ ‘‘aparāmāsa’’nti taṇhāmānaparāmāsappahānakittanena arahattanikūṭena niṭṭhāpesi. Yaṃ yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
ಪೋಟ್ಠಪಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Poṭṭhapādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೯. ಪೋಟ್ಠಪಾದಸುತ್ತಂ • 9. Poṭṭhapādasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೯. ಪೋಟ್ಠಪಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 9. Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā
