| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
පුබ්‌බෙනිවාසකථා
Pubbenivāsakathā
12. ඉති ඉමානි චත්‌තාරි ඣානානි කෙසඤ්‌චි චිත්‌තෙකග්‌ගතත්‌ථානි හොන්‌ති, කෙසඤ්‌චි විපස්‌සනාපාදකානි, කෙසඤ්‌චි අභිඤ්‌ඤාපාදකානි, කෙසඤ්‌චි නිරොධපාදකානි, කෙසඤ්‌චි භවොක්‌කමනත්‌ථානි. තත්‌ථ ඛීණාසවානං චිත්‌තෙකග්‌ගතත්‌ථානි හොන්‌ති, තෙ හි සමාපජ්‌ජිත්‌වා ‘‘එකග්‌ගචිත්‌තා සුඛං දිවසං විහරිස්‌සාමා’’ති ඉච්‌චෙවං කසිණපරිකම්‌මං කත්‌වා අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති. සෙක්‌ඛපුථුජ්‌ජනානං ‘‘සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය සමාහිතෙන චිත්‌තෙන විපස්‌සිස්‌සාමා’’ති නිබ්‌බත්‌තෙන්‌තානං විපස්‌සනාපාදකානි හොන්‌ති. යෙ පන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා අභිඤ්‌ඤාපාදකං ඣානං සමාපජ්‌ජිත්‌වා සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය ‘‘එකොපි හුත්‌වා බහුධා හොතී’’ති වුත්‌තනයා අභිඤ්‌ඤායො පත්‌ථෙන්‌තා නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති, තෙසං අභිඤ්‌ඤාපාදකානි හොන්‌ති. යෙ පන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා ‘‘නිරොධසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජිත්‌වා සත්‌තාහං අචිත්‌තකා හුත්‌වා දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ නිරොධං නිබ්‌බානං පත්‌වා සුඛං විහරිස්‌සාමා’’ති නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති, තෙසං නිරොධපාදකානි හොන්‌ති. යෙ පන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා ‘‘අපරිහීනජ්‌ඣානා හුත්‌වා බ්‍රහ්‌මලොකෙ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමා’’ති නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති, තෙසං භවොක්‌කමනත්‌ථානි හොන්‌ති.
12. Iti imāni cattāri jhānāni kesañci cittekaggatatthāni honti, kesañci vipassanāpādakāni, kesañci abhiññāpādakāni, kesañci nirodhapādakāni, kesañci bhavokkamanatthāni. Tattha khīṇāsavānaṃ cittekaggatatthāni honti, te hi samāpajjitvā ‘‘ekaggacittā sukhaṃ divasaṃ viharissāmā’’ti iccevaṃ kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbattenti. Sekkhaputhujjanānaṃ ‘‘samāpattito vuṭṭhāya samāhitena cittena vipassissāmā’’ti nibbattentānaṃ vipassanāpādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakaṃ jhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ‘‘ekopi hutvā bahudhā hotī’’ti vuttanayā abhiññāyo patthentā nibbattenti, tesaṃ abhiññāpādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā ‘‘nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā sattāhaṃ acittakā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ patvā sukhaṃ viharissāmā’’ti nibbattenti, tesaṃ nirodhapādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā ‘‘aparihīnajjhānā hutvā brahmaloke uppajjissāmā’’ti nibbattenti, tesaṃ bhavokkamanatthāni honti.
භගවතා පනිදං චතුත්‌ථජ්‌ඣානං බොධිරුක්‌ඛමූලෙ නිබ්‌බත්‌තිතං, තං තස්‌ස විපස්‌සනාපාදකඤ්‌චෙව අහොසි අභිඤ්‌ඤාපාදකඤ්‌ච නිරොධපාදකඤ්‌ච සබ්‌බකිච්‌චසාධකඤ්‌ච සබ්‌බලොකියලොකුත්‌තරගුණදායකන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. යෙසඤ්‌ච ගුණානං දායකං අහොසි, තෙසං එකදෙසං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ’’තිආදිමාහ.
Bhagavatā panidaṃ catutthajjhānaṃ bodhirukkhamūle nibbattitaṃ, taṃ tassa vipassanāpādakañceva ahosi abhiññāpādakañca nirodhapādakañca sabbakiccasādhakañca sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakanti veditabbaṃ. Yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi, tesaṃ ekadesaṃ dassento ‘‘so evaṃ samāhite citte’’tiādimāha.
තත්‌ථ සොති සො අහං. එවන්‌ති චතුත්‌ථජ්‌ඣානක්‌කමනිදස්‌සනමෙතං. ඉමිනා කමෙන චතුත්‌ථජ්‌ඣානං පටිලභිත්‌වාති වුත්‌තං හොති. සමාහිතෙති ඉමිනා චතුත්‌ථජ්‌ඣානසමාධිනා සමාහිතෙ. පරිසුද්‌ධෙතිආදීසු පන උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිභාවෙන පරිසුද්‌ධෙ. පරිසුද්‌ධත්‌තායෙව පරියොදාතෙ, පභස්‌සරෙති වුත්‌තං හොති. සුඛාදීනං පච්‌චයානං ඝාතෙන විහතරාගාදිඅඞ්‌ගණත්‌තා අනඞ්‌ගණෙ. අනඞ්‌ගණත්‌තායෙව ච විගතූපක්‌කිලෙසෙ; අඞ්‌ගණෙන හි චිත්‌තං උපක්‌කිලිස්‌සති. සුභාවිතත්‌තා මුදුභූතෙ, වසීභාවප්‌පත්‌තෙති වුත්‌තං හොති. වසෙ වත්‌තමානඤ්‌හි චිත්‌තං මුදූති වුච්‌චති. මුදුත්‌තායෙව ච කම්‌මනියෙ, කම්‌මක්‌ඛමෙ කම්‌මයොග්‌ගෙති වුත්‌තං හොති. මුදු හි චිත්‌තං කම්‌මනියං හොති සුධන්‌තමිව සුවණ්‌ණං, තදුභයම්‌පි ච සුභාවිතත්‌තා එව. යථාහ – ‘‘නාහං, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤං එකධම්‌මම්‌පි සමනුපස්‌සාමි, යං එවං භාවිතං බහුලීකතං මුදු ච හොති කම්‌මනියඤ්‌ච, යථයිදං, භික්‌ඛවෙ, චිත්‌ත’’න්‌ති (අ. නි. 1.22).
Tattha soti so ahaṃ. Evanti catutthajjhānakkamanidassanametaṃ. Iminā kamena catutthajjhānaṃ paṭilabhitvāti vuttaṃ hoti. Samāhiteti iminā catutthajjhānasamādhinā samāhite. Parisuddhetiādīsu pana upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhe. Parisuddhattāyeva pariyodāte, pabhassareti vuttaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayānaṃ ghātena vihatarāgādiaṅgaṇattā anaṅgaṇe. Anaṅgaṇattāyeva ca vigatūpakkilese; aṅgaṇena hi cittaṃ upakkilissati. Subhāvitattā mudubhūte, vasībhāvappatteti vuttaṃ hoti. Vase vattamānañhi cittaṃ mudūti vuccati. Muduttāyeva ca kammaniye, kammakkhame kammayoggeti vuttaṃ hoti. Mudu hi cittaṃ kammaniyaṃ hoti sudhantamiva suvaṇṇaṃ, tadubhayampi ca subhāvitattā eva. Yathāha – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaniyañca, yathayidaṃ, bhikkhave, citta’’nti (a. ni. 1.22).
එතෙසු පරිසුද්‌ධභාවාදීසු ඨිතත්‌තා ඨිතෙ. ඨිතත්‌තායෙව ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ, අචලෙ නිරිඤ්‌ජනෙති වුත්‌තං හොති. මුදුකම්‌මඤ්‌ඤභාවෙන වා අත්‌තනො වසෙ ඨිතත්‌තා ඨිතෙ, සද්‌ධාදීහි පරිග්‌ගහිතත්‌තා ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ. සද්‌ධාපරිග්‌ගහිතඤ්‌හි චිත්‌තං අස්‌සද්‌ධියෙන න ඉඤ්‌ජති, වීරියපරිග්‌ගහිතං කොසජ්‌ජෙන න ඉඤ්‌ජති, සතිපරිග්‌ගහිතං පමාදෙන න ඉඤ්‌ජති, සමාධිපරිග්‌ගහිතං උද්‌ධච්‌චෙන න ඉඤ්‌ජති, පඤ්‌ඤාපරිග්‌ගහිතං අවිජ්‌ජාය න ඉඤ්‌ජති, ඔභාසගතං කිලෙසන්‌ධකාරෙන න ඉඤ්‌ජති. ඉමෙහි ඡහි ධම්‌මෙහි පරිග්‌ගහිතං ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තං චිත්‌තං හොති. එවං අට්‌ඨඞ්‌ගසමන්‌නාගතං චිත්‌තං අභිනීහාරක්‌ඛමං හොති අභිඤ්‌ඤාසච්‌ඡිකරණීයානං ධම්‌මානං අභිඤ්‌ඤාසච්‌ඡිකිරියාය.
Etesu parisuddhabhāvādīsu ṭhitattā ṭhite. Ṭhitattāyeva āneñjappatte, acale niriñjaneti vuttaṃ hoti. Mudukammaññabhāvena vā attano vase ṭhitattā ṭhite, saddhādīhi pariggahitattā āneñjappatte. Saddhāpariggahitañhi cittaṃ assaddhiyena na iñjati, vīriyapariggahitaṃ kosajjena na iñjati, satipariggahitaṃ pamādena na iñjati, samādhipariggahitaṃ uddhaccena na iñjati, paññāpariggahitaṃ avijjāya na iñjati, obhāsagataṃ kilesandhakārena na iñjati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ āneñjappattaṃ cittaṃ hoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya.
අපරො නයො – චතුත්‌ථජ්‌ඣානසමාධිනා සමාහිතෙ. නීවරණදූරීභාවෙන පරිසුද්‌ධෙ. විතක්‌කාදිසමතික්‌කමෙන පරියොදාතෙ. ඣානප්‌පටිලාභපච්‌චයානං පාපකානං ඉච්‌ඡාවචරානං අභාවෙන අනඞ්‌ගණෙ. අභිජ්‌ඣාදීනං චිත්‌තූපක්‌කිලෙසානං විගමෙන විගතූපක්‌කිලෙසෙ. උභයම්‌පි චෙතං අනඞ්‌ගණවත්‌ථසුත්‌තානුසාරෙන (ම. නි. 1.57 ආදයො) වෙදිතබ්‌බං. වසිප්‌පත්‌තියා මුදුභූතෙ. ඉද්‌ධිපාදභාවූපගමෙන කම්‌මනියෙ. භාවනාපාරිපූරියා පණීතභාවූපගමෙන ඨිතෙ ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ . යථා ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තං හොති; එවං ඨිතෙති අත්‌ථො. එවම්‌පි අට්‌ඨඞ්‌ගසමන්‌නාගතං චිත්‌තං අභිනීහාරක්‌ඛමං හොති අභිඤ්‌ඤාසච්‌ඡිකරණීයානං ධම්‌මානං අභිඤ්‌ඤාසච්‌ඡිකිරියාය, පාදකං පදට්‌ඨානභූතන්‌ති අත්‌ථො.
Aparo nayo – catutthajjhānasamādhinā samāhite. Nīvaraṇadūrībhāvena parisuddhe. Vitakkādisamatikkamena pariyodāte. Jhānappaṭilābhapaccayānaṃ pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ abhāvena anaṅgaṇe. Abhijjhādīnaṃ cittūpakkilesānaṃ vigamena vigatūpakkilese. Ubhayampi cetaṃ anaṅgaṇavatthasuttānusārena (ma. ni. 1.57 ādayo) veditabbaṃ. Vasippattiyā mudubhūte. Iddhipādabhāvūpagamena kammaniye. Bhāvanāpāripūriyā paṇītabhāvūpagamena ṭhiteāneñjappatte. Yathā āneñjappattaṃ hoti; evaṃ ṭhiteti attho. Evampi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya, pādakaṃ padaṭṭhānabhūtanti attho.
පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණායාති එවං අභිඤ්‌ඤාපාදකෙ ජාතෙ එතස්‌මිං චිත්‌තෙ පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිම්‌හි යං ඤාණං තදත්‌ථාය. තත්‌ථ පුබ්‌බෙනිවාසොති පුබ්‌බෙ අතීතජාතීසු නිවුත්‌ථක්‌ඛන්‌ධා. නිවුත්‌ථාති අජ්‌ඣාවුත්‌ථා අනුභූතා අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා නිරුද්‌ධා නිවුත්‌ථධම්‌මා වා නිවුත්‌ථා, ගොචරනිවාසෙන නිවුත්‌ථා, අත්‌තනො විඤ්‌ඤාණෙන විඤ්‌ඤාතා පරිච්‌ඡින්‌නා, පරවිඤ්‌ඤාණවිඤ්‌ඤාතාපි වා ඡින්‌නවටුමකානුස්‌සරණාදීසු. පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතීති යාය සතියා පුබ්‌බෙනිවාසං අනුස්‌සරති, සා පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සති. ඤාණන්‌ති තාය සතියා සම්‌පයුත්‌තඤාණං. එවමිමස්‌ස පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණස්‌ස අත්‌ථාය පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණාය එතස්‌ස ඤාණස්‌ස අධිගමාය පත්‌තියාති වුත්‌තං හොති. අභිනින්‌නාමෙසින්‌ති අභිනීහරිං.
Pubbenivāsānussatiñāṇāyāti evaṃ abhiññāpādake jāte etasmiṃ citte pubbenivāsānussatimhi yaṃ ñāṇaṃ tadatthāya. Tattha pubbenivāsoti pubbe atītajātīsu nivutthakkhandhā. Nivutthāti ajjhāvutthā anubhūtā attano santāne uppajjitvā niruddhā nivutthadhammā vā nivutthā, gocaranivāsena nivutthā, attano viññāṇena viññātā paricchinnā, paraviññāṇaviññātāpi vā chinnavaṭumakānussaraṇādīsu. Pubbenivāsānussatīti yāya satiyā pubbenivāsaṃ anussarati, sā pubbenivāsānussati. Ñāṇanti tāya satiyā sampayuttañāṇaṃ. Evamimassa pubbenivāsānussatiñāṇassa atthāya pubbenivāsānussatiñāṇāya etassa ñāṇassa adhigamāya pattiyāti vuttaṃ hoti. Abhininnāmesinti abhinīhariṃ.
සොති සො අහං. අනෙකවිහිතන්‌ති අනෙකවිධං, අනෙකෙහි වා පකාරෙහි පවත්‌තිතං සංවණ්‌ණිතන්‌ති අත්‌ථො. පුබ්‌බෙනිවාසන්‌ති සමනන්‌තරාතීතං භවං ආදිං කත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ නිවුත්‌ථසන්‌තානං. අනුස්‌සරාමීති ‘‘එකම්‌පි ජාතිං ද්‌වෙපි ජාතියො’’ති එවං ජාතිපටිපාටියා අනුගන්‌ත්‌වා අනුගන්‌ත්‌වා සරාමි, අනුදෙව වා සරාමි, චිත්‌තෙ අභිනින්‌නාමිතමත්‌තෙ එව සරාමීති දස්‌සෙති. පූරිතපාරමීනඤ්‌හි මහාපුරිසානං පරිකම්‌මකරණං නත්‌ථි, තෙන තෙ චිත්‌තං අභිනින්‌නාමෙත්‌වාව සරන්‌ති. ආදිකම්‌මිකකුලපුත්‌තා පන පරිකම්‌මං කත්‌වාව සරන්‌ති, තස්‌මා තෙසං වසෙන පරිකම්‌මං වත්‌තබ්‌බං සියා. තං පන වුච්‌චමානං අතිභාරියං විනයනිදානං කරොති, තස්‌මා තං න වදාම. අත්‌ථිකෙහි පන විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 2.402 ආදයො) වුත්‌තනයෙනෙව ගහෙතබ්‌බං. ඉධ පන පාළිමෙව වණ්‌ණයිස්‌සාම.
Soti so ahaṃ. Anekavihitanti anekavidhaṃ, anekehi vā pakārehi pavattitaṃ saṃvaṇṇitanti attho. Pubbenivāsanti samanantarātītaṃ bhavaṃ ādiṃ katvā tattha tattha nivutthasantānaṃ. Anussarāmīti ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti evaṃ jātipaṭipāṭiyā anugantvā anugantvā sarāmi, anudeva vā sarāmi, citte abhininnāmitamatte eva sarāmīti dasseti. Pūritapāramīnañhi mahāpurisānaṃ parikammakaraṇaṃ natthi, tena te cittaṃ abhininnāmetvāva saranti. Ādikammikakulaputtā pana parikammaṃ katvāva saranti, tasmā tesaṃ vasena parikammaṃ vattabbaṃ siyā. Taṃ pana vuccamānaṃ atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ karoti, tasmā taṃ na vadāma. Atthikehi pana visuddhimagge (visuddhi. 2.402 ādayo) vuttanayeneva gahetabbaṃ. Idha pana pāḷimeva vaṇṇayissāma.
සෙය්‍යථිදන්‌ති ආරද්‌ධප්‌පකාරදස්‌සනත්‌ථෙ නිපාතො. තෙනෙව ය්‌වායං පුබ්‌බෙනිවාසො ආරද්‌ධො, තස්‌ස පකාරප්‌පභෙදං දස්‌සෙන්‌තො එකම්‌පි ජාතින්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ එකම්‌පි ජාතින්‌ති එකම්‌පි පටිසන්‌ධිමූලං චුතිපරියොසානං එකභවපරියාපන්‌නං ඛන්‌ධසන්‌තානං. එස නයො ද්‌වෙපි ජාතියොතිආදීසු. අනෙකෙපි සංවට්‌ටකප්‌පෙතිආදීසු පන පරිහායමානො කප්‌පො සංවට්‌ටකප්‌පො, වඩ්‌ඪමානො විවට්‌ටකප්‌පොති වෙදිතබ්‌බො. තත්‌ථ ච සංවට්‌ටෙන සංවට්‌ටට්‌ඨායී ගහිතො හොති තම්‌මූලකත්‌තා. විවට්‌ටෙන ච විවට්‌ටට්‌ඨායී. එවඤ්‌හි සති යානි තානි ‘‘චත්‌තාරිමානි, භික්‌ඛවෙ, කප්‌පස්‌ස අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි . කතමානි චත්‌තාරි? සංවට්‌ටො සංවට්‌ටට්‌ඨායී, විවට්‌ටො විවට්‌ටට්‌ඨායී’’ති වුත්‌තානි තානි සබ්‌බානි පරිග්‌ගහිතානි හොන්‌ති.
Seyyathidanti āraddhappakāradassanatthe nipāto. Teneva yvāyaṃ pubbenivāso āraddho, tassa pakārappabhedaṃ dassento ekampi jātintiādimāha. Tattha ekampi jātinti ekampi paṭisandhimūlaṃ cutipariyosānaṃ ekabhavapariyāpannaṃ khandhasantānaṃ. Esa nayo dvepi jātiyotiādīsu. Anekepi saṃvaṭṭakappetiādīsu pana parihāyamāno kappo saṃvaṭṭakappo, vaḍḍhamāno vivaṭṭakappoti veditabbo. Tattha ca saṃvaṭṭena saṃvaṭṭaṭṭhāyī gahito hoti tammūlakattā. Vivaṭṭena ca vivaṭṭaṭṭhāyī. Evañhi sati yāni tāni ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni . Katamāni cattāri? Saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī, vivaṭṭo vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti vuttāni tāni sabbāni pariggahitāni honti.
තත්‌ථ තයො සංවට්‌ටා – තෙජොසංවට්‌ටො, ආපොසංවට්‌ටො, වායොසංවට්‌ටොති. තිස්‌සො සංවට්‌ටසීමා – ආභස්‌සරා, සුභකිණ්‌හා, වෙහප්‌ඵලාති. යදා කප්‌පො තෙජෙන සංවට්‌ටති, ආභස්‌සරතො හෙට්‌ඨා අග්‌ගිනා ඩය්‌හති. යදා උදකෙන සංවට්‌ටති, සුභකිණ්‌හතො හෙට්‌ඨා උදකෙන විලීයති. යදා වාතෙන සංවට්‌ටති, වෙහප්‌ඵලතො හෙට්‌ඨා වාතෙන විද්‌ධංසියති. විත්‌ථාරතො පන සදාපි එකං බුද්‌ධක්‌ඛෙත්‌තං විනස්‌සති.
Tattha tayo saṃvaṭṭā – tejosaṃvaṭṭo, āposaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti. Tisso saṃvaṭṭasīmā – ābhassarā, subhakiṇhā, vehapphalāti. Yadā kappo tejena saṃvaṭṭati, ābhassarato heṭṭhā agginā ḍayhati. Yadā udakena saṃvaṭṭati, subhakiṇhato heṭṭhā udakena vilīyati. Yadā vātena saṃvaṭṭati, vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsiyati. Vitthārato pana sadāpi ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassati.
බුද්‌ධක්‌ඛෙත්‌තං නාම තිවිධං හොති – ජාතික්‌ඛෙත්‌තං, ආණාක්‌ඛෙත්‌තං, විසයක්‌ඛෙත්‌තඤ්‌ච. තත්‌ථ ජාතික්‌ඛෙත්‌තං දසසහස්‌සචක්‌කවාළපරියන්‌තං හොති, යං තථාගතස්‌ස පටිසන්‌ධිආදීසු කම්‌පති. ආණාක්‌ඛෙත්‌තං කොටිසතසහස්‌සචක්‌කවාළපරියන්‌තං හොති. යත්‌ථ රතනපරිත්‌තං, ඛන්‌ධපරිත්‌තං, ධජග්‌ගපරිත්‌තං, ආටානාටියපරිත්‌තං, මොරපරිත්‌තන්‌ති ඉමෙසං පරිත්‌තානං ආනුභාවො පවත්‌තති. විසයක්‌ඛෙත්‌තං පන අනන්‌තං අපරිමාණං, ‘‘යං යාවතා වා පන ආකඞ්‌ඛෙය්‍යා’’ති (අ. නි. 3.81) වුත්‌තං යත්‌ථ යං යං ආකඞ්‌ඛති තං තං අනුස්‌සරති. එවමෙතෙසු තීසු බුද්‌ධක්‌ඛෙත්‌තෙසු එකං ආණාක්‌ඛෙත්‌තං විනස්‌සති. තස්‌මිං පන විනස්‌සන්‌තෙ ජාතික්‌ඛෙත්‌තම්‌පි විනට්‌ඨමෙව හොති; විනස්‌සන්‌තඤ්‌ච එකතොව විනස්‌සති, සණ්‌ඨහන්‌තම්‌පි එකතොව සණ්‌ඨහති. තස්‌ස විනාසො ච සණ්‌ඨහනඤ්‌ච විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 2.404) වුත්‌තං. අත්‌ථිකෙහි තතො ගහෙතබ්‌බං.
Buddhakkhettaṃ nāma tividhaṃ hoti – jātikkhettaṃ, āṇākkhettaṃ, visayakkhettañca. Tattha jātikkhettaṃ dasasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti, yaṃ tathāgatassa paṭisandhiādīsu kampati. Āṇākkhettaṃ koṭisatasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti. Yattha ratanaparittaṃ, khandhaparittaṃ, dhajaggaparittaṃ, āṭānāṭiyaparittaṃ, moraparittanti imesaṃ parittānaṃ ānubhāvo pavattati. Visayakkhettaṃ pana anantaṃ aparimāṇaṃ, ‘‘yaṃ yāvatā vā pana ākaṅkheyyā’’ti (a. ni. 3.81) vuttaṃ yattha yaṃ yaṃ ākaṅkhati taṃ taṃ anussarati. Evametesu tīsu buddhakkhettesu ekaṃ āṇākkhettaṃ vinassati. Tasmiṃ pana vinassante jātikkhettampi vinaṭṭhameva hoti; vinassantañca ekatova vinassati, saṇṭhahantampi ekatova saṇṭhahati. Tassa vināso ca saṇṭhahanañca visuddhimagge (visuddhi. 2.404) vuttaṃ. Atthikehi tato gahetabbaṃ.
යෙ පනෙතෙ සංවට්‌ටවිවට්‌ටා වුත්‌තා, එතෙසු භගවා බොධිමණ්‌ඩෙ සම්‌මාසම්‌බොධිං අභිසම්‌බුජ්‌ඣනත්‌ථාය නිසින්‌නො අනෙකෙපි සංවට්‌ටකප්‌පෙ අනෙකෙපි විවට්‌ටකප්‌පෙ අනෙකෙපි සංවට්‌ටවිවට්‌ටකප්‌පෙ සරි. කථං? ‘‘අමුත්‍රාසි’’න්‌තිආදිනා නයෙන. තත්‌ථ අමුත්‍රාසින්‌ති අමුම්‌හි සංවට්‌ටකප්‌පෙ අහං අමුම්‌හි භවෙ වා යොනියා වා ගතියා වා විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියා වා සත්‌තාවාසෙ වා සත්‌තනිකායෙ වා අහොසිං. එවංනාමොති වෙස්‌සන්‌තරො වා ජොතිපාලො වා. එවංගොත්‌තොති භග්‌ගවො වා ගොතමො වා. එවංවණ්‌ණොති ඔදාතො වා සාමො වා. එවමාහාරොති සාලිමංසොදනාහාරො වා පවත්‌තඵලභොජනො වා. එවංසුඛදුක්‌ඛප්‌පටිසංවෙදීති අනෙකප්‌පකාරෙන කායිකචෙතසිකානං සාමිසනිරාමිසාදිප්‌පභෙදානං වා සුඛදුක්‌ඛානං පටිසංවෙදී. එවමායුපරියන්‌තොති එවං වස්‌සසතපරමායුපරියන්‌තො වා චතුරාසීතිකප්‌පසහස්‌සපරමායුපරියන්‌තො වා.
Ye panete saṃvaṭṭavivaṭṭā vuttā, etesu bhagavā bodhimaṇḍe sammāsambodhiṃ abhisambujjhanatthāya nisinno anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe sari. Kathaṃ? ‘‘Amutrāsi’’ntiādinā nayena. Tattha amutrāsinti amumhi saṃvaṭṭakappe ahaṃ amumhi bhave vā yoniyā vā gatiyā vā viññāṇaṭṭhitiyā vā sattāvāse vā sattanikāye vā ahosiṃ. Evaṃnāmoti vessantaro vā jotipālo vā. Evaṃgottoti bhaggavo vā gotamo vā. Evaṃvaṇṇoti odāto vā sāmo vā. Evamāhāroti sālimaṃsodanāhāro vā pavattaphalabhojano vā. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti anekappakārena kāyikacetasikānaṃ sāmisanirāmisādippabhedānaṃ vā sukhadukkhānaṃ paṭisaṃvedī. Evamāyupariyantoti evaṃ vassasataparamāyupariyanto vā caturāsītikappasahassaparamāyupariyanto vā.
සො තතො චුතො අමුත්‍ර උදපාදින්‌ති සො අහං තතො භවතො යොනිතො ගතිතො විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතිතො සත්‌තාවාසතො සත්‌තනිකායතො වා චුතො, පුන අමුකස්‌මිං නාම භවෙ යොනියා ගතියා විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියා සත්‌තාවාසෙ සත්‌තනිකායෙ වා උදපාදිං. තත්‍රාපාසින්‌ති අථ තත්‍රාපි භවෙ යොනියා ගතියා විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියා සත්‌තාවාසෙ සත්‌තනිකායෙ වා පුන අහොසිං. එවංනාමොතිආදි වුත්‌තනයමෙව.
Sotato cuto amutra udapādinti so ahaṃ tato bhavato yonito gatito viññāṇaṭṭhitito sattāvāsato sattanikāyato vā cuto, puna amukasmiṃ nāma bhave yoniyā gatiyā viññāṇaṭṭhitiyā sattāvāse sattanikāye vā udapādiṃ. Tatrāpāsinti atha tatrāpi bhave yoniyā gatiyā viññāṇaṭṭhitiyā sattāvāse sattanikāye vā puna ahosiṃ. Evaṃnāmotiādi vuttanayameva.
අථ වා යස්‌මා අමුත්‍රාසින්‌ති ඉදං අනුපුබ්‌බෙන ආරොහන්‌තස්‌ස යාවදිච්‌ඡකං සරණං. සො තතො චුතොති පටිනිවත්‌තන්‌තස්‌ස පච්‌චවෙක්‌ඛණං. තස්‌මා ඉධූපපන්‌නොති ඉමිස්‌සා ඉධූපපත්‌තියා අනන්‌තරං අමුත්‍ර උදපාදින්‌ති තුසිතභවනං සන්‌ධායාහාති වෙදිතබ්‌බං. තත්‍රාපාසිං එවංනාමොති තත්‍රාපි තුසිතභවනෙ සෙතකෙතු නාම දෙවපුත්‌තො අහොසිං. එවංගොත්‌තොති තාහි දෙවතාහි සද්‌ධිං එකගොත්‌තො. එවංවණ්‌ණොති සුවණ්‌ණවණ්‌ණො. එවමාහාරොති දිබ්‌බසුධාහාරො. එවංසුඛදුක්‌ඛප්‌පටිසංවෙදීති එවං දිබ්‌බසුඛප්‌පටිසංවෙදී. දුක්‌ඛං පන සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛමත්‌තමෙව. එවමායුපරියන්‌තොති එවං සත්‌තපඤ්‌ඤාසවස්‌සකොටිසට්‌ඨිවස්‌සසතසහස්‌සායුපරියන්‌තො. සො තතො චුතොති සො අහං තතො තුසිතභවනතො චුතො. ඉධූපපන්‌නොති ඉධ මහාමායාය දෙවියා කුච්‌ඡිම්‌හි නිබ්‌බත්‌තො.
Atha vā yasmā amutrāsinti idaṃ anupubbena ārohantassa yāvadicchakaṃ saraṇaṃ. So tato cutoti paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ. Tasmā idhūpapannoti imissā idhūpapattiyā anantaraṃ amutra udapādinti tusitabhavanaṃ sandhāyāhāti veditabbaṃ. Tatrāpāsiṃ evaṃnāmoti tatrāpi tusitabhavane setaketu nāma devaputto ahosiṃ. Evaṃgottoti tāhi devatāhi saddhiṃ ekagotto. Evaṃvaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇo. Evamāhāroti dibbasudhāhāro. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti evaṃ dibbasukhappaṭisaṃvedī. Dukkhaṃ pana saṅkhāradukkhamattameva. Evamāyupariyantoti evaṃ sattapaññāsavassakoṭisaṭṭhivassasatasahassāyupariyanto. So tato cutoti so ahaṃ tato tusitabhavanato cuto. Idhūpapannoti idha mahāmāyāya deviyā kucchimhi nibbatto.
ඉතීති එවං. සාකාරං සඋද්‌දෙසන්‌ති නාමගොත්‌තවසෙන සඋද්‌දෙසං, වණ්‌ණාදිවසෙන සාකාරං. නාමගොත්‌තවසෙන හි සත්‌තො ‘‘දත්‌තො, තිස්‌සො, ගොතමො’’ති උද්‌දිසීයති; වණ්‌ණාදීහි ඔදාතො, සාමොති නානත්‌තතො පඤ්‌ඤායති; තස්‌මා නාමගොත්‌තං උද්‌දෙසො, ඉතරෙ ආකාරා. කිං පන බුද්‌ධායෙව පුබ්‌බෙනිවාසං සරන්‌තීති? වුච්‌චතෙ – න බුද්‌ධායෙව, පච්‌චෙකබුද්‌ධ-බුද්‌ධසාවක-තිත්‌ථියාපි, නො ච ඛො අවිසෙසෙන. තිත්‌ථියා හි චත්‌තාලීසංයෙව කප්‌පෙ සරන්‌ති, න තතො පරං. කස්‌මා? දුබ්‌බලපඤ්‌ඤත්‌තා. තෙසඤ්‌හි නාමරූපපරිච්‌ඡෙදවිරහතො දුබ්‌බලා පඤ්‌ඤා හොති. සාවකෙසු පන අසීතිමහාසාවකා කප්‌පසතසහස්‌සං සරන්‌ති; ද්‌වෙ අග්‌ගසාවකා එකමසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යං සතසහස්‌සඤ්‌ච. පච්‌චෙකබුද්‌ධා ද්‌වෙ අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි සතසහස්‌සඤ්‌ච. එත්‌තකො හි තෙසං අභිනීහාරො. බුද්‌ධානං පන පරිච්‌ඡෙදො නත්‌ථි, යාව ඉච්‌ඡන්‌ති තාව සරන්‌ති. තිත්‌ථියා ච ඛන්‌ධපටිපාටිමෙව සරන්‌ති. පටිපාටිං මුඤ්‌චිත්‌වා චුතිපටිසන්‌ධිවසෙන සරිතුං න සක්‌කොන්‌ති. තෙසඤ්‌හි අන්‌ධානං විය ඉච්‌ඡිතප්‌පදෙසොක්‌කමනං නත්‌ථි. සාවකා උභයථාපි සරන්‌ති; තථා පච්‌චෙකබුද්‌ධා. බුද්‌ධා පන ඛන්‌ධපටිපාටියාපි චුතිපටිසන්‌ධිවසෙනපි සීහොක්‌කන්‌තවසෙනපි අනෙකාසු කප්‌පකොටීසු හෙට්‌ඨා වා උපරි වා යං යං ඨානං ආකඞ්‌ඛන්‌ති, තං සබ්‌බං සරන්‌තියෙව.
Itīti evaṃ. Sākāraṃ sauddesanti nāmagottavasena sauddesaṃ, vaṇṇādivasena sākāraṃ. Nāmagottavasena hi satto ‘‘datto, tisso, gotamo’’ti uddisīyati; vaṇṇādīhi odāto, sāmoti nānattato paññāyati; tasmā nāmagottaṃ uddeso, itare ākārā. Kiṃ pana buddhāyeva pubbenivāsaṃ sarantīti? Vuccate – na buddhāyeva, paccekabuddha-buddhasāvaka-titthiyāpi, no ca kho avisesena. Titthiyā hi cattālīsaṃyeva kappe saranti, na tato paraṃ. Kasmā? Dubbalapaññattā. Tesañhi nāmarūpaparicchedavirahato dubbalā paññā hoti. Sāvakesu pana asītimahāsāvakā kappasatasahassaṃ saranti; dve aggasāvakā ekamasaṅkhyeyyaṃ satasahassañca. Paccekabuddhā dve asaṅkhyeyyāni satasahassañca. Ettako hi tesaṃ abhinīhāro. Buddhānaṃ pana paricchedo natthi, yāva icchanti tāva saranti. Titthiyā ca khandhapaṭipāṭimeva saranti. Paṭipāṭiṃ muñcitvā cutipaṭisandhivasena sarituṃ na sakkonti. Tesañhi andhānaṃ viya icchitappadesokkamanaṃ natthi. Sāvakā ubhayathāpi saranti; tathā paccekabuddhā. Buddhā pana khandhapaṭipāṭiyāpi cutipaṭisandhivasenapi sīhokkantavasenapi anekāsu kappakoṭīsu heṭṭhā vā upari vā yaṃ yaṃ ṭhānaṃ ākaṅkhanti, taṃ sabbaṃ sarantiyeva.
අයං ඛො මෙ බ්‍රාහ්‌මණාතිආදීසු මෙති මයා. විජ්‌ජාති විදිතකරණට්‌ඨෙන විජ්‌ජා. කිං විදිතං කරොති? පුබ්‌බෙනිවාසං. අවිජ්‌ජාති තස්‌සෙව පුබ්‌බෙනිවාසස්‌ස අවිදිතකරණට්‌ඨෙන තප්‌පටිච්‌ඡාදකමොහො වුච්‌චති. තමොති ස්‌වෙව මොහො තප්‌පටිච්‌ඡාදකට්‌ඨෙන ‘‘තමො’’ති වුච්‌චති. ආලොකොති සායෙවවිජ්‌ජා ඔභාසකරණට්‌ඨෙන ‘‘ආලොකො’’ති වුච්‌චති. එත්‌ථ ච විජ්‌ජා අධිගතාති අයං අත්‌ථො, සෙසං පසංසාවචනං. යොජනා පනෙත්‌ථ – අයං ඛො මෙ විජ්‌ජා අධිගතා, තස්‌ස මෙ අධිගතවිජ්‌ජස්‌ස අවිජ්‌ජා විහතා, විනට්‌ඨාති අත්‌ථො. කස්‌මා? යස්‌මා විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා. එස නයො ඉතරස්‌මිම්‌පි පදද්‌වයෙ.
Ayaṃ kho me brāhmaṇātiādīsu meti mayā. Vijjāti viditakaraṇaṭṭhena vijjā. Kiṃ viditaṃ karoti? Pubbenivāsaṃ. Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇaṭṭhena tappaṭicchādakamoho vuccati. Tamoti sveva moho tappaṭicchādakaṭṭhena ‘‘tamo’’ti vuccati. Ālokoti sāyevavijjā obhāsakaraṇaṭṭhena ‘‘āloko’’ti vuccati. Ettha ca vijjā adhigatāti ayaṃ attho, sesaṃ pasaṃsāvacanaṃ. Yojanā panettha – ayaṃ kho me vijjā adhigatā, tassa me adhigatavijjassa avijjā vihatā, vinaṭṭhāti attho. Kasmā? Yasmā vijjā uppannā. Esa nayo itarasmimpi padadvaye.
යථා තන්‌ති එත්‌ථ යථාති ඔපම්‌මත්‌ථෙ. තන්‌ති නිපාතො. සතියා අවිප්‌පවාසෙන අප්‌පමත්‌තස්‌ස. වීරියාතාපෙන ආතාපිනො. කායෙ ච ජීවිතෙ ච අනපෙක්‌ඛතාය පහිතත්‌තස්‌ස, පෙසිතචිත්‌තස්‌සාති අත්‌ථො. ඉදං වුත්‌තං හොති – යථා අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො අවිජ්‌ජා විහඤ්‌ඤෙය්‍ය විජ්‌ජා උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය, තමො විහඤ්‌ඤෙය්‍ය ආලොකො උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය; එවමෙව මම අවිජ්‌ජා විහතා විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා, තමො විහතො ආලොකො උප්‌පන්‌නො. එතස්‌ස මෙ පධානානුයොගස්‌ස අනුරූපමෙව ඵලං ලද්‌ධන්‌ති.
Yathā tanti ettha yathāti opammatthe. Tanti nipāto. Satiyā avippavāsena appamattassa. Vīriyātāpena ātāpino. Kāye ca jīvite ca anapekkhatāya pahitattassa, pesitacittassāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā vihaññeyya vijjā uppajjeyya, tamo vihaññeyya āloko uppajjeyya; evameva mama avijjā vihatā vijjā uppannā, tamo vihato āloko uppanno. Etassa me padhānānuyogassa anurūpameva phalaṃ laddhanti.
අයං ඛො මෙ බ්‍රාහ්‌මණ පඨමා අභිනිබ්‌භිදා අහොසි කුක්‌කුටච්‌ඡාපකස්‌සෙව අණ්‌ඩකොසම්‌හාති අයං ඛො මම බ්‍රාහ්‌මණ පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණමුඛතුණ්‌ඩකෙන පුබ්‌බෙ නිවුත්‌ථක්‌ඛන්‌ධපටිච්‌ඡාදකං අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වා පඨමා අභිනිබ්‌භිදා පඨමා නික්‌ඛන්‌ති පඨමා අරියාජාති අහොසි, කුක්‌කුටච්‌ඡාපකස්‌සෙව මුඛතුණ්‌ඩකෙන වා පාදනඛසිඛාය වා අණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වා තම්‌හා අණ්‌ඩකොසම්‌හා අභිනිබ්‌භිදා නික්‌ඛන්‌ති කුක්‌කුටනිකායෙ පච්‌චාජාතීති.
Ayaṃ kho me brāhmaṇa paṭhamā abhinibbhidā ahosi kukkuṭacchāpakasseva aṇḍakosamhāti ayaṃ kho mama brāhmaṇa pubbenivāsānussatiñāṇamukhatuṇḍakena pubbe nivutthakkhandhapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamā abhinibbhidā paṭhamā nikkhanti paṭhamā ariyājāti ahosi, kukkuṭacchāpakasseva mukhatuṇḍakena vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosaṃ padāletvā tamhā aṇḍakosamhā abhinibbhidā nikkhanti kukkuṭanikāye paccājātīti.
පුබ්‌බෙනිවාසකථා නිට්‌ඨිතා.
Pubbenivāsakathā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩං • Verañjakaṇḍaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / පුබ්‌බෙනිවාසකථාවණ්‌ණනා • Pubbenivāsakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / පුබ්‌බෙනිවාසකථාවණ්‌ණනා • Pubbenivāsakathāvaṇṇanā
