Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మిలిన్దపఞ్హపాళి • Milindapañhapāḷi

    ౧. బాహిరకథా

    1. Bāhirakathā

    పుబ్బయోగాది

    Pubbayogādi

    . అతీతే కిర కస్సపస్స భగవతో సాసనే వత్తమానే గఙ్గాయ సమీపే ఏకస్మిం ఆవాసే మహాభిక్ఖుసఙ్ఘో పటివసతి, తత్థ వత్తసీలసమ్పన్నా భిక్ఖూ పాతోవ ఉట్ఠాయ యట్ఠిసమ్మజ్జనియో 1 ఆదాయ బుద్ధగుణే ఆవజ్జేన్తా అఙ్గణం సమ్మజ్జిత్వా కచవరబ్యూహం కరోన్తి. అథేకో భిక్ఖు ఏకం సామణేరం ‘‘ఏహి సామణేర, ఇమం కచవరం ఛడ్డేహీ’’తి ఆహ, సో అసుణన్తో వియ గచ్ఛతి, సో దుతియమ్పి…పే॰… తతియమ్పి ఆమన్తియమానో అసుణన్తో వియ గచ్ఛతేవ. తతో సో భిక్ఖు ‘‘దుబ్బచో వతాయం సామణేరో’’తి కుద్ధో సమ్మజ్జనిదణ్డేన పహారం అదాసి. తతో సో రోదన్తో భయేన కచవరం ఛడ్డేన్తో ‘‘ఇమినా కచవరఛడ్డనపుఞ్ఞకమ్మేన యావాహం నిబ్బానం పాపుణామి 2, ఏత్థన్తరే నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే మజ్ఝన్హికసూరియో 3 వియ మహేసక్ఖో మహాతేజో భవేయ్య’’న్తి పఠమం పత్థనం పట్ఠపేసి. కచవరం ఛడ్డేత్వా నహానత్థాయ గఙ్గాతిత్థం గతో గఙ్గాయ ఊమివేగం గగ్గరాయమానం దిస్వా ‘‘యావాహం నిబ్బానం పాపుణామి 4, ఏత్థన్తరే నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే అయం ఊమివేగో వియ ఠానుప్పత్తికపటిభానో భవేయ్యం అక్ఖయపటిభానో’’తి దుతియమ్పి పత్థనం పట్ఠపేసి.

    3. Atīte kira kassapassa bhagavato sāsane vattamāne gaṅgāya samīpe ekasmiṃ āvāse mahābhikkhusaṅgho paṭivasati, tattha vattasīlasampannā bhikkhū pātova uṭṭhāya yaṭṭhisammajjaniyo 5 ādāya buddhaguṇe āvajjentā aṅgaṇaṃ sammajjitvā kacavarabyūhaṃ karonti. Atheko bhikkhu ekaṃ sāmaṇeraṃ ‘‘ehi sāmaṇera, imaṃ kacavaraṃ chaḍḍehī’’ti āha, so asuṇanto viya gacchati, so dutiyampi…pe… tatiyampi āmantiyamāno asuṇanto viya gacchateva. Tato so bhikkhu ‘‘dubbaco vatāyaṃ sāmaṇero’’ti kuddho sammajjanidaṇḍena pahāraṃ adāsi. Tato so rodanto bhayena kacavaraṃ chaḍḍento ‘‘iminā kacavarachaḍḍanapuññakammena yāvāhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāmi 6, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne majjhanhikasūriyo 7 viya mahesakkho mahātejo bhaveyya’’nti paṭhamaṃ patthanaṃ paṭṭhapesi. Kacavaraṃ chaḍḍetvā nahānatthāya gaṅgātitthaṃ gato gaṅgāya ūmivegaṃ gaggarāyamānaṃ disvā ‘‘yāvāhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāmi 8, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne ayaṃ ūmivego viya ṭhānuppattikapaṭibhāno bhaveyyaṃ akkhayapaṭibhāno’’ti dutiyampi patthanaṃ paṭṭhapesi.

    సోపి భిక్ఖు సమ్మజ్జనిసాలాయ సమ్మజ్జనిం ఠపేత్వా నహానత్థాయ గఙ్గాతిత్థం గచ్ఛన్తో సామణేరస్స పత్థనం సుత్వా ‘‘ఏస మయా పయోజితోపి తావ ఏవం పత్థేతి, మయ్హం కిం న సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘యావాహం నిబ్బానం పాపుణామి 9, ఏత్థన్తరే నిబ్బత్తనిబ్బత్తట్ఠానే అయం గఙ్గాఊమివేగో వియ అక్ఖయపటిభానో భవేయ్యం, ఇమినా పుచ్ఛితపుచ్ఛితం సబ్బం పఞ్హపటిభానం విజటేతుం నిబ్బేఠేతుం సమత్థో భవేయ్య’’న్తి పత్థనం పట్ఠపేసి.

    Sopi bhikkhu sammajjanisālāya sammajjaniṃ ṭhapetvā nahānatthāya gaṅgātitthaṃ gacchanto sāmaṇerassa patthanaṃ sutvā ‘‘esa mayā payojitopi tāva evaṃ pattheti, mayhaṃ kiṃ na samijjhissatī’’ti cintetvā ‘‘yāvāhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāmi 10, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne ayaṃ gaṅgāūmivego viya akkhayapaṭibhāno bhaveyyaṃ, iminā pucchitapucchitaṃ sabbaṃ pañhapaṭibhānaṃ vijaṭetuṃ nibbeṭhetuṃ samattho bhaveyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapesi.

    తే ఉభోపి దేవేసు చ మనుస్సేసు చ సంసరన్తా ఏకం బుద్ధన్తరం ఖేపేసుం. అథ అమ్హాకం భగవతాపి యథా మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరో దిస్సతి, ఏవమేతేపి దిస్సన్తి మమ పరినిబ్బానతో పఞ్చవస్ససతే అతిక్కన్తే ఏతే ఉప్పజ్జిస్సన్తి, యం మయా సుఖుమం కత్వా దేసితం ధమ్మవినయం, తం ఏతే పఞ్హపుచ్ఛనఓపమ్మయుత్తివసేన నిజ్జటం నిగ్గుమ్బం కత్వా విభజిస్సన్తీతి నిద్దిట్ఠా.

    Te ubhopi devesu ca manussesu ca saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ khepesuṃ. Atha amhākaṃ bhagavatāpi yathā moggaliputtatissatthero dissati, evametepi dissanti mama parinibbānato pañcavassasate atikkante ete uppajjissanti, yaṃ mayā sukhumaṃ katvā desitaṃ dhammavinayaṃ, taṃ ete pañhapucchanaopammayuttivasena nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā vibhajissantīti niddiṭṭhā.

    . తేసు సామణేరో జమ్బుదీపే సాగలనగరే మిలిన్దో నామ రాజా అహోసి పణ్డితో బ్యత్తో మేధావీ పటిబలో అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నానం మన్తయోగవిధానకిరియానం 11, కరణకాలే నిసమ్మకారీ హోతి, బహూని చస్స సత్థాని ఉగ్గహితాని హోన్తి. సేయ్యథిదం, సుతి సమ్ముతి సఙ్ఖ్యా యోగా నీతి విసేసికా గణికా గన్ధబ్బా తికిచ్ఛా ధనుబ్బేదా 12 పురాణా ఇతిహాసా జోతిసా మాయా కేతు 13 మన్తనా యుద్ధా ఛన్దసా బుద్ధవచనేన 14 ఏకూనవీసతి, వితణ్డవాదీ 15 దురాసదో దుప్పసహో పుథుతిత్థకరానం అగ్గమక్ఖాయతి, సకలజమ్బుదీపే మిలిన్దేన రఞ్ఞా సమో కోచి నాహోసి యదిదం థామేన జవేన సూరేన పఞ్ఞాయ, అడ్ఢో మహద్ధనో మహాభోగో అనన్తబలవాహనో.

    4. Tesu sāmaṇero jambudīpe sāgalanagare milindo nāma rājā ahosi paṇḍito byatto medhāvī paṭibalo atītānāgatapaccuppannānaṃ mantayogavidhānakiriyānaṃ 16, karaṇakāle nisammakārī hoti, bahūni cassa satthāni uggahitāni honti. Seyyathidaṃ, suti sammuti saṅkhyā yogā nīti visesikā gaṇikā gandhabbā tikicchā dhanubbedā 17 purāṇā itihāsā jotisā māyā ketu 18 mantanā yuddhā chandasā buddhavacanena 19 ekūnavīsati, vitaṇḍavādī 20 durāsado duppasaho puthutitthakarānaṃ aggamakkhāyati, sakalajambudīpe milindena raññā samo koci nāhosi yadidaṃ thāmena javena sūrena paññāya, aḍḍho mahaddhano mahābhogo anantabalavāhano.

    . అథేకదివసం మిలిన్దో రాజా అనన్తబలవాహనం చతురఙ్గినిం బలగ్గసేనాబ్యూహం దస్సనకమ్యతాయ నగరా నిక్ఖమిత్వా బహినగరే సేనఙ్గదస్సనం కత్వా 21 సారేత్వా సో రాజా భస్సప్పవాదకో లోకాయతవితణ్డ 22 జనసల్లాపప్లవ చిత్తకోతూహలో విసారదో విజమ్భకో సూరియం ఓలోకేత్వా అమచ్చే ఆమన్తేసి ‘‘బహు భణే తావ దివసావసేసో కిం కరిస్సామ, ఇదానేవ నగరం పవిసిత్వా అత్థి కోచి పణ్డితో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా సఙ్ఘీ గణీ గణాచరియో అపి అరహన్తం సమ్మాసమ్బుద్ధం పటిజానమానో, యో మయా సద్ధిం సల్లపితుం సక్కోతి కఙ్ఖం పటివినేతుం, తం ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్హం పుచ్ఛిస్సామ, కఙ్ఖం పటివినయిస్సామా’’తి.

    5. Athekadivasaṃ milindo rājā anantabalavāhanaṃ caturaṅginiṃ balaggasenābyūhaṃ dassanakamyatāya nagarā nikkhamitvā bahinagare senaṅgadassanaṃ katvā 23 sāretvā so rājā bhassappavādako lokāyatavitaṇḍa 24 janasallāpaplava cittakotūhalo visārado vijambhako sūriyaṃ oloketvā amacce āmantesi ‘‘bahu bhaṇe tāva divasāvaseso kiṃ karissāma, idāneva nagaraṃ pavisitvā atthi koci paṇḍito samaṇo vā brāhmaṇo vā saṅghī gaṇī gaṇācariyo api arahantaṃ sammāsambuddhaṃ paṭijānamāno, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetuṃ, taṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissāma, kaṅkhaṃ paṭivinayissāmā’’ti.

    ఏవం వుత్తే పఞ్చసతా యోనకా రాజానం మిలిన్దం ఏతదవోచుం ‘‘అత్థి, మహారాజ, ఛ సత్థారో పూరణో కస్సపో మక్ఖలిగోసాలో నిగణ్ఠో నాటపుత్తో 25 సఞ్జయో బేలట్ఠపుత్తో అజితో కేసకమ్బలో పకుధో కచ్చాయనో, తే సఙ్ఘినో గణినో గణాచరియకా ఞాతా యసస్సినో తిత్థకరా సాధుసమ్మతా బహుజనస్స, గచ్ఛ త్వం మహారాజ, తే పఞ్హం పుచ్ఛస్సు, కఙ్ఖం పటివినయస్సూ’’తి.

    Evaṃ vutte pañcasatā yonakā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ ‘‘atthi, mahārāja, cha satthāro pūraṇo kassapo makkhaligosālo nigaṇṭho nāṭaputto 26 sañjayo belaṭṭhaputto ajito kesakambalo pakudho kaccāyano, te saṅghino gaṇino gaṇācariyakā ñātā yasassino titthakarā sādhusammatā bahujanassa, gaccha tvaṃ mahārāja, te pañhaṃ pucchassu, kaṅkhaṃ paṭivinayassū’’ti.

    . అథ ఖో మిలిన్దో రాజా పఞ్చహి యోనకసతేహి పరివుతో భద్రవాహనం రథవరమారుయ్హ యేన పూరణో కస్సపో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పూరణేన కస్సపేన సద్ధిం సమ్మోది, సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది, ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో మిలిన్దో రాజా పూరణం కస్సపం ఏతదవోచ ‘‘కో, భన్తే కస్సప, లోకం పాలేతీ’’తి? ‘‘పథవీ, మహారాజ , లోకం పాలేతీ’’తి. ‘‘యది, భన్తే కస్సప, పథవీ 27 లోకం పాలేతి, అథ కస్మా అవీచినిరయం గచ్ఛన్తా సత్తా పథవిం అతిక్కమిత్వా గచ్ఛన్తీ’’తి? ఏవం వుత్తే పూరణో కస్సపో నేవ సక్ఖి ఓగిలితుం, నో సక్ఖి ఉగ్గిలితుం, అధోముఖో పత్తక్ఖన్ధో తుణ్హీభూతో పజ్ఝాయన్తో నిసీది.

    6. Atha kho milindo rājā pañcahi yonakasatehi parivuto bhadravāhanaṃ rathavaramāruyha yena pūraṇo kassapo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā pūraṇena kassapena saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā pūraṇaṃ kassapaṃ etadavoca ‘‘ko, bhante kassapa, lokaṃ pāletī’’ti? ‘‘Pathavī, mahārāja , lokaṃ pāletī’’ti. ‘‘Yadi, bhante kassapa, pathavī 28 lokaṃ pāleti, atha kasmā avīcinirayaṃ gacchantā sattā pathaviṃ atikkamitvā gacchantī’’ti? Evaṃ vutte pūraṇo kassapo neva sakkhi ogilituṃ, no sakkhi uggilituṃ, adhomukho pattakkhandho tuṇhībhūto pajjhāyanto nisīdi.

    . అథ ఖో మిలిన్దో రాజా మక్ఖలిం గోసాలం ఏతదవోచ ‘‘అత్థి, భన్తే గోసాల, కుసలాకుసలాని కమ్మాని, అత్థి సుకతదుక్కటానం కమ్మానం ఫలం విపాకో’’తి? ‘‘నత్థి, మహారాజ, కుసలాకుసలాని కమ్మాని, నత్థి సుకతదుక్కటానం కమ్మానం ఫలం విపాకో. యే తే, మహారాజ, ఇధ లోకే ఖత్తియా, తే పరలోకం గన్త్వాపి పున ఖత్తియావ భవిస్సన్తి, యే తే బ్రాహ్మణా వేస్సా సుద్దా చణ్డాలా పుక్కుసా, తే పరలోకం గన్త్వాపి పున బ్రాహ్మణా వేస్సా సుద్దా చణ్డాలా పుక్కుసావ భవిస్సన్తి. కిం కుసలాకుసలేహి కమ్మేహీ’’తి? ‘‘యది, భన్తే గోసాల, ఇధ లోకే ఖత్తియా బ్రాహ్మణా వేస్సా సుద్దా చణ్డాలా పుక్కుసా, తే పరలోకం గన్త్వాపి పున ఖత్తియా బ్రాహ్మణా వేస్సా సుద్దా చణ్డాలా పుక్కుసావ భవిస్సన్తి, నత్థి కుసలాకుసలేహి కమ్మేహి కరణీయం. తేన హి, భన్తే గోసాల, యే తే ఇధ లోకే హత్థచ్ఛిన్నా, తే పరలోకం గన్త్వాపి పున హత్థచ్ఛిన్నావ భవిస్సన్తి. యే పాదచ్ఛిన్నా, తే పాదచ్ఛిన్నావ భవిస్సన్తి. యే హత్థపాదచ్ఛిన్నా, తే హత్థపాదచ్ఛిన్నావ భవిస్సన్తి. యే కణ్ణచ్ఛిన్నా, తే కణ్ణచ్ఛిన్నావ భవిస్సన్తి. యే నాసచ్ఛిన్నా, తే నాసచ్ఛిన్నావ భవిస్సన్తి. యే కణ్ణనాసచ్ఛిన్నా, తే కణ్ణనాసచ్ఛిన్నావ భవిస్సన్తీ’’తి. ఏవం వుత్తే గోసాలో తుణ్హీ అహోసి.

    7. Atha kho milindo rājā makkhaliṃ gosālaṃ etadavoca ‘‘atthi, bhante gosāla, kusalākusalāni kammāni, atthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti? ‘‘Natthi, mahārāja, kusalākusalāni kammāni, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko. Ye te, mahārāja, idha loke khattiyā, te paralokaṃ gantvāpi puna khattiyāva bhavissanti, ye te brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā, te paralokaṃ gantvāpi puna brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusāva bhavissanti. Kiṃ kusalākusalehi kammehī’’ti? ‘‘Yadi, bhante gosāla, idha loke khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā, te paralokaṃ gantvāpi puna khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusāva bhavissanti, natthi kusalākusalehi kammehi karaṇīyaṃ. Tena hi, bhante gosāla, ye te idha loke hatthacchinnā, te paralokaṃ gantvāpi puna hatthacchinnāva bhavissanti. Ye pādacchinnā, te pādacchinnāva bhavissanti. Ye hatthapādacchinnā, te hatthapādacchinnāva bhavissanti. Ye kaṇṇacchinnā, te kaṇṇacchinnāva bhavissanti. Ye nāsacchinnā, te nāsacchinnāva bhavissanti. Ye kaṇṇanāsacchinnā, te kaṇṇanāsacchinnāva bhavissantī’’ti. Evaṃ vutte gosālo tuṇhī ahosi.

    అథ ఖో మిలిన్దస్స రఞ్ఞో ఏతదహోసి ‘‘తుచ్ఛో వత భో జమ్బుదీపో, పలాపో వత భో జమ్బుదీపో, నత్థి కోచి సమణో వా బ్రాహ్మణో వా, యో మయా సద్ధిం సల్లపితుం సక్కోతి కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి.

    Atha kho milindassa rañño etadahosi ‘‘tuccho vata bho jambudīpo, palāpo vata bho jambudīpo, natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    అథ ఖో మిలిన్దో రాజా అమచ్చే ఆమన్తేసి ‘‘రమణీయా వత భో దోసినా రత్తి, కం ను ఖ్వజ్జ సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమేయ్యామ పఞ్హం పుచ్ఛితుం, కో మయా సద్ధిం సల్లపితుం సక్కోతి కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి? ఏవం వుత్తే అమచ్చా తుణ్హీభూతా రఞ్ఞో ముఖం ఓలోకయమానా అట్ఠంసు.

    Atha kho milindo rājā amacce āmantesi ‘‘ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kaṃ nu khvajja samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkameyyāma pañhaṃ pucchituṃ, ko mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti? Evaṃ vutte amaccā tuṇhībhūtā rañño mukhaṃ olokayamānā aṭṭhaṃsu.

    తేన ఖో పన సమయేన సాగలనగరం ద్వాదస వస్సాని సుఞ్ఞం అహోసి సమణబ్రాహ్మణగహపతిపణ్డితేహి, యత్థ సమణబ్రాహ్మణగహపతిపణ్డితా పటివసన్తీతి సుణాతి, తత్థ గన్త్వా రాజా తే పఞ్హం పుచ్ఛతి, తే సబ్బేపి పఞ్హవిసజ్జనేన రాజానం ఆరాధేతుం అసక్కోన్తా యేన వా తేన వా పక్కమన్తి. యే అఞ్ఞం దిసం న పక్కమన్తి, తే సబ్బే తుణ్హీభూతా అచ్ఛన్తి. భిక్ఖూ పన యేభుయ్యేన హిమవన్తమేవ గచ్ఛన్తి.

    Tena kho pana samayena sāgalanagaraṃ dvādasa vassāni suññaṃ ahosi samaṇabrāhmaṇagahapatipaṇḍitehi, yattha samaṇabrāhmaṇagahapatipaṇḍitā paṭivasantīti suṇāti, tattha gantvā rājā te pañhaṃ pucchati, te sabbepi pañhavisajjanena rājānaṃ ārādhetuṃ asakkontā yena vā tena vā pakkamanti. Ye aññaṃ disaṃ na pakkamanti, te sabbe tuṇhībhūtā acchanti. Bhikkhū pana yebhuyyena himavantameva gacchanti.

    . తేన ఖో పన సమయేన కోటిసతా అరహన్తో హిమవన్తే పబ్బతే రక్ఖితతలే పటివసన్తి. అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో దిబ్బాయ సోతధాతుయా మిలిన్దస్స రఞ్ఞో వచనం సుత్వా యుగన్ధరమత్థకే భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతేత్వా భిక్ఖూ పుచ్ఛి ‘‘అత్థావుసో కోచి భిక్ఖు పటిబలో మిలిన్దేన రఞ్ఞా సద్ధిం సల్లపితుం కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి?

    8. Tena kho pana samayena koṭisatā arahanto himavante pabbate rakkhitatale paṭivasanti. Atha kho āyasmā assagutto dibbāya sotadhātuyā milindassa rañño vacanaṃ sutvā yugandharamatthake bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā bhikkhū pucchi ‘‘atthāvuso koci bhikkhu paṭibalo milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti?

    ఏవం వుత్తే కోటిసతా అరహన్తో తుణ్హీ అహేసుం. దుతియమ్పి తతియమ్పి పుట్ఠా తుణ్హీ అహేసుం. అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో భిక్ఖుసఙ్ఘం ఏతదవోచ ‘‘అత్థావుసో తావతింసభవనే వేజయన్తస్స పాచీనతో కేతుమతీ నామ విమానం, తత్థ మహాసేనో నామ దేవపుత్తో పటివసతి, సో పటిబలో తేన మిలిన్దేన రఞ్ఞా సద్ధిం సల్లపితుం కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి.

    Evaṃ vutte koṭisatā arahanto tuṇhī ahesuṃ. Dutiyampi tatiyampi puṭṭhā tuṇhī ahesuṃ. Atha kho āyasmā assagutto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca ‘‘atthāvuso tāvatiṃsabhavane vejayantassa pācīnato ketumatī nāma vimānaṃ, tattha mahāseno nāma devaputto paṭivasati, so paṭibalo tena milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    అథ ఖో కోటిసతా అరహన్తో యుగన్ధరపబ్బతే అన్తరహితా తావతింసభవనే పాతురహేసుం. అద్దసా ఖో సక్కో దేవానమిన్దో తే భిక్ఖూ దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తే, దిస్వాన యేనాయస్మా అస్సగుత్తో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి, ఏకమన్తం ఠితో ఖో సక్కో దేవానమిన్దో ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం ఏతదవోచ ‘‘మహా ఖో, భన్తే, భిక్ఖుసఙ్ఘో అనుప్పత్తో, అహం సఙ్ఘస్స ఆరామికో, కేనత్థో, కిం మయా కరణీయ’’న్తి?

    Atha kho koṭisatā arahanto yugandharapabbate antarahitā tāvatiṃsabhavane pāturahesuṃ. Addasā kho sakko devānamindo te bhikkhū dūratova āgacchante, disvāna yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhito kho sakko devānamindo āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘mahā kho, bhante, bhikkhusaṅgho anuppatto, ahaṃ saṅghassa ārāmiko, kenattho, kiṃ mayā karaṇīya’’nti?

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో సక్కం దేవానమిన్దం ఏతదవోచ ‘‘అయం ఖో, మహారాజ, జమ్బుదీపే సాగలనగరే మిలిన్దో నామ రాజా వితణ్డవాదీ దురాసదో దుప్పసహో పుథుతిత్థకరానం అగ్గమక్ఖాయతి, సో భిక్ఖుసఙ్ఘం ఉపసఙ్కమిత్వా దిట్ఠివాదేన పఞ్హం పుచ్ఛిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం విహేఠేతీ’’తి.

    Atha kho āyasmā assagutto sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ kho, mahārāja, jambudīpe sāgalanagare milindo nāma rājā vitaṇḍavādī durāsado duppasaho puthutitthakarānaṃ aggamakkhāyati, so bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhivādena pañhaṃ pucchitvā bhikkhusaṅghaṃ viheṭhetī’’ti.

    అథ ఖో సక్కో దేవానమిన్దో ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం ఏతదవోచ ‘‘అయం ఖో, భన్తే, మిలిన్దో రాజా ఇతో చుతో మనుస్సేసు ఉప్పన్నో, ఏసో ఖో, భన్తే, కేతుమతివిమానే మహాసేనో నామ దేవపుత్తో పటివసతి, సో పటిబలో తేన మిలిన్దేన రఞ్ఞా సద్ధిం సల్లపితుం కఙ్ఖం పటివినేతుం, తం దేవపుత్తం యాచిస్సామ మనుస్సలోకూపపత్తియా’’తి.

    Atha kho sakko devānamindo āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ kho, bhante, milindo rājā ito cuto manussesu uppanno, eso kho, bhante, ketumativimāne mahāseno nāma devaputto paṭivasati, so paṭibalo tena milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetuṃ, taṃ devaputtaṃ yācissāma manussalokūpapattiyā’’ti.

    అథ ఖో సక్కో దేవానమిన్దో భిక్ఖుసఙ్ఘం పురక్ఖత్వా కేతుమతివిమానం పవిసిత్వా మహాసేనం దేవపుత్తం ఆలిఙ్గిత్వా ఏతదవోచ ‘‘యాచతి తం, మారిస, భిక్ఖుసఙ్ఘో మనుస్సలోకూపపత్తియా’’తి. ‘‘న మే, భన్తే, మనుస్సలోకేనత్థో కమ్మబహులేన, తిబ్బో మనుస్సలోకో, ఇధేవాహం, భన్తే, దేవలోకే ఉపరూపరూపపత్తికో హుత్వా పరినిబ్బాయిస్సామీ’’తి. దుతియమ్పి…పే॰… తతియమ్పి ఖో సక్కేన దేవానమిన్దేన యాచితో మహాసేనో దేవపుత్తో ఏవమాహ ‘‘న మే, భన్తే, మనుస్సలోకేనత్థో కమ్మబహులేన, తిబ్బో మనుస్సలోకో, ఇధేవాహం, భన్తే, దేవలోకే ఉపరూపరూపపత్తికో హుత్వా పరినిబ్బాయిస్సామీ’’తి.

    Atha kho sakko devānamindo bhikkhusaṅghaṃ purakkhatvā ketumativimānaṃ pavisitvā mahāsenaṃ devaputtaṃ āliṅgitvā etadavoca ‘‘yācati taṃ, mārisa, bhikkhusaṅgho manussalokūpapattiyā’’ti. ‘‘Na me, bhante, manussalokenattho kammabahulena, tibbo manussaloko, idhevāhaṃ, bhante, devaloke uparūparūpapattiko hutvā parinibbāyissāmī’’ti. Dutiyampi…pe… tatiyampi kho sakkena devānamindena yācito mahāseno devaputto evamāha ‘‘na me, bhante, manussalokenattho kammabahulena, tibbo manussaloko, idhevāhaṃ, bhante, devaloke uparūparūpapattiko hutvā parinibbāyissāmī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో మహాసేనం దేవపుత్తం ఏతదవోచ ‘‘ఇధ మయం, మారిస, సదేవకం లోకం అనువిలోకయమానా అఞ్ఞత్ర తయా మిలిన్దస్స రఞ్ఞో వాదం భిన్దిత్వా సాసనం పగ్గహేతుం సమత్థం అఞ్ఞం కఞ్చి న పస్సామ, యాచతి తం, మారిస, భిక్ఖుసఙ్ఘో, సాధు సప్పురిస మనుస్సలోకే నిబ్బత్తిత్వా దసబలస్స సాసనం పగ్గణ్హాహీ’’తి. ఏవం వుత్తే మహాసేనో దేవపుత్తో ‘‘అహం కిర మిలిన్దస్స రఞ్ఞో వాదం భిన్దిత్వా బుద్ధసాసనం పగ్గహేతుం సమత్థో భవిస్సామీ’’తి హట్ఠపహట్ఠో ఉదగ్గుదగ్గో హుత్వా ‘‘సాధు, భన్తే, మనుస్సలోకే ఉప్పజ్జిస్సామీ’’తి పటిఞ్ఞం అదాసి.

    Atha kho āyasmā assagutto mahāsenaṃ devaputtaṃ etadavoca ‘‘idha mayaṃ, mārisa, sadevakaṃ lokaṃ anuvilokayamānā aññatra tayā milindassa rañño vādaṃ bhinditvā sāsanaṃ paggahetuṃ samatthaṃ aññaṃ kañci na passāma, yācati taṃ, mārisa, bhikkhusaṅgho, sādhu sappurisa manussaloke nibbattitvā dasabalassa sāsanaṃ paggaṇhāhī’’ti. Evaṃ vutte mahāseno devaputto ‘‘ahaṃ kira milindassa rañño vādaṃ bhinditvā buddhasāsanaṃ paggahetuṃ samattho bhavissāmī’’ti haṭṭhapahaṭṭho udaggudaggo hutvā ‘‘sādhu, bhante, manussaloke uppajjissāmī’’ti paṭiññaṃ adāsi.

    . అథ ఖో తే భిక్ఖూ దేవలోకే తం కరణీయం తీరేత్వా దేవేసు తావతింసేసు అన్తరహితా హిమవన్తే పబ్బతే రక్ఖితతలే పాతురహేసుం.

    9. Atha kho te bhikkhū devaloke taṃ karaṇīyaṃ tīretvā devesu tāvatiṃsesu antarahitā himavante pabbate rakkhitatale pāturahesuṃ.

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో భిక్ఖుసఙ్ఘం ఏతదవోచ ‘‘అత్థావుసో, ఇమస్మిం భిక్ఖుసఙ్ఘే కోచి భిక్ఖు సన్నిపాతం అనాగతో’’తి. ఏవం వుత్తే అఞ్ఞతరో భిక్ఖు ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం ఏతదవోచ ‘‘అత్థి, భన్తే , ఆయస్మా రోహణో ఇతో సత్తమే దివసే హిమవన్తం పబ్బతం పవిసిత్వా నిరోధం సమాపన్నో, తస్స సన్తికే దూతం పాహేథా’’తి. ఆయస్మాపి రోహణో తఙ్ఖణఞ్ఞేవ నిరోధా వుట్ఠాయ ‘‘సఙ్ఘో మం పటిమానేతీ’’తి హిమవన్తే పబ్బతే అన్తరహితో రక్ఖితతలే కోటిసతానం అరహన్తానం పురతో పాతురహోసి.

    Atha kho āyasmā assagutto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca ‘‘atthāvuso, imasmiṃ bhikkhusaṅghe koci bhikkhu sannipātaṃ anāgato’’ti. Evaṃ vutte aññataro bhikkhu āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘atthi, bhante , āyasmā rohaṇo ito sattame divase himavantaṃ pabbataṃ pavisitvā nirodhaṃ samāpanno, tassa santike dūtaṃ pāhethā’’ti. Āyasmāpi rohaṇo taṅkhaṇaññeva nirodhā vuṭṭhāya ‘‘saṅgho maṃ paṭimānetī’’ti himavante pabbate antarahito rakkhitatale koṭisatānaṃ arahantānaṃ purato pāturahosi.

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో ఆయస్మన్తం రోహణం ఏతదవోచ ‘‘కిం ను ఖో, ఆవుసో, రోహణ బుద్ధసాసనే భిజ్జన్తే 29 న పస్ససి సఙ్ఘస్స కరణీయానీ’’తి. ‘‘అమనసికారో మే, భన్తే, అహోసీ’’తి.

    Atha kho āyasmā assagutto āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, rohaṇa buddhasāsane bhijjante 30 na passasi saṅghassa karaṇīyānī’’ti. ‘‘Amanasikāro me, bhante, ahosī’’ti.

    ‘‘తేన , హావుసో రోహణ, దణ్డకమ్మం కరోహీ’’తి. ‘‘కిం, భన్తే, కరోమీ’’తి? ‘‘అత్థావుసో రోహణ, హిమవన్తపబ్బతపస్సే గజఙ్గలం 31 నామ బ్రాహ్మణగామో, తత్థ సోణుత్తరో నామ బ్రాహ్మణో పటివసతి, తస్స పుత్తో ఉప్పజ్జిస్సతి నాగసేనోతి నామ దారకో, తేన హి త్వం, ఆవుసో రోహణ, దసమాసాధికాని సత్త వస్సాని తం కులం పిణ్డాయ పవిసిత్వా నాగసేనం దారకం నీహరిత్వా పబ్బాజేహి, పబ్బజితేవ తస్మిం దణ్డకమ్మతో ముచ్చిస్ససీ’’తి. ఆయస్మాపి ఖో రోహణో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి.

    ‘‘Tena , hāvuso rohaṇa, daṇḍakammaṃ karohī’’ti. ‘‘Kiṃ, bhante, karomī’’ti? ‘‘Atthāvuso rohaṇa, himavantapabbatapasse gajaṅgalaṃ32 nāma brāhmaṇagāmo, tattha soṇuttaro nāma brāhmaṇo paṭivasati, tassa putto uppajjissati nāgasenoti nāma dārako, tena hi tvaṃ, āvuso rohaṇa, dasamāsādhikāni satta vassāni taṃ kulaṃ piṇḍāya pavisitvā nāgasenaṃ dārakaṃ nīharitvā pabbājehi, pabbajiteva tasmiṃ daṇḍakammato muccissasī’’ti. Āyasmāpi kho rohaṇo ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.

    ౧౦. మహాసేనోపి ఖో దేవపుత్తో దేవలోకా చవిత్వా సోణుత్తరబ్రాహ్మణస్స భరియాయ కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం అగ్గహేసి, సహ పటిసన్ధిగ్గహణా తయో అచ్ఛరియా అబ్భుతా ధమ్మా పాతురహేసుం, ఆవుధభణ్డాని పజ్జలింసు, అగ్గసస్సం అభినిప్ఫన్నం, మహామేఘో అభిప్పవస్సి. ఆయస్మాపి ఖో రోహణో తస్స పటిసన్ధిగ్గహణతో పట్ఠాయ దసమాసాధికాని సత్త వస్సాని తం కులం పిణ్డాయ పవిసన్తో ఏకదివసమ్పి కటచ్ఛుమత్తం భత్తం వా ఉళుఙ్కమత్తం యాగుం వా అభివాదనం వా అఞ్జలికమ్మం వా సామీచికమ్మం వా నాలత్థ, అథ ఖో అక్కోసఞ్ఞేవ పరిభాసఞ్ఞేవ పటిలభతి ‘‘అతిచ్ఛథ భన్తే’’తి వచనమత్తమ్పి వత్తా నామ నాహోసి, దసమాసాధికానం పన సత్తన్నం వస్సానం అచ్చయేన ఏకదివసం ‘‘అతిచ్ఛథ భన్తే’’తి వచనమత్తం అలత్థ. తం దివసమేవ బ్రాహ్మణోపి బహి కమ్మన్తా ఆగచ్ఛన్తో పటిపథే థేరం దిస్వా ‘‘కిం, భో పబ్బజిత, అమ్హాకం గేహం అగమిత్థా’’తి ఆహ. ‘‘ఆమ, బ్రాహ్మణ, అగమమ్హా’’తి. ‘‘అపి కిఞ్చి లభిత్థా’’తి. ‘‘ఆమ, బ్రాహ్మణ, లభిమ్హా’’తి. సో అనత్తమనో గేహం గన్త్వా పుచ్ఛి ‘‘తస్స పబ్బజితస్స కిఞ్చి అదత్థా’’తి. ‘‘న కిఞ్చి అదమ్హా’’తి. బ్రాహ్మణో దుతియదివసే ఘరద్వారే యేవ నిసీది ‘‘అజ్జ పబ్బజితం ముసావాదేన నిగ్గహేస్సామీ’’తి. థేరో దుతియదివసే బ్రాహ్మణస్స ఘరద్వారం సమ్పత్తో.

    10. Mahāsenopi kho devaputto devalokā cavitvā soṇuttarabrāhmaṇassa bhariyāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi, saha paṭisandhiggahaṇā tayo acchariyā abbhutā dhammā pāturahesuṃ, āvudhabhaṇḍāni pajjaliṃsu, aggasassaṃ abhinipphannaṃ, mahāmegho abhippavassi. Āyasmāpi kho rohaṇo tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya dasamāsādhikāni satta vassāni taṃ kulaṃ piṇḍāya pavisanto ekadivasampi kaṭacchumattaṃ bhattaṃ vā uḷuṅkamattaṃ yāguṃ vā abhivādanaṃ vā añjalikammaṃ vā sāmīcikammaṃ vā nālattha, atha kho akkosaññeva paribhāsaññeva paṭilabhati ‘‘aticchatha bhante’’ti vacanamattampi vattā nāma nāhosi, dasamāsādhikānaṃ pana sattannaṃ vassānaṃ accayena ekadivasaṃ ‘‘aticchatha bhante’’ti vacanamattaṃ alattha. Taṃ divasameva brāhmaṇopi bahi kammantā āgacchanto paṭipathe theraṃ disvā ‘‘kiṃ, bho pabbajita, amhākaṃ gehaṃ agamitthā’’ti āha. ‘‘Āma, brāhmaṇa, agamamhā’’ti. ‘‘Api kiñci labhitthā’’ti. ‘‘Āma, brāhmaṇa, labhimhā’’ti. So anattamano gehaṃ gantvā pucchi ‘‘tassa pabbajitassa kiñci adatthā’’ti. ‘‘Na kiñci adamhā’’ti. Brāhmaṇo dutiyadivase gharadvāre yeva nisīdi ‘‘ajja pabbajitaṃ musāvādena niggahessāmī’’ti. Thero dutiyadivase brāhmaṇassa gharadvāraṃ sampatto.

    బ్రాహ్మణో థేరం దిస్వావ ఏవమాహ ‘‘తుమ్హే హియ్యో అమ్హాకం గేహే కిఞ్చి అలభిత్వావ ‘‘లభిమ్హా’’తి అవోచుత్థ, వట్టతి ను ఖో తుమ్హాకం ముసావాదో’’తి. థేరో ఆహ ‘‘మయం, బ్రాహ్మణ, తుమ్హాకం గేహే ( ) 33 దసమాసాధికాని సత్త వస్సాని ‘అతిచ్ఛథా’తి వచనమత్తమ్పి అలభిత్వా హియ్యో ‘అతిచ్ఛథా’తి వచనమత్తం లభిమ్హా, అథేతం వాచాపటిసన్ధారం 34 ఉపాదాయ ఏవమవోచుమ్హా’’తి.

    Brāhmaṇo theraṃ disvāva evamāha ‘‘tumhe hiyyo amhākaṃ gehe kiñci alabhitvāva ‘‘labhimhā’’ti avocuttha, vaṭṭati nu kho tumhākaṃ musāvādo’’ti. Thero āha ‘‘mayaṃ, brāhmaṇa, tumhākaṃ gehe ( ) 35 dasamāsādhikāni satta vassāni ‘aticchathā’ti vacanamattampi alabhitvā hiyyo ‘aticchathā’ti vacanamattaṃ labhimhā, athetaṃ vācāpaṭisandhāraṃ 36 upādāya evamavocumhā’’ti.

    బ్రాహ్మణో చిన్తేసి ‘‘ఇమే వాచాపటిసన్ధారమత్తమ్పి లభిత్వా జనమజ్ఝే ‘లభిమ్హా’తి పసంసన్తి, అఞ్ఞం కిఞ్చి ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా లభిత్వా కస్మా నప్పసంసన్తీ’’తి పసీదిత్వా అత్తనో అత్థాయ పటియాదితభత్తతో కటచ్ఛుభిక్ఖం, తదుపియఞ్చ బ్యఞ్జనం దాపేత్వా ‘‘ఇమం భిక్ఖం సబ్బకాలం తుమ్హే లభిస్సథా’’తి ఆహ.

    Brāhmaṇo cintesi ‘‘ime vācāpaṭisandhāramattampi labhitvā janamajjhe ‘labhimhā’ti pasaṃsanti, aññaṃ kiñci khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā labhitvā kasmā nappasaṃsantī’’ti pasīditvā attano atthāya paṭiyāditabhattato kaṭacchubhikkhaṃ, tadupiyañca byañjanaṃ dāpetvā ‘‘imaṃ bhikkhaṃ sabbakālaṃ tumhe labhissathā’’ti āha.

    సో పునదివసతో పభుతి ఉపసఙ్కమన్తస్స థేరస్స ఉపసమం దిస్వా భియ్యోసో మత్తాయ పసీదిత్వా థేరం నిచ్చకాలం అత్తనో ఘరే భత్తవిస్సగ్గకరణత్థాయ యాచి. థేరో తుణ్హీభావేన అధివాసేత్వా దివసే దివసే భత్తకిచ్చం కత్వా గచ్ఛన్తో థోకం థోకం బుద్ధవచనం కథేత్వా గచ్ఛతి. సాపి ఖో బ్రాహ్మణీ దసమాసచ్చయేన పుత్తం విజాయి, ‘‘నాగసేనో’’తిస్స నామమకంసు, సో అనుక్కమేన వడ్ఢన్తో సత్తవస్సికో జాతో.

    So punadivasato pabhuti upasaṅkamantassa therassa upasamaṃ disvā bhiyyoso mattāya pasīditvā theraṃ niccakālaṃ attano ghare bhattavissaggakaraṇatthāya yāci. Thero tuṇhībhāvena adhivāsetvā divase divase bhattakiccaṃ katvā gacchanto thokaṃ thokaṃ buddhavacanaṃ kathetvā gacchati. Sāpi kho brāhmaṇī dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, ‘‘nāgaseno’’tissa nāmamakaṃsu, so anukkamena vaḍḍhanto sattavassiko jāto.

    ౧౧. అథ ఖో నాగసేనస్స దారకస్స పితా నాగసేనం దారకం ఏతదవోచ ‘‘ఇమస్మిం ఖో , తాత నాగసేన, బ్రాహ్మణకులే సిక్ఖాని సిక్ఖేయ్యాసీ’’తి. ‘‘కతమాని, తాత, ఇమస్మిం బ్రాహ్మణకులే సిక్ఖాని నామా’’తి? ‘‘తయో ఖో, తాత నాగసేన, వేదా సిక్ఖాని నామ, అవసేసాని సిప్పాని సిప్పం నామా’’తి. ‘‘తేన హి, తాత, సిక్ఖిస్సామీ’’తి.

    11. Atha kho nāgasenassa dārakassa pitā nāgasenaṃ dārakaṃ etadavoca ‘‘imasmiṃ kho , tāta nāgasena, brāhmaṇakule sikkhāni sikkheyyāsī’’ti. ‘‘Katamāni, tāta, imasmiṃ brāhmaṇakule sikkhāni nāmā’’ti? ‘‘Tayo kho, tāta nāgasena, vedā sikkhāni nāma, avasesāni sippāni sippaṃ nāmā’’ti. ‘‘Tena hi, tāta, sikkhissāmī’’ti.

    అథ ఖో సోణుత్తరో బ్రాహ్మణో ఆచరియబ్రాహ్మణస్స ఆచరియభాగం సహస్సం దత్వా అన్తోపాసాదే ఏకస్మిం గబ్భే ఏకతో మఞ్చకం పఞ్ఞపేత్వా ఆచరియబ్రాహ్మణం ఏతదవోచ ‘‘సజ్ఝాపేహి ఖో, త్వం బ్రాహ్మణ, ఇమం దారకం మన్తానీతి. తేన హి ‘తాత దారక’ ఉగ్గణ్హాహి మన్తానీ’’తి. ఆచరియబ్రాహ్మణో సజ్ఝాయతి నాగసేనస్స దారకస్స ఏకేనేవ ఉద్దేసేన తయో వేదా హదయఙ్గతా వాచుగ్గతా సూపధారితా సువవత్థాపితా సుమనసికతా అహేసుం, సకిమేవ చక్ఖుం ఉదపాది తీసు వేదేసు సనిఘణ్డుకేటుభేసు 37 సాక్ఖరప్పభేదేసు ఇతిహాసపఞ్చమేసు పదకో వేయ్యాకరణో లోకాయతమహాపురిసలక్ఖణేసు అనవయో అహోసి.

    Atha kho soṇuttaro brāhmaṇo ācariyabrāhmaṇassa ācariyabhāgaṃ sahassaṃ datvā antopāsāde ekasmiṃ gabbhe ekato mañcakaṃ paññapetvā ācariyabrāhmaṇaṃ etadavoca ‘‘sajjhāpehi kho, tvaṃ brāhmaṇa, imaṃ dārakaṃ mantānīti. Tena hi ‘tāta dāraka’ uggaṇhāhi mantānī’’ti. Ācariyabrāhmaṇo sajjhāyati nāgasenassa dārakassa ekeneva uddesena tayo vedā hadayaṅgatā vācuggatā sūpadhāritā suvavatthāpitā sumanasikatā ahesuṃ, sakimeva cakkhuṃ udapādi tīsu vedesu sanighaṇḍukeṭubhesu 38 sākkharappabhedesu itihāsapañcamesu padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ahosi.

    అథ ఖో నాగసేనో దారకో పితరం ఏతదవోచ ‘‘అత్థి ను ఖో, తాత, ఇమస్మిం బ్రాహ్మణకులే ఇతో ఉత్తరిమ్పి సిక్ఖితబ్బాని, ఉదాహు ఏత్తకానేవా’’తి. ‘‘నత్థి, తాత నాగసేన, ఇమస్మిం బ్రాహ్మణకులే ఇతో ఉత్తరిం సిక్ఖితబ్బాని, ఏత్తకానేవ సిక్ఖితబ్బానీ’’తి.

    Atha kho nāgaseno dārako pitaraṃ etadavoca ‘‘atthi nu kho, tāta, imasmiṃ brāhmaṇakule ito uttarimpi sikkhitabbāni, udāhu ettakānevā’’ti. ‘‘Natthi, tāta nāgasena, imasmiṃ brāhmaṇakule ito uttariṃ sikkhitabbāni, ettakāneva sikkhitabbānī’’ti.

    అథ ఖో నాగసేనో దారకో ఆచరియస్స అనుయోగం దత్వా పాసాదా ఓరుయ్హ పుబ్బవాసనాయ చోదితహదయో రహోగతో పటిసల్లీనో అత్తనో సిప్పస్స ఆదిమజ్ఝపరియోసానం ఓలోకేన్తో ఆదిమ్హి వా మజ్ఝే వా పరియోసానే వా అప్పమత్తకమ్పి సారం అదిస్వా ‘‘తుచ్ఛా వత భో ఇమే వేదా, పలాపా వత భో ఇమే వేదా అసారా నిస్సారా’’తి విప్పటిసారీ అనత్తమనో అహోసి.

    Atha kho nāgaseno dārako ācariyassa anuyogaṃ datvā pāsādā oruyha pubbavāsanāya coditahadayo rahogato paṭisallīno attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento ādimhi vā majjhe vā pariyosāne vā appamattakampi sāraṃ adisvā ‘‘tucchā vata bho ime vedā, palāpā vata bho ime vedā asārā nissārā’’ti vippaṭisārī anattamano ahosi.

    ౧౨. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా రోహణో వత్తనియే సేనాసనే నిసిన్నో నాగసేనస్స దారకస్స చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ వత్తనియే సేనాసనే అన్తరహితో గజఙ్గలబ్రాహ్మణగామస్స పురతో పాతురహోసి. అద్దసా ఖో నాగసేనో దారకో అత్తనో ద్వారకోట్ఠకే ఠితో ఆయస్మన్తం రోహణం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం, దిస్వాన అత్తమనో ఉదగ్గో పముదితో పీతిసోమనస్సజాతో ‘‘అప్పేవ నామాయం పబ్బజితో కఞ్చి సారం జానేయ్యా’’తి యేనాయస్మా రోహణో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం రోహణం ఏతదవోచ ‘‘కో ను ఖో, త్వం మారిస, ఏదిసో భణ్డుకాసావవసనో’’తి. ‘‘పబ్బజితో 39 నామాహం దారకా’’తి. ‘‘కేన, త్వం మారిస, పబ్బజితో నామాసీ’’తి? ‘‘పాపకాని మలాని పబ్బాజేతి, తస్మాహం, దారక, పబ్బజితో నామా’’తి. ‘‘కింకారణా, మారిస, కేసా తే న యథా అఞ్ఞేస’’న్తి ? ‘‘సోళసిమే, దారక, పలిబోధే దిస్వా కేసమస్సుం ఓహారేత్వా పబ్బజితో. ‘‘కతమే సోళస’’? ‘‘అలఙ్కారపలిబోధో మణ్డనపలిబోధో తేలమక్ఖనపలిబోధో ధోవనపలిబోధో మాలాపలిబోధో గన్ధపలిబోధో వాసనపలిబోధో హరీటకపలిబోధో ఆమలకపలిబోధో రఙ్గపలిబోధో బన్ధనపలిబోధో కోచ్ఛపలిబోధో కప్పకపలిబోధో విజటనపలిబోధో ఊకాపలిబోధో, కేసేసు విలూనేసు సోచన్తి కిలమన్తి పరిదేవన్తి ఉరత్తాళిం కన్దన్తి సమ్మోహం ఆపజ్జన్తి, ఇమేసు ఖో, దారక, సోళససు పలిబోధేసు పలిగుణ్ఠితా మనుస్సా సబ్బాని అతిసుఖుమాని సిప్పాని నాసేన్తీ’’తి. ‘‘కింకారణా, మారిస, వత్థానిపి తే న యథా అఞ్ఞేస’’న్తి? ‘‘కామనిస్సితాని ఖో, దారక, వత్థాని, కామనిస్సితాని గిహిబ్యఞ్జనభణ్డాని 40, యాని కానిచి ఖో భయాని వత్థతో ఉప్పజ్జన్తి, తాని కాసావవసనస్స న హోన్తి, తస్మా వత్థానిపి మే న యథా అఞ్ఞేస’’న్తి. ‘‘జానాసి ఖో, త్వం మారిస, సిప్పాని నామా’’తి? ‘‘ఆమ, దారక, జానామహం సిప్పాని, యం లోకే ఉత్తమం మన్తం, తమ్పి జానామీ’’తి. ‘‘మయ్హమ్పి తం, మారిస, దాతుం సక్కా’’తి? ‘‘ఆమ, దారక, సక్కా’’తి. ‘‘తేన హి మే దేహీ’’తి. ‘‘అకాలో ఖో, దారక, అన్తరఘరం పిణ్డాయ పవిట్ఠమ్హా’’తి.

    12. Tena kho pana samayena āyasmā rohaṇo vattaniye senāsane nisinno nāgasenassa dārakassa cetasā cetoparivitakkamaññāya nivāsetvā pattacīvaramādāya vattaniye senāsane antarahito gajaṅgalabrāhmaṇagāmassa purato pāturahosi. Addasā kho nāgaseno dārako attano dvārakoṭṭhake ṭhito āyasmantaṃ rohaṇaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvāna attamano udaggo pamudito pītisomanassajāto ‘‘appeva nāmāyaṃ pabbajito kañci sāraṃ jāneyyā’’ti yenāyasmā rohaṇo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘ko nu kho, tvaṃ mārisa, ediso bhaṇḍukāsāvavasano’’ti. ‘‘Pabbajito 41 nāmāhaṃ dārakā’’ti. ‘‘Kena, tvaṃ mārisa, pabbajito nāmāsī’’ti? ‘‘Pāpakāni malāni pabbājeti, tasmāhaṃ, dāraka, pabbajito nāmā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā, mārisa, kesā te na yathā aññesa’’nti ? ‘‘Soḷasime, dāraka, palibodhe disvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajito. ‘‘Katame soḷasa’’? ‘‘Alaṅkārapalibodho maṇḍanapalibodho telamakkhanapalibodho dhovanapalibodho mālāpalibodho gandhapalibodho vāsanapalibodho harīṭakapalibodho āmalakapalibodho raṅgapalibodho bandhanapalibodho kocchapalibodho kappakapalibodho vijaṭanapalibodho ūkāpalibodho, kesesu vilūnesu socanti kilamanti paridevanti urattāḷiṃ kandanti sammohaṃ āpajjanti, imesu kho, dāraka, soḷasasu palibodhesu paliguṇṭhitā manussā sabbāni atisukhumāni sippāni nāsentī’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā, mārisa, vatthānipi te na yathā aññesa’’nti? ‘‘Kāmanissitāni kho, dāraka, vatthāni, kāmanissitāni gihibyañjanabhaṇḍāni 42, yāni kānici kho bhayāni vatthato uppajjanti, tāni kāsāvavasanassa na honti, tasmā vatthānipi me na yathā aññesa’’nti. ‘‘Jānāsi kho, tvaṃ mārisa, sippāni nāmā’’ti? ‘‘Āma, dāraka, jānāmahaṃ sippāni, yaṃ loke uttamaṃ mantaṃ, tampi jānāmī’’ti. ‘‘Mayhampi taṃ, mārisa, dātuṃ sakkā’’ti? ‘‘Āma, dāraka, sakkā’’ti. ‘‘Tena hi me dehī’’ti. ‘‘Akālo kho, dāraka, antaragharaṃ piṇḍāya paviṭṭhamhā’’ti.

    అథ ఖో నాగసేనో దారకో ఆయస్మతో రోహణస్స హత్థతో పత్తం గహేత్వా ఘరం పవేసేత్వా పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేత్వా సమ్పవారేత్వా ఆయస్మన్తం రోహణం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం ఏతదవోచ ‘‘దేహి మే దాని, మారిస, మన్త’’న్తి. ‘‘యదా ఖో త్వం, దారక, నిప్పలిబోధో హుత్వా మాతాపితరో అనుజానాపేత్వా మయా గహితం పబ్బజితవేసం గణ్హిస్ససి, తదా దస్సామీ’’తి ఆహ.

    Atha kho nāgaseno dārako āyasmato rohaṇassa hatthato pattaṃ gahetvā gharaṃ pavesetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā āyasmantaṃ rohaṇaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ etadavoca ‘‘dehi me dāni, mārisa, manta’’nti. ‘‘Yadā kho tvaṃ, dāraka, nippalibodho hutvā mātāpitaro anujānāpetvā mayā gahitaṃ pabbajitavesaṃ gaṇhissasi, tadā dassāmī’’ti āha.

    అథ ఖో నాగసేనో దారకో మాతాపితరో ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ ‘‘అమ్మతాతా, అయం పబ్బజితో ‘యం లోకే ఉత్తమం మన్తం, తం జానామీ’తి వదతి, న చ అత్తనో సన్తికే అపబ్బజితస్స దేతి, అహం ఏతస్స సన్తికే పబ్బజిత్వా తం ఉత్తమం మన్తం ఉగ్గణ్హిస్సామీ’’తి. అథస్స మాతాపితరో ‘‘పబ్బజిత్వాపి నో పుత్తో మన్తం గణ్హతు, గహేత్వా పున ఆగచ్ఛిస్సతీ’’తి మఞ్ఞమానా ‘‘గణ్హ పుత్తా’’తి అనుజానింసు.

    Atha kho nāgaseno dārako mātāpitaro upasaṅkamitvā āha ‘‘ammatātā, ayaṃ pabbajito ‘yaṃ loke uttamaṃ mantaṃ, taṃ jānāmī’ti vadati, na ca attano santike apabbajitassa deti, ahaṃ etassa santike pabbajitvā taṃ uttamaṃ mantaṃ uggaṇhissāmī’’ti. Athassa mātāpitaro ‘‘pabbajitvāpi no putto mantaṃ gaṇhatu, gahetvā puna āgacchissatī’’ti maññamānā ‘‘gaṇha puttā’’ti anujāniṃsu.

    ౧౩. అథ ఖో ఆయస్మా రోహణో నాగసేనం దారకం ఆదాయ యేన వత్తనియం సేనాసనం, యేన విజమ్భవత్థు తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా విజమ్భవత్థుస్మిం సేనాసనే ఏకరత్తం వసిత్వా యేన రక్ఖితతలం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా కోటిసతానం అరహన్తానం మజ్ఝే నాగసేనం దారకం పబ్బాజేసి. పబ్బజితో చ పనాయస్మా నాగసేనో ఆయస్మన్తం రోహణం ఏతదవోచ ‘‘గహితో మే, భన్తే, తవ వేసో, దేథ మే దాని మన్త’’న్తి. అథ ఖో ఆయస్మా రోహణో ‘‘కిమ్హి ను ఖోహం నాగసేనం వినేయ్యం పఠమం వినయే వా సుత్తన్తే వా అభిధమ్మే వా’’తి చిన్తేత్వా ‘‘పణ్డితో ఖో అయం నాగసేనో, సక్కోతి సుఖేనేవ అభిధమ్మం పరియాపుణితు’’న్తి పఠమం అభిధమ్మే వినేసి.

    13. Atha kho āyasmā rohaṇo nāgasenaṃ dārakaṃ ādāya yena vattaniyaṃ senāsanaṃ, yena vijambhavatthu tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā vijambhavatthusmiṃ senāsane ekarattaṃ vasitvā yena rakkhitatalaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā koṭisatānaṃ arahantānaṃ majjhe nāgasenaṃ dārakaṃ pabbājesi. Pabbajito ca panāyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘gahito me, bhante, tava veso, detha me dāni manta’’nti. Atha kho āyasmā rohaṇo ‘‘kimhi nu khohaṃ nāgasenaṃ vineyyaṃ paṭhamaṃ vinaye vā suttante vā abhidhamme vā’’ti cintetvā ‘‘paṇḍito kho ayaṃ nāgaseno, sakkoti sukheneva abhidhammaṃ pariyāpuṇitu’’nti paṭhamaṃ abhidhamme vinesi.

    ఆయస్మా చ నాగసేనో ‘‘కుసలా ధమ్మా, అకుసలా ధమ్మా, అబ్యాకతా ధమ్మా’’తి తికదుకపటిమణ్డితం ధమ్మసఙ్గణీపకరణం, ఖన్ధవిభఙ్గాది అట్ఠారస విభఙ్గపటిమణ్డితం విభఙ్గప్పకరణం, ‘‘సఙ్గహో అసఙ్గహో’’తి ఆదినా చుద్దసవిధేన విభత్తం ధాతుకథాపకరణం, ‘‘ఖన్ధపఞ్ఞత్తి ఆయతనపఞ్ఞత్తీ’’తి ఆదినా ఛబ్బిధేన విభత్తం పుగ్గలపఞ్ఞత్తిప్పకరణం, సకవాదే పఞ్చసుత్తసతాని పరవాదే పఞ్చసుత్తసతానీతి సుత్తసహస్సం సమోధానేత్వా విభత్తం కథావత్థుప్పకరణం, ‘‘మూలయమకం ఖన్ధయమక’’న్తి ఆదినా దసవిధేన విభత్తం యమకప్పకరణం, ‘‘హేతుపచ్చయో ఆరమ్మణపచ్చయో’’తి ఆదినా చతువీసతివిధేన విభత్తం పట్ఠానప్పకరణన్తి సబ్బం తం అభిధమ్మపిటకం ఏకేనేవ సజ్ఝాయేన పగుణం కత్వా ‘‘తిట్ఠథ భన్తే, న పున ఓసారేథ, ఏత్తకేనేవాహం సజ్ఝాయిస్సామీ’’తి ఆహ.

    Āyasmā ca nāgaseno ‘‘kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammā’’ti tikadukapaṭimaṇḍitaṃ dhammasaṅgaṇīpakaraṇaṃ, khandhavibhaṅgādi aṭṭhārasa vibhaṅgapaṭimaṇḍitaṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ, ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti ādinā cuddasavidhena vibhattaṃ dhātukathāpakaraṇaṃ, ‘‘khandhapaññatti āyatanapaññattī’’ti ādinā chabbidhena vibhattaṃ puggalapaññattippakaraṇaṃ, sakavāde pañcasuttasatāni paravāde pañcasuttasatānīti suttasahassaṃ samodhānetvā vibhattaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ, ‘‘mūlayamakaṃ khandhayamaka’’nti ādinā dasavidhena vibhattaṃ yamakappakaraṇaṃ, ‘‘hetupaccayo ārammaṇapaccayo’’ti ādinā catuvīsatividhena vibhattaṃ paṭṭhānappakaraṇanti sabbaṃ taṃ abhidhammapiṭakaṃ ekeneva sajjhāyena paguṇaṃ katvā ‘‘tiṭṭhatha bhante, na puna osāretha, ettakenevāhaṃ sajjhāyissāmī’’ti āha.

    ౧౪. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో యేన కోటిసతా అరహన్తో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా కోటిసతే అరహన్తే ఏతదవోచ ‘‘అహం ఖో భన్తే ‘కుసలా ధమ్మా, అకుసలా ధమ్మా , అబ్యాకతా ధమ్మా’తి ఇమేసు తీసు పదేసు పక్ఖిపిత్వా సబ్బం తం అభిధమ్మపిటకం విత్థారేన ఓసారేస్సామీ’’తి. ‘‘సాధు, నాగసేన, ఓసారేహీ’’తి.

    14. Atha kho āyasmā nāgaseno yena koṭisatā arahanto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā koṭisate arahante etadavoca ‘‘ahaṃ kho bhante ‘kusalā dhammā, akusalā dhammā , abyākatā dhammā’ti imesu tīsu padesu pakkhipitvā sabbaṃ taṃ abhidhammapiṭakaṃ vitthārena osāressāmī’’ti. ‘‘Sādhu, nāgasena, osārehī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో సత్త మాసాని సత్త పకరణాని విత్థారేన ఓసారేసి, పథవీ ఉన్నది, దేవతా సాధుకారమదంసు, బ్రహ్మానో అప్ఫోటేసుం, దిబ్బాని చన్దనచుణ్ణాని దిబ్బాని చ మన్దారవపుప్ఫాని అభిప్పవస్సింసు.

    Atha kho āyasmā nāgaseno satta māsāni satta pakaraṇāni vitthārena osāresi, pathavī unnadi, devatā sādhukāramadaṃsu, brahmāno apphoṭesuṃ, dibbāni candanacuṇṇāni dibbāni ca mandāravapupphāni abhippavassiṃsu.

    ౧౫. అథ ఖో కోటిసతా అరహన్తో ఆయస్మన్తం నాగసేనం పరిపుణ్ణవీసతివస్సం రక్ఖితతలే ఉపసమ్పాదేసుం. ఉపసమ్పన్నో చ పనాయస్మా నాగసేనో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ ఉపజ్ఝాయేన సద్ధిం గామం పిణ్డాయ పవిసన్తో ఏవరూపం పరివితక్కం ఉప్పాదేసి ‘‘తుచ్ఛో వత మే ఉపజ్ఝాయో, బాలో వత మే ఉపజ్ఝాయో, ఠపేత్వా అవసేసం బుద్ధవచనం పఠమం మం అభిధమ్మే వినేసీ’’తి.

    15. Atha kho koṭisatā arahanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ paripuṇṇavīsativassaṃ rakkhitatale upasampādesuṃ. Upasampanno ca panāyasmā nāgaseno tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya upajjhāyena saddhiṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisanto evarūpaṃ parivitakkaṃ uppādesi ‘‘tuccho vata me upajjhāyo, bālo vata me upajjhāyo, ṭhapetvā avasesaṃ buddhavacanaṃ paṭhamaṃ maṃ abhidhamme vinesī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా రోహణో ఆయస్మతో నాగసేనస్స చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయ ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘అననుచ్ఛవికం ఖో నాగసేన పరివితక్కం వితక్కేసి, న ఖో పనేతం నాగసేన తవానుచ్ఛవిక’’న్తి.

    Atha kho āyasmā rohaṇo āyasmato nāgasenassa cetasā cetoparivitakkamaññāya āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘ananucchavikaṃ kho nāgasena parivitakkaṃ vitakkesi, na kho panetaṃ nāgasena tavānucchavika’’nti.

    అథ ఖో ఆయస్మతో నాగసేనస్స ఏతదహోసి ‘‘అచ్ఛరియం వత భో, అబ్భుతం వత భో, యత్ర హి నామ మే ఉపజ్ఝాయో చేతసా చేతోపరివితక్కం జానిస్సతి, పణ్డితో వత మే ఉపజ్ఝాయో, యంనూనాహం ఉపజ్ఝాయం ఖమాపేయ్య’’న్తి. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో ఆయస్మన్తం రోహణం ఏతదవోచ ‘‘ఖమథ మే, భన్తే, న పున ఏవరూపం వితక్కేస్సామీ’’తి.

    Atha kho āyasmato nāgasenassa etadahosi ‘‘acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho, yatra hi nāma me upajjhāyo cetasā cetoparivitakkaṃ jānissati, paṇḍito vata me upajjhāyo, yaṃnūnāhaṃ upajjhāyaṃ khamāpeyya’’nti. Atha kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘khamatha me, bhante, na puna evarūpaṃ vitakkessāmī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా రోహణో ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘న ఖో త్యాహం నాగసేన ఏత్తావతా ఖమామి, అత్థి ఖో నాగసేన సాగలం నామ నగరం, తత్థ మిలిన్దో నామ రాజా రజ్జం కారేతి, సో దిట్ఠివాదేన పఞ్హం పుచ్ఛిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం విహేఠేతి, సచే త్వం తత్థ గన్త్వా తం రాజానం దమేత్వా బుద్ధసాసనే పసాదేస్ససి, ఏవాహం తం ఖమిస్సామీ’’తి.

    Atha kho āyasmā rohaṇo āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘na kho tyāhaṃ nāgasena ettāvatā khamāmi, atthi kho nāgasena sāgalaṃ nāma nagaraṃ, tattha milindo nāma rājā rajjaṃ kāreti, so diṭṭhivādena pañhaṃ pucchitvā bhikkhusaṅghaṃ viheṭheti, sace tvaṃ tattha gantvā taṃ rājānaṃ dametvā buddhasāsane pasādessasi, evāhaṃ taṃ khamissāmī’’ti.

    ‘‘తిట్ఠతు, భన్తే, ఏకో మిలిన్దో రాజా; సచే, భన్తే, సకలజమ్బుదీపే సబ్బే రాజానో ఆగన్త్వా మం పఞ్హం పుచ్ఛేయ్యుం, సబ్బం తం విసజ్జేత్వా సమ్పదాలేస్సామి, ‘ఖమథ మే భన్తే’తి వత్వా, ‘న ఖమామీ’తి వుత్తే ‘తేన హి, భన్తే, ఇమం తేమాసం కస్స సన్తికే వసిస్సామీ’తి ఆహ’’ . అయం ఖో, నాగసేన, ఆయస్మా అస్సగుత్తో వత్తనియే సేనాసనే విహరతి, గచ్ఛ త్వం, నాగసేన, యేనాయస్మా అస్సగుత్తో తేనుపసఙ్కమ, ఉపసఙ్కమిత్వా మమ వచనేన ఆయస్మతో అస్సగుత్తస్స పాదే సిరసా వన్ద, ఏవఞ్చ నం వదేహి ‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, తుమ్హాకం పాదే సిరసా వన్దతి, అప్పాబాధం అప్పాతఙ్కం లహుట్ఠానం బలం ఫాసువిహారం పుచ్ఛతి, ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, ఇమం తేమాసం తుమ్హాకం సన్తికే వసితుం మం పహిణీ’తి , ‘కోనామో తే ఉపజ్ఝాయో’తి చ వుత్తే ‘రోహణత్థేరో నామ భన్తే’’తి వదేయ్యాసి, ‘అహం కోనామో’తి వుత్తే ఏవం వదేయ్యాసి ‘మమ ఉపజ్ఝాయో, భన్తే, తుమ్హాకం నామం జానాతీ’’’తి. ‘‘ఏవం భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా నాగసేనో ఆయస్మన్తం రోహణం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పత్తచీవరమాదాయ అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో యేన వత్తనియం సేనాసనం, యేనాయస్మా అస్సగుత్తో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి, ఏకమన్తం ఠితో ఖో ఆయస్మా నాగసేనో ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం ఏతదవోచ ‘‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, తుమ్హాకం పాదే సిరసా వన్దతి, ఏవఞ్చ వదేతి అప్పాబాధం అప్పాతఙ్కం లహుట్ఠానం బలం ఫాసువిహారం పుచ్ఛతి, ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, ఇమం తేమాసం తుమ్హాకం సన్తికే వసితుం మం పహిణీ’’తి.

    ‘‘Tiṭṭhatu, bhante, eko milindo rājā; sace, bhante, sakalajambudīpe sabbe rājāno āgantvā maṃ pañhaṃ puccheyyuṃ, sabbaṃ taṃ visajjetvā sampadālessāmi, ‘khamatha me bhante’ti vatvā, ‘na khamāmī’ti vutte ‘tena hi, bhante, imaṃ temāsaṃ kassa santike vasissāmī’ti āha’’ . Ayaṃ kho, nāgasena, āyasmā assagutto vattaniye senāsane viharati, gaccha tvaṃ, nāgasena, yenāyasmā assagutto tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena āyasmato assaguttassa pāde sirasā vanda, evañca naṃ vadehi ‘upajjhāyo me, bhante, tumhākaṃ pāde sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati, upajjhāyo me, bhante, imaṃ temāsaṃ tumhākaṃ santike vasituṃ maṃ pahiṇī’ti , ‘konāmo te upajjhāyo’ti ca vutte ‘rohaṇatthero nāma bhante’’ti vadeyyāsi, ‘ahaṃ konāmo’ti vutte evaṃ vadeyyāsi ‘mama upajjhāyo, bhante, tumhākaṃ nāmaṃ jānātī’’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pattacīvaramādāya anupubbena cārikaṃ caramāno yena vattaniyaṃ senāsanaṃ, yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘upajjhāyo me, bhante, tumhākaṃ pāde sirasā vandati, evañca vadeti appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati, upajjhāyo me, bhante, imaṃ temāsaṃ tumhākaṃ santike vasituṃ maṃ pahiṇī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘త్వం కిన్నామోసీ’’తి. ‘‘అహం, భన్తే, నాగసేనో నామా’’తి. ‘‘కోనామో తే ఉపజ్ఝాయో’’తి? ‘‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, రోహణో నామా’’తి. ‘‘అహం కోనామో’’తి. ‘‘ఉపజ్ఝాయో మే, భన్తే, తుమ్హాకం నామం జానాతీ’’తి.

    Atha kho āyasmā assagutto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘tvaṃ kinnāmosī’’ti. ‘‘Ahaṃ, bhante, nāgaseno nāmā’’ti. ‘‘Konāmo te upajjhāyo’’ti? ‘‘Upajjhāyo me, bhante, rohaṇo nāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ konāmo’’ti. ‘‘Upajjhāyo me, bhante, tumhākaṃ nāmaṃ jānātī’’ti.

    ‘‘సాధు, నాగసేన, పత్తచీవరం పటిసామేహీ’’తి. ‘‘సాధు భన్తే’’తి పత్తచీవరం పటిసామేత్వా పునదివసే పరివేణం సమ్మజ్జిత్వా ముఖోదకం దన్తపోణం ఉపట్ఠపేసి. థేరో సమ్మజ్జితట్ఠానం పటిసమ్మజ్జి, తం ఉదకం ఛడ్డేత్వా అఞ్ఞం ఉదకం ఆహరి, తఞ్చ దన్తకట్ఠం అపనేత్వా అఞ్ఞం దన్తకట్ఠం గణ్హి, న ఆలాపసల్లాపం అకాసి, ఏవం సత్త దివసాని కత్వా సత్తమే దివసే పున పుచ్ఛిత్వా పున తేన తథేవ వుత్తే వస్సవాసం అనుజాని.

    ‘‘Sādhu, nāgasena, pattacīvaraṃ paṭisāmehī’’ti. ‘‘Sādhu bhante’’ti pattacīvaraṃ paṭisāmetvā punadivase pariveṇaṃ sammajjitvā mukhodakaṃ dantapoṇaṃ upaṭṭhapesi. Thero sammajjitaṭṭhānaṃ paṭisammajji, taṃ udakaṃ chaḍḍetvā aññaṃ udakaṃ āhari, tañca dantakaṭṭhaṃ apanetvā aññaṃ dantakaṭṭhaṃ gaṇhi, na ālāpasallāpaṃ akāsi, evaṃ satta divasāni katvā sattame divase puna pucchitvā puna tena tatheva vutte vassavāsaṃ anujāni.

    ౧౬. తేన ఖో పన సమయేన ఏకా మహాఉపాసికా ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం తింసమత్తాని వస్సాని ఉపట్ఠాసి. అథ ఖో సా మహాఉపాసికా తేమాసచ్చయేన యేనాయస్మా అస్సగుత్తో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం ఏతదవోచ ‘‘అత్థి ను ఖో, తాత, తుమ్హాకం సన్తికే అఞ్ఞో భిక్ఖూ’’తి. ‘‘అత్థి, మహాఉపాసికే, అమ్హాకం సన్తికే నాగసేనో నామ భిక్ఖూ’’తి . ‘‘తేన హి, తాత అస్సగుత్త, అధివాసేహి నాగసేనేన సద్ధిం స్వాతనాయ భత్త’’న్తి. అధివాసేసి ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో తుణ్హీభావేన.

    16. Tena kho pana samayena ekā mahāupāsikā āyasmantaṃ assaguttaṃ tiṃsamattāni vassāni upaṭṭhāsi. Atha kho sā mahāupāsikā temāsaccayena yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘atthi nu kho, tāta, tumhākaṃ santike añño bhikkhū’’ti. ‘‘Atthi, mahāupāsike, amhākaṃ santike nāgaseno nāma bhikkhū’’ti . ‘‘Tena hi, tāta assagutta, adhivāsehi nāgasenena saddhiṃ svātanāya bhatta’’nti. Adhivāsesi kho āyasmā assagutto tuṇhībhāvena.

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ ఆయస్మతా నాగసేనేన సద్ధిం పచ్ఛాసమణేన యేన మహాఉపాసికాయ నివేసనం తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. అథ ఖో సా మహాఉపాసికా ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం ఆయస్మన్తఞ్చ నాగసేనం పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేసి సమ్పవారేసి. అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘త్వం, నాగసేన, మహాఉపాసికాయ అనుమోదనం కరోహీ’’తి ఇదం వత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి.

    Atha kho āyasmā assagutto tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya āyasmatā nāgasenena saddhiṃ pacchāsamaṇena yena mahāupāsikāya nivesanaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho sā mahāupāsikā āyasmantaṃ assaguttaṃ āyasmantañca nāgasenaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi. Atha kho āyasmā assagutto bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘tvaṃ, nāgasena, mahāupāsikāya anumodanaṃ karohī’’ti idaṃ vatvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.

    అథ ఖో సా మహాఉపాసికా ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘మహల్లికా ఖోహం, తాత నాగసేన, గమ్భీరాయ ధమ్మకథాయ మయ్హం అనుమోదనం కరోహీ’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో తస్సా మహాఉపాసికాయ గమ్భీరాయ ధమ్మకథాయ లోకుత్తరాయ సుఞ్ఞతప్పటిసంయుత్తాయ అనుమోదనం అకాసి. అథ ఖో తస్సా మహాఉపాసికాయ తస్మింయేవ ఆసనే విరజం వీతమలం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాది ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి. ఆయస్మాపి ఖో నాగసేనో తస్సా మహాఉపాసికాయ అనుమోదనం కత్వా అత్తనా దేసితం ధమ్మం పచ్చవేక్ఖన్తో విపస్సనం పట్ఠపేత్వా తస్మింయేవ ఆసనే నిసిన్నో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి.

    Atha kho sā mahāupāsikā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘mahallikā khohaṃ, tāta nāgasena, gambhīrāya dhammakathāya mayhaṃ anumodanaṃ karohī’’ti. Atha kho āyasmā nāgaseno tassā mahāupāsikāya gambhīrāya dhammakathāya lokuttarāya suññatappaṭisaṃyuttāya anumodanaṃ akāsi. Atha kho tassā mahāupāsikāya tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Āyasmāpi kho nāgaseno tassā mahāupāsikāya anumodanaṃ katvā attanā desitaṃ dhammaṃ paccavekkhanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā tasmiṃyeva āsane nisinno sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    అథ ఖో ఆయస్మా అస్సగుత్తో మణ్డలమాళే నిసిన్నో ద్విన్నమ్పి ధమ్మచక్ఖుపటిలాభం ఞత్వా సాధుకారం పవత్తేసి ‘‘సాధు సాధు నాగసేన, ఏకేన కణ్డప్పహారేన ద్వే మహాకాయా పదాలితా’’తి, అనేకాని చ దేవతాసహస్సాని సాధుకారం పవత్తేసుం.

    Atha kho āyasmā assagutto maṇḍalamāḷe nisinno dvinnampi dhammacakkhupaṭilābhaṃ ñatvā sādhukāraṃ pavattesi ‘‘sādhu sādhu nāgasena, ekena kaṇḍappahārena dve mahākāyā padālitā’’ti, anekāni ca devatāsahassāni sādhukāraṃ pavattesuṃ.

    ౧౭. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో ఉట్ఠాయాసనా యేనాయస్మా అస్సగుత్తో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసీది, ఏకమన్తం నిసిన్నం ఖో ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఆయస్మా అస్సగుత్తో ఏతదవోచ ‘‘గచ్ఛ, త్వం నాగసేన, పాటలిపుత్తం, పాటలిపుత్తనగరే అసోకారామే ఆయస్మా ధమ్మరక్ఖితో పటివసతి, తస్స సన్తికే బుద్ధవచనం పరియాపుణాహీ’’తి. ‘‘కీవ దూరో, భన్తే, ఇతో పాటలిపుత్తనగర’’న్తి? ‘‘యోజనసతాని ఖో నాగసేనా’’తి. ‘‘దూరో ఖో, భన్తే, మగ్గో . అన్తరామగ్గే భిక్ఖా దుల్లభా, కథాహం గమిస్సామీ’’తి? ‘‘గచ్ఛ, త్వం నాగసేన, అన్తరామగ్గే పిణ్డపాతం లభిస్ససి సాలీనం ఓదనం విగతకాళకం అనేకసూపం అనేకబ్యఞ్జన’’న్తి. ‘‘ఏవం భన్తే’’తి ఖో ఆయస్మా నాగసేనో ఆయస్మన్తం అస్సగుత్తం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పత్తచీవరమాదాయ యేన పాటలిపుత్తం తేన చారికం పక్కామి.

    17. Atha kho āyasmā nāgaseno uṭṭhāyāsanā yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ nāgasenaṃ āyasmā assagutto etadavoca ‘‘gaccha, tvaṃ nāgasena, pāṭaliputtaṃ, pāṭaliputtanagare asokārāme āyasmā dhammarakkhito paṭivasati, tassa santike buddhavacanaṃ pariyāpuṇāhī’’ti. ‘‘Kīva dūro, bhante, ito pāṭaliputtanagara’’nti? ‘‘Yojanasatāni kho nāgasenā’’ti. ‘‘Dūro kho, bhante, maggo . Antarāmagge bhikkhā dullabhā, kathāhaṃ gamissāmī’’ti? ‘‘Gaccha, tvaṃ nāgasena, antarāmagge piṇḍapātaṃ labhissasi sālīnaṃ odanaṃ vigatakāḷakaṃ anekasūpaṃ anekabyañjana’’nti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pattacīvaramādāya yena pāṭaliputtaṃ tena cārikaṃ pakkāmi.

    ౧౮. తేన ఖో పన సమయేన పాటలిపుత్తకో సేట్ఠి పఞ్చహి సకటసతేహి పాటలిపుత్తగామిమగ్గం పటిపన్నో హోతి. అద్దసా ఖో పాటలిపుత్తకో సేట్ఠి ఆయస్మన్తం నాగసేనం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం, దిస్వాన యేనాయస్మా నాగసేనో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం నాగసేనం అభివాదేత్వా ‘‘కుహిం గచ్ఛసి తాతా’’తి ఆహ. ‘‘పాటలిపుత్తం గహపతీ’’తి. ‘‘సాధు తాత, మయమ్పి పాటలిపుత్తం గచ్ఛామ. అమ్హేహి సద్ధిం సుఖం గచ్ఛథా’’తి.

    18. Tena kho pana samayena pāṭaliputtako seṭṭhi pañcahi sakaṭasatehi pāṭaliputtagāmimaggaṃ paṭipanno hoti. Addasā kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmantaṃ nāgasenaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvāna yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā ‘‘kuhiṃ gacchasi tātā’’ti āha. ‘‘Pāṭaliputtaṃ gahapatī’’ti. ‘‘Sādhu tāta, mayampi pāṭaliputtaṃ gacchāma. Amhehi saddhiṃ sukhaṃ gacchathā’’ti.

    అథ ఖో పాటలిపుత్తకో సేట్ఠి ఆయస్మతో నాగసేనస్స ఇరియాపథే పసీదిత్వా ఆయస్మన్తం నాగసేనం పణీతేన ఖాదనీయేన భోజనీయేన సహత్థా సన్తప్పేత్వా సమ్పవారేత్వా ఆయస్మన్తం నాగసేనం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం అఞ్ఞతరం నీచం ఆసనం గహేత్వా ఏకమన్తం నిసీది, ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో పాటలిపుత్తకో సేట్ఠి ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘కిన్నామోసి త్వం తాతా’’తి. ‘‘అహం, గహపతి, నాగసేనో నామా’’తి. ‘‘జానాసి ఖో, త్వం తాత, బుద్ధవచనం నామా’’తి? ‘‘జానామి ఖోహం, గహపతి, అభిధమ్మపదానీ’’తి. ‘‘లాభా నో తాత, సులద్ధం నో తాత, అహమ్పి ఖో, తాత, ఆభిధమ్మికో, త్వమ్పి ఆభిధమ్మికో, భణ, తాత, అభిధమ్మపదానీ’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో పాటలిపుత్తకస్స సేట్ఠిస్స అభిధమ్మం దేసేసి, దేసేన్తే యేవ పాటలిపుత్తకస్స సేట్ఠిస్స విరజం వీతమలం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాది ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి.

    Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmato nāgasenassa iriyāpathe pasīditvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘kinnāmosi tvaṃ tātā’’ti. ‘‘Ahaṃ, gahapati, nāgaseno nāmā’’ti. ‘‘Jānāsi kho, tvaṃ tāta, buddhavacanaṃ nāmā’’ti? ‘‘Jānāmi khohaṃ, gahapati, abhidhammapadānī’’ti. ‘‘Lābhā no tāta, suladdhaṃ no tāta, ahampi kho, tāta, ābhidhammiko, tvampi ābhidhammiko, bhaṇa, tāta, abhidhammapadānī’’ti. Atha kho āyasmā nāgaseno pāṭaliputtakassa seṭṭhissa abhidhammaṃ desesi, desente yeva pāṭaliputtakassa seṭṭhissa virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti.

    అథ ఖో పాటలిపుత్తకో సేట్ఠి పఞ్చమత్తాని సకటసతాని పురతో ఉయ్యోజేత్వా సయం పచ్ఛతో గచ్ఛన్తో పాటలిపుత్తస్స అవిదూరే ద్వేధాపథే ఠత్వా ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘అయం ఖో, తాత నాగసేన, అసోకారామస్స మగ్గో, ఇదం ఖో, తాత, అమ్హాకం కమ్బలరతనం సోళసహత్థం ఆయామేన, అట్ఠహత్థం విత్థారేన, పటిగ్గణ్హాహి ఖో, తాత, ఇదం కమ్బలరతనం అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తి. పటిగ్గహేసి ఖో ఆయస్మా నాగసేనో తం కమ్బలరతనం అనుకమ్పం ఉపాదాయ. అథ ఖో పాటలిపుత్తకో సేట్ఠి అత్తమనో ఉదగ్గో పముదితో పీతిసోమనస్సజాతో ఆయస్మన్తం నాగసేనం అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి.

    Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi pañcamattāni sakaṭasatāni purato uyyojetvā sayaṃ pacchato gacchanto pāṭaliputtassa avidūre dvedhāpathe ṭhatvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ kho, tāta nāgasena, asokārāmassa maggo, idaṃ kho, tāta, amhākaṃ kambalaratanaṃ soḷasahatthaṃ āyāmena, aṭṭhahatthaṃ vitthārena, paṭiggaṇhāhi kho, tāta, idaṃ kambalaratanaṃ anukampaṃ upādāyā’’ti. Paṭiggahesi kho āyasmā nāgaseno taṃ kambalaratanaṃ anukampaṃ upādāya. Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi attamano udaggo pamudito pītisomanassajāto āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.

    ౧౯. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో యేన అసోకారామో యేనాయస్మా ధమ్మరక్ఖితో తేనుపసఙ్కమి , ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మన్తం ధమ్మరక్ఖితం అభివాదేత్వా అత్తనో ఆగతకారణం కథేత్వా ఆయస్మతో ధమ్మరక్ఖితస్స సన్తికే తేపిటకం బుద్ధవచనం ఏకేనేవ ఉద్దేసేన తీహి మాసేహి బ్యఞ్జనసో పరియాపుణిత్వా పున తీహి మాసేహి అత్థసో మనసాకాసి.

    19. Atha kho āyasmā nāgaseno yena asokārāmo yenāyasmā dhammarakkhito tenupasaṅkami , upasaṅkamitvā āyasmantaṃ dhammarakkhitaṃ abhivādetvā attano āgatakāraṇaṃ kathetvā āyasmato dhammarakkhitassa santike tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ ekeneva uddesena tīhi māsehi byañjanaso pariyāpuṇitvā puna tīhi māsehi atthaso manasākāsi.

    అథ ఖో ఆయస్మా ధమ్మరక్ఖితో ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచ ‘‘సేయ్యథాపి, నాగసేన, గోపాలకో గావో రక్ఖతి, అఞ్ఞే గోరసం పరిభుఞ్జన్తి. ఏవమేవ ఖో, త్వం నాగసేన, తేపిటకం బుద్ధవచనం ధారేన్తోపి న భాగీ సామఞ్ఞస్సా’’తి. ‘‘హోతు, భన్తే, అలం ఏత్తకేనా’’తి. తేనేవ దివసభాగేన తేన రత్తిభాగేన సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి, సహ సచ్చప్పటివేధేన ఆయస్మతో నాగసేనస్స సబ్బే దేవా సాధుకారమదంసు, పథవీ ఉన్నది, బ్రహ్మానో అప్ఫోటేసుం, దిబ్బాని చన్దనచుణ్ణాని దిబ్బాని చ మన్దారవపుప్ఫాని అభిప్పవస్సింసు.

    Atha kho āyasmā dhammarakkhito āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘seyyathāpi, nāgasena, gopālako gāvo rakkhati, aññe gorasaṃ paribhuñjanti. Evameva kho, tvaṃ nāgasena, tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ dhārentopi na bhāgī sāmaññassā’’ti. ‘‘Hotu, bhante, alaṃ ettakenā’’ti. Teneva divasabhāgena tena rattibhāgena saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi, saha saccappaṭivedhena āyasmato nāgasenassa sabbe devā sādhukāramadaṃsu, pathavī unnadi, brahmāno apphoṭesuṃ, dibbāni candanacuṇṇāni dibbāni ca mandāravapupphāni abhippavassiṃsu.

    ౨౦. తేన ఖో పన సమయేన కోటిసతా అరహన్తో హిమవన్తే పబ్బతే రక్ఖితతలే సన్నిపతిత్వా ఆయస్మతో నాగసేనస్స సన్తికే దూతం పాహేసుం ‘‘ఆగచ్ఛతు నాగసేనో, దస్సనకామా మయం నాగసేన’’న్తి. అథ ఖో ఆయస్మా నాగసేనో దూతస్స వచనం సుత్వా అసోకారామే అన్తరహితో హిమవన్తే పబ్బతే రక్ఖితతలే కోటిసతానం అరహన్తానం పురతో పాతురహోసి.

    20. Tena kho pana samayena koṭisatā arahanto himavante pabbate rakkhitatale sannipatitvā āyasmato nāgasenassa santike dūtaṃ pāhesuṃ ‘‘āgacchatu nāgaseno, dassanakāmā mayaṃ nāgasena’’nti. Atha kho āyasmā nāgaseno dūtassa vacanaṃ sutvā asokārāme antarahito himavante pabbate rakkhitatale koṭisatānaṃ arahantānaṃ purato pāturahosi.

    అథ ఖో కోటిసతా అరహన్తో ఆయస్మన్తం నాగసేనం ఏతదవోచుం ‘‘ఏసో ఖో, నాగసేన, మిలిన్దో రాజా భిక్ఖుసఙ్ఘం విహేఠేతి వాదప్పటివాదేన పఞ్హపుచ్ఛాయ. సాధు, నాగసేన, గచ్ఛ త్వం మిలిన్దం రాజానం దమేహీ’’తి. ‘‘తిట్ఠతు, భన్తే, ఏకో మిలిన్దో రాజా; సచే, భన్తే, సకలజమ్బుదీపే రాజానో ఆగన్త్వా మం పఞ్హం పుచ్ఛేయ్యుం, సబ్బం తం విసజ్జేత్వా సమ్పదాలేస్సామి, గచ్ఛథ వో, భన్తే, అచ్ఛమ్భితా సాగలనగర’’న్తి. అథ ఖో థేరా భిక్ఖూ సాగలనగరం కాసావప్పజ్జోతం ఇసివాతపటివాతం అకంసు.

    Atha kho koṭisatā arahanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavocuṃ ‘‘eso kho, nāgasena, milindo rājā bhikkhusaṅghaṃ viheṭheti vādappaṭivādena pañhapucchāya. Sādhu, nāgasena, gaccha tvaṃ milindaṃ rājānaṃ damehī’’ti. ‘‘Tiṭṭhatu, bhante, eko milindo rājā; sace, bhante, sakalajambudīpe rājāno āgantvā maṃ pañhaṃ puccheyyuṃ, sabbaṃ taṃ visajjetvā sampadālessāmi, gacchatha vo, bhante, acchambhitā sāgalanagara’’nti. Atha kho therā bhikkhū sāgalanagaraṃ kāsāvappajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ akaṃsu.

    ౨౧. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా ఆయుపాలో సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణే పటివసతి. అథ ఖో మిలిన్దో రాజా అమచ్చే ఏతదవోచ ‘‘రమణీయా వత భో దోసినా రత్తి, కన్ను ఖ్వజ్జ సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమేయ్యామ సాకచ్ఛాయ పఞ్హపుచ్ఛనాయ, కో మయా సద్ధిం సల్లపితుం ఉస్సహతి కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి. ఏవం వుత్తే పఞ్చసతా యోనకా రాజానం మిలిన్దం ఏతదవోచుం ‘‘అత్థి, మహారాజ, ఆయుపాలో నామ థేరో తేపిటకో బహుస్సుతో ఆగతాగమో, సో ఏతరహి సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణే పటివసతి; గచ్ఛ, త్వం మహారాజ, ఆయస్మన్తం ఆయుపాలం పఞ్హం పుచ్ఛస్సూ’’తి. ‘‘తేన హి, భణే, భదన్తస్స ఆరోచేథా’’తి.

    21. Tena kho pana samayena āyasmā āyupālo saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati. Atha kho milindo rājā amacce etadavoca ‘‘ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kannu khvajja samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkameyyāma sākacchāya pañhapucchanāya, ko mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti. Evaṃ vutte pañcasatā yonakā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ ‘‘atthi, mahārāja, āyupālo nāma thero tepiṭako bahussuto āgatāgamo, so etarahi saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati; gaccha, tvaṃ mahārāja, āyasmantaṃ āyupālaṃ pañhaṃ pucchassū’’ti. ‘‘Tena hi, bhaṇe, bhadantassa ārocethā’’ti.

    అథ ఖో నేమిత్తికో ఆయస్మతో ఆయుపాలస్స సన్తికే దూతం పాహేసి ‘‘రాజా, భన్తే, మిలిన్దో ఆయస్మన్తం ఆయుపాలం దస్సనకామో’’తి. ఆయస్మాపి ఖో ఆయుపాలో ఏవమాహ ‘‘తేన హి ఆగచ్ఛతూ’’తి. అథ ఖో మిలిన్దో రాజా పఞ్చమత్తేహి యోనకసతేహి పరివుతో రథవరమారుయ్హ యేన సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణం యేనాయస్మా ఆయుపాలో తేనుపసఙ్కమి, ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయస్మతా ఆయుపాలేన సద్ధిం సమ్మోది, సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా ఏకమన్తం నిసీది, ఏకమన్తం నిసిన్నో ఖో మిలిన్దో రాజా ఆయస్మన్తం ఆయుపాలం ఏతదవోచ ‘‘కిమత్థియా, భన్తే ఆయుపాల, తుమ్హాకం పబ్బజ్జా, కో చ తుమ్హాకం పరమత్థో’’తి. థేరో ఆహ ‘‘ధమ్మచరియసమచరియత్థా ఖో, మహారాజ, పబ్బజ్జా, సామఞ్ఞఫలం ఖో పన అమ్హాకం పరమత్థో’’తి. ‘‘అత్థి పన, భన్తే, కోచి గిహీపి ధమ్మచారీ సమచారీ’’తి? ‘‘ఆమ, మహారాజ, అత్థి గిహీపి ధమ్మచారీ సమచారీ, భగవతి ఖో, మహారాజ, బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే ధమ్మచక్కం పవత్తేన్తే అట్ఠారసన్నం బ్రహ్మకోటీనం ధమ్మాభిసమయో అహోసి, దేవతానం పన ధమ్మాభిసమయో గణనపథం వీతివత్తో, సబ్బేతే గిహిభూతా, న పబ్బజితా.

    Atha kho nemittiko āyasmato āyupālassa santike dūtaṃ pāhesi ‘‘rājā, bhante, milindo āyasmantaṃ āyupālaṃ dassanakāmo’’ti. Āyasmāpi kho āyupālo evamāha ‘‘tena hi āgacchatū’’ti. Atha kho milindo rājā pañcamattehi yonakasatehi parivuto rathavaramāruyha yena saṅkhyeyyapariveṇaṃ yenāyasmā āyupālo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā āyupālena saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ āyupālaṃ etadavoca ‘‘kimatthiyā, bhante āyupāla, tumhākaṃ pabbajjā, ko ca tumhākaṃ paramattho’’ti. Thero āha ‘‘dhammacariyasamacariyatthā kho, mahārāja, pabbajjā, sāmaññaphalaṃ kho pana amhākaṃ paramattho’’ti. ‘‘Atthi pana, bhante, koci gihīpi dhammacārī samacārī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, atthi gihīpi dhammacārī samacārī, bhagavati kho, mahārāja, bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye dhammacakkaṃ pavattente aṭṭhārasannaṃ brahmakoṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi, devatānaṃ pana dhammābhisamayo gaṇanapathaṃ vītivatto, sabbete gihibhūtā, na pabbajitā.

    ‘‘పున చపరం, మహారాజ, భగవతా ఖో మహాసమయసుత్తన్తే దేసియమానే, మహామఙ్గలసుత్తన్తే దేసియమానే, సమచిత్తపరియాయసుత్తన్తే దేసియమానే, రాహులోవాదసుత్తన్తే దేసియమానే, పరాభవసుత్తన్తే దేసియమానే గణనపథం వీతివత్తానం దేవతానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి, సబ్బేతే గిహిభూతా, న పబ్బజితా’’తి. ‘‘తేన హి, భన్తే ఆయుపాల, నిరత్థికా తుమ్హాకం పబ్బజ్జా, పుబ్బే కతస్స పాపకమ్మస్స నిస్సన్దేన సమణా సక్యపుత్తియా పబ్బజన్తి ధుతఙ్గాని చ పరిహరన్తి. యే ఖో తే, భన్తే ఆయుపాల, భిక్ఖూ ఏకాసనికా, నూన తే పుబ్బే పరేసం భోగహారకా చోరా, తే పరేసం భోగే అచ్ఛిన్దిత్వా తస్స కమ్మస్స నిస్సన్దేన ఏతరహి ఏకాసనికా భవన్తి, న లభన్తి కాలేన కాలం పరిభుఞ్జితుం, నత్థి తేసం సీలం, నత్థి తపో, నత్థి బ్రహ్మచరియం. యే ఖో పన తే, భన్తే ఆయుపాల, భిక్ఖూ అబ్భోకాసికా, నూన తే పుబ్బే గామఘాతకా చోరా, తే పరేసం గేహాని వినాసేత్వా తస్స కమ్మస్స నిస్సన్దేన ఏతరహి అబ్భోకాసికా భవన్తి, న లభన్తి సేనాసనాని పరిభుఞ్జితుం, నత్థి తేసం సీలం, నత్థి తపో, నత్థి బ్రహ్మచరియం. యే ఖో పన తే, భన్తే ఆయుపాల, భిక్ఖూ నేసజ్జికా, నూన తే పుబ్బే పన్థదూసకా చోరా, తే పరేసం పథికే జనే గహేత్వా బన్ధిత్వా నిసీదాపేత్వా తస్స కమ్మస్స నిస్సన్దేన ఏతరహి నేసజ్జికా భవన్తి, న లభన్తి సేయ్యం కప్పేతుం, నత్థి తేసం సీలం, నత్థి తపో, నత్థి బ్రహ్మచరియ’’న్తి ఆహ.

    ‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, bhagavatā kho mahāsamayasuttante desiyamāne, mahāmaṅgalasuttante desiyamāne, samacittapariyāyasuttante desiyamāne, rāhulovādasuttante desiyamāne, parābhavasuttante desiyamāne gaṇanapathaṃ vītivattānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi, sabbete gihibhūtā, na pabbajitā’’ti. ‘‘Tena hi, bhante āyupāla, niratthikā tumhākaṃ pabbajjā, pubbe katassa pāpakammassa nissandena samaṇā sakyaputtiyā pabbajanti dhutaṅgāni ca pariharanti. Ye kho te, bhante āyupāla, bhikkhū ekāsanikā, nūna te pubbe paresaṃ bhogahārakā corā, te paresaṃ bhoge acchinditvā tassa kammassa nissandena etarahi ekāsanikā bhavanti, na labhanti kālena kālaṃ paribhuñjituṃ, natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariyaṃ. Ye kho pana te, bhante āyupāla, bhikkhū abbhokāsikā, nūna te pubbe gāmaghātakā corā, te paresaṃ gehāni vināsetvā tassa kammassa nissandena etarahi abbhokāsikā bhavanti, na labhanti senāsanāni paribhuñjituṃ, natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariyaṃ. Ye kho pana te, bhante āyupāla, bhikkhū nesajjikā, nūna te pubbe panthadūsakā corā, te paresaṃ pathike jane gahetvā bandhitvā nisīdāpetvā tassa kammassa nissandena etarahi nesajjikā bhavanti, na labhanti seyyaṃ kappetuṃ, natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariya’’nti āha.

    ఏవం వుత్తే ఆయస్మా ఆయుపాలో తుణ్హీ అహోసి, న కిఞ్చి పటిభాసి. అథ ఖో పఞ్చసతా యోనకా రాజానం మిలిన్దం ఏతదవోచుం ‘‘పణ్డితో, మహారాజ, థేరో, అపి చ ఖో అవిసారదో న కిఞ్చి పటిభాసతీ’’తి.

    Evaṃ vutte āyasmā āyupālo tuṇhī ahosi, na kiñci paṭibhāsi. Atha kho pañcasatā yonakā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ ‘‘paṇḍito, mahārāja, thero, api ca kho avisārado na kiñci paṭibhāsatī’’ti.

    అథ ఖో మిలిన్దో రాజా ఆయస్మన్తం ఆయుపాలం తుణ్హీభూతం దిస్వా అప్ఫోటేత్వా ఉక్కుట్ఠిం కత్వా యోనకే ఏతదవోచ ‘‘తుచ్ఛో వత భో జమ్బుదీపో, పలాపో వత భో జమ్బుదీపో, నత్థి కోచి సమణో వా బ్రాహ్మణో వా, యో మయా సద్ధిం సల్లపితుం ఉస్సహతి కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి.

    Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ āyupālaṃ tuṇhībhūtaṃ disvā apphoṭetvā ukkuṭṭhiṃ katvā yonake etadavoca ‘‘tuccho vata bho jambudīpo, palāpo vata bho jambudīpo, natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    ౨౨. అథ ఖో మిలిన్దస్స రఞ్ఞో సబ్బం తం పరిసం అనువిలోకేన్తస్స అభీతే అమఙ్కుభూతే యోనకే దిస్వా ఏతదహోసి ‘‘నిస్సంసయం అత్థి మఞ్ఞే అఞ్ఞో కోచి పణ్డితో భిక్ఖు, యో మయా సద్ధిం సల్లపితుం ఉస్సహతి, యేనిమే యోనకా న మఙ్కుభూతా’’తి. అథ ఖో మిలిన్దో రాజా యోనకే ఏతదవోచ ‘‘అత్థి, భణే, అఞ్ఞో కోచి పణ్డితో భిక్ఖు, యో మయా సద్ధిం సల్లపితుం ఉస్సహతి కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి.

    22. Atha kho milindassa rañño sabbaṃ taṃ parisaṃ anuvilokentassa abhīte amaṅkubhūte yonake disvā etadahosi ‘‘nissaṃsayaṃ atthi maññe añño koci paṇḍito bhikkhu, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati, yenime yonakā na maṅkubhūtā’’ti. Atha kho milindo rājā yonake etadavoca ‘‘atthi, bhaṇe, añño koci paṇḍito bhikkhu, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా నాగసేనో సమణగణపరివుతో సఙ్ఘీ గణీ గణాచరియో ఞాతో యసస్సీ సాధుసమ్మతో బహుజనస్స పణ్డితో బ్యత్తో మేధావీ నిపుణో విఞ్ఞూ విభావీ వినీతో విసారదో బహుస్సుతో తేపిటకో వేదగూ పభిన్నబుద్ధిమా ఆగతాగమో పభిన్నపటిసమ్భిదో నవఙ్గసత్థుసాసనే పరియత్తిధరో పారమిప్పత్తో జినవచనే ధమ్మత్థదేసనాపటివేధకుసలో అక్ఖయవిచిత్రపటిభానో చిత్రకథీ కల్యాణవాక్కరణో దురాసదో దుప్పసహో దురుత్తరో దురావరణో దున్నివారయో, సాగరో వియ అక్ఖోభో, గిరిరాజా వియ నిచ్చలో, రణఞ్జహో తమోనుదో పభఙ్కరో మహాకథీ పరగణిగణమథనో పరతిత్థియమద్దనో భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనం ఉపాసకానం ఉపాసికానం రాజూనం రాజమహామత్తానం సక్కతో గరుకతో మానితో పూజితో అపచితో లాభీ చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారానం లాభగ్గయసగ్గప్పత్తో వుద్ధానం విఞ్ఞూనం సోతావధానేన సమన్నాగతానం సన్దస్సేన్తో నవఙ్గం జినసాసనరతనం, ఉపదిసన్తో ధమ్మమగ్గం, ధారేన్తో ధమ్మప్పజ్జోతం, ఉస్సాపేన్తో ధమ్మయూపం, యజన్తో ధమ్మయాగం, పగ్గణ్హన్తో ధమ్మద్ధజం, ఉస్సాపేన్తో ధమ్మకేతుం, ధమేన్తో 43 ధమ్మసఙ్ఖం, ఆహనన్తో ధమ్మభేరిం, నదన్తో సీహనాదం , గజ్జన్తో ఇన్దగజ్జితం, మధురగిరగజ్జితేన ఞాణవరవిజ్జుజాలపరివేఠితేన కరుణాజలభరితేన మహతా ధమ్మామతమేఘేన సకలలోకమభితప్పయన్తో గామనిగమరాజధానీసు చారికం చరమానో అనుపుబ్బేన సాగలనగరం అనుప్పత్తో హోతి. తత్ర సుదం ఆయస్మా నాగసేనో అసీతియా భిక్ఖుసహస్సేహి సద్ధిం సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణే పటివసతి. తేనాహు పోరాణా –

    Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno samaṇagaṇaparivuto saṅghī gaṇī gaṇācariyo ñāto yasassī sādhusammato bahujanassa paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo viññū vibhāvī vinīto visārado bahussuto tepiṭako vedagū pabhinnabuddhimā āgatāgamo pabhinnapaṭisambhido navaṅgasatthusāsane pariyattidharo pāramippatto jinavacane dhammatthadesanāpaṭivedhakusalo akkhayavicitrapaṭibhāno citrakathī kalyāṇavākkaraṇo durāsado duppasaho duruttaro durāvaraṇo dunnivārayo, sāgaro viya akkhobho, girirājā viya niccalo, raṇañjaho tamonudo pabhaṅkaro mahākathī paragaṇigaṇamathano paratitthiyamaddano bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ rājūnaṃ rājamahāmattānaṃ sakkato garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ lābhaggayasaggappatto vuddhānaṃ viññūnaṃ sotāvadhānena samannāgatānaṃ sandassento navaṅgaṃ jinasāsanaratanaṃ, upadisanto dhammamaggaṃ, dhārento dhammappajjotaṃ, ussāpento dhammayūpaṃ, yajanto dhammayāgaṃ, paggaṇhanto dhammaddhajaṃ, ussāpento dhammaketuṃ, dhamento 44 dhammasaṅkhaṃ, āhananto dhammabheriṃ, nadanto sīhanādaṃ , gajjanto indagajjitaṃ, madhuragiragajjitena ñāṇavaravijjujālapariveṭhitena karuṇājalabharitena mahatā dhammāmatameghena sakalalokamabhitappayanto gāmanigamarājadhānīsu cārikaṃ caramāno anupubbena sāgalanagaraṃ anuppatto hoti. Tatra sudaṃ āyasmā nāgaseno asītiyā bhikkhusahassehi saddhiṃ saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘బహుస్సుతో చిత్రకథీ, నిపుణో చ విసారదో;

    ‘‘Bahussuto citrakathī, nipuṇo ca visārado;

    సామయికో చ కుసలో, పటిభానే చ కోవిదో.

    Sāmayiko ca kusalo, paṭibhāne ca kovido.

    ‘‘తే చ తేపిటకా భిక్ఖూ, పఞ్చనేకాయికాపి చ;

    ‘‘Te ca tepiṭakā bhikkhū, pañcanekāyikāpi ca;

    చతునేకాయికా చేవ, నాగసేనం పురక్ఖరుం.

    Catunekāyikā ceva, nāgasenaṃ purakkharuṃ.

    ‘‘గమ్భీరపఞ్ఞో మేధావీ, మగ్గామగ్గస్స కోవిదో;

    ‘‘Gambhīrapañño medhāvī, maggāmaggassa kovido;

    ఉత్తమత్థం అనుప్పత్తో, నాగసేనో విసారదో.

    Uttamatthaṃ anuppatto, nāgaseno visārado.

    ‘‘తేహి భిక్ఖూహి పరివుతో, నిపుణేహి సచ్చవాదిభి;

    ‘‘Tehi bhikkhūhi parivuto, nipuṇehi saccavādibhi;

    చరన్తో గామనిగమం, సాగలం ఉపసఙ్కమి.

    Caranto gāmanigamaṃ, sāgalaṃ upasaṅkami.

    ‘‘సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణస్మిం , నాగసేనో తదా వసి;

    ‘‘Saṅkhyeyyapariveṇasmiṃ , nāgaseno tadā vasi;

    కథేతి సో మనుస్సేహి, పబ్బతే కేసరీ యథా’’తి.

    Katheti so manussehi, pabbate kesarī yathā’’ti.

    ౨౩. అథ ఖో దేవమన్తియో రాజానం మిలిన్దం ఏతదవోచ ‘‘ఆగమేహి, త్వం మహారాజ; అత్థి, మహారాజ, నాగసేనో నామ థేరో పణ్డితో బ్యత్తో మేధావీ వినీతో విసారదో బహుస్సుతో చిత్రకథీ కల్యాణపటిభానో అత్థధమ్మనిరుత్తిపటిభానపటిసమ్భిదాసు పారమిప్పత్తో, సో ఏతరహి సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణే పటివసతి, గచ్ఛ, త్వం మహారాజ, ఆయస్మన్తం నాగసేనం పఞ్హం పుచ్ఛస్సు, ఉస్సహతి సో తయా సద్ధిం సల్లపితుం కఙ్ఖం పటివినేతు’’న్తి. అథ ఖో మిలిన్దస్స రఞ్ఞో సహసా ‘‘నాగసేనో’’తి సద్దం సుత్వావ అహుదేవ భయం, అహుదేవ ఛమ్భితత్తం, అహుదేవ లోమహంసో. అథ ఖో మిలిన్దో రాజా దేవమన్తియం ఏతదవోచ ‘‘ఉస్సహతి భో నాగసేనో భిక్ఖు మయా సద్ధిం సల్లపితు’’న్తి? ‘‘ఉస్సహతి, మహారాజ, అపి ఇన్దయమవరుణకువేరపజాపతి సుయామ సన్తుసితలోకపాలేహిపి పితుపితామహేన మహాబ్రహ్మునాపి సద్ధిం సల్లపితుం, కిమఙ్గం పన మనుస్సభూతేనా’’తి.

    23. Atha kho devamantiyo rājānaṃ milindaṃ etadavoca ‘‘āgamehi, tvaṃ mahārāja; atthi, mahārāja, nāgaseno nāma thero paṇḍito byatto medhāvī vinīto visārado bahussuto citrakathī kalyāṇapaṭibhāno atthadhammaniruttipaṭibhānapaṭisambhidāsu pāramippatto, so etarahi saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati, gaccha, tvaṃ mahārāja, āyasmantaṃ nāgasenaṃ pañhaṃ pucchassu, ussahati so tayā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti. Atha kho milindassa rañño sahasā ‘‘nāgaseno’’ti saddaṃ sutvāva ahudeva bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso. Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca ‘‘ussahati bho nāgaseno bhikkhu mayā saddhiṃ sallapitu’’nti? ‘‘Ussahati, mahārāja, api indayamavaruṇakuverapajāpati suyāma santusitalokapālehipi pitupitāmahena mahābrahmunāpi saddhiṃ sallapituṃ, kimaṅgaṃ pana manussabhūtenā’’ti.

    అథ ఖో మిలిన్దో రాజా దేవమన్తియం ఏతదవోచ ‘‘తేన హి, త్వం దేవమన్తియ, భదన్తస్స సన్తికే దూతం పేసేహీ’’తి. ‘‘ఏవం దేవా’’తి ఖో దేవమన్తియో ఆయస్మతో నాగసేనస్స సన్తికే దూతం పాహేసి ‘‘రాజా, భన్తే, మిలిన్దో ఆయస్మన్తం దస్సనకామో’’తి. ఆయస్మాపి ఖో నాగసేనో ఏవమాహ ‘‘తేన హి ఆగచ్ఛతూ’’తి.

    Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca ‘‘tena hi, tvaṃ devamantiya, bhadantassa santike dūtaṃ pesehī’’ti. ‘‘Evaṃ devā’’ti kho devamantiyo āyasmato nāgasenassa santike dūtaṃ pāhesi ‘‘rājā, bhante, milindo āyasmantaṃ dassanakāmo’’ti. Āyasmāpi kho nāgaseno evamāha ‘‘tena hi āgacchatū’’ti.

    అథ ఖో మిలిన్దో రాజా పఞ్చమత్తేహి యోనకసతేహి పరివుతో రథవరమారుయ్హ మహతా బలకాయేన సద్ధిం యేన సఙ్ఖ్యేయ్యపరివేణం యేనాయస్మా నాగసేనో తేనుపసఙ్కమి. తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా నాగసేనో అసీతియా భిక్ఖుసహస్సేహి సద్ధిం మణ్డలమాళే నిసిన్నో హోతి. అద్దసా ఖో మిలిన్దో రాజా ఆయస్మతో నాగసేనస్స పరిసం దూరతోవ, దిస్వాన దేవమన్తియం ఏతదవోచ ‘‘కస్సేసా, దేవమన్తియ, మహతీ పరిసా’’తి? ‘‘ఆయస్మతో ఖో, మహారాజ, నాగసేనస్స పరిసా’’తి.

    Atha kho milindo rājā pañcamattehi yonakasatehi parivuto rathavaramāruyha mahatā balakāyena saddhiṃ yena saṅkhyeyyapariveṇaṃ yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami. Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno asītiyā bhikkhusahassehi saddhiṃ maṇḍalamāḷe nisinno hoti. Addasā kho milindo rājā āyasmato nāgasenassa parisaṃ dūratova, disvāna devamantiyaṃ etadavoca ‘‘kassesā, devamantiya, mahatī parisā’’ti? ‘‘Āyasmato kho, mahārāja, nāgasenassa parisā’’ti.

    అథ ఖో మిలిన్దస్స రఞ్ఞో ఆయస్మతో నాగసేనస్స పరిసం దూరతోవ దిస్వా అహుదేవ భయం, అహుదేవ ఛమ్భితత్తం, అహుదేవ లోమహంసో. అథ ఖో మిలిన్దో రాజా ఖగ్గపరివారితో వియ గజో, గరుళపరివారితో వియ నాగో, అజగరపరివారితో వియ కోత్థుకో 45, మహింసపరివుతో వియ అచ్ఛో, నాగానుబద్ధో వియ మణ్డూకో, సద్దూలానుబద్ధో వియ మిగో, అహితుణ్డికసమాగతో 46 వియ పన్నగో, మజ్జారసమాగతో వియ ఉన్దూరో, భూతవేజ్జసమాగతో వియ పిసాచో, రాహుమఖగతో వియ చన్దో, పన్నగో వియ పేళన్తరగతో, సకుణో వియ పఞ్జరన్తరగతో, మచ్ఛో వియ జాలన్తరగతో, వాళవనమనుప్పవిట్ఠో వియ పురిసో, వేస్సవణాపరాధికో వియ యక్ఖో, పరిక్ఖీణాయుకో వియ దేవపుత్తో భీతో ఉబ్బిగ్గో ఉత్రస్తో సంవిగ్గో లోమహట్ఠజాతో విమనో దుమ్మనో భన్తచిత్తో విపరిణతమానసో ‘‘మా మం అయం పరిజనో పరిభవీ’’తి సతిం 47 ఉపట్ఠపేత్వా దేవమన్తియం ఏతదవోచ – ‘‘మా ఖో, త్వం దేవమన్తియ , ఆయస్మన్తం నాగసేనం మయ్హం ఆచిక్ఖేయ్యాసి, అనక్ఖాతఞ్ఞేవాహం నాగసేనం జానిస్సామీ’’తి. ‘‘సాధు, మహారాజ, త్వఞ్ఞేవ జానాహీ’’తి.

    Atha kho milindassa rañño āyasmato nāgasenassa parisaṃ dūratova disvā ahudeva bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso. Atha kho milindo rājā khaggaparivārito viya gajo, garuḷaparivārito viya nāgo, ajagaraparivārito viya kotthuko 48, mahiṃsaparivuto viya accho, nāgānubaddho viya maṇḍūko, saddūlānubaddho viya migo, ahituṇḍikasamāgato 49 viya pannago, majjārasamāgato viya undūro, bhūtavejjasamāgato viya pisāco, rāhumakhagato viya cando, pannago viya peḷantaragato, sakuṇo viya pañjarantaragato, maccho viya jālantaragato, vāḷavanamanuppaviṭṭho viya puriso, vessavaṇāparādhiko viya yakkho, parikkhīṇāyuko viya devaputto bhīto ubbiggo utrasto saṃviggo lomahaṭṭhajāto vimano dummano bhantacitto vipariṇatamānaso ‘‘mā maṃ ayaṃ parijano paribhavī’’ti satiṃ 50 upaṭṭhapetvā devamantiyaṃ etadavoca – ‘‘mā kho, tvaṃ devamantiya , āyasmantaṃ nāgasenaṃ mayhaṃ ācikkheyyāsi, anakkhātaññevāhaṃ nāgasenaṃ jānissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, mahārāja, tvaññeva jānāhī’’ti.

    తేన ఖో పన సమయేన ఆయస్మా నాగసేనో తస్సా భిక్ఖుపరిసాయ పురతో చత్తాలీసాయ భిక్ఖుసహస్సానం నవకతరో హోతి పచ్ఛతో చత్తాలీసాయ భిక్ఖుసహస్సానం వుడ్ఢతరో.

    Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno tassā bhikkhuparisāya purato cattālīsāya bhikkhusahassānaṃ navakataro hoti pacchato cattālīsāya bhikkhusahassānaṃ vuḍḍhataro.

    అథ ఖో మిలిన్దో రాజా సబ్బం తం భిక్ఖుసఙ్ఘం పురతో చ పచ్ఛతో చ మజ్ఝతో చ అనువిలోకేన్తో అద్దసా ఖో ఆయస్మన్తం నాగసేనం దూరతోవ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మజ్ఝే నిసిన్నం కేసరసీహం వియ విగతభయభేరవం విగతలోమహంసం విగతభయసారజ్జం, దిస్వాన ఆకారేనేవ అఞ్ఞాసి ‘‘ఏసో ఖో ఏత్థ నాగసేనో’’తి.

    Atha kho milindo rājā sabbaṃ taṃ bhikkhusaṅghaṃ purato ca pacchato ca majjhato ca anuvilokento addasā kho āyasmantaṃ nāgasenaṃ dūratova bhikkhusaṅghassa majjhe nisinnaṃ kesarasīhaṃ viya vigatabhayabheravaṃ vigatalomahaṃsaṃ vigatabhayasārajjaṃ, disvāna ākāreneva aññāsi ‘‘eso kho ettha nāgaseno’’ti.

    అథ ఖో మిలిన్దో రాజా దేవమన్తియం ఏతదవోచ ‘‘ఏసో ఖో, దేవమన్తియ, ఆయస్మా నాగసేనో’’తి. ‘‘ఆమ, మహారాజ, ఏసో ఖో నాగసేనో, సుట్ఠు ఖో, త్వం మహారాజ, నాగసేనం అఞ్ఞాసీ’’తి . తతో రాజా తుట్ఠో అహోసి ‘‘అనక్ఖాతోవ మయా నాగసేనో అఞ్ఞాతో’’తి. అథ ఖో మిలిన్దస్స రఞ్ఞో ఆయస్మన్తం నాగసేనం దిస్వావ అహుదేవ భయం, అహుదేవ ఛమ్భితత్తం, అహుదేవ లోమహంసో.

    Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca ‘‘eso kho, devamantiya, āyasmā nāgaseno’’ti. ‘‘Āma, mahārāja, eso kho nāgaseno, suṭṭhu kho, tvaṃ mahārāja, nāgasenaṃ aññāsī’’ti . Tato rājā tuṭṭho ahosi ‘‘anakkhātova mayā nāgaseno aññāto’’ti. Atha kho milindassa rañño āyasmantaṃ nāgasenaṃ disvāva ahudeva bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso.

    తేనాహు –

    Tenāhu –

    ‘‘చరణేన చ సమ్పన్నం, సుదన్తం ఉత్తమే దమే;

    ‘‘Caraṇena ca sampannaṃ, sudantaṃ uttame dame;

    దిస్వా రాజా నాగసేనం, ఇదం వచనమబ్రవి.

    Disvā rājā nāgasenaṃ, idaṃ vacanamabravi.

    ‘‘కథితా 51 మయా బహూ దిట్ఠా, సాకచ్ఛా ఓసటా బహూ;

    ‘‘Kathitā 52 mayā bahū diṭṭhā, sākacchā osaṭā bahū;

    న తాదిసం భయం ఆసి, అజ్జ తాసో యథా మమ.

    Na tādisaṃ bhayaṃ āsi, ajja tāso yathā mama.

    ‘‘నిస్సంసయం పరాజయో, మమ అజ్జ భవిస్సతి;

    ‘‘Nissaṃsayaṃ parājayo, mama ajja bhavissati;

    జయో చ నాగసేనస్స, యథా చిత్తం న సణ్ఠిత’’న్తి.

    Jayo ca nāgasenassa, yathā cittaṃ na saṇṭhita’’nti.

    బాహిరకథా నిట్ఠితా.

    Bāhirakathā niṭṭhitā.







    Footnotes:
    1. యట్ఠిసమ్ముఞ్జనియో (సీ॰ పీ॰)
    2. న పాపుణామి (స్యా॰)
    3. సురియో (సీ॰ పీ॰)
    4. న పాపుణామి (స్యా॰)
    5. yaṭṭhisammuñjaniyo (sī. pī.)
    6. na pāpuṇāmi (syā.)
    7. suriyo (sī. pī.)
    8. na pāpuṇāmi (syā.)
    9. న పాపుణామి (స్యా॰)
    10. na pāpuṇāmi (syā.)
    11. సమన్తయోగ … (సీ॰ పీ॰)
    12. చతుబ్బేదా (సీ॰ పీ॰)
    13. హేతు (సీ॰ పీ॰)
    14. ఛన్దసాముద్దవచనేన (సీ॰ పీ॰)
    15. వాదీ (సీ॰ పీ॰)
    16. samantayoga … (sī. pī.)
    17. catubbedā (sī. pī.)
    18. hetu (sī. pī.)
    19. chandasāmuddavacanena (sī. pī.)
    20. vādī (sī. pī.)
    21. సేనాగణనం కారేత్వా (సీ॰ పీ॰)
    22. పవత్త (సీ॰ పీ॰)
    23. senāgaṇanaṃ kāretvā (sī. pī.)
    24. pavatta (sī. pī.)
    25. నాథపుత్తో (సీ॰ పీ॰)
    26. nāthaputto (sī. pī.)
    27. పఠవీ (సీ॰ స్యా॰ పీ॰)
    28. paṭhavī (sī. syā. pī.)
    29. పలుజ్జన్తే (సీ॰ పీ॰)
    30. palujjante (sī. pī.)
    31. కజఙ్గలం (సీ॰ పీ॰)
    32. kajaṅgalaṃ (sī. pī.)
    33. (పవిసన్తా) (క॰)
    34. పటిసన్తారం (సీ॰ పీ॰)
    35. (pavisantā) (ka.)
    36. paṭisantāraṃ (sī. pī.)
    37. సనిఘణ్టుకేటుభేసు (క॰)
    38. sanighaṇṭukeṭubhesu (ka.)
    39. పాపకానం మలానం పబ్బాజేతుం పబ్బజితో (సీ॰ పీ॰)
    40. కమనీయాని గిహిబ్యఞ్జనాని (సీ॰ పీ॰)
    41. pāpakānaṃ malānaṃ pabbājetuṃ pabbajito (sī. pī.)
    42. kamanīyāni gihibyañjanāni (sī. pī.)
    43. ఉప్పళాసేన్తో (సీ॰ పీ॰)
    44. uppaḷāsento (sī. pī.)
    45. కోత్థుకో (సీ॰ పీ॰)
    46. అభిగుణ్ఠికసమాగతో (సీ॰ పీ॰)
    47. ధీతిం (సీ॰ పీ॰)
    48. kotthuko (sī. pī.)
    49. abhiguṇṭhikasamāgato (sī. pī.)
    50. dhītiṃ (sī. pī.)
    51. కథికా (సీ॰ పీ॰)
    52. kathikā (sī. pī.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact