Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മിലിന്ദപഞ്ഹപാളി • Milindapañhapāḷi

    ൧. ബാഹിരകഥാ

    1. Bāhirakathā

    പുബ്ബയോഗാദി

    Pubbayogādi

    . അതീതേ കിര കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ വത്തമാനേ ഗങ്ഗായ സമീപേ ഏകസ്മിം ആവാസേ മഹാഭിക്ഖുസങ്ഘോ പടിവസതി, തത്ഥ വത്തസീലസമ്പന്നാ ഭിക്ഖൂ പാതോവ ഉട്ഠായ യട്ഠിസമ്മജ്ജനിയോ 1 ആദായ ബുദ്ധഗുണേ ആവജ്ജേന്താ അങ്ഗണം സമ്മജ്ജിത്വാ കചവരബ്യൂഹം കരോന്തി. അഥേകോ ഭിക്ഖു ഏകം സാമണേരം ‘‘ഏഹി സാമണേര, ഇമം കചവരം ഛഡ്ഡേഹീ’’തി ആഹ, സോ അസുണന്തോ വിയ ഗച്ഛതി, സോ ദുതിയമ്പി…പേ॰… തതിയമ്പി ആമന്തിയമാനോ അസുണന്തോ വിയ ഗച്ഛതേവ. തതോ സോ ഭിക്ഖു ‘‘ദുബ്ബചോ വതായം സാമണേരോ’’തി കുദ്ധോ സമ്മജ്ജനിദണ്ഡേന പഹാരം അദാസി. തതോ സോ രോദന്തോ ഭയേന കചവരം ഛഡ്ഡേന്തോ ‘‘ഇമിനാ കചവരഛഡ്ഡനപുഞ്ഞകമ്മേന യാവാഹം നിബ്ബാനം പാപുണാമി 2, ഏത്ഥന്തരേ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ മജ്ഝന്ഹികസൂരിയോ 3 വിയ മഹേസക്ഖോ മഹാതേജോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പഠമം പത്ഥനം പട്ഠപേസി. കചവരം ഛഡ്ഡേത്വാ നഹാനത്ഥായ ഗങ്ഗാതിത്ഥം ഗതോ ഗങ്ഗായ ഊമിവേഗം ഗഗ്ഗരായമാനം ദിസ്വാ ‘‘യാവാഹം നിബ്ബാനം പാപുണാമി 4, ഏത്ഥന്തരേ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ അയം ഊമിവേഗോ വിയ ഠാനുപ്പത്തികപടിഭാനോ ഭവേയ്യം അക്ഖയപടിഭാനോ’’തി ദുതിയമ്പി പത്ഥനം പട്ഠപേസി.

    3. Atīte kira kassapassa bhagavato sāsane vattamāne gaṅgāya samīpe ekasmiṃ āvāse mahābhikkhusaṅgho paṭivasati, tattha vattasīlasampannā bhikkhū pātova uṭṭhāya yaṭṭhisammajjaniyo 5 ādāya buddhaguṇe āvajjentā aṅgaṇaṃ sammajjitvā kacavarabyūhaṃ karonti. Atheko bhikkhu ekaṃ sāmaṇeraṃ ‘‘ehi sāmaṇera, imaṃ kacavaraṃ chaḍḍehī’’ti āha, so asuṇanto viya gacchati, so dutiyampi…pe… tatiyampi āmantiyamāno asuṇanto viya gacchateva. Tato so bhikkhu ‘‘dubbaco vatāyaṃ sāmaṇero’’ti kuddho sammajjanidaṇḍena pahāraṃ adāsi. Tato so rodanto bhayena kacavaraṃ chaḍḍento ‘‘iminā kacavarachaḍḍanapuññakammena yāvāhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāmi 6, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne majjhanhikasūriyo 7 viya mahesakkho mahātejo bhaveyya’’nti paṭhamaṃ patthanaṃ paṭṭhapesi. Kacavaraṃ chaḍḍetvā nahānatthāya gaṅgātitthaṃ gato gaṅgāya ūmivegaṃ gaggarāyamānaṃ disvā ‘‘yāvāhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāmi 8, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne ayaṃ ūmivego viya ṭhānuppattikapaṭibhāno bhaveyyaṃ akkhayapaṭibhāno’’ti dutiyampi patthanaṃ paṭṭhapesi.

    സോപി ഭിക്ഖു സമ്മജ്ജനിസാലായ സമ്മജ്ജനിം ഠപേത്വാ നഹാനത്ഥായ ഗങ്ഗാതിത്ഥം ഗച്ഛന്തോ സാമണേരസ്സ പത്ഥനം സുത്വാ ‘‘ഏസ മയാ പയോജിതോപി താവ ഏവം പത്ഥേതി, മയ്ഹം കിം ന സമിജ്ഝിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘യാവാഹം നിബ്ബാനം പാപുണാമി 9, ഏത്ഥന്തരേ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ അയം ഗങ്ഗാഊമിവേഗോ വിയ അക്ഖയപടിഭാനോ ഭവേയ്യം, ഇമിനാ പുച്ഛിതപുച്ഛിതം സബ്ബം പഞ്ഹപടിഭാനം വിജടേതും നിബ്ബേഠേതും സമത്ഥോ ഭവേയ്യ’’ന്തി പത്ഥനം പട്ഠപേസി.

    Sopi bhikkhu sammajjanisālāya sammajjaniṃ ṭhapetvā nahānatthāya gaṅgātitthaṃ gacchanto sāmaṇerassa patthanaṃ sutvā ‘‘esa mayā payojitopi tāva evaṃ pattheti, mayhaṃ kiṃ na samijjhissatī’’ti cintetvā ‘‘yāvāhaṃ nibbānaṃ pāpuṇāmi 10, etthantare nibbattanibbattaṭṭhāne ayaṃ gaṅgāūmivego viya akkhayapaṭibhāno bhaveyyaṃ, iminā pucchitapucchitaṃ sabbaṃ pañhapaṭibhānaṃ vijaṭetuṃ nibbeṭhetuṃ samattho bhaveyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapesi.

    തേ ഉഭോപി ദേവേസു ച മനുസ്സേസു ച സംസരന്താ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ഖേപേസും. അഥ അമ്ഹാകം ഭഗവതാപി യഥാ മോഗ്ഗലിപുത്തതിസ്സത്ഥേരോ ദിസ്സതി, ഏവമേതേപി ദിസ്സന്തി മമ പരിനിബ്ബാനതോ പഞ്ചവസ്സസതേ അതിക്കന്തേ ഏതേ ഉപ്പജ്ജിസ്സന്തി, യം മയാ സുഖുമം കത്വാ ദേസിതം ധമ്മവിനയം, തം ഏതേ പഞ്ഹപുച്ഛനഓപമ്മയുത്തിവസേന നിജ്ജടം നിഗ്ഗുമ്ബം കത്വാ വിഭജിസ്സന്തീതി നിദ്ദിട്ഠാ.

    Te ubhopi devesu ca manussesu ca saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ khepesuṃ. Atha amhākaṃ bhagavatāpi yathā moggaliputtatissatthero dissati, evametepi dissanti mama parinibbānato pañcavassasate atikkante ete uppajjissanti, yaṃ mayā sukhumaṃ katvā desitaṃ dhammavinayaṃ, taṃ ete pañhapucchanaopammayuttivasena nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā vibhajissantīti niddiṭṭhā.

    . തേസു സാമണേരോ ജമ്ബുദീപേ സാഗലനഗരേ മിലിന്ദോ നാമ രാജാ അഹോസി പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ മേധാവീ പടിബലോ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാനം മന്തയോഗവിധാനകിരിയാനം 11, കരണകാലേ നിസമ്മകാരീ ഹോതി, ബഹൂനി ചസ്സ സത്ഥാനി ഉഗ്ഗഹിതാനി ഹോന്തി. സേയ്യഥിദം, സുതി സമ്മുതി സങ്ഖ്യാ യോഗാ നീതി വിസേസികാ ഗണികാ ഗന്ധബ്ബാ തികിച്ഛാ ധനുബ്ബേദാ 12 പുരാണാ ഇതിഹാസാ ജോതിസാ മായാ കേതു 13 മന്തനാ യുദ്ധാ ഛന്ദസാ ബുദ്ധവചനേന 14 ഏകൂനവീസതി, വിതണ്ഡവാദീ 15 ദുരാസദോ ദുപ്പസഹോ പുഥുതിത്ഥകരാനം അഗ്ഗമക്ഖായതി, സകലജമ്ബുദീപേ മിലിന്ദേന രഞ്ഞാ സമോ കോചി നാഹോസി യദിദം ഥാമേന ജവേന സൂരേന പഞ്ഞായ, അഡ്ഢോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ അനന്തബലവാഹനോ.

    4. Tesu sāmaṇero jambudīpe sāgalanagare milindo nāma rājā ahosi paṇḍito byatto medhāvī paṭibalo atītānāgatapaccuppannānaṃ mantayogavidhānakiriyānaṃ 16, karaṇakāle nisammakārī hoti, bahūni cassa satthāni uggahitāni honti. Seyyathidaṃ, suti sammuti saṅkhyā yogā nīti visesikā gaṇikā gandhabbā tikicchā dhanubbedā 17 purāṇā itihāsā jotisā māyā ketu 18 mantanā yuddhā chandasā buddhavacanena 19 ekūnavīsati, vitaṇḍavādī 20 durāsado duppasaho puthutitthakarānaṃ aggamakkhāyati, sakalajambudīpe milindena raññā samo koci nāhosi yadidaṃ thāmena javena sūrena paññāya, aḍḍho mahaddhano mahābhogo anantabalavāhano.

    . അഥേകദിവസം മിലിന്ദോ രാജാ അനന്തബലവാഹനം ചതുരങ്ഗിനിം ബലഗ്ഗസേനാബ്യൂഹം ദസ്സനകമ്യതായ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ബഹിനഗരേ സേനങ്ഗദസ്സനം കത്വാ 21 സാരേത്വാ സോ രാജാ ഭസ്സപ്പവാദകോ ലോകായതവിതണ്ഡ 22 ജനസല്ലാപപ്ലവ ചിത്തകോതൂഹലോ വിസാരദോ വിജമ്ഭകോ സൂരിയം ഓലോകേത്വാ അമച്ചേ ആമന്തേസി ‘‘ബഹു ഭണേ താവ ദിവസാവസേസോ കിം കരിസ്സാമ, ഇദാനേവ നഗരം പവിസിത്വാ അത്ഥി കോചി പണ്ഡിതോ സമണോ വാ ബ്രാഹ്മണോ വാ സങ്ഘീ ഗണീ ഗണാചരിയോ അപി അരഹന്തം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം പടിജാനമാനോ, യോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും സക്കോതി കങ്ഖം പടിവിനേതും, തം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സാമ, കങ്ഖം പടിവിനയിസ്സാമാ’’തി.

    5. Athekadivasaṃ milindo rājā anantabalavāhanaṃ caturaṅginiṃ balaggasenābyūhaṃ dassanakamyatāya nagarā nikkhamitvā bahinagare senaṅgadassanaṃ katvā 23 sāretvā so rājā bhassappavādako lokāyatavitaṇḍa 24 janasallāpaplava cittakotūhalo visārado vijambhako sūriyaṃ oloketvā amacce āmantesi ‘‘bahu bhaṇe tāva divasāvaseso kiṃ karissāma, idāneva nagaraṃ pavisitvā atthi koci paṇḍito samaṇo vā brāhmaṇo vā saṅghī gaṇī gaṇācariyo api arahantaṃ sammāsambuddhaṃ paṭijānamāno, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetuṃ, taṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissāma, kaṅkhaṃ paṭivinayissāmā’’ti.

    ഏവം വുത്തേ പഞ്ചസതാ യോനകാ രാജാനം മിലിന്ദം ഏതദവോചും ‘‘അത്ഥി, മഹാരാജ, ഛ സത്ഥാരോ പൂരണോ കസ്സപോ മക്ഖലിഗോസാലോ നിഗണ്ഠോ നാടപുത്തോ 25 സഞ്ജയോ ബേലട്ഠപുത്തോ അജിതോ കേസകമ്ബലോ പകുധോ കച്ചായനോ, തേ സങ്ഘിനോ ഗണിനോ ഗണാചരിയകാ ഞാതാ യസസ്സിനോ തിത്ഥകരാ സാധുസമ്മതാ ബഹുജനസ്സ, ഗച്ഛ ത്വം മഹാരാജ, തേ പഞ്ഹം പുച്ഛസ്സു, കങ്ഖം പടിവിനയസ്സൂ’’തി.

    Evaṃ vutte pañcasatā yonakā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ ‘‘atthi, mahārāja, cha satthāro pūraṇo kassapo makkhaligosālo nigaṇṭho nāṭaputto 26 sañjayo belaṭṭhaputto ajito kesakambalo pakudho kaccāyano, te saṅghino gaṇino gaṇācariyakā ñātā yasassino titthakarā sādhusammatā bahujanassa, gaccha tvaṃ mahārāja, te pañhaṃ pucchassu, kaṅkhaṃ paṭivinayassū’’ti.

    . അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ പഞ്ചഹി യോനകസതേഹി പരിവുതോ ഭദ്രവാഹനം രഥവരമാരുയ്ഹ യേന പൂരണോ കസ്സപോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ പൂരണേന കസ്സപേന സദ്ധിം സമ്മോദി, സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി, ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ പൂരണം കസ്സപം ഏതദവോച ‘‘കോ, ഭന്തേ കസ്സപ, ലോകം പാലേതീ’’തി? ‘‘പഥവീ, മഹാരാജ , ലോകം പാലേതീ’’തി. ‘‘യദി, ഭന്തേ കസ്സപ, പഥവീ 27 ലോകം പാലേതി, അഥ കസ്മാ അവീചിനിരയം ഗച്ഛന്താ സത്താ പഥവിം അതിക്കമിത്വാ ഗച്ഛന്തീ’’തി? ഏവം വുത്തേ പൂരണോ കസ്സപോ നേവ സക്ഖി ഓഗിലിതും, നോ സക്ഖി ഉഗ്ഗിലിതും, അധോമുഖോ പത്തക്ഖന്ധോ തുണ്ഹീഭൂതോ പജ്ഝായന്തോ നിസീദി.

    6. Atha kho milindo rājā pañcahi yonakasatehi parivuto bhadravāhanaṃ rathavaramāruyha yena pūraṇo kassapo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā pūraṇena kassapena saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā pūraṇaṃ kassapaṃ etadavoca ‘‘ko, bhante kassapa, lokaṃ pāletī’’ti? ‘‘Pathavī, mahārāja , lokaṃ pāletī’’ti. ‘‘Yadi, bhante kassapa, pathavī 28 lokaṃ pāleti, atha kasmā avīcinirayaṃ gacchantā sattā pathaviṃ atikkamitvā gacchantī’’ti? Evaṃ vutte pūraṇo kassapo neva sakkhi ogilituṃ, no sakkhi uggilituṃ, adhomukho pattakkhandho tuṇhībhūto pajjhāyanto nisīdi.

    . അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ മക്ഖലിം ഗോസാലം ഏതദവോച ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ ഗോസാല, കുസലാകുസലാനി കമ്മാനി, അത്ഥി സുകതദുക്കടാനം കമ്മാനം ഫലം വിപാകോ’’തി? ‘‘നത്ഥി, മഹാരാജ, കുസലാകുസലാനി കമ്മാനി, നത്ഥി സുകതദുക്കടാനം കമ്മാനം ഫലം വിപാകോ. യേ തേ, മഹാരാജ, ഇധ ലോകേ ഖത്തിയാ, തേ പരലോകം ഗന്ത്വാപി പുന ഖത്തിയാവ ഭവിസ്സന്തി, യേ തേ ബ്രാഹ്മണാ വേസ്സാ സുദ്ദാ ചണ്ഡാലാ പുക്കുസാ, തേ പരലോകം ഗന്ത്വാപി പുന ബ്രാഹ്മണാ വേസ്സാ സുദ്ദാ ചണ്ഡാലാ പുക്കുസാവ ഭവിസ്സന്തി. കിം കുസലാകുസലേഹി കമ്മേഹീ’’തി? ‘‘യദി, ഭന്തേ ഗോസാല, ഇധ ലോകേ ഖത്തിയാ ബ്രാഹ്മണാ വേസ്സാ സുദ്ദാ ചണ്ഡാലാ പുക്കുസാ, തേ പരലോകം ഗന്ത്വാപി പുന ഖത്തിയാ ബ്രാഹ്മണാ വേസ്സാ സുദ്ദാ ചണ്ഡാലാ പുക്കുസാവ ഭവിസ്സന്തി, നത്ഥി കുസലാകുസലേഹി കമ്മേഹി കരണീയം. തേന ഹി, ഭന്തേ ഗോസാല, യേ തേ ഇധ ലോകേ ഹത്ഥച്ഛിന്നാ, തേ പരലോകം ഗന്ത്വാപി പുന ഹത്ഥച്ഛിന്നാവ ഭവിസ്സന്തി. യേ പാദച്ഛിന്നാ, തേ പാദച്ഛിന്നാവ ഭവിസ്സന്തി. യേ ഹത്ഥപാദച്ഛിന്നാ, തേ ഹത്ഥപാദച്ഛിന്നാവ ഭവിസ്സന്തി. യേ കണ്ണച്ഛിന്നാ, തേ കണ്ണച്ഛിന്നാവ ഭവിസ്സന്തി. യേ നാസച്ഛിന്നാ, തേ നാസച്ഛിന്നാവ ഭവിസ്സന്തി. യേ കണ്ണനാസച്ഛിന്നാ, തേ കണ്ണനാസച്ഛിന്നാവ ഭവിസ്സന്തീ’’തി. ഏവം വുത്തേ ഗോസാലോ തുണ്ഹീ അഹോസി.

    7. Atha kho milindo rājā makkhaliṃ gosālaṃ etadavoca ‘‘atthi, bhante gosāla, kusalākusalāni kammāni, atthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti? ‘‘Natthi, mahārāja, kusalākusalāni kammāni, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko. Ye te, mahārāja, idha loke khattiyā, te paralokaṃ gantvāpi puna khattiyāva bhavissanti, ye te brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā, te paralokaṃ gantvāpi puna brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusāva bhavissanti. Kiṃ kusalākusalehi kammehī’’ti? ‘‘Yadi, bhante gosāla, idha loke khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusā, te paralokaṃ gantvāpi puna khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālā pukkusāva bhavissanti, natthi kusalākusalehi kammehi karaṇīyaṃ. Tena hi, bhante gosāla, ye te idha loke hatthacchinnā, te paralokaṃ gantvāpi puna hatthacchinnāva bhavissanti. Ye pādacchinnā, te pādacchinnāva bhavissanti. Ye hatthapādacchinnā, te hatthapādacchinnāva bhavissanti. Ye kaṇṇacchinnā, te kaṇṇacchinnāva bhavissanti. Ye nāsacchinnā, te nāsacchinnāva bhavissanti. Ye kaṇṇanāsacchinnā, te kaṇṇanāsacchinnāva bhavissantī’’ti. Evaṃ vutte gosālo tuṇhī ahosi.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ ഏതദഹോസി ‘‘തുച്ഛോ വത ഭോ ജമ്ബുദീപോ, പലാപോ വത ഭോ ജമ്ബുദീപോ, നത്ഥി കോചി സമണോ വാ ബ്രാഹ്മണോ വാ, യോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും സക്കോതി കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി.

    Atha kho milindassa rañño etadahosi ‘‘tuccho vata bho jambudīpo, palāpo vata bho jambudīpo, natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ അമച്ചേ ആമന്തേസി ‘‘രമണീയാ വത ഭോ ദോസിനാ രത്തി, കം നു ഖ്വജ്ജ സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ ഉപസങ്കമേയ്യാമ പഞ്ഹം പുച്ഛിതും, കോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും സക്കോതി കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി? ഏവം വുത്തേ അമച്ചാ തുണ്ഹീഭൂതാ രഞ്ഞോ മുഖം ഓലോകയമാനാ അട്ഠംസു.

    Atha kho milindo rājā amacce āmantesi ‘‘ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kaṃ nu khvajja samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkameyyāma pañhaṃ pucchituṃ, ko mayā saddhiṃ sallapituṃ sakkoti kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti? Evaṃ vutte amaccā tuṇhībhūtā rañño mukhaṃ olokayamānā aṭṭhaṃsu.

    തേന ഖോ പന സമയേന സാഗലനഗരം ദ്വാദസ വസ്സാനി സുഞ്ഞം അഹോസി സമണബ്രാഹ്മണഗഹപതിപണ്ഡിതേഹി, യത്ഥ സമണബ്രാഹ്മണഗഹപതിപണ്ഡിതാ പടിവസന്തീതി സുണാതി, തത്ഥ ഗന്ത്വാ രാജാ തേ പഞ്ഹം പുച്ഛതി, തേ സബ്ബേപി പഞ്ഹവിസജ്ജനേന രാജാനം ആരാധേതും അസക്കോന്താ യേന വാ തേന വാ പക്കമന്തി. യേ അഞ്ഞം ദിസം ന പക്കമന്തി, തേ സബ്ബേ തുണ്ഹീഭൂതാ അച്ഛന്തി. ഭിക്ഖൂ പന യേഭുയ്യേന ഹിമവന്തമേവ ഗച്ഛന്തി.

    Tena kho pana samayena sāgalanagaraṃ dvādasa vassāni suññaṃ ahosi samaṇabrāhmaṇagahapatipaṇḍitehi, yattha samaṇabrāhmaṇagahapatipaṇḍitā paṭivasantīti suṇāti, tattha gantvā rājā te pañhaṃ pucchati, te sabbepi pañhavisajjanena rājānaṃ ārādhetuṃ asakkontā yena vā tena vā pakkamanti. Ye aññaṃ disaṃ na pakkamanti, te sabbe tuṇhībhūtā acchanti. Bhikkhū pana yebhuyyena himavantameva gacchanti.

    . തേന ഖോ പന സമയേന കോടിസതാ അരഹന്തോ ഹിമവന്തേ പബ്ബതേ രക്ഖിതതലേ പടിവസന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ദിബ്ബായ സോതധാതുയാ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ വചനം സുത്വാ യുഗന്ധരമത്ഥകേ ഭിക്ഖുസങ്ഘം സന്നിപാതേത്വാ ഭിക്ഖൂ പുച്ഛി ‘‘അത്ഥാവുസോ കോചി ഭിക്ഖു പടിബലോ മിലിന്ദേന രഞ്ഞാ സദ്ധിം സല്ലപിതും കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി?

    8. Tena kho pana samayena koṭisatā arahanto himavante pabbate rakkhitatale paṭivasanti. Atha kho āyasmā assagutto dibbāya sotadhātuyā milindassa rañño vacanaṃ sutvā yugandharamatthake bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā bhikkhū pucchi ‘‘atthāvuso koci bhikkhu paṭibalo milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti?

    ഏവം വുത്തേ കോടിസതാ അരഹന്തോ തുണ്ഹീ അഹേസും. ദുതിയമ്പി തതിയമ്പി പുട്ഠാ തുണ്ഹീ അഹേസും. അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഏതദവോച ‘‘അത്ഥാവുസോ താവതിംസഭവനേ വേജയന്തസ്സ പാചീനതോ കേതുമതീ നാമ വിമാനം, തത്ഥ മഹാസേനോ നാമ ദേവപുത്തോ പടിവസതി, സോ പടിബലോ തേന മിലിന്ദേന രഞ്ഞാ സദ്ധിം സല്ലപിതും കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി.

    Evaṃ vutte koṭisatā arahanto tuṇhī ahesuṃ. Dutiyampi tatiyampi puṭṭhā tuṇhī ahesuṃ. Atha kho āyasmā assagutto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca ‘‘atthāvuso tāvatiṃsabhavane vejayantassa pācīnato ketumatī nāma vimānaṃ, tattha mahāseno nāma devaputto paṭivasati, so paṭibalo tena milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    അഥ ഖോ കോടിസതാ അരഹന്തോ യുഗന്ധരപബ്ബതേ അന്തരഹിതാ താവതിംസഭവനേ പാതുരഹേസും. അദ്ദസാ ഖോ സക്കോ ദേവാനമിന്ദോ തേ ഭിക്ഖൂ ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തേ, ദിസ്വാന യേനായസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി, ഏകമന്തം ഠിതോ ഖോ സക്കോ ദേവാനമിന്ദോ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം ഏതദവോച ‘‘മഹാ ഖോ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ അനുപ്പത്തോ, അഹം സങ്ഘസ്സ ആരാമികോ, കേനത്ഥോ, കിം മയാ കരണീയ’’ന്തി?

    Atha kho koṭisatā arahanto yugandharapabbate antarahitā tāvatiṃsabhavane pāturahesuṃ. Addasā kho sakko devānamindo te bhikkhū dūratova āgacchante, disvāna yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhito kho sakko devānamindo āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘mahā kho, bhante, bhikkhusaṅgho anuppatto, ahaṃ saṅghassa ārāmiko, kenattho, kiṃ mayā karaṇīya’’nti?

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ സക്കം ദേവാനമിന്ദം ഏതദവോച ‘‘അയം ഖോ, മഹാരാജ, ജമ്ബുദീപേ സാഗലനഗരേ മിലിന്ദോ നാമ രാജാ വിതണ്ഡവാദീ ദുരാസദോ ദുപ്പസഹോ പുഥുതിത്ഥകരാനം അഗ്ഗമക്ഖായതി, സോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഉപസങ്കമിത്വാ ദിട്ഠിവാദേന പഞ്ഹം പുച്ഛിത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം വിഹേഠേതീ’’തി.

    Atha kho āyasmā assagutto sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ kho, mahārāja, jambudīpe sāgalanagare milindo nāma rājā vitaṇḍavādī durāsado duppasaho puthutitthakarānaṃ aggamakkhāyati, so bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhivādena pañhaṃ pucchitvā bhikkhusaṅghaṃ viheṭhetī’’ti.

    അഥ ഖോ സക്കോ ദേവാനമിന്ദോ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം ഏതദവോച ‘‘അയം ഖോ, ഭന്തേ, മിലിന്ദോ രാജാ ഇതോ ചുതോ മനുസ്സേസു ഉപ്പന്നോ, ഏസോ ഖോ, ഭന്തേ, കേതുമതിവിമാനേ മഹാസേനോ നാമ ദേവപുത്തോ പടിവസതി, സോ പടിബലോ തേന മിലിന്ദേന രഞ്ഞാ സദ്ധിം സല്ലപിതും കങ്ഖം പടിവിനേതും, തം ദേവപുത്തം യാചിസ്സാമ മനുസ്സലോകൂപപത്തിയാ’’തി.

    Atha kho sakko devānamindo āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ kho, bhante, milindo rājā ito cuto manussesu uppanno, eso kho, bhante, ketumativimāne mahāseno nāma devaputto paṭivasati, so paṭibalo tena milindena raññā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetuṃ, taṃ devaputtaṃ yācissāma manussalokūpapattiyā’’ti.

    അഥ ഖോ സക്കോ ദേവാനമിന്ദോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം പുരക്ഖത്വാ കേതുമതിവിമാനം പവിസിത്വാ മഹാസേനം ദേവപുത്തം ആലിങ്ഗിത്വാ ഏതദവോച ‘‘യാചതി തം, മാരിസ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ മനുസ്സലോകൂപപത്തിയാ’’തി. ‘‘ന മേ, ഭന്തേ, മനുസ്സലോകേനത്ഥോ കമ്മബഹുലേന, തിബ്ബോ മനുസ്സലോകോ, ഇധേവാഹം, ഭന്തേ, ദേവലോകേ ഉപരൂപരൂപപത്തികോ ഹുത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സാമീ’’തി. ദുതിയമ്പി…പേ॰… തതിയമ്പി ഖോ സക്കേന ദേവാനമിന്ദേന യാചിതോ മഹാസേനോ ദേവപുത്തോ ഏവമാഹ ‘‘ന മേ, ഭന്തേ, മനുസ്സലോകേനത്ഥോ കമ്മബഹുലേന, തിബ്ബോ മനുസ്സലോകോ, ഇധേവാഹം, ഭന്തേ, ദേവലോകേ ഉപരൂപരൂപപത്തികോ ഹുത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സാമീ’’തി.

    Atha kho sakko devānamindo bhikkhusaṅghaṃ purakkhatvā ketumativimānaṃ pavisitvā mahāsenaṃ devaputtaṃ āliṅgitvā etadavoca ‘‘yācati taṃ, mārisa, bhikkhusaṅgho manussalokūpapattiyā’’ti. ‘‘Na me, bhante, manussalokenattho kammabahulena, tibbo manussaloko, idhevāhaṃ, bhante, devaloke uparūparūpapattiko hutvā parinibbāyissāmī’’ti. Dutiyampi…pe… tatiyampi kho sakkena devānamindena yācito mahāseno devaputto evamāha ‘‘na me, bhante, manussalokenattho kammabahulena, tibbo manussaloko, idhevāhaṃ, bhante, devaloke uparūparūpapattiko hutvā parinibbāyissāmī’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ മഹാസേനം ദേവപുത്തം ഏതദവോച ‘‘ഇധ മയം, മാരിസ, സദേവകം ലോകം അനുവിലോകയമാനാ അഞ്ഞത്ര തയാ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ വാദം ഭിന്ദിത്വാ സാസനം പഗ്ഗഹേതും സമത്ഥം അഞ്ഞം കഞ്ചി ന പസ്സാമ, യാചതി തം, മാരിസ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ, സാധു സപ്പുരിസ മനുസ്സലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദസബലസ്സ സാസനം പഗ്ഗണ്ഹാഹീ’’തി. ഏവം വുത്തേ മഹാസേനോ ദേവപുത്തോ ‘‘അഹം കിര മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ വാദം ഭിന്ദിത്വാ ബുദ്ധസാസനം പഗ്ഗഹേതും സമത്ഥോ ഭവിസ്സാമീ’’തി ഹട്ഠപഹട്ഠോ ഉദഗ്ഗുദഗ്ഗോ ഹുത്വാ ‘‘സാധു, ഭന്തേ, മനുസ്സലോകേ ഉപ്പജ്ജിസ്സാമീ’’തി പടിഞ്ഞം അദാസി.

    Atha kho āyasmā assagutto mahāsenaṃ devaputtaṃ etadavoca ‘‘idha mayaṃ, mārisa, sadevakaṃ lokaṃ anuvilokayamānā aññatra tayā milindassa rañño vādaṃ bhinditvā sāsanaṃ paggahetuṃ samatthaṃ aññaṃ kañci na passāma, yācati taṃ, mārisa, bhikkhusaṅgho, sādhu sappurisa manussaloke nibbattitvā dasabalassa sāsanaṃ paggaṇhāhī’’ti. Evaṃ vutte mahāseno devaputto ‘‘ahaṃ kira milindassa rañño vādaṃ bhinditvā buddhasāsanaṃ paggahetuṃ samattho bhavissāmī’’ti haṭṭhapahaṭṭho udaggudaggo hutvā ‘‘sādhu, bhante, manussaloke uppajjissāmī’’ti paṭiññaṃ adāsi.

    . അഥ ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ദേവലോകേ തം കരണീയം തീരേത്വാ ദേവേസു താവതിംസേസു അന്തരഹിതാ ഹിമവന്തേ പബ്ബതേ രക്ഖിതതലേ പാതുരഹേസും.

    9. Atha kho te bhikkhū devaloke taṃ karaṇīyaṃ tīretvā devesu tāvatiṃsesu antarahitā himavante pabbate rakkhitatale pāturahesuṃ.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഏതദവോച ‘‘അത്ഥാവുസോ, ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ കോചി ഭിക്ഖു സന്നിപാതം അനാഗതോ’’തി. ഏവം വുത്തേ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം ഏതദവോച ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ , ആയസ്മാ രോഹണോ ഇതോ സത്തമേ ദിവസേ ഹിമവന്തം പബ്ബതം പവിസിത്വാ നിരോധം സമാപന്നോ, തസ്സ സന്തികേ ദൂതം പാഹേഥാ’’തി. ആയസ്മാപി രോഹണോ തങ്ഖണഞ്ഞേവ നിരോധാ വുട്ഠായ ‘‘സങ്ഘോ മം പടിമാനേതീ’’തി ഹിമവന്തേ പബ്ബതേ അന്തരഹിതോ രക്ഖിതതലേ കോടിസതാനം അരഹന്താനം പുരതോ പാതുരഹോസി.

    Atha kho āyasmā assagutto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca ‘‘atthāvuso, imasmiṃ bhikkhusaṅghe koci bhikkhu sannipātaṃ anāgato’’ti. Evaṃ vutte aññataro bhikkhu āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘atthi, bhante , āyasmā rohaṇo ito sattame divase himavantaṃ pabbataṃ pavisitvā nirodhaṃ samāpanno, tassa santike dūtaṃ pāhethā’’ti. Āyasmāpi rohaṇo taṅkhaṇaññeva nirodhā vuṭṭhāya ‘‘saṅgho maṃ paṭimānetī’’ti himavante pabbate antarahito rakkhitatale koṭisatānaṃ arahantānaṃ purato pāturahosi.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ആയസ്മന്തം രോഹണം ഏതദവോച ‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, രോഹണ ബുദ്ധസാസനേ ഭിജ്ജന്തേ 29 ന പസ്സസി സങ്ഘസ്സ കരണീയാനീ’’തി. ‘‘അമനസികാരോ മേ, ഭന്തേ, അഹോസീ’’തി.

    Atha kho āyasmā assagutto āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, rohaṇa buddhasāsane bhijjante 30 na passasi saṅghassa karaṇīyānī’’ti. ‘‘Amanasikāro me, bhante, ahosī’’ti.

    ‘‘തേന , ഹാവുസോ രോഹണ, ദണ്ഡകമ്മം കരോഹീ’’തി. ‘‘കിം, ഭന്തേ, കരോമീ’’തി? ‘‘അത്ഥാവുസോ രോഹണ, ഹിമവന്തപബ്ബതപസ്സേ ഗജങ്ഗലം 31 നാമ ബ്രാഹ്മണഗാമോ, തത്ഥ സോണുത്തരോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ പടിവസതി, തസ്സ പുത്തോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതി നാഗസേനോതി നാമ ദാരകോ, തേന ഹി ത്വം, ആവുസോ രോഹണ, ദസമാസാധികാനി സത്ത വസ്സാനി തം കുലം പിണ്ഡായ പവിസിത്വാ നാഗസേനം ദാരകം നീഹരിത്വാ പബ്ബാജേഹി, പബ്ബജിതേവ തസ്മിം ദണ്ഡകമ്മതോ മുച്ചിസ്സസീ’’തി. ആയസ്മാപി ഖോ രോഹണോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി.

    ‘‘Tena , hāvuso rohaṇa, daṇḍakammaṃ karohī’’ti. ‘‘Kiṃ, bhante, karomī’’ti? ‘‘Atthāvuso rohaṇa, himavantapabbatapasse gajaṅgalaṃ32 nāma brāhmaṇagāmo, tattha soṇuttaro nāma brāhmaṇo paṭivasati, tassa putto uppajjissati nāgasenoti nāma dārako, tena hi tvaṃ, āvuso rohaṇa, dasamāsādhikāni satta vassāni taṃ kulaṃ piṇḍāya pavisitvā nāgasenaṃ dārakaṃ nīharitvā pabbājehi, pabbajiteva tasmiṃ daṇḍakammato muccissasī’’ti. Āyasmāpi kho rohaṇo ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.

    ൧൦. മഹാസേനോപി ഖോ ദേവപുത്തോ ദേവലോകാ ചവിത്വാ സോണുത്തരബ്രാഹ്മണസ്സ ഭരിയായ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം അഗ്ഗഹേസി, സഹ പടിസന്ധിഗ്ഗഹണാ തയോ അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ പാതുരഹേസും, ആവുധഭണ്ഡാനി പജ്ജലിംസു, അഗ്ഗസസ്സം അഭിനിപ്ഫന്നം, മഹാമേഘോ അഭിപ്പവസ്സി. ആയസ്മാപി ഖോ രോഹണോ തസ്സ പടിസന്ധിഗ്ഗഹണതോ പട്ഠായ ദസമാസാധികാനി സത്ത വസ്സാനി തം കുലം പിണ്ഡായ പവിസന്തോ ഏകദിവസമ്പി കടച്ഛുമത്തം ഭത്തം വാ ഉളുങ്കമത്തം യാഗും വാ അഭിവാദനം വാ അഞ്ജലികമ്മം വാ സാമീചികമ്മം വാ നാലത്ഥ, അഥ ഖോ അക്കോസഞ്ഞേവ പരിഭാസഞ്ഞേവ പടിലഭതി ‘‘അതിച്ഛഥ ഭന്തേ’’തി വചനമത്തമ്പി വത്താ നാമ നാഹോസി, ദസമാസാധികാനം പന സത്തന്നം വസ്സാനം അച്ചയേന ഏകദിവസം ‘‘അതിച്ഛഥ ഭന്തേ’’തി വചനമത്തം അലത്ഥ. തം ദിവസമേവ ബ്രാഹ്മണോപി ബഹി കമ്മന്താ ആഗച്ഛന്തോ പടിപഥേ ഥേരം ദിസ്വാ ‘‘കിം, ഭോ പബ്ബജിത, അമ്ഹാകം ഗേഹം അഗമിത്ഥാ’’തി ആഹ. ‘‘ആമ, ബ്രാഹ്മണ, അഗമമ്ഹാ’’തി. ‘‘അപി കിഞ്ചി ലഭിത്ഥാ’’തി. ‘‘ആമ, ബ്രാഹ്മണ, ലഭിമ്ഹാ’’തി. സോ അനത്തമനോ ഗേഹം ഗന്ത്വാ പുച്ഛി ‘‘തസ്സ പബ്ബജിതസ്സ കിഞ്ചി അദത്ഥാ’’തി. ‘‘ന കിഞ്ചി അദമ്ഹാ’’തി. ബ്രാഹ്മണോ ദുതിയദിവസേ ഘരദ്വാരേ യേവ നിസീദി ‘‘അജ്ജ പബ്ബജിതം മുസാവാദേന നിഗ്ഗഹേസ്സാമീ’’തി. ഥേരോ ദുതിയദിവസേ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഘരദ്വാരം സമ്പത്തോ.

    10. Mahāsenopi kho devaputto devalokā cavitvā soṇuttarabrāhmaṇassa bhariyāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi, saha paṭisandhiggahaṇā tayo acchariyā abbhutā dhammā pāturahesuṃ, āvudhabhaṇḍāni pajjaliṃsu, aggasassaṃ abhinipphannaṃ, mahāmegho abhippavassi. Āyasmāpi kho rohaṇo tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya dasamāsādhikāni satta vassāni taṃ kulaṃ piṇḍāya pavisanto ekadivasampi kaṭacchumattaṃ bhattaṃ vā uḷuṅkamattaṃ yāguṃ vā abhivādanaṃ vā añjalikammaṃ vā sāmīcikammaṃ vā nālattha, atha kho akkosaññeva paribhāsaññeva paṭilabhati ‘‘aticchatha bhante’’ti vacanamattampi vattā nāma nāhosi, dasamāsādhikānaṃ pana sattannaṃ vassānaṃ accayena ekadivasaṃ ‘‘aticchatha bhante’’ti vacanamattaṃ alattha. Taṃ divasameva brāhmaṇopi bahi kammantā āgacchanto paṭipathe theraṃ disvā ‘‘kiṃ, bho pabbajita, amhākaṃ gehaṃ agamitthā’’ti āha. ‘‘Āma, brāhmaṇa, agamamhā’’ti. ‘‘Api kiñci labhitthā’’ti. ‘‘Āma, brāhmaṇa, labhimhā’’ti. So anattamano gehaṃ gantvā pucchi ‘‘tassa pabbajitassa kiñci adatthā’’ti. ‘‘Na kiñci adamhā’’ti. Brāhmaṇo dutiyadivase gharadvāre yeva nisīdi ‘‘ajja pabbajitaṃ musāvādena niggahessāmī’’ti. Thero dutiyadivase brāhmaṇassa gharadvāraṃ sampatto.

    ബ്രാഹ്മണോ ഥേരം ദിസ്വാവ ഏവമാഹ ‘‘തുമ്ഹേ ഹിയ്യോ അമ്ഹാകം ഗേഹേ കിഞ്ചി അലഭിത്വാവ ‘‘ലഭിമ്ഹാ’’തി അവോചുത്ഥ, വട്ടതി നു ഖോ തുമ്ഹാകം മുസാവാദോ’’തി. ഥേരോ ആഹ ‘‘മയം, ബ്രാഹ്മണ, തുമ്ഹാകം ഗേഹേ ( ) 33 ദസമാസാധികാനി സത്ത വസ്സാനി ‘അതിച്ഛഥാ’തി വചനമത്തമ്പി അലഭിത്വാ ഹിയ്യോ ‘അതിച്ഛഥാ’തി വചനമത്തം ലഭിമ്ഹാ, അഥേതം വാചാപടിസന്ധാരം 34 ഉപാദായ ഏവമവോചുമ്ഹാ’’തി.

    Brāhmaṇo theraṃ disvāva evamāha ‘‘tumhe hiyyo amhākaṃ gehe kiñci alabhitvāva ‘‘labhimhā’’ti avocuttha, vaṭṭati nu kho tumhākaṃ musāvādo’’ti. Thero āha ‘‘mayaṃ, brāhmaṇa, tumhākaṃ gehe ( ) 35 dasamāsādhikāni satta vassāni ‘aticchathā’ti vacanamattampi alabhitvā hiyyo ‘aticchathā’ti vacanamattaṃ labhimhā, athetaṃ vācāpaṭisandhāraṃ 36 upādāya evamavocumhā’’ti.

    ബ്രാഹ്മണോ ചിന്തേസി ‘‘ഇമേ വാചാപടിസന്ധാരമത്തമ്പി ലഭിത്വാ ജനമജ്ഝേ ‘ലഭിമ്ഹാ’തി പസംസന്തി, അഞ്ഞം കിഞ്ചി ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ ലഭിത്വാ കസ്മാ നപ്പസംസന്തീ’’തി പസീദിത്വാ അത്തനോ അത്ഥായ പടിയാദിതഭത്തതോ കടച്ഛുഭിക്ഖം, തദുപിയഞ്ച ബ്യഞ്ജനം ദാപേത്വാ ‘‘ഇമം ഭിക്ഖം സബ്ബകാലം തുമ്ഹേ ലഭിസ്സഥാ’’തി ആഹ.

    Brāhmaṇo cintesi ‘‘ime vācāpaṭisandhāramattampi labhitvā janamajjhe ‘labhimhā’ti pasaṃsanti, aññaṃ kiñci khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā labhitvā kasmā nappasaṃsantī’’ti pasīditvā attano atthāya paṭiyāditabhattato kaṭacchubhikkhaṃ, tadupiyañca byañjanaṃ dāpetvā ‘‘imaṃ bhikkhaṃ sabbakālaṃ tumhe labhissathā’’ti āha.

    സോ പുനദിവസതോ പഭുതി ഉപസങ്കമന്തസ്സ ഥേരസ്സ ഉപസമം ദിസ്വാ ഭിയ്യോസോ മത്തായ പസീദിത്വാ ഥേരം നിച്ചകാലം അത്തനോ ഘരേ ഭത്തവിസ്സഗ്ഗകരണത്ഥായ യാചി. ഥേരോ തുണ്ഹീഭാവേന അധിവാസേത്വാ ദിവസേ ദിവസേ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ ഗച്ഛന്തോ ഥോകം ഥോകം ബുദ്ധവചനം കഥേത്വാ ഗച്ഛതി. സാപി ഖോ ബ്രാഹ്മണീ ദസമാസച്ചയേന പുത്തം വിജായി, ‘‘നാഗസേനോ’’തിസ്സ നാമമകംസു, സോ അനുക്കമേന വഡ്ഢന്തോ സത്തവസ്സികോ ജാതോ.

    So punadivasato pabhuti upasaṅkamantassa therassa upasamaṃ disvā bhiyyoso mattāya pasīditvā theraṃ niccakālaṃ attano ghare bhattavissaggakaraṇatthāya yāci. Thero tuṇhībhāvena adhivāsetvā divase divase bhattakiccaṃ katvā gacchanto thokaṃ thokaṃ buddhavacanaṃ kathetvā gacchati. Sāpi kho brāhmaṇī dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, ‘‘nāgaseno’’tissa nāmamakaṃsu, so anukkamena vaḍḍhanto sattavassiko jāto.

    ൧൧. അഥ ഖോ നാഗസേനസ്സ ദാരകസ്സ പിതാ നാഗസേനം ദാരകം ഏതദവോച ‘‘ഇമസ്മിം ഖോ , താത നാഗസേന, ബ്രാഹ്മണകുലേ സിക്ഖാനി സിക്ഖേയ്യാസീ’’തി. ‘‘കതമാനി, താത, ഇമസ്മിം ബ്രാഹ്മണകുലേ സിക്ഖാനി നാമാ’’തി? ‘‘തയോ ഖോ, താത നാഗസേന, വേദാ സിക്ഖാനി നാമ, അവസേസാനി സിപ്പാനി സിപ്പം നാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി, താത, സിക്ഖിസ്സാമീ’’തി.

    11. Atha kho nāgasenassa dārakassa pitā nāgasenaṃ dārakaṃ etadavoca ‘‘imasmiṃ kho , tāta nāgasena, brāhmaṇakule sikkhāni sikkheyyāsī’’ti. ‘‘Katamāni, tāta, imasmiṃ brāhmaṇakule sikkhāni nāmā’’ti? ‘‘Tayo kho, tāta nāgasena, vedā sikkhāni nāma, avasesāni sippāni sippaṃ nāmā’’ti. ‘‘Tena hi, tāta, sikkhissāmī’’ti.

    അഥ ഖോ സോണുത്തരോ ബ്രാഹ്മണോ ആചരിയബ്രാഹ്മണസ്സ ആചരിയഭാഗം സഹസ്സം ദത്വാ അന്തോപാസാദേ ഏകസ്മിം ഗബ്ഭേ ഏകതോ മഞ്ചകം പഞ്ഞപേത്വാ ആചരിയബ്രാഹ്മണം ഏതദവോച ‘‘സജ്ഝാപേഹി ഖോ, ത്വം ബ്രാഹ്മണ, ഇമം ദാരകം മന്താനീതി. തേന ഹി ‘താത ദാരക’ ഉഗ്ഗണ്ഹാഹി മന്താനീ’’തി. ആചരിയബ്രാഹ്മണോ സജ്ഝായതി നാഗസേനസ്സ ദാരകസ്സ ഏകേനേവ ഉദ്ദേസേന തയോ വേദാ ഹദയങ്ഗതാ വാചുഗ്ഗതാ സൂപധാരിതാ സുവവത്ഥാപിതാ സുമനസികതാ അഹേസും, സകിമേവ ചക്ഖും ഉദപാദി തീസു വേദേസു സനിഘണ്ഡുകേടുഭേസു 37 സാക്ഖരപ്പഭേദേസു ഇതിഹാസപഞ്ചമേസു പദകോ വേയ്യാകരണോ ലോകായതമഹാപുരിസലക്ഖണേസു അനവയോ അഹോസി.

    Atha kho soṇuttaro brāhmaṇo ācariyabrāhmaṇassa ācariyabhāgaṃ sahassaṃ datvā antopāsāde ekasmiṃ gabbhe ekato mañcakaṃ paññapetvā ācariyabrāhmaṇaṃ etadavoca ‘‘sajjhāpehi kho, tvaṃ brāhmaṇa, imaṃ dārakaṃ mantānīti. Tena hi ‘tāta dāraka’ uggaṇhāhi mantānī’’ti. Ācariyabrāhmaṇo sajjhāyati nāgasenassa dārakassa ekeneva uddesena tayo vedā hadayaṅgatā vācuggatā sūpadhāritā suvavatthāpitā sumanasikatā ahesuṃ, sakimeva cakkhuṃ udapādi tīsu vedesu sanighaṇḍukeṭubhesu 38 sākkharappabhedesu itihāsapañcamesu padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ahosi.

    അഥ ഖോ നാഗസേനോ ദാരകോ പിതരം ഏതദവോച ‘‘അത്ഥി നു ഖോ, താത, ഇമസ്മിം ബ്രാഹ്മണകുലേ ഇതോ ഉത്തരിമ്പി സിക്ഖിതബ്ബാനി, ഉദാഹു ഏത്തകാനേവാ’’തി. ‘‘നത്ഥി, താത നാഗസേന, ഇമസ്മിം ബ്രാഹ്മണകുലേ ഇതോ ഉത്തരിം സിക്ഖിതബ്ബാനി, ഏത്തകാനേവ സിക്ഖിതബ്ബാനീ’’തി.

    Atha kho nāgaseno dārako pitaraṃ etadavoca ‘‘atthi nu kho, tāta, imasmiṃ brāhmaṇakule ito uttarimpi sikkhitabbāni, udāhu ettakānevā’’ti. ‘‘Natthi, tāta nāgasena, imasmiṃ brāhmaṇakule ito uttariṃ sikkhitabbāni, ettakāneva sikkhitabbānī’’ti.

    അഥ ഖോ നാഗസേനോ ദാരകോ ആചരിയസ്സ അനുയോഗം ദത്വാ പാസാദാ ഓരുയ്ഹ പുബ്ബവാസനായ ചോദിതഹദയോ രഹോഗതോ പടിസല്ലീനോ അത്തനോ സിപ്പസ്സ ആദിമജ്ഝപരിയോസാനം ഓലോകേന്തോ ആദിമ്ഹി വാ മജ്ഝേ വാ പരിയോസാനേ വാ അപ്പമത്തകമ്പി സാരം അദിസ്വാ ‘‘തുച്ഛാ വത ഭോ ഇമേ വേദാ, പലാപാ വത ഭോ ഇമേ വേദാ അസാരാ നിസ്സാരാ’’തി വിപ്പടിസാരീ അനത്തമനോ അഹോസി.

    Atha kho nāgaseno dārako ācariyassa anuyogaṃ datvā pāsādā oruyha pubbavāsanāya coditahadayo rahogato paṭisallīno attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento ādimhi vā majjhe vā pariyosāne vā appamattakampi sāraṃ adisvā ‘‘tucchā vata bho ime vedā, palāpā vata bho ime vedā asārā nissārā’’ti vippaṭisārī anattamano ahosi.

    ൧൨. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ രോഹണോ വത്തനിയേ സേനാസനേ നിസിന്നോ നാഗസേനസ്സ ദാരകസ്സ ചേതസാ ചേതോപരിവിതക്കമഞ്ഞായ നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ വത്തനിയേ സേനാസനേ അന്തരഹിതോ ഗജങ്ഗലബ്രാഹ്മണഗാമസ്സ പുരതോ പാതുരഹോസി. അദ്ദസാ ഖോ നാഗസേനോ ദാരകോ അത്തനോ ദ്വാരകോട്ഠകേ ഠിതോ ആയസ്മന്തം രോഹണം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം, ദിസ്വാന അത്തമനോ ഉദഗ്ഗോ പമുദിതോ പീതിസോമനസ്സജാതോ ‘‘അപ്പേവ നാമായം പബ്ബജിതോ കഞ്ചി സാരം ജാനേയ്യാ’’തി യേനായസ്മാ രോഹണോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം രോഹണം ഏതദവോച ‘‘കോ നു ഖോ, ത്വം മാരിസ, ഏദിസോ ഭണ്ഡുകാസാവവസനോ’’തി. ‘‘പബ്ബജിതോ 39 നാമാഹം ദാരകാ’’തി. ‘‘കേന, ത്വം മാരിസ, പബ്ബജിതോ നാമാസീ’’തി? ‘‘പാപകാനി മലാനി പബ്ബാജേതി, തസ്മാഹം, ദാരക, പബ്ബജിതോ നാമാ’’തി. ‘‘കിംകാരണാ, മാരിസ, കേസാ തേ ന യഥാ അഞ്ഞേസ’’ന്തി ? ‘‘സോളസിമേ, ദാരക, പലിബോധേ ദിസ്വാ കേസമസ്സും ഓഹാരേത്വാ പബ്ബജിതോ. ‘‘കതമേ സോളസ’’? ‘‘അലങ്കാരപലിബോധോ മണ്ഡനപലിബോധോ തേലമക്ഖനപലിബോധോ ധോവനപലിബോധോ മാലാപലിബോധോ ഗന്ധപലിബോധോ വാസനപലിബോധോ ഹരീടകപലിബോധോ ആമലകപലിബോധോ രങ്ഗപലിബോധോ ബന്ധനപലിബോധോ കോച്ഛപലിബോധോ കപ്പകപലിബോധോ വിജടനപലിബോധോ ഊകാപലിബോധോ, കേസേസു വിലൂനേസു സോചന്തി കിലമന്തി പരിദേവന്തി ഉരത്താളിം കന്ദന്തി സമ്മോഹം ആപജ്ജന്തി, ഇമേസു ഖോ, ദാരക, സോളസസു പലിബോധേസു പലിഗുണ്ഠിതാ മനുസ്സാ സബ്ബാനി അതിസുഖുമാനി സിപ്പാനി നാസേന്തീ’’തി. ‘‘കിംകാരണാ, മാരിസ, വത്ഥാനിപി തേ ന യഥാ അഞ്ഞേസ’’ന്തി? ‘‘കാമനിസ്സിതാനി ഖോ, ദാരക, വത്ഥാനി, കാമനിസ്സിതാനി ഗിഹിബ്യഞ്ജനഭണ്ഡാനി 40, യാനി കാനിചി ഖോ ഭയാനി വത്ഥതോ ഉപ്പജ്ജന്തി, താനി കാസാവവസനസ്സ ന ഹോന്തി, തസ്മാ വത്ഥാനിപി മേ ന യഥാ അഞ്ഞേസ’’ന്തി. ‘‘ജാനാസി ഖോ, ത്വം മാരിസ, സിപ്പാനി നാമാ’’തി? ‘‘ആമ, ദാരക, ജാനാമഹം സിപ്പാനി, യം ലോകേ ഉത്തമം മന്തം, തമ്പി ജാനാമീ’’തി. ‘‘മയ്ഹമ്പി തം, മാരിസ, ദാതും സക്കാ’’തി? ‘‘ആമ, ദാരക, സക്കാ’’തി. ‘‘തേന ഹി മേ ദേഹീ’’തി. ‘‘അകാലോ ഖോ, ദാരക, അന്തരഘരം പിണ്ഡായ പവിട്ഠമ്ഹാ’’തി.

    12. Tena kho pana samayena āyasmā rohaṇo vattaniye senāsane nisinno nāgasenassa dārakassa cetasā cetoparivitakkamaññāya nivāsetvā pattacīvaramādāya vattaniye senāsane antarahito gajaṅgalabrāhmaṇagāmassa purato pāturahosi. Addasā kho nāgaseno dārako attano dvārakoṭṭhake ṭhito āyasmantaṃ rohaṇaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvāna attamano udaggo pamudito pītisomanassajāto ‘‘appeva nāmāyaṃ pabbajito kañci sāraṃ jāneyyā’’ti yenāyasmā rohaṇo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘ko nu kho, tvaṃ mārisa, ediso bhaṇḍukāsāvavasano’’ti. ‘‘Pabbajito 41 nāmāhaṃ dārakā’’ti. ‘‘Kena, tvaṃ mārisa, pabbajito nāmāsī’’ti? ‘‘Pāpakāni malāni pabbājeti, tasmāhaṃ, dāraka, pabbajito nāmā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā, mārisa, kesā te na yathā aññesa’’nti ? ‘‘Soḷasime, dāraka, palibodhe disvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajito. ‘‘Katame soḷasa’’? ‘‘Alaṅkārapalibodho maṇḍanapalibodho telamakkhanapalibodho dhovanapalibodho mālāpalibodho gandhapalibodho vāsanapalibodho harīṭakapalibodho āmalakapalibodho raṅgapalibodho bandhanapalibodho kocchapalibodho kappakapalibodho vijaṭanapalibodho ūkāpalibodho, kesesu vilūnesu socanti kilamanti paridevanti urattāḷiṃ kandanti sammohaṃ āpajjanti, imesu kho, dāraka, soḷasasu palibodhesu paliguṇṭhitā manussā sabbāni atisukhumāni sippāni nāsentī’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā, mārisa, vatthānipi te na yathā aññesa’’nti? ‘‘Kāmanissitāni kho, dāraka, vatthāni, kāmanissitāni gihibyañjanabhaṇḍāni 42, yāni kānici kho bhayāni vatthato uppajjanti, tāni kāsāvavasanassa na honti, tasmā vatthānipi me na yathā aññesa’’nti. ‘‘Jānāsi kho, tvaṃ mārisa, sippāni nāmā’’ti? ‘‘Āma, dāraka, jānāmahaṃ sippāni, yaṃ loke uttamaṃ mantaṃ, tampi jānāmī’’ti. ‘‘Mayhampi taṃ, mārisa, dātuṃ sakkā’’ti? ‘‘Āma, dāraka, sakkā’’ti. ‘‘Tena hi me dehī’’ti. ‘‘Akālo kho, dāraka, antaragharaṃ piṇḍāya paviṭṭhamhā’’ti.

    അഥ ഖോ നാഗസേനോ ദാരകോ ആയസ്മതോ രോഹണസ്സ ഹത്ഥതോ പത്തം ഗഹേത്വാ ഘരം പവേസേത്വാ പണീതേന ഖാദനീയേന ഭോജനീയേന സഹത്ഥാ സന്തപ്പേത്വാ സമ്പവാരേത്വാ ആയസ്മന്തം രോഹണം ഭുത്താവിം ഓനീതപത്തപാണിം ഏതദവോച ‘‘ദേഹി മേ ദാനി, മാരിസ, മന്ത’’ന്തി. ‘‘യദാ ഖോ ത്വം, ദാരക, നിപ്പലിബോധോ ഹുത്വാ മാതാപിതരോ അനുജാനാപേത്വാ മയാ ഗഹിതം പബ്ബജിതവേസം ഗണ്ഹിസ്സസി, തദാ ദസ്സാമീ’’തി ആഹ.

    Atha kho nāgaseno dārako āyasmato rohaṇassa hatthato pattaṃ gahetvā gharaṃ pavesetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā āyasmantaṃ rohaṇaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ etadavoca ‘‘dehi me dāni, mārisa, manta’’nti. ‘‘Yadā kho tvaṃ, dāraka, nippalibodho hutvā mātāpitaro anujānāpetvā mayā gahitaṃ pabbajitavesaṃ gaṇhissasi, tadā dassāmī’’ti āha.

    അഥ ഖോ നാഗസേനോ ദാരകോ മാതാപിതരോ ഉപസങ്കമിത്വാ ആഹ ‘‘അമ്മതാതാ, അയം പബ്ബജിതോ ‘യം ലോകേ ഉത്തമം മന്തം, തം ജാനാമീ’തി വദതി, ന ച അത്തനോ സന്തികേ അപബ്ബജിതസ്സ ദേതി, അഹം ഏതസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ തം ഉത്തമം മന്തം ഉഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി. അഥസ്സ മാതാപിതരോ ‘‘പബ്ബജിത്വാപി നോ പുത്തോ മന്തം ഗണ്ഹതു, ഗഹേത്വാ പുന ആഗച്ഛിസ്സതീ’’തി മഞ്ഞമാനാ ‘‘ഗണ്ഹ പുത്താ’’തി അനുജാനിംസു.

    Atha kho nāgaseno dārako mātāpitaro upasaṅkamitvā āha ‘‘ammatātā, ayaṃ pabbajito ‘yaṃ loke uttamaṃ mantaṃ, taṃ jānāmī’ti vadati, na ca attano santike apabbajitassa deti, ahaṃ etassa santike pabbajitvā taṃ uttamaṃ mantaṃ uggaṇhissāmī’’ti. Athassa mātāpitaro ‘‘pabbajitvāpi no putto mantaṃ gaṇhatu, gahetvā puna āgacchissatī’’ti maññamānā ‘‘gaṇha puttā’’ti anujāniṃsu.

    ൧൩. അഥ ഖോ ആയസ്മാ രോഹണോ നാഗസേനം ദാരകം ആദായ യേന വത്തനിയം സേനാസനം, യേന വിജമ്ഭവത്ഥു തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ വിജമ്ഭവത്ഥുസ്മിം സേനാസനേ ഏകരത്തം വസിത്വാ യേന രക്ഖിതതലം തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ കോടിസതാനം അരഹന്താനം മജ്ഝേ നാഗസേനം ദാരകം പബ്ബാജേസി. പബ്ബജിതോ ച പനായസ്മാ നാഗസേനോ ആയസ്മന്തം രോഹണം ഏതദവോച ‘‘ഗഹിതോ മേ, ഭന്തേ, തവ വേസോ, ദേഥ മേ ദാനി മന്ത’’ന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ രോഹണോ ‘‘കിമ്ഹി നു ഖോഹം നാഗസേനം വിനേയ്യം പഠമം വിനയേ വാ സുത്തന്തേ വാ അഭിധമ്മേ വാ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘പണ്ഡിതോ ഖോ അയം നാഗസേനോ, സക്കോതി സുഖേനേവ അഭിധമ്മം പരിയാപുണിതു’’ന്തി പഠമം അഭിധമ്മേ വിനേസി.

    13. Atha kho āyasmā rohaṇo nāgasenaṃ dārakaṃ ādāya yena vattaniyaṃ senāsanaṃ, yena vijambhavatthu tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā vijambhavatthusmiṃ senāsane ekarattaṃ vasitvā yena rakkhitatalaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā koṭisatānaṃ arahantānaṃ majjhe nāgasenaṃ dārakaṃ pabbājesi. Pabbajito ca panāyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘gahito me, bhante, tava veso, detha me dāni manta’’nti. Atha kho āyasmā rohaṇo ‘‘kimhi nu khohaṃ nāgasenaṃ vineyyaṃ paṭhamaṃ vinaye vā suttante vā abhidhamme vā’’ti cintetvā ‘‘paṇḍito kho ayaṃ nāgaseno, sakkoti sukheneva abhidhammaṃ pariyāpuṇitu’’nti paṭhamaṃ abhidhamme vinesi.

    ആയസ്മാ ച നാഗസേനോ ‘‘കുസലാ ധമ്മാ, അകുസലാ ധമ്മാ, അബ്യാകതാ ധമ്മാ’’തി തികദുകപടിമണ്ഡിതം ധമ്മസങ്ഗണീപകരണം, ഖന്ധവിഭങ്ഗാദി അട്ഠാരസ വിഭങ്ഗപടിമണ്ഡിതം വിഭങ്ഗപ്പകരണം, ‘‘സങ്ഗഹോ അസങ്ഗഹോ’’തി ആദിനാ ചുദ്ദസവിധേന വിഭത്തം ധാതുകഥാപകരണം, ‘‘ഖന്ധപഞ്ഞത്തി ആയതനപഞ്ഞത്തീ’’തി ആദിനാ ഛബ്ബിധേന വിഭത്തം പുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തിപ്പകരണം, സകവാദേ പഞ്ചസുത്തസതാനി പരവാദേ പഞ്ചസുത്തസതാനീതി സുത്തസഹസ്സം സമോധാനേത്വാ വിഭത്തം കഥാവത്ഥുപ്പകരണം, ‘‘മൂലയമകം ഖന്ധയമക’’ന്തി ആദിനാ ദസവിധേന വിഭത്തം യമകപ്പകരണം, ‘‘ഹേതുപച്ചയോ ആരമ്മണപച്ചയോ’’തി ആദിനാ ചതുവീസതിവിധേന വിഭത്തം പട്ഠാനപ്പകരണന്തി സബ്ബം തം അഭിധമ്മപിടകം ഏകേനേവ സജ്ഝായേന പഗുണം കത്വാ ‘‘തിട്ഠഥ ഭന്തേ, ന പുന ഓസാരേഥ, ഏത്തകേനേവാഹം സജ്ഝായിസ്സാമീ’’തി ആഹ.

    Āyasmā ca nāgaseno ‘‘kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammā’’ti tikadukapaṭimaṇḍitaṃ dhammasaṅgaṇīpakaraṇaṃ, khandhavibhaṅgādi aṭṭhārasa vibhaṅgapaṭimaṇḍitaṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ, ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti ādinā cuddasavidhena vibhattaṃ dhātukathāpakaraṇaṃ, ‘‘khandhapaññatti āyatanapaññattī’’ti ādinā chabbidhena vibhattaṃ puggalapaññattippakaraṇaṃ, sakavāde pañcasuttasatāni paravāde pañcasuttasatānīti suttasahassaṃ samodhānetvā vibhattaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ, ‘‘mūlayamakaṃ khandhayamaka’’nti ādinā dasavidhena vibhattaṃ yamakappakaraṇaṃ, ‘‘hetupaccayo ārammaṇapaccayo’’ti ādinā catuvīsatividhena vibhattaṃ paṭṭhānappakaraṇanti sabbaṃ taṃ abhidhammapiṭakaṃ ekeneva sajjhāyena paguṇaṃ katvā ‘‘tiṭṭhatha bhante, na puna osāretha, ettakenevāhaṃ sajjhāyissāmī’’ti āha.

    ൧൪. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ യേന കോടിസതാ അരഹന്തോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ കോടിസതേ അരഹന്തേ ഏതദവോച ‘‘അഹം ഖോ ഭന്തേ ‘കുസലാ ധമ്മാ, അകുസലാ ധമ്മാ , അബ്യാകതാ ധമ്മാ’തി ഇമേസു തീസു പദേസു പക്ഖിപിത്വാ സബ്ബം തം അഭിധമ്മപിടകം വിത്ഥാരേന ഓസാരേസ്സാമീ’’തി. ‘‘സാധു, നാഗസേന, ഓസാരേഹീ’’തി.

    14. Atha kho āyasmā nāgaseno yena koṭisatā arahanto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā koṭisate arahante etadavoca ‘‘ahaṃ kho bhante ‘kusalā dhammā, akusalā dhammā , abyākatā dhammā’ti imesu tīsu padesu pakkhipitvā sabbaṃ taṃ abhidhammapiṭakaṃ vitthārena osāressāmī’’ti. ‘‘Sādhu, nāgasena, osārehī’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ സത്ത മാസാനി സത്ത പകരണാനി വിത്ഥാരേന ഓസാരേസി, പഥവീ ഉന്നദി, ദേവതാ സാധുകാരമദംസു, ബ്രഹ്മാനോ അപ്ഫോടേസും, ദിബ്ബാനി ചന്ദനചുണ്ണാനി ദിബ്ബാനി ച മന്ദാരവപുപ്ഫാനി അഭിപ്പവസ്സിംസു.

    Atha kho āyasmā nāgaseno satta māsāni satta pakaraṇāni vitthārena osāresi, pathavī unnadi, devatā sādhukāramadaṃsu, brahmāno apphoṭesuṃ, dibbāni candanacuṇṇāni dibbāni ca mandāravapupphāni abhippavassiṃsu.

    ൧൫. അഥ ഖോ കോടിസതാ അരഹന്തോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സം രക്ഖിതതലേ ഉപസമ്പാദേസും. ഉപസമ്പന്നോ ച പനായസ്മാ നാഗസേനോ തസ്സാ രത്തിയാ അച്ചയേന പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ ഉപജ്ഝായേന സദ്ധിം ഗാമം പിണ്ഡായ പവിസന്തോ ഏവരൂപം പരിവിതക്കം ഉപ്പാദേസി ‘‘തുച്ഛോ വത മേ ഉപജ്ഝായോ, ബാലോ വത മേ ഉപജ്ഝായോ, ഠപേത്വാ അവസേസം ബുദ്ധവചനം പഠമം മം അഭിധമ്മേ വിനേസീ’’തി.

    15. Atha kho koṭisatā arahanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ paripuṇṇavīsativassaṃ rakkhitatale upasampādesuṃ. Upasampanno ca panāyasmā nāgaseno tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya upajjhāyena saddhiṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisanto evarūpaṃ parivitakkaṃ uppādesi ‘‘tuccho vata me upajjhāyo, bālo vata me upajjhāyo, ṭhapetvā avasesaṃ buddhavacanaṃ paṭhamaṃ maṃ abhidhamme vinesī’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ രോഹണോ ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ ചേതസാ ചേതോപരിവിതക്കമഞ്ഞായ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘അനനുച്ഛവികം ഖോ നാഗസേന പരിവിതക്കം വിതക്കേസി, ന ഖോ പനേതം നാഗസേന തവാനുച്ഛവിക’’ന്തി.

    Atha kho āyasmā rohaṇo āyasmato nāgasenassa cetasā cetoparivitakkamaññāya āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘ananucchavikaṃ kho nāgasena parivitakkaṃ vitakkesi, na kho panetaṃ nāgasena tavānucchavika’’nti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ ഏതദഹോസി ‘‘അച്ഛരിയം വത ഭോ, അബ്ഭുതം വത ഭോ, യത്ര ഹി നാമ മേ ഉപജ്ഝായോ ചേതസാ ചേതോപരിവിതക്കം ജാനിസ്സതി, പണ്ഡിതോ വത മേ ഉപജ്ഝായോ, യംനൂനാഹം ഉപജ്ഝായം ഖമാപേയ്യ’’ന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ ആയസ്മന്തം രോഹണം ഏതദവോച ‘‘ഖമഥ മേ, ഭന്തേ, ന പുന ഏവരൂപം വിതക്കേസ്സാമീ’’തി.

    Atha kho āyasmato nāgasenassa etadahosi ‘‘acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho, yatra hi nāma me upajjhāyo cetasā cetoparivitakkaṃ jānissati, paṇḍito vata me upajjhāyo, yaṃnūnāhaṃ upajjhāyaṃ khamāpeyya’’nti. Atha kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ etadavoca ‘‘khamatha me, bhante, na puna evarūpaṃ vitakkessāmī’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ രോഹണോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘ന ഖോ ത്യാഹം നാഗസേന ഏത്താവതാ ഖമാമി, അത്ഥി ഖോ നാഗസേന സാഗലം നാമ നഗരം, തത്ഥ മിലിന്ദോ നാമ രാജാ രജ്ജം കാരേതി, സോ ദിട്ഠിവാദേന പഞ്ഹം പുച്ഛിത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം വിഹേഠേതി, സചേ ത്വം തത്ഥ ഗന്ത്വാ തം രാജാനം ദമേത്വാ ബുദ്ധസാസനേ പസാദേസ്സസി, ഏവാഹം തം ഖമിസ്സാമീ’’തി.

    Atha kho āyasmā rohaṇo āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘na kho tyāhaṃ nāgasena ettāvatā khamāmi, atthi kho nāgasena sāgalaṃ nāma nagaraṃ, tattha milindo nāma rājā rajjaṃ kāreti, so diṭṭhivādena pañhaṃ pucchitvā bhikkhusaṅghaṃ viheṭheti, sace tvaṃ tattha gantvā taṃ rājānaṃ dametvā buddhasāsane pasādessasi, evāhaṃ taṃ khamissāmī’’ti.

    ‘‘തിട്ഠതു, ഭന്തേ, ഏകോ മിലിന്ദോ രാജാ; സചേ, ഭന്തേ, സകലജമ്ബുദീപേ സബ്ബേ രാജാനോ ആഗന്ത്വാ മം പഞ്ഹം പുച്ഛേയ്യും, സബ്ബം തം വിസജ്ജേത്വാ സമ്പദാലേസ്സാമി, ‘ഖമഥ മേ ഭന്തേ’തി വത്വാ, ‘ന ഖമാമീ’തി വുത്തേ ‘തേന ഹി, ഭന്തേ, ഇമം തേമാസം കസ്സ സന്തികേ വസിസ്സാമീ’തി ആഹ’’ . അയം ഖോ, നാഗസേന, ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ വത്തനിയേ സേനാസനേ വിഹരതി, ഗച്ഛ ത്വം, നാഗസേന, യേനായസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തേനുപസങ്കമ, ഉപസങ്കമിത്വാ മമ വചനേന ആയസ്മതോ അസ്സഗുത്തസ്സ പാദേ സിരസാ വന്ദ, ഏവഞ്ച നം വദേഹി ‘ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം പാദേ സിരസാ വന്ദതി, അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛതി, ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, ഇമം തേമാസം തുമ്ഹാകം സന്തികേ വസിതും മം പഹിണീ’തി , ‘കോനാമോ തേ ഉപജ്ഝായോ’തി ച വുത്തേ ‘രോഹണത്ഥേരോ നാമ ഭന്തേ’’തി വദേയ്യാസി, ‘അഹം കോനാമോ’തി വുത്തേ ഏവം വദേയ്യാസി ‘മമ ഉപജ്ഝായോ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം നാമം ജാനാതീ’’’തി. ‘‘ഏവം ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ ആയസ്മന്തം രോഹണം അഭിവാദേത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പത്തചീവരമാദായ അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ യേന വത്തനിയം സേനാസനം, യേനായസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി, ഏകമന്തം ഠിതോ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം ഏതദവോച ‘‘ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം പാദേ സിരസാ വന്ദതി, ഏവഞ്ച വദേതി അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛതി, ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, ഇമം തേമാസം തുമ്ഹാകം സന്തികേ വസിതും മം പഹിണീ’’തി.

    ‘‘Tiṭṭhatu, bhante, eko milindo rājā; sace, bhante, sakalajambudīpe sabbe rājāno āgantvā maṃ pañhaṃ puccheyyuṃ, sabbaṃ taṃ visajjetvā sampadālessāmi, ‘khamatha me bhante’ti vatvā, ‘na khamāmī’ti vutte ‘tena hi, bhante, imaṃ temāsaṃ kassa santike vasissāmī’ti āha’’ . Ayaṃ kho, nāgasena, āyasmā assagutto vattaniye senāsane viharati, gaccha tvaṃ, nāgasena, yenāyasmā assagutto tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena āyasmato assaguttassa pāde sirasā vanda, evañca naṃ vadehi ‘upajjhāyo me, bhante, tumhākaṃ pāde sirasā vandati, appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati, upajjhāyo me, bhante, imaṃ temāsaṃ tumhākaṃ santike vasituṃ maṃ pahiṇī’ti , ‘konāmo te upajjhāyo’ti ca vutte ‘rohaṇatthero nāma bhante’’ti vadeyyāsi, ‘ahaṃ konāmo’ti vutte evaṃ vadeyyāsi ‘mama upajjhāyo, bhante, tumhākaṃ nāmaṃ jānātī’’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ rohaṇaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pattacīvaramādāya anupubbena cārikaṃ caramāno yena vattaniyaṃ senāsanaṃ, yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, ekamantaṃ ṭhito kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘upajjhāyo me, bhante, tumhākaṃ pāde sirasā vandati, evañca vadeti appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchati, upajjhāyo me, bhante, imaṃ temāsaṃ tumhākaṃ santike vasituṃ maṃ pahiṇī’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘ത്വം കിന്നാമോസീ’’തി. ‘‘അഹം, ഭന്തേ, നാഗസേനോ നാമാ’’തി. ‘‘കോനാമോ തേ ഉപജ്ഝായോ’’തി? ‘‘ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, രോഹണോ നാമാ’’തി. ‘‘അഹം കോനാമോ’’തി. ‘‘ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം നാമം ജാനാതീ’’തി.

    Atha kho āyasmā assagutto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘tvaṃ kinnāmosī’’ti. ‘‘Ahaṃ, bhante, nāgaseno nāmā’’ti. ‘‘Konāmo te upajjhāyo’’ti? ‘‘Upajjhāyo me, bhante, rohaṇo nāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ konāmo’’ti. ‘‘Upajjhāyo me, bhante, tumhākaṃ nāmaṃ jānātī’’ti.

    ‘‘സാധു, നാഗസേന, പത്തചീവരം പടിസാമേഹീ’’തി. ‘‘സാധു ഭന്തേ’’തി പത്തചീവരം പടിസാമേത്വാ പുനദിവസേ പരിവേണം സമ്മജ്ജിത്വാ മുഖോദകം ദന്തപോണം ഉപട്ഠപേസി. ഥേരോ സമ്മജ്ജിതട്ഠാനം പടിസമ്മജ്ജി, തം ഉദകം ഛഡ്ഡേത്വാ അഞ്ഞം ഉദകം ആഹരി, തഞ്ച ദന്തകട്ഠം അപനേത്വാ അഞ്ഞം ദന്തകട്ഠം ഗണ്ഹി, ന ആലാപസല്ലാപം അകാസി, ഏവം സത്ത ദിവസാനി കത്വാ സത്തമേ ദിവസേ പുന പുച്ഛിത്വാ പുന തേന തഥേവ വുത്തേ വസ്സവാസം അനുജാനി.

    ‘‘Sādhu, nāgasena, pattacīvaraṃ paṭisāmehī’’ti. ‘‘Sādhu bhante’’ti pattacīvaraṃ paṭisāmetvā punadivase pariveṇaṃ sammajjitvā mukhodakaṃ dantapoṇaṃ upaṭṭhapesi. Thero sammajjitaṭṭhānaṃ paṭisammajji, taṃ udakaṃ chaḍḍetvā aññaṃ udakaṃ āhari, tañca dantakaṭṭhaṃ apanetvā aññaṃ dantakaṭṭhaṃ gaṇhi, na ālāpasallāpaṃ akāsi, evaṃ satta divasāni katvā sattame divase puna pucchitvā puna tena tatheva vutte vassavāsaṃ anujāni.

    ൧൬. തേന ഖോ പന സമയേന ഏകാ മഹാഉപാസികാ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം തിംസമത്താനി വസ്സാനി ഉപട്ഠാസി. അഥ ഖോ സാ മഹാഉപാസികാ തേമാസച്ചയേന യേനായസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം ഏതദവോച ‘‘അത്ഥി നു ഖോ, താത, തുമ്ഹാകം സന്തികേ അഞ്ഞോ ഭിക്ഖൂ’’തി. ‘‘അത്ഥി, മഹാഉപാസികേ, അമ്ഹാകം സന്തികേ നാഗസേനോ നാമ ഭിക്ഖൂ’’തി . ‘‘തേന ഹി, താത അസ്സഗുത്ത, അധിവാസേഹി നാഗസേനേന സദ്ധിം സ്വാതനായ ഭത്ത’’ന്തി. അധിവാസേസി ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തുണ്ഹീഭാവേന.

    16. Tena kho pana samayena ekā mahāupāsikā āyasmantaṃ assaguttaṃ tiṃsamattāni vassāni upaṭṭhāsi. Atha kho sā mahāupāsikā temāsaccayena yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ etadavoca ‘‘atthi nu kho, tāta, tumhākaṃ santike añño bhikkhū’’ti. ‘‘Atthi, mahāupāsike, amhākaṃ santike nāgaseno nāma bhikkhū’’ti . ‘‘Tena hi, tāta assagutta, adhivāsehi nāgasenena saddhiṃ svātanāya bhatta’’nti. Adhivāsesi kho āyasmā assagutto tuṇhībhāvena.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തസ്സാ രത്തിയാ അച്ചയേന പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ ആയസ്മതാ നാഗസേനേന സദ്ധിം പച്ഛാസമണേന യേന മഹാഉപാസികായ നിവേസനം തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. അഥ ഖോ സാ മഹാഉപാസികാ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം ആയസ്മന്തഞ്ച നാഗസേനം പണീതേന ഖാദനീയേന ഭോജനീയേന സഹത്ഥാ സന്തപ്പേസി സമ്പവാരേസി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ഭുത്താവിം ഓനീതപത്തപാണിം ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘ത്വം, നാഗസേന, മഹാഉപാസികായ അനുമോദനം കരോഹീ’’തി ഇദം വത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കാമി.

    Atha kho āyasmā assagutto tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya āyasmatā nāgasenena saddhiṃ pacchāsamaṇena yena mahāupāsikāya nivesanaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho sā mahāupāsikā āyasmantaṃ assaguttaṃ āyasmantañca nāgasenaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi. Atha kho āyasmā assagutto bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘tvaṃ, nāgasena, mahāupāsikāya anumodanaṃ karohī’’ti idaṃ vatvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.

    അഥ ഖോ സാ മഹാഉപാസികാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘മഹല്ലികാ ഖോഹം, താത നാഗസേന, ഗമ്ഭീരായ ധമ്മകഥായ മയ്ഹം അനുമോദനം കരോഹീ’’തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ തസ്സാ മഹാഉപാസികായ ഗമ്ഭീരായ ധമ്മകഥായ ലോകുത്തരായ സുഞ്ഞതപ്പടിസംയുത്തായ അനുമോദനം അകാസി. അഥ ഖോ തസ്സാ മഹാഉപാസികായ തസ്മിംയേവ ആസനേ വിരജം വീതമലം ധമ്മചക്ഖും ഉദപാദി ‘‘യം കിഞ്ചി സമുദയധമ്മം, സബ്ബം തം നിരോധധമ്മ’’ന്തി. ആയസ്മാപി ഖോ നാഗസേനോ തസ്സാ മഹാഉപാസികായ അനുമോദനം കത്വാ അത്തനാ ദേസിതം ധമ്മം പച്ചവേക്ഖന്തോ വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ തസ്മിംയേവ ആസനേ നിസിന്നോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠാസി.

    Atha kho sā mahāupāsikā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘mahallikā khohaṃ, tāta nāgasena, gambhīrāya dhammakathāya mayhaṃ anumodanaṃ karohī’’ti. Atha kho āyasmā nāgaseno tassā mahāupāsikāya gambhīrāya dhammakathāya lokuttarāya suññatappaṭisaṃyuttāya anumodanaṃ akāsi. Atha kho tassā mahāupāsikāya tasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Āyasmāpi kho nāgaseno tassā mahāupāsikāya anumodanaṃ katvā attanā desitaṃ dhammaṃ paccavekkhanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā tasmiṃyeva āsane nisinno sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ മണ്ഡലമാളേ നിസിന്നോ ദ്വിന്നമ്പി ധമ്മചക്ഖുപടിലാഭം ഞത്വാ സാധുകാരം പവത്തേസി ‘‘സാധു സാധു നാഗസേന, ഏകേന കണ്ഡപ്പഹാരേന ദ്വേ മഹാകായാ പദാലിതാ’’തി, അനേകാനി ച ദേവതാസഹസ്സാനി സാധുകാരം പവത്തേസും.

    Atha kho āyasmā assagutto maṇḍalamāḷe nisinno dvinnampi dhammacakkhupaṭilābhaṃ ñatvā sādhukāraṃ pavattesi ‘‘sādhu sādhu nāgasena, ekena kaṇḍappahārena dve mahākāyā padālitā’’ti, anekāni ca devatāsahassāni sādhukāraṃ pavattesuṃ.

