| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
४. पुब्बपेतादिसपञ्हो
4. Pubbapetādisapañho
४. ‘‘भन्ते नागसेन, इमे दायका दानं दत्वा पुब्बपेतानं आदिसन्ति 1 ‘इदं तेसं पापुणातू’ति, अपि नु ते किञ्चि ततोनिदानं विपाकं पटिलभन्ती’’ति? ‘‘केचि, महाराज, पटिलभन्ति, केचि नप्पटिलभन्ती’’ति। ‘‘के, भन्ते, पटिलभन्ति, के नप्पटिलभन्ती’’ति? ‘‘निरयूपपन्ना, महाराज, नप्पटिलभन्ति, सग्गगता नप्पटिलभन्ति, तिरच्छानयोनिगता नप्पटिलभन्ति, चतुन्नं पेतानं तयो पेता नप्पटिलभन्ति वन्तासिका खुप्पिपासिनो निज्झामतण्हिका, लभन्ति पेता परदत्तूपजीविनो, तेपि सरमाना येव लभन्ती’’ति।
4. ‘‘Bhante nāgasena, ime dāyakā dānaṃ datvā pubbapetānaṃ ādisanti 2 ‘idaṃ tesaṃ pāpuṇātū’ti, api nu te kiñci tatonidānaṃ vipākaṃ paṭilabhantī’’ti? ‘‘Keci, mahārāja, paṭilabhanti, keci nappaṭilabhantī’’ti. ‘‘Ke, bhante, paṭilabhanti, ke nappaṭilabhantī’’ti? ‘‘Nirayūpapannā, mahārāja, nappaṭilabhanti, saggagatā nappaṭilabhanti, tiracchānayonigatā nappaṭilabhanti, catunnaṃ petānaṃ tayo petā nappaṭilabhanti vantāsikā khuppipāsino nijjhāmataṇhikā, labhanti petā paradattūpajīvino, tepi saramānā yeva labhantī’’ti.
‘‘तेन हि, भन्ते नागसेन, दायकानं दानं विसोसितं 3 होति अफलं, येसं उद्दिस्स कतं यदि ते नप्पटिलभन्ती’’ति? ‘‘न हि तं, महाराज, दानं अफलं होति अविपाकं, दायका येव तस्स फलं अनुभवन्ती’’ति। ‘‘तेन हि, भन्ते नागसेन, कारणेन मं सञ्ञापेही’’ति। ‘‘इध, महाराज, केचि मनुस्सा मच्छमंससुराभत्तखज्जकानि पटियादेत्वा ञातिकुलं गच्छन्ति, यदि ते ञातका तं उपायनं न सम्पटिच्छेय्युं, अपि नु तं उपायनं विसोसितं गच्छेय्य विनस्सेय्य वा’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, सामिकानं येव तं होती’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, दायका येव तस्स फलं अनुभवन्ति। यथा पन , महाराज, पुरिसो गब्भं पविट्ठो असति पुरतो निक्खमनमुखे केन निक्खमेय्या’’ति। ‘‘पविट्ठेनेव भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, दायका येव तस्स फलं अनुभवन्ती’’ति। ‘‘होतु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामि, दायका येव तस्स फलं अनुभवन्ति, न मयं तं कारणं विलोमेमाति।
‘‘Tena hi, bhante nāgasena, dāyakānaṃ dānaṃ visositaṃ 4 hoti aphalaṃ, yesaṃ uddissa kataṃ yadi te nappaṭilabhantī’’ti? ‘‘Na hi taṃ, mahārāja, dānaṃ aphalaṃ hoti avipākaṃ, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī’’ti. ‘‘Tena hi, bhante nāgasena, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti. ‘‘Idha, mahārāja, keci manussā macchamaṃsasurābhattakhajjakāni paṭiyādetvā ñātikulaṃ gacchanti, yadi te ñātakā taṃ upāyanaṃ na sampaṭiccheyyuṃ, api nu taṃ upāyanaṃ visositaṃ gaccheyya vinasseyya vā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, sāmikānaṃ yeva taṃ hotī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti. Yathā pana , mahārāja, puriso gabbhaṃ paviṭṭho asati purato nikkhamanamukhe kena nikkhameyyā’’ti. ‘‘Paviṭṭheneva bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī’’ti. ‘‘Hotu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmi, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti, na mayaṃ taṃ kāraṇaṃ vilomemāti.
‘‘भन्ते नागसेन, यदि इमेसं दायकानं दिन्नदानं पुब्बपेतानं पापुणाति, ते च तस्स विपाकं अनुभवन्ति। तेन हि यो पाणातिपाती लुद्दो लोहितपाणी पदुट्ठमनसङ्कप्पो मनुस्से घातेत्वा दारुणं कम्मं कत्वा पुब्बपेतानं आदिसेय्य ‘इमस्स मे कम्मस्स विपाको पुब्बपेतानं पापुणातू’ति, अपि नु तस्स विपाको पुब्बपेतानं पापुणाती’’ति? ‘‘न हि, महाराजा’’ति।
‘‘Bhante nāgasena, yadi imesaṃ dāyakānaṃ dinnadānaṃ pubbapetānaṃ pāpuṇāti, te ca tassa vipākaṃ anubhavanti. Tena hi yo pāṇātipātī luddo lohitapāṇī paduṭṭhamanasaṅkappo manusse ghātetvā dāruṇaṃ kammaṃ katvā pubbapetānaṃ ādiseyya ‘imassa me kammassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātū’ti, api nu tassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātī’’ti? ‘‘Na hi, mahārājā’’ti.
‘‘भन्ते नागसेन, को तत्थ हेतु किं कारणं, येन कुसलं पापुणाति अकुसलं न पापुणाती’’ति? ‘‘नेसो, महाराज, पञ्हो पुच्छितब्बो, मा च त्वं, महाराज, ‘विसज्जको अत्थी’ति अपुच्छितब्बं पुच्छि, ‘किस्स आकासो निरालम्बो, किस्स गङ्गा उद्धम्मुखा न सन्दति, किस्स इमे मनुस्सा च दिजा च द्विपदा मिगा चतुप्पदा’ति तम्पि मं त्वं पुच्छिस्ससी’’ति। ‘‘नाहं तं, भन्ते नागसेन, विहेसापेक्खो पुच्छामि, अपि च निब्बाहनत्थाय 5 सन्देहस्स पुच्छामि, बहू मनुस्सा लोके वामगामिनो 6 विचक्खुका, ‘किन्ति ते ओतारं न लभेय्यु’न्ति एवाहं तं पुच्छामी’’ति। ‘‘न सक्का, महाराज, सह अकतेन अननुमतेन सह पापं कम्मं संविभजितुं।
‘‘Bhante nāgasena, ko tattha hetu kiṃ kāraṇaṃ, yena kusalaṃ pāpuṇāti akusalaṃ na pāpuṇātī’’ti? ‘‘Neso, mahārāja, pañho pucchitabbo, mā ca tvaṃ, mahārāja, ‘visajjako atthī’ti apucchitabbaṃ pucchi, ‘kissa ākāso nirālambo, kissa gaṅgā uddhammukhā na sandati, kissa ime manussā ca dijā ca dvipadā migā catuppadā’ti tampi maṃ tvaṃ pucchissasī’’ti. ‘‘Nāhaṃ taṃ, bhante nāgasena, vihesāpekkho pucchāmi, api ca nibbāhanatthāya 7 sandehassa pucchāmi, bahū manussā loke vāmagāmino 8 vicakkhukā, ‘kinti te otāraṃ na labheyyu’nti evāhaṃ taṃ pucchāmī’’ti. ‘‘Na sakkā, mahārāja, saha akatena ananumatena saha pāpaṃ kammaṃ saṃvibhajituṃ.
‘‘यथा, महाराज, मनुस्सा उदकनिब्बाहनेन उदकं सुविदूरम्पि हरन्ति, अपि नु, महाराज, सक्का घनमहासेलपब्बतो 9 निब्बाहनेन यथिच्छितं हरितु’’न्ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, सक्का कुसलं संविभजितुं, न सक्का अकुसलं संविभजितुं। यथा वा पन, महाराज, सक्का तेलेन पदीपो जालेतुं, अपि नु, महाराज, सक्का उदकेन पदीपो जालेतु’’न्ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, सक्का कुसलं संविभजितुं, न सक्का अकुसलं संविभजितुं। यथा वा पन, महाराज, कस्सका तळाकतो उदकं नीहरित्वा धञ्ञं परिपाचेन्ति, अपि नु खो, महाराज, सक्का महासमुद्दतो उदकं नीहरित्वा धञ्ञं परिपाचेतु’’न्ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, सक्का कुसलं संविभजितुं, न सक्का अकुसलं संविभजितु’’न्ति।
‘‘Yathā, mahārāja, manussā udakanibbāhanena udakaṃ suvidūrampi haranti, api nu, mahārāja, sakkā ghanamahāselapabbato 10 nibbāhanena yathicchitaṃ haritu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ. Yathā vā pana, mahārāja, sakkā telena padīpo jāletuṃ, api nu, mahārāja, sakkā udakena padīpo jāletu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ. Yathā vā pana, mahārāja, kassakā taḷākato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācenti, api nu kho, mahārāja, sakkā mahāsamuddato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācetu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajitu’’nti.
‘‘भन्ते नागसेन, केन कारणेन सक्का कुसलं संविभजितुं, न सक्का अकुसलं संविभजितुं। कारणेन मं सञ्ञापेहि, नाहं अन्धो अनालोको सुत्वा वेदिस्सामी’’ति। ‘‘अकुसलं, महाराज, थोकं, कुसलं बहुकं, थोकत्ता अकुसलं कत्तारं येव परियादियति, बहुकत्ता कुसलं सदेवकं लोकं अज्झोत्थरती’’ति। ‘‘ओपम्मं करोही’’ति।
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ. Kāraṇena maṃ saññāpehi, nāhaṃ andho anāloko sutvā vedissāmī’’ti. ‘‘Akusalaṃ, mahārāja, thokaṃ, kusalaṃ bahukaṃ, thokattā akusalaṃ kattāraṃ yeva pariyādiyati, bahukattā kusalaṃ sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharatī’’ti. ‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
‘‘यथा, महाराज, परित्तं एकं उदकबिन्दु पथवियं निपतेय्य, अपि नु खो तं, महाराज, उदकबिन्दु दसपि द्वादसपि योजनानि अज्झोत्थरेय्या’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, यत्थ तं उदकबिन्दु निपतितं, तत्थेव परियादियती’’ति। ‘‘केन कारणेन, महाराजा’’ति? ‘‘परित्तत्ता, भन्ते, उदकबिन्दुस्सा’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, परित्तं अकुसलं परित्तत्ता कत्तारं येव परियादियति, न सक्का संविभजितुं।
‘‘Yathā, mahārāja, parittaṃ ekaṃ udakabindu pathaviyaṃ nipateyya, api nu kho taṃ, mahārāja, udakabindu dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, yattha taṃ udakabindu nipatitaṃ, tattheva pariyādiyatī’’ti. ‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti? ‘‘Parittattā, bhante, udakabindussā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, parittaṃ akusalaṃ parittattā kattāraṃ yeva pariyādiyati, na sakkā saṃvibhajituṃ.
‘‘यथा वा पन, महाराज, महतिमहामेघो अभिवस्सेय्य तप्पयन्तो धरणितलं, अपि नु खो सो, महाराज, महामेघो समन्ततो ओत्थरेय्या’’ति। ‘‘आम, भन्ते, पूरयित्वा सो महामेघो सोब्भसर सरितसाखाकन्दरपदरदहतळाक 11 उदपानपोक्खरणियो दसपि द्वादसपि योजनानि अज्झोत्थरेय्या’’ति। ‘‘केन कारणेन, महाराजा’’ति? ‘‘महन्तत्ता, भन्ते, मेघस्सा’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, कुसलं बहुकं, बहुकत्ता सक्का देवमनुस्सेहिपि संविभजितु’’न्ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahatimahāmegho abhivasseyya tappayanto dharaṇitalaṃ, api nu kho so, mahārāja, mahāmegho samantato otthareyyā’’ti. ‘‘Āma, bhante, pūrayitvā so mahāmegho sobbhasara saritasākhākandarapadaradahataḷāka 12 udapānapokkharaṇiyo dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā’’ti. ‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti? ‘‘Mahantattā, bhante, meghassā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, kusalaṃ bahukaṃ, bahukattā sakkā devamanussehipi saṃvibhajitu’’nti.
‘‘भन्ते नागसेन, केन कारणेन अकुसलं थोकं कुसलं बहुतर’’न्ति? ‘‘इध, महाराज, यो कोचि दानं देति, सीलं समादियति, उपोसथकम्मं करोति, सो हट्ठो पहट्ठो हसितो पमुदितो पसन्नमानसो वेदजातो होति, तस्स अपरापरं पीति उप्पज्जति, पीतिमनस्स भिय्यो भिय्यो कुसलं पवड्ढति।
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena akusalaṃ thokaṃ kusalaṃ bahutara’’nti? ‘‘Idha, mahārāja, yo koci dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, so haṭṭho pahaṭṭho hasito pamudito pasannamānaso vedajāto hoti, tassa aparāparaṃ pīti uppajjati, pītimanassa bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati.
‘‘यथा, महाराज, उदपाने बहुसलिलसम्पुण्णे एकेन देसेन उदकं पविसेय्य, एकेन निक्खमेय्य, निक्खमन्तेपि अपरापरं उप्पज्जति, न सक्का होति खयं पापेतुं। एवमेव खो , महाराज, कुसलं भिय्यो भिय्यो पवड्ढति। वस्ससतेपि चे, महाराज, पुरिसो कतं कुसलं आवज्जेय्य, आवज्जिते आवज्जिते भिय्यो भिय्यो कुसलं पवड्ढति। तस्स तं कुसलं सक्का होति यथिच्छकेहि सद्धिं संविभजितुं, इदमेत्थ, महाराज, कारणं, येन कारणेन कुसलं बहुतरं।
‘‘Yathā, mahārāja, udapāne bahusalilasampuṇṇe ekena desena udakaṃ paviseyya, ekena nikkhameyya, nikkhamantepi aparāparaṃ uppajjati, na sakkā hoti khayaṃ pāpetuṃ. Evameva kho , mahārāja, kusalaṃ bhiyyo bhiyyo pavaḍḍhati. Vassasatepi ce, mahārāja, puriso kataṃ kusalaṃ āvajjeyya, āvajjite āvajjite bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati. Tassa taṃ kusalaṃ sakkā hoti yathicchakehi saddhiṃ saṃvibhajituṃ, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena kusalaṃ bahutaraṃ.
‘‘अकुसलं पन, महाराज, करोन्तो पच्छा विप्पटिसारी होति, विप्पटिसारिनो चित्तं पटिलीयति पटिकुटति पटिवत्तति न सम्पसारीयति सोचति तप्पति हायति खीयति न परिवड्ढति तत्थेव परियादियति। यथा, महाराज, सुक्खाय नदिया महापुळिनाय उन्नतावनताय कुटिलसङ्कुटिलाय उपरितो परित्तं उदकं आगच्छन्तं हायति खीयति न परिवड्ढति तत्थेव परियादियति। एवमेव खो, महाराज, अकुसलं करोन्तस्स चित्तं पटिलीयति पटिकुटति पटिवत्तति न सम्पसारीयति सोचति तप्पति हायति खीयति न परिवड्ढति तत्थेव परियादियति, इदमेत्थ, महाराज, कारणं, येन कारणेन अकुसलं थोक’’न्ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Akusalaṃ pana, mahārāja, karonto pacchā vippaṭisārī hoti, vippaṭisārino cittaṃ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivattati na sampasārīyati socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati. Yathā, mahārāja, sukkhāya nadiyā mahāpuḷināya unnatāvanatāya kuṭilasaṅkuṭilāya uparito parittaṃ udakaṃ āgacchantaṃ hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati. Evameva kho, mahārāja, akusalaṃ karontassa cittaṃ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivattati na sampasārīyati socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akusalaṃ thoka’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
पुब्बपेतादिसपञ्हो चतुत्थो।
Pubbapetādisapañho catuttho.
Footnotes:
