Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Pubbenivāsakathāvaṇṇanā
೧೨. ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಭಾಗತ್ತಾ ಝಾನಾನಂ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತತ್ಥಾನೀ’’ತಿ ಆಹ। ಕುಸಲಾನಂ ಭವೋಕ್ಕಮನಸಭಾಗತ್ತಾ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚಿ ಭವೋಕ್ಕಮನತ್ಥಾನೀ’’ತಿ। ಅಸಭಾಗತ್ತಾ ಸೇಸಟ್ಠಾನೇಸು ‘‘ಪಾದಕತ್ಥಾನೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಪಾದಕಾನೀ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನ ಪಾದಕಭೂತಾನಮ್ಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಭವೋಕ್ಕಮನತಾವಹತಂ, ಇತರೇಸಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಾದಕತಾವಹತಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ। ಅಸಭಾಗತ್ತಾ ಜವನವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಸಮಾನಾನಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನಿ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿಪಿ ದೀಪೇತಿ, ತಥಾ ಪಾದಕಾಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಚತುತ್ಥಮೇವ ಪಾದಕಂ, ನ ಇತರಾನಿ। ತೇಸು ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ತತಿಯಂ ಪಾದಕಂ, ತತಿಯಸ್ಸ ದುತಿಯಂ, ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಠಮನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀ’’ತಿ ಯಥಾಲಾಭತೋ ವುತ್ತಂ।
12. Cittekaggatāsabhāgattā jhānānaṃ ‘‘kesañci cittekaggatatthānī’’ti āha. Kusalānaṃ bhavokkamanasabhāgattā ‘‘kesañci bhavokkamanatthānī’’ti. Asabhāgattā sesaṭṭhānesu ‘‘pādakatthānī’’ti avatvā ‘‘pādakānī’’ti āha. Tena pādakabhūtānampi yathāsambhavaṃ cittekaggatā bhavokkamanatāvahataṃ, itaresaṃ yathāsambhavaṃ pādakatāvahatañca dīpeti. Asabhāgattā javanavipassanāpādakāni samānāni abhiññāpādakāni ca honti, abhiññāpādakāni ca vipassanāpādakāni hontītipi dīpeti, tathā pādakābhāvaṃ dīpeti. Abhiññāya hi catutthameva pādakaṃ, na itarāni. Tesu catutthassa tatiyaṃ pādakaṃ, tatiyassa dutiyaṃ, dutiyassa paṭhamanti. Atha vā ‘‘cattāri jhānānī’’ti yathālābhato vuttaṃ.
ವಿನಯನಿದಾನನಿಮಿತ್ತಂ, ವೇರಞ್ಜನಿವಾಸಕಪ್ಪನಂ।
Vinayanidānanimittaṃ, verañjanivāsakappanaṃ;
ಸತ್ಥು ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ, ವಿಜ್ಜತ್ತಯಮಾಹ ವೇರಞ್ಜೇ॥
Satthu yasmā tasmā bhagavā, vijjattayamāha verañje.
ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ವಿನಯೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ)। ಸೀಲವತೋ ಹಿ ಸೀಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತ್ಥಂ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಠಾನೇಸು ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತೀತಕಿರಿಯಾನುಸ್ಸರಣಬಹುಲತಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿವಿಜ್ಜಾ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತಿ। ತಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪರಿಗ್ಗಹಣಸೀಲತಾಯ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ಉದಕಾದೀಸು ಸುಖುಮತ್ತ ದಸ್ಸನಸೀಲತಾಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ಸಮಿಜ್ಝತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತವಿಧಮೇಥುನಸಂಯೋಗಪರಿವಜ್ಜನೇನ, ಕಾಮಾಸವಾದಿಪರಿವಜ್ಜನೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿನಯನಿದಾನೇ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಯೇಸಞ್ಚ ಗುಣಾನಂ ದಾಯಕಂ ಅಹೋಸಿ, ತೇಸಂ ಏಕದೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಪಟಿಲಾಭಮತ್ತಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ।
Vuttañhetaṃ ‘‘vinaye suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāyā’’tiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā). Sīlavato hi sīlapaccavekkhaṇatthaṃ rattiṭṭhānadivāṭhānesu nisinnassa nisajjanato paṭṭhāya attano atītakiriyānussaraṇabahulatāya pubbenivāsānussativijjā appakasirena samijjhati. Tathā attānaṃ paṭicca sattānaṃ cutipariggahaṇasīlatāya cutūpapātañāṇaṃ appakasirena samijjhati, udakādīsu sukhumatta dassanasīlatāya dibbacakkhuñāṇaṃ samijjhati. Yasmā sattavidhamethunasaṃyogaparivajjanena, kāmāsavādiparivajjanena vā brahmacariyaṃ akhaṇḍādibhāvaṃ pāpuṇāti, tasmāssa āsavakkhayañāṇaṃ appakasirena samijjhatīti ettha vinayanidāne vijjattayameva dassitaṃ, tasmā āha ‘‘yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi, tesaṃ ekadesaṃ dassento’’ti, aññathā vijjattayapaṭilābhamattappasaṅgo siyāti.
ಸೋ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಮಜ್ಝಾನತ್ತಿಕಮೇವ, ತಥಾಪಿ ಕೇವಲಂ ಪುರಿಮಜ್ಝಾನತ್ತಿಕಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ, ಇಮಿನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾಧಿಗಮಾದಿನಾ ಕಮೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ, ತಂ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಸಮ್ಭಾರಭೂಮಿತ್ತಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೩೮೧) ‘‘ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಝಾನಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಪೀತಿಫರಣೇನ ಚ ಸುಖಫರಣೇನ ಚ ಸುಖಸಞ್ಞಞ್ಚ ಲಹುಸಞ್ಞಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಲಹುಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಕಾಯೋ ಹುತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಇದ್ಧಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತನತೋ ಸಮ್ಭಾರಭೂಮಿಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಪನ ಇದ್ಧಿಲಾಭಾಯ ಪಕತಿಭೂಮಿ ಏವಾ’’ತಿ। ಇದಮೇವ ವಾ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಾನೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ಏವನ್ತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ನ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಪಕತಿಭೂಮೀತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಪರಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇ ಪಕತಿಭೂಮಿಭಾವಪ್ಪತ್ತೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ಜಾತೇ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಾಯ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇಸಿ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ। ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಾಭಿಮುಖಂ ಪೇಸೇಸಿ। ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದೀನಂ ನೀಹರಣತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಪಕಪ್ಪಿತೋ।
So evanti iminā kiñcāpi catunnaṃ jhānānaṃ pubbabhāgapaṭipadāpi saṅgahaṃ gacchati, na kevalaṃ purimajjhānattikameva, tathāpi kevalaṃ purimajjhānattikameva gaṇhanto ‘‘evanti catutthajjhānakkamanidassanametaṃ, iminā paṭhamajjhānādhigamādinā kamena catutthajjhānaṃ paṭilabhitvāti vuttaṃ hotī’’ti āha, taṃ kasmāti ce? Sambhārabhūmittā. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.381) ‘‘ettha ca purimāni tīṇi jhānāni yasmā pītipharaṇena ca sukhapharaṇena ca sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvā lahumudukammaññakāyo hutvā iddhiṃ pāpuṇāti, tasmā iminā pariyāyena iddhilābhāya saṃvattanato sambhārabhūmiyoti veditabbāni. Catutthajjhānaṃ pana iddhilābhāya pakatibhūmi evā’’ti. Idameva vā atthaṃ sandhāyāha ‘‘pubbe imāni cattāri jhānāni kesañci abhiññāpādakānī’’ti. Yadi evaṃ catutthajjhānampi antokatvā evanti kimatthaṃ na vuttaṃ. Tañhi pakatibhūmīti ce? Na vattabbaṃ, catutthajjhānato parassa samāhitādibhāvappattassa cittassa atthibhāvappasaṅgato. Yasmā yasmiṃ sati ‘‘pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmesi’’nti vuttaṃ, tasmā tasmiṃ catutthajjhānacitte pakatibhūmibhāvappatte abhiññāpādake jāte parikammacittaṃ ‘‘pubbenivāsānussatiñāṇāya abhininnāmesi’’nti āha. Abhinīhārakkhamaṃ hotīti ettha taṃ iddhividhādhigamatthāya parikammacittaṃ abhinīharati. Kasiṇārammaṇato apanetvā iddhividhābhimukhaṃ pesesi. Gaṇṭhipade pana ‘‘abhiññāpādakajjhānato iddhividhañāṇādīnaṃ nīharaṇattha’’nti vuttattā abhinīhārakkhamanti attho pakappito.
ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಏವಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇತಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ, ನೀವರಣದೂರೀಭಾವೇನ ವಿತಕ್ಕಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಕಿಚ್ಚಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ। ಅಯಂ ಯೋಜನಾ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೇ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೇತಿಆದೀಸು ಪನಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನಿವಾರಣತೋ। ತೇನೇವ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಆಪತ್ತಿಞ್ಚೇವ ಆಪನ್ನೋ ಅಸ್ಸಂ, ನ ಚ ಮಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಜಾನೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೦) ನಯೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಕೋಪಅಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಇಚ್ಛಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೪) ವುತ್ತತ್ತಾ, ಪಗೇವ ಇಚ್ಛಾವಚರಾ ಕೋಪಅಪಚ್ಚಯಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕತ್ಥಚಿ ಪನ ‘‘ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನ’’ನ್ತಿ ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪಮಾದಲೇಖೋ, ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಚ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಸತ್ಥಾ ಮಮಞ್ಞೇವ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಯೋ ತದತ್ಥೋ ಲಿಖಿತೋ, ಸೋ ದುಲ್ಲಿಖಿತೋ। ನ ಹಿ ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾ ಕೋಪಾದಯೋ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೭ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾ, ‘‘ನ ಚ ಯುತ್ತಿತೋ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಝಾನಲಾಭಿನೋ ತದಭಾವಾ’’ತಿ ಆಚರಿಯೋ ವದತಿ, ತಂ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜತ್ತಯಸ್ಸ ಉತ್ತರುತ್ತರವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗನಿದಸ್ಸನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉತ್ತರುತ್ತರವಿಸೇಸಾ ಚೇಭಾಸಂ ಅತ್ತದುಕ್ಖಪರದುಕ್ಖದಸ್ಸನತದುಪಸಮತ್ತದೀಪನತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭಗವಾ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣೇನ ಪರಸ್ಸ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣೇನ ತದುಭಯವೂಪಸಮತ್ತಞ್ಚ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ತಂ ದೇಸೇತಿ, ಪಠಮೇನ ವಾ ಅತ್ತದುಕ್ಖದಸ್ಸನತೋ ಅತ್ತಸಿನೇಹಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ದೀಪೇತಿ। ದುತಿಯೇನ ಪರದುಕ್ಖದಸ್ಸನತೋ ಪರೇಸು ಕೋಪಪರಿಚ್ಚಾಗಂ, ತತಿಯೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗದಸ್ಸನತೋ ಮೋಹಪರಿಚ್ಚಾಗಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ। ಏವಂ ನಾನಾಗುಣವಿಸೇಸದೀಪನತೋ ಇಮಸ್ಸೇವ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾದ್ವಯಸ್ಸ ಇಧ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
So evaṃ samāhite evaṃ āneñjappatteti yojanā veditabbā dutiyavikappe, nīvaraṇadūrībhāvena vitakkādisamatikkamenāti paṭhamajjhānādīnaṃ kiccasaṅgaṇhanato. Ayaṃ yojanā paṭhamavikappe na sambhavati ‘‘parisuddhetiādīsu panā’’ti vacanena ‘‘eva’’nti padassa anuppabandhanivāraṇato. Teneva ‘‘upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhe’’tiādimāha. Icchāvacarānanti ‘‘aho vatāhaṃ āpattiñceva āpanno assaṃ, na ca maṃ bhikkhū jāneyyu’’ntiādinā (ma. ni. 1.60) nayena uppannaicchāvasena pavattānaṃ kopaapaccayānaṃ abhāvena anaṅgaṇeti attho. Ettha ca pana yathāvuttappakārā icchāpi paṭhamajjhānādīnaṃ adhigamāya antarāyikā ‘‘sampajānamusāvādo kho panāyasmanto antarāyiko dhammo’’ti (mahāva. 134) vuttattā, pageva icchāvacarā kopaapaccayā, tasmā vuttaṃ ‘‘jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ pāpakānaṃ icchāvacarāna’’ntiādi. Katthaci pana ‘‘jhānapaṭilābhapaccayānaṃ icchāvacarāna’’nti potthakesu pāṭho dissati, so pamādalekho, gaṇṭhipade ca ‘‘aho vata satthā mamaññeva paṭipucchitvā dhammaṃ deseyyā’’ti yo tadattho likhito, so dullikhito. Na hi jhānapaṭilābhapaccayā kopādayo anaṅgaṇasutte (ma. ni. 1.57 ādayo) vuttā, ‘‘na ca yuttito sambhavanti jhānalābhino tadabhāvā’’ti ācariyo vadati, taṃ vīmaṃsitabbaṃ. Ettha vijjattayassa uttaruttaravisesadassanatthaṃ ‘‘so evaṃ samāhite citte’’tiādinā punappunaṃ aṭṭhaṅganidassanaṃ katanti veditabbaṃ. Uttaruttaravisesā cebhāsaṃ attadukkhaparadukkhadassanatadupasamattadīpanato veditabbā. Bhagavā hi pubbenivāsānussatiñāṇena attano anantasaṃsāradukkhaṃ passitvā, cutūpapātañāṇena parassa ca lokassa āsavakkhayañāṇena tadubhayavūpasamattañca passitvā taṃ deseti, paṭhamena vā attadukkhadassanato attasinehapariccāgaṃ dīpeti. Dutiyena paradukkhadassanato paresu kopapariccāgaṃ, tatiyena ariyamaggadassanato mohapariccāgañca dīpeti. Evaṃ nānāguṇavisesadīpanato imasseva lokiyābhiññādvayassa idha gahaṇaṃ katanti veditabbaṃ.
ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತಜಾತಿ ಏವ ನಿವಾಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತೀತಜಾತೀಸೂ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಜಾತಿಯಾ ಏಕದೇಸೇಪಿ ನಿವಾಸವೋಹಾರಸಿದ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ। ಪಾಳಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಸಕಲಜಾತಿಯಾ ಅನುಸ್ಸರಣಮೇವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತದೇಕದೇಸಾನುಸ್ಸರಣಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಕತಂ ಓಕಾಸಾದಿಸಙ್ಗಹತ್ಥಞ್ಚ। ‘‘ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಾದೀಸೂ’’ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನಿವುತ್ಥಲೋಕಧಾತುದೀಪರಟ್ಠನಗರಗಾಮಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಗಣ್ಠಿಪದೇ ಪನ ‘‘ತೇಸಂ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಾದೀನಿ ನ ಭಗವತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಕಾಲೇ ವಿಞ್ಞಾತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿತೋ ಲೋಕಿಯಾನಿ ವಿಞ್ಞಾತಾನೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಾಧಿಕಾರೇ ‘‘ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಾದಕಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸಮೇನ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ನ ಹಿ ಅರಿಯೇ ಅಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಕಿಮತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಸ್ಸತಿ ವುತ್ತಾ, ನನು ಏಸ ವಿಜ್ಜಾಧಿಕಾರೋತಿ ಚೇ? ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ, ಅತೀತಧಮ್ಮಾನಂ ಸತಿಯಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಚ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಅನುಸ್ಸರಾಮೀ’’ತಿ।
Yasmā atītajāti eva nivāso, tasmā ‘‘atītajātīsū’’ti na vattabbanti ce? Na, jātiyā ekadesepi nivāsavohārasiddhidassanato. Pāḷiyaṃ kiñcāpi ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’tiādivacanena sakalajātiyā anussaraṇameva pubbenivāsānussati viya dissati, na evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tadekadesānussaraṇampi pubbenivāsānussati evāti dassanatthaṃ, bhummavacanaṃ kataṃ okāsādisaṅgahatthañca. ‘‘Chinnavaṭumakānussaraṇādīsū’’ti ādi-saddena anivutthalokadhātudīparaṭṭhanagaragāmādiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Gaṇṭhipade pana ‘‘tesaṃ chinnavaṭumakānaṃ lokuttarasīlādīni na bhagavatā bodhisattakāle viññātānī’’ti vuttaṃ. Atthāpattito lokiyāni viññātānīti āpajjati, taṃ dibbacakkhuñāṇādhikāre ‘‘ariyānaṃ upavādakā’’ti vacanena samentaṃ viya dissati. Na hi ariye apassantassa evaṃ hoti. Kimatthaṃ panettha anussati vuttā, nanu esa vijjādhikāroti ce? Ādikammikassa sativasena nibbattito, atītadhammānaṃ satiyā visesādhikārattā ca. Vuttañhi ‘‘anussarāmī’’ti.
‘‘ವತ್ತಮಾನೇಸು ವಿಜ್ಜಾನ-ಮತೀತೇಸ್ವಸ್ಸ ಸರತಿ।
‘‘Vattamānesu vijjāna-matītesvassa sarati;
ಅನಾಗತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು, ಸರತಿ ವಿಜ್ಜಾನ ಪಣಿಧೀ’’ತಿ॥
Anāgatesu dhammesu, sarati vijjāna paṇidhī’’ti.
ಆಚರಿಯಕುಮಾರಿತೇನ ಸಿಲೋಕೋಪಿ ವುತ್ತೋ।
Ācariyakumāritena silokopi vutto.
ತತ್ಥ ರಾಗೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ। ದೋಸೇ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ। ಮೋಹೇ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋ। ಕೇಚಿ ‘‘ದೋಸೇ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ, ರಾಗೇ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ, ಮೋಹೇ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಅಮುತ್ರಾತಿ ಚಿತ್ತಂ, ವಚನಂ ವಾ ಭವಾದಿನಿಯಮೇನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಭವೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂನಾಮೋ ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಮೂಲಕಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರನಿವಾಸಂ ದೀಪೇತಿ। ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋ ಸಯಂಪತಿತಫಲಾಹಾರೋ। ಚತುರಾಸೀತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಪರಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾತಿ ಪಣಿಧಾನತೋ ಪುಬ್ಬೇ। ಪಟಿನಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ನ ಹೋತಿ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಲಾಭೀನಂ ಪನೇತಂ ಆನುಭಾವಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇ ವುತ್ತಂ। ಅಮುತ್ರಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಠಮಯೋಜನಾಯಂ ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತವಸೇನ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಅನುಲೋಮವಸೇನ। ‘‘ಪಟಿಲೋಮವಸೇನಾ’’ತಿಪಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ। ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನೇಕಾಸು ಕಪ್ಪಕೋಟೀಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ತನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಧಾರಣೇನ ಫಲಸಾಧಾರಣತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಆದರಂ ಜನೇತಿ, ಅತ್ತಾನಮೇವೇಕಂ ಉಕ್ಕಂಸೇತೀತಿ ವಚನಂ ನಿವಾರೇತಿ। ‘‘ಸಾಧು ಖೋ ಪನ ತಥಾರೂಪಾನಂ ಅರಹತಂ ದಸ್ಸನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತೇ ಏವ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಪಠಮಾ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿದಾತಿ ವಚನೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಸ್ಸ ಬಹುಪಟಲಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನ ಅಟ್ಠಗುಣಿಸ್ಸರಿಯಾದಿನಾ ಅನಭಿನಿಬ್ಭಿದಂ ದೀಪೇತಿ।
Tattha rāge ussannatare tejosaṃvaṭṭo. Dose āposaṃvaṭṭo. Mohe vāyosaṃvaṭṭo. Keci ‘‘dose tejosaṃvaṭṭo, rāge āposaṃvaṭṭo, mohe vāyosaṃvaṭṭo’’ti vadanti. Yasmā amutrāti cittaṃ, vacanaṃ vā bhavādiniyamena hoti, tasmā ‘‘bhave vā’’tiādi. Evaṃnāmo evaṃgottoti padadvayena ajjhattabahiddhāmūlakaṃ paññattisaṅkhātaṃ gocaranivāsaṃ dīpeti. Pavattaphalabhojano sayaṃpatitaphalāhāro. Caturāsītikappasahassaparamāyupariyanto vāti paṇidhānato pubbe. Paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ na hoti. ‘‘Pubbenivāsānussatiñāṇalābhīnaṃ panetaṃ ānubhāvaparidīpana’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ. Amutrāti ettha paṭhamayojanāyaṃ sīhokkantavasena anussaraṇaṃ vuttaṃ, tañca kho anulomavasena. ‘‘Paṭilomavasenā’’tipi likhanti, taṃ duviññeyyaṃ. Sīhokkantaṃ dassetuṃ ‘‘anekāsu kappakoṭīsū’’tiādi vuttaṃ. Yathā tanti nidassanena paṭipattisādhāraṇena phalasādhāraṇataṃ dassento brāhmaṇassa ādaraṃ janeti, attānamevekaṃ ukkaṃsetīti vacanaṃ nivāreti. ‘‘Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti tassa pubbe uppannacitte eva niyojeti. Paṭhamā abhinibbhidāti vacanena avijjaṇḍakosassa bahupaṭalabhāvaṃ dasseti, tena aṭṭhaguṇissariyādinā anabhinibbhidaṃ dīpeti.
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pubbenivāsakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ • Mahāvibhaṅga / ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡಂ • Verañjakaṇḍaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾ • Pubbenivāsakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾ • Pubbenivāsakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Pubbenivāsakathāvaṇṇanā