    ൧൭. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ ഉട്ഠായാസനാ യേനായസ്മാ അസ്സഗുത്തോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി, ഏകമന്തം നിസിന്നം ഖോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ആയസ്മാ അസ്സഗുത്തോ ഏതദവോച ‘‘ഗച്ഛ, ത്വം നാഗസേന, പാടലിപുത്തം, പാടലിപുത്തനഗരേ അസോകാരാമേ ആയസ്മാ ധമ്മരക്ഖിതോ പടിവസതി, തസ്സ സന്തികേ ബുദ്ധവചനം പരിയാപുണാഹീ’’തി. ‘‘കീവ ദൂരോ, ഭന്തേ, ഇതോ പാടലിപുത്തനഗര’’ന്തി? ‘‘യോജനസതാനി ഖോ നാഗസേനാ’’തി. ‘‘ദൂരോ ഖോ, ഭന്തേ, മഗ്ഗോ . അന്തരാമഗ്ഗേ ഭിക്ഖാ ദുല്ലഭാ, കഥാഹം ഗമിസ്സാമീ’’തി? ‘‘ഗച്ഛ, ത്വം നാഗസേന, അന്തരാമഗ്ഗേ പിണ്ഡപാതം ലഭിസ്സസി സാലീനം ഓദനം വിഗതകാളകം അനേകസൂപം അനേകബ്യഞ്ജന’’ന്തി. ‘‘ഏവം ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ ആയസ്മന്തം അസ്സഗുത്തം അഭിവാദേത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പത്തചീവരമാദായ യേന പാടലിപുത്തം തേന ചാരികം പക്കാമി.

    17. Atha kho āyasmā nāgaseno uṭṭhāyāsanā yenāyasmā assagutto tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ nāgasenaṃ āyasmā assagutto etadavoca ‘‘gaccha, tvaṃ nāgasena, pāṭaliputtaṃ, pāṭaliputtanagare asokārāme āyasmā dhammarakkhito paṭivasati, tassa santike buddhavacanaṃ pariyāpuṇāhī’’ti. ‘‘Kīva dūro, bhante, ito pāṭaliputtanagara’’nti? ‘‘Yojanasatāni kho nāgasenā’’ti. ‘‘Dūro kho, bhante, maggo . Antarāmagge bhikkhā dullabhā, kathāhaṃ gamissāmī’’ti? ‘‘Gaccha, tvaṃ nāgasena, antarāmagge piṇḍapātaṃ labhissasi sālīnaṃ odanaṃ vigatakāḷakaṃ anekasūpaṃ anekabyañjana’’nti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā nāgaseno āyasmantaṃ assaguttaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pattacīvaramādāya yena pāṭaliputtaṃ tena cārikaṃ pakkāmi.

    ൧൮. തേന ഖോ പന സമയേന പാടലിപുത്തകോ സേട്ഠി പഞ്ചഹി സകടസതേഹി പാടലിപുത്തഗാമിമഗ്ഗം പടിപന്നോ ഹോതി. അദ്ദസാ ഖോ പാടലിപുത്തകോ സേട്ഠി ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം, ദിസ്വാന യേനായസ്മാ നാഗസേനോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം അഭിവാദേത്വാ ‘‘കുഹിം ഗച്ഛസി താതാ’’തി ആഹ. ‘‘പാടലിപുത്തം ഗഹപതീ’’തി. ‘‘സാധു താത, മയമ്പി പാടലിപുത്തം ഗച്ഛാമ. അമ്ഹേഹി സദ്ധിം സുഖം ഗച്ഛഥാ’’തി.

    18. Tena kho pana samayena pāṭaliputtako seṭṭhi pañcahi sakaṭasatehi pāṭaliputtagāmimaggaṃ paṭipanno hoti. Addasā kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmantaṃ nāgasenaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvāna yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā ‘‘kuhiṃ gacchasi tātā’’ti āha. ‘‘Pāṭaliputtaṃ gahapatī’’ti. ‘‘Sādhu tāta, mayampi pāṭaliputtaṃ gacchāma. Amhehi saddhiṃ sukhaṃ gacchathā’’ti.

    അഥ ഖോ പാടലിപുത്തകോ സേട്ഠി ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ ഇരിയാപഥേ പസീദിത്വാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം പണീതേന ഖാദനീയേന ഭോജനീയേന സഹത്ഥാ സന്തപ്പേത്വാ സമ്പവാരേത്വാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഭുത്താവിം ഓനീതപത്തപാണിം അഞ്ഞതരം നീചം ആസനം ഗഹേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി, ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ പാടലിപുത്തകോ സേട്ഠി ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘കിന്നാമോസി ത്വം താതാ’’തി. ‘‘അഹം, ഗഹപതി, നാഗസേനോ നാമാ’’തി. ‘‘ജാനാസി ഖോ, ത്വം താത, ബുദ്ധവചനം നാമാ’’തി? ‘‘ജാനാമി ഖോഹം, ഗഹപതി, അഭിധമ്മപദാനീ’’തി. ‘‘ലാഭാ നോ താത, സുലദ്ധം നോ താത, അഹമ്പി ഖോ, താത, ആഭിധമ്മികോ, ത്വമ്പി ആഭിധമ്മികോ, ഭണ, താത, അഭിധമ്മപദാനീ’’തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ പാടലിപുത്തകസ്സ സേട്ഠിസ്സ അഭിധമ്മം ദേസേസി, ദേസേന്തേ യേവ പാടലിപുത്തകസ്സ സേട്ഠിസ്സ വിരജം വീതമലം ധമ്മചക്ഖും ഉദപാദി ‘‘യം കിഞ്ചി സമുദയധമ്മം, സബ്ബം തം നിരോധധമ്മ’’ന്തി.

    Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmato nāgasenassa iriyāpathe pasīditvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ aññataraṃ nīcaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho pāṭaliputtako seṭṭhi āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘kinnāmosi tvaṃ tātā’’ti. ‘‘Ahaṃ, gahapati, nāgaseno nāmā’’ti. ‘‘Jānāsi kho, tvaṃ tāta, buddhavacanaṃ nāmā’’ti? ‘‘Jānāmi khohaṃ, gahapati, abhidhammapadānī’’ti. ‘‘Lābhā no tāta, suladdhaṃ no tāta, ahampi kho, tāta, ābhidhammiko, tvampi ābhidhammiko, bhaṇa, tāta, abhidhammapadānī’’ti. Atha kho āyasmā nāgaseno pāṭaliputtakassa seṭṭhissa abhidhammaṃ desesi, desente yeva pāṭaliputtakassa seṭṭhissa virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti.

    അഥ ഖോ പാടലിപുത്തകോ സേട്ഠി പഞ്ചമത്താനി സകടസതാനി പുരതോ ഉയ്യോജേത്വാ സയം പച്ഛതോ ഗച്ഛന്തോ പാടലിപുത്തസ്സ അവിദൂരേ ദ്വേധാപഥേ ഠത്വാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘അയം ഖോ, താത നാഗസേന, അസോകാരാമസ്സ മഗ്ഗോ, ഇദം ഖോ, താത, അമ്ഹാകം കമ്ബലരതനം സോളസഹത്ഥം ആയാമേന, അട്ഠഹത്ഥം വിത്ഥാരേന, പടിഗ്ഗണ്ഹാഹി ഖോ, താത, ഇദം കമ്ബലരതനം അനുകമ്പം ഉപാദായാ’’തി. പടിഗ്ഗഹേസി ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ തം കമ്ബലരതനം അനുകമ്പം ഉപാദായ. അഥ ഖോ പാടലിപുത്തകോ സേട്ഠി അത്തമനോ ഉദഗ്ഗോ പമുദിതോ പീതിസോമനസ്സജാതോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം അഭിവാദേത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമി.

    Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi pañcamattāni sakaṭasatāni purato uyyojetvā sayaṃ pacchato gacchanto pāṭaliputtassa avidūre dvedhāpathe ṭhatvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ kho, tāta nāgasena, asokārāmassa maggo, idaṃ kho, tāta, amhākaṃ kambalaratanaṃ soḷasahatthaṃ āyāmena, aṭṭhahatthaṃ vitthārena, paṭiggaṇhāhi kho, tāta, idaṃ kambalaratanaṃ anukampaṃ upādāyā’’ti. Paṭiggahesi kho āyasmā nāgaseno taṃ kambalaratanaṃ anukampaṃ upādāya. Atha kho pāṭaliputtako seṭṭhi attamano udaggo pamudito pītisomanassajāto āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.

    ൧൯. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ യേന അസോകാരാമോ യേനായസ്മാ ധമ്മരക്ഖിതോ തേനുപസങ്കമി , ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം ധമ്മരക്ഖിതം അഭിവാദേത്വാ അത്തനോ ആഗതകാരണം കഥേത്വാ ആയസ്മതോ ധമ്മരക്ഖിതസ്സ സന്തികേ തേപിടകം ബുദ്ധവചനം ഏകേനേവ ഉദ്ദേസേന തീഹി മാസേഹി ബ്യഞ്ജനസോ പരിയാപുണിത്വാ പുന തീഹി മാസേഹി അത്ഥസോ മനസാകാസി.

    19. Atha kho āyasmā nāgaseno yena asokārāmo yenāyasmā dhammarakkhito tenupasaṅkami , upasaṅkamitvā āyasmantaṃ dhammarakkhitaṃ abhivādetvā attano āgatakāraṇaṃ kathetvā āyasmato dhammarakkhitassa santike tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ ekeneva uddesena tīhi māsehi byañjanaso pariyāpuṇitvā puna tīhi māsehi atthaso manasākāsi.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ ധമ്മരക്ഖിതോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘സേയ്യഥാപി, നാഗസേന, ഗോപാലകോ ഗാവോ രക്ഖതി, അഞ്ഞേ ഗോരസം പരിഭുഞ്ജന്തി. ഏവമേവ ഖോ, ത്വം നാഗസേന, തേപിടകം ബുദ്ധവചനം ധാരേന്തോപി ന ഭാഗീ സാമഞ്ഞസ്സാ’’തി. ‘‘ഹോതു, ഭന്തേ, അലം ഏത്തകേനാ’’തി. തേനേവ ദിവസഭാഗേന തേന രത്തിഭാഗേന സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണി, സഹ സച്ചപ്പടിവേധേന ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ സബ്ബേ ദേവാ സാധുകാരമദംസു, പഥവീ ഉന്നദി, ബ്രഹ്മാനോ അപ്ഫോടേസും, ദിബ്ബാനി ചന്ദനചുണ്ണാനി ദിബ്ബാനി ച മന്ദാരവപുപ്ഫാനി അഭിപ്പവസ്സിംസു.

    Atha kho āyasmā dhammarakkhito āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘seyyathāpi, nāgasena, gopālako gāvo rakkhati, aññe gorasaṃ paribhuñjanti. Evameva kho, tvaṃ nāgasena, tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ dhārentopi na bhāgī sāmaññassā’’ti. ‘‘Hotu, bhante, alaṃ ettakenā’’ti. Teneva divasabhāgena tena rattibhāgena saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi, saha saccappaṭivedhena āyasmato nāgasenassa sabbe devā sādhukāramadaṃsu, pathavī unnadi, brahmāno apphoṭesuṃ, dibbāni candanacuṇṇāni dibbāni ca mandāravapupphāni abhippavassiṃsu.

    ൨൦. തേന ഖോ പന സമയേന കോടിസതാ അരഹന്തോ ഹിമവന്തേ പബ്ബതേ രക്ഖിതതലേ സന്നിപതിത്വാ ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ സന്തികേ ദൂതം പാഹേസും ‘‘ആഗച്ഛതു നാഗസേനോ, ദസ്സനകാമാ മയം നാഗസേന’’ന്തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ നാഗസേനോ ദൂതസ്സ വചനം സുത്വാ അസോകാരാമേ അന്തരഹിതോ ഹിമവന്തേ പബ്ബതേ രക്ഖിതതലേ കോടിസതാനം അരഹന്താനം പുരതോ പാതുരഹോസി.

    20. Tena kho pana samayena koṭisatā arahanto himavante pabbate rakkhitatale sannipatitvā āyasmato nāgasenassa santike dūtaṃ pāhesuṃ ‘‘āgacchatu nāgaseno, dassanakāmā mayaṃ nāgasena’’nti. Atha kho āyasmā nāgaseno dūtassa vacanaṃ sutvā asokārāme antarahito himavante pabbate rakkhitatale koṭisatānaṃ arahantānaṃ purato pāturahosi.

    അഥ ഖോ കോടിസതാ അരഹന്തോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോചും ‘‘ഏസോ ഖോ, നാഗസേന, മിലിന്ദോ രാജാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം വിഹേഠേതി വാദപ്പടിവാദേന പഞ്ഹപുച്ഛായ. സാധു, നാഗസേന, ഗച്ഛ ത്വം മിലിന്ദം രാജാനം ദമേഹീ’’തി. ‘‘തിട്ഠതു, ഭന്തേ, ഏകോ മിലിന്ദോ രാജാ; സചേ, ഭന്തേ, സകലജമ്ബുദീപേ രാജാനോ ആഗന്ത്വാ മം പഞ്ഹം പുച്ഛേയ്യും, സബ്ബം തം വിസജ്ജേത്വാ സമ്പദാലേസ്സാമി, ഗച്ഛഥ വോ, ഭന്തേ, അച്ഛമ്ഭിതാ സാഗലനഗര’’ന്തി. അഥ ഖോ ഥേരാ ഭിക്ഖൂ സാഗലനഗരം കാസാവപ്പജ്ജോതം ഇസിവാതപടിവാതം അകംസു.

    Atha kho koṭisatā arahanto āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavocuṃ ‘‘eso kho, nāgasena, milindo rājā bhikkhusaṅghaṃ viheṭheti vādappaṭivādena pañhapucchāya. Sādhu, nāgasena, gaccha tvaṃ milindaṃ rājānaṃ damehī’’ti. ‘‘Tiṭṭhatu, bhante, eko milindo rājā; sace, bhante, sakalajambudīpe rājāno āgantvā maṃ pañhaṃ puccheyyuṃ, sabbaṃ taṃ visajjetvā sampadālessāmi, gacchatha vo, bhante, acchambhitā sāgalanagara’’nti. Atha kho therā bhikkhū sāgalanagaraṃ kāsāvappajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ akaṃsu.

    ൨൧. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ ആയുപാലോ സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണേ പടിവസതി. അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ അമച്ചേ ഏതദവോച ‘‘രമണീയാ വത ഭോ ദോസിനാ രത്തി, കന്നു ഖ്വജ്ജ സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ ഉപസങ്കമേയ്യാമ സാകച്ഛായ പഞ്ഹപുച്ഛനായ, കോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും ഉസ്സഹതി കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി. ഏവം വുത്തേ പഞ്ചസതാ യോനകാ രാജാനം മിലിന്ദം ഏതദവോചും ‘‘അത്ഥി, മഹാരാജ, ആയുപാലോ നാമ ഥേരോ തേപിടകോ ബഹുസ്സുതോ ആഗതാഗമോ, സോ ഏതരഹി സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണേ പടിവസതി; ഗച്ഛ, ത്വം മഹാരാജ, ആയസ്മന്തം ആയുപാലം പഞ്ഹം പുച്ഛസ്സൂ’’തി. ‘‘തേന ഹി, ഭണേ, ഭദന്തസ്സ ആരോചേഥാ’’തി.

    21. Tena kho pana samayena āyasmā āyupālo saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati. Atha kho milindo rājā amacce etadavoca ‘‘ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kannu khvajja samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkameyyāma sākacchāya pañhapucchanāya, ko mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti. Evaṃ vutte pañcasatā yonakā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ ‘‘atthi, mahārāja, āyupālo nāma thero tepiṭako bahussuto āgatāgamo, so etarahi saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati; gaccha, tvaṃ mahārāja, āyasmantaṃ āyupālaṃ pañhaṃ pucchassū’’ti. ‘‘Tena hi, bhaṇe, bhadantassa ārocethā’’ti.

    അഥ ഖോ നേമിത്തികോ ആയസ്മതോ ആയുപാലസ്സ സന്തികേ ദൂതം പാഹേസി ‘‘രാജാ, ഭന്തേ, മിലിന്ദോ ആയസ്മന്തം ആയുപാലം ദസ്സനകാമോ’’തി. ആയസ്മാപി ഖോ ആയുപാലോ ഏവമാഹ ‘‘തേന ഹി ആഗച്ഛതൂ’’തി. അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ പഞ്ചമത്തേഹി യോനകസതേഹി പരിവുതോ രഥവരമാരുയ്ഹ യേന സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണം യേനായസ്മാ ആയുപാലോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മതാ ആയുപാലേന സദ്ധിം സമ്മോദി, സമ്മോദനീയം കഥം സാരണീയം വീതിസാരേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി, ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ആയസ്മന്തം ആയുപാലം ഏതദവോച ‘‘കിമത്ഥിയാ, ഭന്തേ ആയുപാല, തുമ്ഹാകം പബ്ബജ്ജാ, കോ ച തുമ്ഹാകം പരമത്ഥോ’’തി. ഥേരോ ആഹ ‘‘ധമ്മചരിയസമചരിയത്ഥാ ഖോ, മഹാരാജ, പബ്ബജ്ജാ, സാമഞ്ഞഫലം ഖോ പന അമ്ഹാകം പരമത്ഥോ’’തി. ‘‘അത്ഥി പന, ഭന്തേ, കോചി ഗിഹീപി ധമ്മചാരീ സമചാരീ’’തി? ‘‘ആമ, മഹാരാജ, അത്ഥി ഗിഹീപി ധമ്മചാരീ സമചാരീ, ഭഗവതി ഖോ, മഹാരാജ, ബാരാണസിയം ഇസിപതനേ മിഗദായേ ധമ്മചക്കം പവത്തേന്തേ അട്ഠാരസന്നം ബ്രഹ്മകോടീനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി, ദേവതാനം പന ധമ്മാഭിസമയോ ഗണനപഥം വീതിവത്തോ, സബ്ബേതേ ഗിഹിഭൂതാ, ന പബ്ബജിതാ.

    Atha kho nemittiko āyasmato āyupālassa santike dūtaṃ pāhesi ‘‘rājā, bhante, milindo āyasmantaṃ āyupālaṃ dassanakāmo’’ti. Āyasmāpi kho āyupālo evamāha ‘‘tena hi āgacchatū’’ti. Atha kho milindo rājā pañcamattehi yonakasatehi parivuto rathavaramāruyha yena saṅkhyeyyapariveṇaṃ yenāyasmā āyupālo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā āyupālena saddhiṃ sammodi, sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ āyupālaṃ etadavoca ‘‘kimatthiyā, bhante āyupāla, tumhākaṃ pabbajjā, ko ca tumhākaṃ paramattho’’ti. Thero āha ‘‘dhammacariyasamacariyatthā kho, mahārāja, pabbajjā, sāmaññaphalaṃ kho pana amhākaṃ paramattho’’ti. ‘‘Atthi pana, bhante, koci gihīpi dhammacārī samacārī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, atthi gihīpi dhammacārī samacārī, bhagavati kho, mahārāja, bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye dhammacakkaṃ pavattente aṭṭhārasannaṃ brahmakoṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi, devatānaṃ pana dhammābhisamayo gaṇanapathaṃ vītivatto, sabbete gihibhūtā, na pabbajitā.

    ‘‘പുന ചപരം, മഹാരാജ, ഭഗവതാ ഖോ മഹാസമയസുത്തന്തേ ദേസിയമാനേ, മഹാമങ്ഗലസുത്തന്തേ ദേസിയമാനേ, സമചിത്തപരിയായസുത്തന്തേ ദേസിയമാനേ, രാഹുലോവാദസുത്തന്തേ ദേസിയമാനേ, പരാഭവസുത്തന്തേ ദേസിയമാനേ ഗണനപഥം വീതിവത്താനം ദേവതാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി, സബ്ബേതേ ഗിഹിഭൂതാ, ന പബ്ബജിതാ’’തി. ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ ആയുപാല, നിരത്ഥികാ തുമ്ഹാകം പബ്ബജ്ജാ, പുബ്ബേ കതസ്സ പാപകമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന സമണാ സക്യപുത്തിയാ പബ്ബജന്തി ധുതങ്ഗാനി ച പരിഹരന്തി. യേ ഖോ തേ, ഭന്തേ ആയുപാല, ഭിക്ഖൂ ഏകാസനികാ, നൂന തേ പുബ്ബേ പരേസം ഭോഗഹാരകാ ചോരാ, തേ പരേസം ഭോഗേ അച്ഛിന്ദിത്വാ തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഏതരഹി ഏകാസനികാ ഭവന്തി, ന ലഭന്തി കാലേന കാലം പരിഭുഞ്ജിതും, നത്ഥി തേസം സീലം, നത്ഥി തപോ, നത്ഥി ബ്രഹ്മചരിയം. യേ ഖോ പന തേ, ഭന്തേ ആയുപാല, ഭിക്ഖൂ അബ്ഭോകാസികാ, നൂന തേ പുബ്ബേ ഗാമഘാതകാ ചോരാ, തേ പരേസം ഗേഹാനി വിനാസേത്വാ തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഏതരഹി അബ്ഭോകാസികാ ഭവന്തി, ന ലഭന്തി സേനാസനാനി പരിഭുഞ്ജിതും, നത്ഥി തേസം സീലം, നത്ഥി തപോ, നത്ഥി ബ്രഹ്മചരിയം. യേ ഖോ പന തേ, ഭന്തേ ആയുപാല, ഭിക്ഖൂ നേസജ്ജികാ, നൂന തേ പുബ്ബേ പന്ഥദൂസകാ ചോരാ, തേ പരേസം പഥികേ ജനേ ഗഹേത്വാ ബന്ധിത്വാ നിസീദാപേത്വാ തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഏതരഹി നേസജ്ജികാ ഭവന്തി, ന ലഭന്തി സേയ്യം കപ്പേതും, നത്ഥി തേസം സീലം, നത്ഥി തപോ, നത്ഥി ബ്രഹ്മചരിയ’’ന്തി ആഹ.

    ‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, bhagavatā kho mahāsamayasuttante desiyamāne, mahāmaṅgalasuttante desiyamāne, samacittapariyāyasuttante desiyamāne, rāhulovādasuttante desiyamāne, parābhavasuttante desiyamāne gaṇanapathaṃ vītivattānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi, sabbete gihibhūtā, na pabbajitā’’ti. ‘‘Tena hi, bhante āyupāla, niratthikā tumhākaṃ pabbajjā, pubbe katassa pāpakammassa nissandena samaṇā sakyaputtiyā pabbajanti dhutaṅgāni ca pariharanti. Ye kho te, bhante āyupāla, bhikkhū ekāsanikā, nūna te pubbe paresaṃ bhogahārakā corā, te paresaṃ bhoge acchinditvā tassa kammassa nissandena etarahi ekāsanikā bhavanti, na labhanti kālena kālaṃ paribhuñjituṃ, natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariyaṃ. Ye kho pana te, bhante āyupāla, bhikkhū abbhokāsikā, nūna te pubbe gāmaghātakā corā, te paresaṃ gehāni vināsetvā tassa kammassa nissandena etarahi abbhokāsikā bhavanti, na labhanti senāsanāni paribhuñjituṃ, natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariyaṃ. Ye kho pana te, bhante āyupāla, bhikkhū nesajjikā, nūna te pubbe panthadūsakā corā, te paresaṃ pathike jane gahetvā bandhitvā nisīdāpetvā tassa kammassa nissandena etarahi nesajjikā bhavanti, na labhanti seyyaṃ kappetuṃ, natthi tesaṃ sīlaṃ, natthi tapo, natthi brahmacariya’’nti āha.

    ഏവം വുത്തേ ആയസ്മാ ആയുപാലോ തുണ്ഹീ അഹോസി, ന കിഞ്ചി പടിഭാസി. അഥ ഖോ പഞ്ചസതാ യോനകാ രാജാനം മിലിന്ദം ഏതദവോചും ‘‘പണ്ഡിതോ, മഹാരാജ, ഥേരോ, അപി ച ഖോ അവിസാരദോ ന കിഞ്ചി പടിഭാസതീ’’തി.

    Evaṃ vutte āyasmā āyupālo tuṇhī ahosi, na kiñci paṭibhāsi. Atha kho pañcasatā yonakā rājānaṃ milindaṃ etadavocuṃ ‘‘paṇḍito, mahārāja, thero, api ca kho avisārado na kiñci paṭibhāsatī’’ti.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ആയസ്മന്തം ആയുപാലം തുണ്ഹീഭൂതം ദിസ്വാ അപ്ഫോടേത്വാ ഉക്കുട്ഠിം കത്വാ യോനകേ ഏതദവോച ‘‘തുച്ഛോ വത ഭോ ജമ്ബുദീപോ, പലാപോ വത ഭോ ജമ്ബുദീപോ, നത്ഥി കോചി സമണോ വാ ബ്രാഹ്മണോ വാ, യോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും ഉസ്സഹതി കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി.

    Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ āyupālaṃ tuṇhībhūtaṃ disvā apphoṭetvā ukkuṭṭhiṃ katvā yonake etadavoca ‘‘tuccho vata bho jambudīpo, palāpo vata bho jambudīpo, natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    ൨൨. അഥ ഖോ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ സബ്ബം തം പരിസം അനുവിലോകേന്തസ്സ അഭീതേ അമങ്കുഭൂതേ യോനകേ ദിസ്വാ ഏതദഹോസി ‘‘നിസ്സംസയം അത്ഥി മഞ്ഞേ അഞ്ഞോ കോചി പണ്ഡിതോ ഭിക്ഖു, യോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും ഉസ്സഹതി, യേനിമേ യോനകാ ന മങ്കുഭൂതാ’’തി. അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ യോനകേ ഏതദവോച ‘‘അത്ഥി, ഭണേ, അഞ്ഞോ കോചി പണ്ഡിതോ ഭിക്ഖു, യോ മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും ഉസ്സഹതി കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി.

    22. Atha kho milindassa rañño sabbaṃ taṃ parisaṃ anuvilokentassa abhīte amaṅkubhūte yonake disvā etadahosi ‘‘nissaṃsayaṃ atthi maññe añño koci paṇḍito bhikkhu, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati, yenime yonakā na maṅkubhūtā’’ti. Atha kho milindo rājā yonake etadavoca ‘‘atthi, bhaṇe, añño koci paṇḍito bhikkhu, yo mayā saddhiṃ sallapituṃ ussahati kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti.

    തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ നാഗസേനോ സമണഗണപരിവുതോ സങ്ഘീ ഗണീ ഗണാചരിയോ ഞാതോ യസസ്സീ സാധുസമ്മതോ ബഹുജനസ്സ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ മേധാവീ നിപുണോ വിഞ്ഞൂ വിഭാവീ വിനീതോ വിസാരദോ ബഹുസ്സുതോ തേപിടകോ വേദഗൂ പഭിന്നബുദ്ധിമാ ആഗതാഗമോ പഭിന്നപടിസമ്ഭിദോ നവങ്ഗസത്ഥുസാസനേ പരിയത്തിധരോ പാരമിപ്പത്തോ ജിനവചനേ ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധകുസലോ അക്ഖയവിചിത്രപടിഭാനോ ചിത്രകഥീ കല്യാണവാക്കരണോ ദുരാസദോ ദുപ്പസഹോ ദുരുത്തരോ ദുരാവരണോ ദുന്നിവാരയോ, സാഗരോ വിയ അക്ഖോഭോ, ഗിരിരാജാ വിയ നിച്ചലോ, രണഞ്ജഹോ തമോനുദോ പഭങ്കരോ മഹാകഥീ പരഗണിഗണമഥനോ പരതിത്ഥിയമദ്ദനോ ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനം ഉപാസകാനം ഉപാസികാനം രാജൂനം രാജമഹാമത്താനം സക്കതോ ഗരുകതോ മാനിതോ പൂജിതോ അപചിതോ ലാഭീ ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപ്പച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാനം ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്തോ വുദ്ധാനം വിഞ്ഞൂനം സോതാവധാനേന സമന്നാഗതാനം സന്ദസ്സേന്തോ നവങ്ഗം ജിനസാസനരതനം, ഉപദിസന്തോ ധമ്മമഗ്ഗം, ധാരേന്തോ ധമ്മപ്പജ്ജോതം, ഉസ്സാപേന്തോ ധമ്മയൂപം, യജന്തോ ധമ്മയാഗം, പഗ്ഗണ്ഹന്തോ ധമ്മദ്ധജം, ഉസ്സാപേന്തോ ധമ്മകേതും, ധമേന്തോ 43 ധമ്മസങ്ഖം, ആഹനന്തോ ധമ്മഭേരിം, നദന്തോ സീഹനാദം , ഗജ്ജന്തോ ഇന്ദഗജ്ജിതം, മധുരഗിരഗജ്ജിതേന ഞാണവരവിജ്ജുജാലപരിവേഠിതേന കരുണാജലഭരിതേന മഹതാ ധമ്മാമതമേഘേന സകലലോകമഭിതപ്പയന്തോ ഗാമനിഗമരാജധാനീസു ചാരികം ചരമാനോ അനുപുബ്ബേന സാഗലനഗരം അനുപ്പത്തോ ഹോതി. തത്ര സുദം ആയസ്മാ നാഗസേനോ അസീതിയാ ഭിക്ഖുസഹസ്സേഹി സദ്ധിം സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണേ പടിവസതി. തേനാഹു പോരാണാ –

    Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno samaṇagaṇaparivuto saṅghī gaṇī gaṇācariyo ñāto yasassī sādhusammato bahujanassa paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo viññū vibhāvī vinīto visārado bahussuto tepiṭako vedagū pabhinnabuddhimā āgatāgamo pabhinnapaṭisambhido navaṅgasatthusāsane pariyattidharo pāramippatto jinavacane dhammatthadesanāpaṭivedhakusalo akkhayavicitrapaṭibhāno citrakathī kalyāṇavākkaraṇo durāsado duppasaho duruttaro durāvaraṇo dunnivārayo, sāgaro viya akkhobho, girirājā viya niccalo, raṇañjaho tamonudo pabhaṅkaro mahākathī paragaṇigaṇamathano paratitthiyamaddano bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ rājūnaṃ rājamahāmattānaṃ sakkato garukato mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaṃ lābhaggayasaggappatto vuddhānaṃ viññūnaṃ sotāvadhānena samannāgatānaṃ sandassento navaṅgaṃ jinasāsanaratanaṃ, upadisanto dhammamaggaṃ, dhārento dhammappajjotaṃ, ussāpento dhammayūpaṃ, yajanto dhammayāgaṃ, paggaṇhanto dhammaddhajaṃ, ussāpento dhammaketuṃ, dhamento 44 dhammasaṅkhaṃ, āhananto dhammabheriṃ, nadanto sīhanādaṃ , gajjanto indagajjitaṃ, madhuragiragajjitena ñāṇavaravijjujālapariveṭhitena karuṇājalabharitena mahatā dhammāmatameghena sakalalokamabhitappayanto gāmanigamarājadhānīsu cārikaṃ caramāno anupubbena sāgalanagaraṃ anuppatto hoti. Tatra sudaṃ āyasmā nāgaseno asītiyā bhikkhusahassehi saddhiṃ saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ബഹുസ്സുതോ ചിത്രകഥീ, നിപുണോ ച വിസാരദോ;

    ‘‘Bahussuto citrakathī, nipuṇo ca visārado;

    സാമയികോ ച കുസലോ, പടിഭാനേ ച കോവിദോ.

    Sāmayiko ca kusalo, paṭibhāne ca kovido.

    ‘‘തേ ച തേപിടകാ ഭിക്ഖൂ, പഞ്ചനേകായികാപി ച;

    ‘‘Te ca tepiṭakā bhikkhū, pañcanekāyikāpi ca;

    ചതുനേകായികാ ചേവ, നാഗസേനം പുരക്ഖരും.

    Catunekāyikā ceva, nāgasenaṃ purakkharuṃ.

    ‘‘ഗമ്ഭീരപഞ്ഞോ മേധാവീ, മഗ്ഗാമഗ്ഗസ്സ കോവിദോ;

    ‘‘Gambhīrapañño medhāvī, maggāmaggassa kovido;

    ഉത്തമത്ഥം അനുപ്പത്തോ, നാഗസേനോ വിസാരദോ.

    Uttamatthaṃ anuppatto, nāgaseno visārado.

    ‘‘തേഹി ഭിക്ഖൂഹി പരിവുതോ, നിപുണേഹി സച്ചവാദിഭി;

    ‘‘Tehi bhikkhūhi parivuto, nipuṇehi saccavādibhi;

    ചരന്തോ ഗാമനിഗമം, സാഗലം ഉപസങ്കമി.

    Caranto gāmanigamaṃ, sāgalaṃ upasaṅkami.

    ‘‘സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണസ്മിം , നാഗസേനോ തദാ വസി;

    ‘‘Saṅkhyeyyapariveṇasmiṃ , nāgaseno tadā vasi;

    കഥേതി സോ മനുസ്സേഹി, പബ്ബതേ കേസരീ യഥാ’’തി.

    Katheti so manussehi, pabbate kesarī yathā’’ti.

    ൨൩. അഥ ഖോ ദേവമന്തിയോ രാജാനം മിലിന്ദം ഏതദവോച ‘‘ആഗമേഹി, ത്വം മഹാരാജ; അത്ഥി, മഹാരാജ, നാഗസേനോ നാമ ഥേരോ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ മേധാവീ വിനീതോ വിസാരദോ ബഹുസ്സുതോ ചിത്രകഥീ കല്യാണപടിഭാനോ അത്ഥധമ്മനിരുത്തിപടിഭാനപടിസമ്ഭിദാസു പാരമിപ്പത്തോ, സോ ഏതരഹി സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണേ പടിവസതി, ഗച്ഛ, ത്വം മഹാരാജ, ആയസ്മന്തം നാഗസേനം പഞ്ഹം പുച്ഛസ്സു, ഉസ്സഹതി സോ തയാ സദ്ധിം സല്ലപിതും കങ്ഖം പടിവിനേതു’’ന്തി. അഥ ഖോ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ സഹസാ ‘‘നാഗസേനോ’’തി സദ്ദം സുത്വാവ അഹുദേവ ഭയം, അഹുദേവ ഛമ്ഭിതത്തം, അഹുദേവ ലോമഹംസോ. അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ദേവമന്തിയം ഏതദവോച ‘‘ഉസ്സഹതി ഭോ നാഗസേനോ ഭിക്ഖു മയാ സദ്ധിം സല്ലപിതു’’ന്തി? ‘‘ഉസ്സഹതി, മഹാരാജ, അപി ഇന്ദയമവരുണകുവേരപജാപതി സുയാമ സന്തുസിതലോകപാലേഹിപി പിതുപിതാമഹേന മഹാബ്രഹ്മുനാപി സദ്ധിം സല്ലപിതും, കിമങ്ഗം പന മനുസ്സഭൂതേനാ’’തി.

    23. Atha kho devamantiyo rājānaṃ milindaṃ etadavoca ‘‘āgamehi, tvaṃ mahārāja; atthi, mahārāja, nāgaseno nāma thero paṇḍito byatto medhāvī vinīto visārado bahussuto citrakathī kalyāṇapaṭibhāno atthadhammaniruttipaṭibhānapaṭisambhidāsu pāramippatto, so etarahi saṅkhyeyyapariveṇe paṭivasati, gaccha, tvaṃ mahārāja, āyasmantaṃ nāgasenaṃ pañhaṃ pucchassu, ussahati so tayā saddhiṃ sallapituṃ kaṅkhaṃ paṭivinetu’’nti. Atha kho milindassa rañño sahasā ‘‘nāgaseno’’ti saddaṃ sutvāva ahudeva bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso. Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca ‘‘ussahati bho nāgaseno bhikkhu mayā saddhiṃ sallapitu’’nti? ‘‘Ussahati, mahārāja, api indayamavaruṇakuverapajāpati suyāma santusitalokapālehipi pitupitāmahena mahābrahmunāpi saddhiṃ sallapituṃ, kimaṅgaṃ pana manussabhūtenā’’ti.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ദേവമന്തിയം ഏതദവോച ‘‘തേന ഹി, ത്വം ദേവമന്തിയ, ഭദന്തസ്സ സന്തികേ ദൂതം പേസേഹീ’’തി. ‘‘ഏവം ദേവാ’’തി ഖോ ദേവമന്തിയോ ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ സന്തികേ ദൂതം പാഹേസി ‘‘രാജാ, ഭന്തേ, മിലിന്ദോ ആയസ്മന്തം ദസ്സനകാമോ’’തി. ആയസ്മാപി ഖോ നാഗസേനോ ഏവമാഹ ‘‘തേന ഹി ആഗച്ഛതൂ’’തി.

    Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca ‘‘tena hi, tvaṃ devamantiya, bhadantassa santike dūtaṃ pesehī’’ti. ‘‘Evaṃ devā’’ti kho devamantiyo āyasmato nāgasenassa santike dūtaṃ pāhesi ‘‘rājā, bhante, milindo āyasmantaṃ dassanakāmo’’ti. Āyasmāpi kho nāgaseno evamāha ‘‘tena hi āgacchatū’’ti.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ പഞ്ചമത്തേഹി യോനകസതേഹി പരിവുതോ രഥവരമാരുയ്ഹ മഹതാ ബലകായേന സദ്ധിം യേന സങ്ഖ്യേയ്യപരിവേണം യേനായസ്മാ നാഗസേനോ തേനുപസങ്കമി. തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ നാഗസേനോ അസീതിയാ ഭിക്ഖുസഹസ്സേഹി സദ്ധിം മണ്ഡലമാളേ നിസിന്നോ ഹോതി. അദ്ദസാ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ പരിസം ദൂരതോവ, ദിസ്വാന ദേവമന്തിയം ഏതദവോച ‘‘കസ്സേസാ, ദേവമന്തിയ, മഹതീ പരിസാ’’തി? ‘‘ആയസ്മതോ ഖോ, മഹാരാജ, നാഗസേനസ്സ പരിസാ’’തി.

    Atha kho milindo rājā pañcamattehi yonakasatehi parivuto rathavaramāruyha mahatā balakāyena saddhiṃ yena saṅkhyeyyapariveṇaṃ yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami. Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno asītiyā bhikkhusahassehi saddhiṃ maṇḍalamāḷe nisinno hoti. Addasā kho milindo rājā āyasmato nāgasenassa parisaṃ dūratova, disvāna devamantiyaṃ etadavoca ‘‘kassesā, devamantiya, mahatī parisā’’ti? ‘‘Āyasmato kho, mahārāja, nāgasenassa parisā’’ti.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ ആയസ്മതോ നാഗസേനസ്സ പരിസം ദൂരതോവ ദിസ്വാ അഹുദേവ ഭയം, അഹുദേവ ഛമ്ഭിതത്തം, അഹുദേവ ലോമഹംസോ. അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ഖഗ്ഗപരിവാരിതോ വിയ ഗജോ, ഗരുളപരിവാരിതോ വിയ നാഗോ, അജഗരപരിവാരിതോ വിയ കോത്ഥുകോ 45, മഹിംസപരിവുതോ വിയ അച്ഛോ, നാഗാനുബദ്ധോ വിയ മണ്ഡൂകോ, സദ്ദൂലാനുബദ്ധോ വിയ മിഗോ, അഹിതുണ്ഡികസമാഗതോ 46 വിയ പന്നഗോ, മജ്ജാരസമാഗതോ വിയ ഉന്ദൂരോ, ഭൂതവേജ്ജസമാഗതോ വിയ പിസാചോ, രാഹുമഖഗതോ വിയ ചന്ദോ, പന്നഗോ വിയ പേളന്തരഗതോ, സകുണോ വിയ പഞ്ജരന്തരഗതോ, മച്ഛോ വിയ ജാലന്തരഗതോ, വാളവനമനുപ്പവിട്ഠോ വിയ പുരിസോ, വേസ്സവണാപരാധികോ വിയ യക്ഖോ, പരിക്ഖീണായുകോ വിയ ദേവപുത്തോ ഭീതോ ഉബ്ബിഗ്ഗോ ഉത്രസ്തോ സംവിഗ്ഗോ ലോമഹട്ഠജാതോ വിമനോ ദുമ്മനോ ഭന്തചിത്തോ വിപരിണതമാനസോ ‘‘മാ മം അയം പരിജനോ പരിഭവീ’’തി സതിം 47 ഉപട്ഠപേത്വാ ദേവമന്തിയം ഏതദവോച – ‘‘മാ ഖോ, ത്വം ദേവമന്തിയ , ആയസ്മന്തം നാഗസേനം മയ്ഹം ആചിക്ഖേയ്യാസി, അനക്ഖാതഞ്ഞേവാഹം നാഗസേനം ജാനിസ്സാമീ’’തി. ‘‘സാധു, മഹാരാജ, ത്വഞ്ഞേവ ജാനാഹീ’’തി.

    Atha kho milindassa rañño āyasmato nāgasenassa parisaṃ dūratova disvā ahudeva bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso. Atha kho milindo rājā khaggaparivārito viya gajo, garuḷaparivārito viya nāgo, ajagaraparivārito viya kotthuko 48, mahiṃsaparivuto viya accho, nāgānubaddho viya maṇḍūko, saddūlānubaddho viya migo, ahituṇḍikasamāgato 49 viya pannago, majjārasamāgato viya undūro, bhūtavejjasamāgato viya pisāco, rāhumakhagato viya cando, pannago viya peḷantaragato, sakuṇo viya pañjarantaragato, maccho viya jālantaragato, vāḷavanamanuppaviṭṭho viya puriso, vessavaṇāparādhiko viya yakkho, parikkhīṇāyuko viya devaputto bhīto ubbiggo utrasto saṃviggo lomahaṭṭhajāto vimano dummano bhantacitto vipariṇatamānaso ‘‘mā maṃ ayaṃ parijano paribhavī’’ti satiṃ 50 upaṭṭhapetvā devamantiyaṃ etadavoca – ‘‘mā kho, tvaṃ devamantiya , āyasmantaṃ nāgasenaṃ mayhaṃ ācikkheyyāsi, anakkhātaññevāhaṃ nāgasenaṃ jānissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, mahārāja, tvaññeva jānāhī’’ti.

    തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ നാഗസേനോ തസ്സാ ഭിക്ഖുപരിസായ പുരതോ ചത്താലീസായ ഭിക്ഖുസഹസ്സാനം നവകതരോ ഹോതി പച്ഛതോ ചത്താലീസായ ഭിക്ഖുസഹസ്സാനം വുഡ്ഢതരോ.

    Tena kho pana samayena āyasmā nāgaseno tassā bhikkhuparisāya purato cattālīsāya bhikkhusahassānaṃ navakataro hoti pacchato cattālīsāya bhikkhusahassānaṃ vuḍḍhataro.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ സബ്ബം തം ഭിക്ഖുസങ്ഘം പുരതോ ച പച്ഛതോ ച മജ്ഝതോ ച അനുവിലോകേന്തോ അദ്ദസാ ഖോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ദൂരതോവ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മജ്ഝേ നിസിന്നം കേസരസീഹം വിയ വിഗതഭയഭേരവം വിഗതലോമഹംസം വിഗതഭയസാരജ്ജം, ദിസ്വാന ആകാരേനേവ അഞ്ഞാസി ‘‘ഏസോ ഖോ ഏത്ഥ നാഗസേനോ’’തി.

    Atha kho milindo rājā sabbaṃ taṃ bhikkhusaṅghaṃ purato ca pacchato ca majjhato ca anuvilokento addasā kho āyasmantaṃ nāgasenaṃ dūratova bhikkhusaṅghassa majjhe nisinnaṃ kesarasīhaṃ viya vigatabhayabheravaṃ vigatalomahaṃsaṃ vigatabhayasārajjaṃ, disvāna ākāreneva aññāsi ‘‘eso kho ettha nāgaseno’’ti.

    അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ദേവമന്തിയം ഏതദവോച ‘‘ഏസോ ഖോ, ദേവമന്തിയ, ആയസ്മാ നാഗസേനോ’’തി. ‘‘ആമ, മഹാരാജ, ഏസോ ഖോ നാഗസേനോ, സുട്ഠു ഖോ, ത്വം മഹാരാജ, നാഗസേനം അഞ്ഞാസീ’’തി . തതോ രാജാ തുട്ഠോ അഹോസി ‘‘അനക്ഖാതോവ മയാ നാഗസേനോ അഞ്ഞാതോ’’തി. അഥ ഖോ മിലിന്ദസ്സ രഞ്ഞോ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ദിസ്വാവ അഹുദേവ ഭയം, അഹുദേവ ഛമ്ഭിതത്തം, അഹുദേവ ലോമഹംസോ.

    Atha kho milindo rājā devamantiyaṃ etadavoca ‘‘eso kho, devamantiya, āyasmā nāgaseno’’ti. ‘‘Āma, mahārāja, eso kho nāgaseno, suṭṭhu kho, tvaṃ mahārāja, nāgasenaṃ aññāsī’’ti . Tato rājā tuṭṭho ahosi ‘‘anakkhātova mayā nāgaseno aññāto’’ti. Atha kho milindassa rañño āyasmantaṃ nāgasenaṃ disvāva ahudeva bhayaṃ, ahudeva chambhitattaṃ, ahudeva lomahaṃso.

    തേനാഹു –

    Tenāhu –

    ‘‘ചരണേന ച സമ്പന്നം, സുദന്തം ഉത്തമേ ദമേ;

    ‘‘Caraṇena ca sampannaṃ, sudantaṃ uttame dame;

    ദിസ്വാ രാജാ നാഗസേനം, ഇദം വചനമബ്രവി.

    Disvā rājā nāgasenaṃ, idaṃ vacanamabravi.

    ‘‘കഥിതാ 51 മയാ ബഹൂ ദിട്ഠാ, സാകച്ഛാ ഓസടാ ബഹൂ;

    ‘‘Kathitā 52 mayā bahū diṭṭhā, sākacchā osaṭā bahū;

    ന താദിസം ഭയം ആസി, അജ്ജ താസോ യഥാ മമ.

    Na tādisaṃ bhayaṃ āsi, ajja tāso yathā mama.

    ‘‘നിസ്സംസയം പരാജയോ, മമ അജ്ജ ഭവിസ്സതി;

    ‘‘Nissaṃsayaṃ parājayo, mama ajja bhavissati;

    ജയോ ച നാഗസേനസ്സ, യഥാ ചിത്തം ന സണ്ഠിത’’ന്തി.

    Jayo ca nāgasenassa, yathā cittaṃ na saṇṭhita’’nti.

    ബാഹിരകഥാ നിട്ഠിതാ.

    Bāhirakathā niṭṭhitā.







    Footnotes:
    1. യട്ഠിസമ്മുഞ്ജനിയോ (സീ॰ പീ॰)
    2. ന പാപുണാമി (സ്യാ॰)
    3. സുരിയോ (സീ॰ പീ॰)
    4. ന പാപുണാമി (സ്യാ॰)
    5. yaṭṭhisammuñjaniyo (sī. pī.)
    6. na pāpuṇāmi (syā.)
    7. suriyo (sī. pī.)
    8. na pāpuṇāmi (syā.)
    9. ന പാപുണാമി (സ്യാ॰)
    10. na pāpuṇāmi (syā.)
    11. സമന്തയോഗ … (സീ॰ പീ॰)
    12. ചതുബ്ബേദാ (സീ॰ പീ॰)
    13. ഹേതു (സീ॰ പീ॰)
    14. ഛന്ദസാമുദ്ദവചനേന (സീ॰ പീ॰)
    15. വാദീ (സീ॰ പീ॰)
    16. samantayoga … (sī. pī.)
    17. catubbedā (sī. pī.)
    18. hetu (sī. pī.)
    19. chandasāmuddavacanena (sī. pī.)
    20. vādī (sī. pī.)
    21. സേനാഗണനം കാരേത്വാ (സീ॰ പീ॰)
    22. പവത്ത (സീ॰ പീ॰)
    23. senāgaṇanaṃ kāretvā (sī. pī.)
    24. pavatta (sī. pī.)
    25. നാഥപുത്തോ (സീ॰ പീ॰)
    26. nāthaputto (sī. pī.)
    27. പഠവീ (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰)
    28. paṭhavī (sī. syā. pī.)
    29. പലുജ്ജന്തേ (സീ॰ പീ॰)
    30. palujjante (sī. pī.)
    31. കജങ്ഗലം (സീ॰ പീ॰)
    32. kajaṅgalaṃ (sī. pī.)
    33. (പവിസന്താ) (ക॰)
    34. പടിസന്താരം (സീ॰ പീ॰)
    35. (pavisantā) (ka.)
    36. paṭisantāraṃ (sī. pī.)
    37. സനിഘണ്ടുകേടുഭേസു (ക॰)
    38. sanighaṇṭukeṭubhesu (ka.)
    39. പാപകാനം മലാനം പബ്ബാജേതും പബ്ബജിതോ (സീ॰ പീ॰)
    40. കമനീയാനി ഗിഹിബ്യഞ്ജനാനി (സീ॰ പീ॰)
    41. pāpakānaṃ malānaṃ pabbājetuṃ pabbajito (sī. pī.)
    42. kamanīyāni gihibyañjanāni (sī. pī.)
    43. ഉപ്പളാസേന്തോ (സീ॰ പീ॰)
    44. uppaḷāsento (sī. pī.)
    45. കോത്ഥുകോ (സീ॰ പീ॰)
    46. അഭിഗുണ്ഠികസമാഗതോ (സീ॰ പീ॰)
    47. ധീതിം (സീ॰ പീ॰)
    48. kotthuko (sī. pī.)
    49. abhiguṇṭhikasamāgato (sī. pī.)
    50. dhītiṃ (sī. pī.)
    51. കഥികാ (സീ॰ പീ॰)
    52. kathikā (sī. pī.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact