Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Pubbenivāsakathāvaṇṇanā
੧੨. ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਝਾਨਾਨਂ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਤ੍ਥਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਕੁਸਲਾਨਂ ਭવੋਕ੍ਕਮਨਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਭવੋਕ੍ਕਮਨਤ੍ਥਾਨੀ’’ਤਿ। ਅਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਸੇਸਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ‘‘ਪਾਦਕਤ੍ਥਾਨੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਪਾਦਕਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇਨ ਪਾਦਕਭੂਤਾਨਮ੍ਪਿ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਭવੋਕ੍ਕਮਨਤਾવਹਤਂ, ਇਤਰੇਸਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਪਾਦਕਤਾવਹਤਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਸਭਾਗਤ੍ਤਾ ਜવਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਾਨਿ ਸਮਾਨਾਨਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਾਨਿ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਾਨਿ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਦੀਪੇਤਿ, ਤਥਾ ਪਾਦਕਾਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਹਿ ਚਤੁਤ੍ਥਮੇવ ਪਾਦਕਂ, ਨ ਇਤਰਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤਤਿਯਂ ਪਾਦਕਂ, ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਂ, ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪਠਮਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨੀ’’ਤਿ ਯਥਾਲਾਭਤੋ વੁਤ੍ਤਂ।
12. Cittekaggatāsabhāgattā jhānānaṃ ‘‘kesañci cittekaggatatthānī’’ti āha. Kusalānaṃ bhavokkamanasabhāgattā ‘‘kesañci bhavokkamanatthānī’’ti. Asabhāgattā sesaṭṭhānesu ‘‘pādakatthānī’’ti avatvā ‘‘pādakānī’’ti āha. Tena pādakabhūtānampi yathāsambhavaṃ cittekaggatā bhavokkamanatāvahataṃ, itaresaṃ yathāsambhavaṃ pādakatāvahatañca dīpeti. Asabhāgattā javanavipassanāpādakāni samānāni abhiññāpādakāni ca honti, abhiññāpādakāni ca vipassanāpādakāni hontītipi dīpeti, tathā pādakābhāvaṃ dīpeti. Abhiññāya hi catutthameva pādakaṃ, na itarāni. Tesu catutthassa tatiyaṃ pādakaṃ, tatiyassa dutiyaṃ, dutiyassa paṭhamanti. Atha vā ‘‘cattāri jhānānī’’ti yathālābhato vuttaṃ.
વਿਨਯਨਿਦਾਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, વੇਰਞ੍ਜਨਿવਾਸਕਪ੍ਪਨਂ।
Vinayanidānanimittaṃ, verañjanivāsakappanaṃ;
ਸਤ੍ਥੁ ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ, વਿਜ੍ਜਤ੍ਤਯਮਾਹ વੇਰਞ੍ਜੇ॥
Satthu yasmā tasmā bhagavā, vijjattayamāha verañje.
વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘વਿਨਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾ)। ਸੀਲવਤੋ ਹਿ ਸੀਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਰਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਦਿવਾਠਾਨੇਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨਿਸਜ੍ਜਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤੀਤਕਿਰਿਯਾਨੁਸ੍ਸਰਣਬਹੁਲਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿવਿਜ੍ਜਾ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ। ਤਥਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤਿਪਰਿਗ੍ਗਹਣਸੀਲਤਾਯ ਚੁਤੂਪਪਾਤਞਾਣਂ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ, ਉਦਕਾਦੀਸੁ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤ ਦਸ੍ਸਨਸੀਲਤਾਯ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਂ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਮੇਥੁਨਸਂਯੋਗਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ, ਕਾਮਾਸવਾਦਿਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਅਖਣ੍ਡਾਦਿਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਂ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਨਯਨਿਦਾਨੇ વਿਜ੍ਜਤ੍ਤਯਮੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਯੇਸਞ੍ਚ ਗੁਣਾਨਂ ਦਾਯਕਂ ਅਹੋਸਿ, ਤੇਸਂ ਏਕਦੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ વਿਜ੍ਜਤ੍ਤਯਪਟਿਲਾਭਮਤ੍ਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਸਿਯਾਤਿ।
Vuttañhetaṃ ‘‘vinaye suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāyā’’tiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā). Sīlavato hi sīlapaccavekkhaṇatthaṃ rattiṭṭhānadivāṭhānesu nisinnassa nisajjanato paṭṭhāya attano atītakiriyānussaraṇabahulatāya pubbenivāsānussativijjā appakasirena samijjhati. Tathā attānaṃ paṭicca sattānaṃ cutipariggahaṇasīlatāya cutūpapātañāṇaṃ appakasirena samijjhati, udakādīsu sukhumatta dassanasīlatāya dibbacakkhuñāṇaṃ samijjhati. Yasmā sattavidhamethunasaṃyogaparivajjanena, kāmāsavādiparivajjanena vā brahmacariyaṃ akhaṇḍādibhāvaṃ pāpuṇāti, tasmāssa āsavakkhayañāṇaṃ appakasirena samijjhatīti ettha vinayanidāne vijjattayameva dassitaṃ, tasmā āha ‘‘yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi, tesaṃ ekadesaṃ dassento’’ti, aññathā vijjattayapaṭilābhamattappasaṅgo siyāti.
ਸੋ ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਕੇવਲਂ ਪੁਰਿਮਜ੍ਝਾਨਤ੍ਤਿਕਮੇવ, ਤਥਾਪਿ ਕੇવਲਂ ਪੁਰਿਮਜ੍ਝਾਨਤ੍ਤਿਕਮੇવ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਕ੍ਕਮਨਿਦਸ੍ਸਨਮੇਤਂ, ਇਮਿਨਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਾਦਿਨਾ ਕਮੇਨ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਆਹ, ਤਂ ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਚੇ? ਸਮ੍ਭਾਰਭੂਮਿਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੩੮੧) ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਝਾਨਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪੀਤਿਫਰਣੇਨ ਚ ਸੁਖਫਰਣੇਨ ਚ ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਲਹੁਮੁਦੁਕਮ੍ਮਞ੍ਞਕਾਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਇਦ੍ਧਿਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨਤੋ ਸਮ੍ਭਾਰਭੂਮਿਯੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਪਨ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਪਕਤਿਭੂਮਿ ਏવਾ’’ਤਿ। ਇਦਮੇવ વਾ ਅਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਾਨੀ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ ਏવਨ੍ਤਿ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਕਤਿਭੂਮੀਤਿ ਚੇ? ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਤੋ ਪਰਸ੍ਸ ਸਮਾਹਿਤਾਦਿਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨਿਨ੍ਨਾਮੇਸਿ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤੇ ਪਕਤਿਭੂਮਿਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕੇ ਜਾਤੇ ਪਰਿਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤਂ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਾਯ ਅਭਿਨਿਨ੍ਨਾਮੇਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਾਧਿਗਮਤ੍ਥਾਯ ਪਰਿਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ। ਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਾਭਿਮੁਖਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਪਨ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਤੋ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਞਾਣਾਦੀਨਂ ਨੀਹਰਣਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਪਕਪ੍ਪਿਤੋ।
So evanti iminā kiñcāpi catunnaṃ jhānānaṃ pubbabhāgapaṭipadāpi saṅgahaṃ gacchati, na kevalaṃ purimajjhānattikameva, tathāpi kevalaṃ purimajjhānattikameva gaṇhanto ‘‘evanti catutthajjhānakkamanidassanametaṃ, iminā paṭhamajjhānādhigamādinā kamena catutthajjhānaṃ paṭilabhitvāti vuttaṃ hotī’’ti āha, taṃ kasmāti ce? Sambhārabhūmittā. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.381) ‘‘ettha ca purimāni tīṇi jhānāni yasmā pītipharaṇena ca sukhapharaṇena ca sukhasaññañca lahusaññañca okkamitvā lahumudukammaññakāyo hutvā iddhiṃ pāpuṇāti, tasmā iminā pariyāyena iddhilābhāya saṃvattanato sambhārabhūmiyoti veditabbāni. Catutthajjhānaṃ pana iddhilābhāya pakatibhūmi evā’’ti. Idameva vā atthaṃ sandhāyāha ‘‘pubbe imāni cattāri jhānāni kesañci abhiññāpādakānī’’ti. Yadi evaṃ catutthajjhānampi antokatvā evanti kimatthaṃ na vuttaṃ. Tañhi pakatibhūmīti ce? Na vattabbaṃ, catutthajjhānato parassa samāhitādibhāvappattassa cittassa atthibhāvappasaṅgato. Yasmā yasmiṃ sati ‘‘pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṃ abhininnāmesi’’nti vuttaṃ, tasmā tasmiṃ catutthajjhānacitte pakatibhūmibhāvappatte abhiññāpādake jāte parikammacittaṃ ‘‘pubbenivāsānussatiñāṇāya abhininnāmesi’’nti āha. Abhinīhārakkhamaṃ hotīti ettha taṃ iddhividhādhigamatthāya parikammacittaṃ abhinīharati. Kasiṇārammaṇato apanetvā iddhividhābhimukhaṃ pesesi. Gaṇṭhipade pana ‘‘abhiññāpādakajjhānato iddhividhañāṇādīnaṃ nīharaṇattha’’nti vuttattā abhinīhārakkhamanti attho pakappito.
ਸੋ ਏવਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਏવਂ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ, ਨੀવਰਣਦੂਰੀਭਾવੇਨ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਨਾਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਕਿਚ੍ਚਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ। ਅਯਂ ਯੋਜਨਾ ਪਠਮવਿਕਪ੍ਪੇ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਨਿવਾਰਣਤੋ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਭਾવੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਹੋ વਤਾਹਂ ਆਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚੇવ ਆਪਨ੍ਨੋ ਅਸ੍ਸਂ, ਨ ਚ ਮਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਜਾਨੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੦) ਨਯੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਇਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਕੋਪਅਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਙ੍ਗਣੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਇਚ੍ਛਾਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ‘‘ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੋ ਖੋ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਪਗੇવ ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾ ਕੋਪਅਪਚ੍ਚਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਝਾਨਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਨ ‘‘ਝਾਨਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਪਾਠੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਪਮਾਦਲੇਖੋ, ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਚ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਸਤ੍ਥਾ ਮਮਞ੍ਞੇવ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਯੋ ਤਦਤ੍ਥੋ ਲਿਖਿਤੋ, ਸੋ ਦੁਲ੍ਲਿਖਿਤੋ। ਨ ਹਿ ਝਾਨਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਯਾ ਕੋਪਾਦਯੋ ਅਨਙ੍ਗਣਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੭ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਾ, ‘‘ਨ ਚ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਝਾਨਲਾਭਿਨੋ ਤਦਭਾવਾ’’ਤਿ ਆਚਰਿਯੋ વਦਤਿ, ਤਂ વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸੋ ਏવਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰવਿਸੇਸਾ ਚੇਭਾਸਂ ਅਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਪਰਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨਤਦੁਪਸਮਤ੍ਤਦੀਪਨਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਭਗવਾ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਨ੍ਤਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ, ਚੁਤੂਪਪਾਤਞਾਣੇਨ ਪਰਸ੍ਸ ਚ ਲੋਕਸ੍ਸ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣੇਨ ਤਦੁਭਯવੂਪਸਮਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਪਠਮੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨਤੋ ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਦੁਤਿਯੇਨ ਪਰਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਰੇਸੁ ਕੋਪਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ, ਤਤਿਯੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨਤੋ ਮੋਹਪਰਿਚ੍ਚਾਗਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤਿ। ਏવਂ ਨਾਨਾਗੁਣવਿਸੇਸਦੀਪਨਤੋ ਇਮਸ੍ਸੇવ ਲੋਕਿਯਾਭਿਞ੍ਞਾਦ੍વਯਸ੍ਸ ਇਧ ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
So evaṃ samāhite evaṃ āneñjappatteti yojanā veditabbā dutiyavikappe, nīvaraṇadūrībhāvena vitakkādisamatikkamenāti paṭhamajjhānādīnaṃ kiccasaṅgaṇhanato. Ayaṃ yojanā paṭhamavikappe na sambhavati ‘‘parisuddhetiādīsu panā’’ti vacanena ‘‘eva’’nti padassa anuppabandhanivāraṇato. Teneva ‘‘upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhe’’tiādimāha. Icchāvacarānanti ‘‘aho vatāhaṃ āpattiñceva āpanno assaṃ, na ca maṃ bhikkhū jāneyyu’’ntiādinā (ma. ni. 1.60) nayena uppannaicchāvasena pavattānaṃ kopaapaccayānaṃ abhāvena anaṅgaṇeti attho. Ettha ca pana yathāvuttappakārā icchāpi paṭhamajjhānādīnaṃ adhigamāya antarāyikā ‘‘sampajānamusāvādo kho panāyasmanto antarāyiko dhammo’’ti (mahāva. 134) vuttattā, pageva icchāvacarā kopaapaccayā, tasmā vuttaṃ ‘‘jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ pāpakānaṃ icchāvacarāna’’ntiādi. Katthaci pana ‘‘jhānapaṭilābhapaccayānaṃ icchāvacarāna’’nti potthakesu pāṭho dissati, so pamādalekho, gaṇṭhipade ca ‘‘aho vata satthā mamaññeva paṭipucchitvā dhammaṃ deseyyā’’ti yo tadattho likhito, so dullikhito. Na hi jhānapaṭilābhapaccayā kopādayo anaṅgaṇasutte (ma. ni. 1.57 ādayo) vuttā, ‘‘na ca yuttito sambhavanti jhānalābhino tadabhāvā’’ti ācariyo vadati, taṃ vīmaṃsitabbaṃ. Ettha vijjattayassa uttaruttaravisesadassanatthaṃ ‘‘so evaṃ samāhite citte’’tiādinā punappunaṃ aṭṭhaṅganidassanaṃ katanti veditabbaṃ. Uttaruttaravisesā cebhāsaṃ attadukkhaparadukkhadassanatadupasamattadīpanato veditabbā. Bhagavā hi pubbenivāsānussatiñāṇena attano anantasaṃsāradukkhaṃ passitvā, cutūpapātañāṇena parassa ca lokassa āsavakkhayañāṇena tadubhayavūpasamattañca passitvā taṃ deseti, paṭhamena vā attadukkhadassanato attasinehapariccāgaṃ dīpeti. Dutiyena paradukkhadassanato paresu kopapariccāgaṃ, tatiyena ariyamaggadassanato mohapariccāgañca dīpeti. Evaṃ nānāguṇavisesadīpanato imasseva lokiyābhiññādvayassa idha gahaṇaṃ katanti veditabbaṃ.
ਯਸ੍ਮਾ ਅਤੀਤਜਾਤਿ ਏવ ਨਿવਾਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਤੀਤਜਾਤੀਸੂ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ, ਜਾਤਿਯਾ ਏਕਦੇਸੇਪਿ ਨਿવਾਸવੋਹਾਰਸਿਦ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ ਸਕਲਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਮੇવ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਦੇਕਦੇਸਾਨੁਸ੍ਸਰਣਮ੍ਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ ਕਤਂ ਓਕਾਸਾਦਿਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਞ੍ਚ। ‘‘ਛਿਨ੍ਨવਟੁਮਕਾਨੁਸ੍ਸਰਣਾਦੀਸੂ’’ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਿવੁਤ੍ਥਲੋਕਧਾਤੁਦੀਪਰਟ੍ਠਨਗਰਗਾਮਾਦਿਗ੍ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਪਨ ‘‘ਤੇਸਂ ਛਿਨ੍ਨવਟੁਮਕਾਨਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੀਲਾਦੀਨਿ ਨ ਭਗવਤਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਕਾਲੇ વਿਞ੍ਞਾਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਲੋਕਿਯਾਨਿ વਿਞ੍ਞਾਤਾਨੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਧਿਕਾਰੇ ‘‘ਅਰਿਯਾਨਂ ਉਪવਾਦਕਾ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਸਮੇਨ੍ਤਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਰਿਯੇ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ। ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਨਨੁ ਏਸ વਿਜ੍ਜਾਧਿਕਾਰੋਤਿ ਚੇ? ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਸਤਿવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ, ਅਤੀਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਤਿਯਾ વਿਸੇਸਾਧਿਕਾਰਤ੍ਤਾ ਚ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਅਨੁਸ੍ਸਰਾਮੀ’’ਤਿ।
Yasmā atītajāti eva nivāso, tasmā ‘‘atītajātīsū’’ti na vattabbanti ce? Na, jātiyā ekadesepi nivāsavohārasiddhidassanato. Pāḷiyaṃ kiñcāpi ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’tiādivacanena sakalajātiyā anussaraṇameva pubbenivāsānussati viya dissati, na evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tadekadesānussaraṇampi pubbenivāsānussati evāti dassanatthaṃ, bhummavacanaṃ kataṃ okāsādisaṅgahatthañca. ‘‘Chinnavaṭumakānussaraṇādīsū’’ti ādi-saddena anivutthalokadhātudīparaṭṭhanagaragāmādiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Gaṇṭhipade pana ‘‘tesaṃ chinnavaṭumakānaṃ lokuttarasīlādīni na bhagavatā bodhisattakāle viññātānī’’ti vuttaṃ. Atthāpattito lokiyāni viññātānīti āpajjati, taṃ dibbacakkhuñāṇādhikāre ‘‘ariyānaṃ upavādakā’’ti vacanena samentaṃ viya dissati. Na hi ariye apassantassa evaṃ hoti. Kimatthaṃ panettha anussati vuttā, nanu esa vijjādhikāroti ce? Ādikammikassa sativasena nibbattito, atītadhammānaṃ satiyā visesādhikārattā ca. Vuttañhi ‘‘anussarāmī’’ti.
‘‘વਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ વਿਜ੍ਜਾਨ-ਮਤੀਤੇਸ੍વਸ੍ਸ ਸਰਤਿ।
‘‘Vattamānesu vijjāna-matītesvassa sarati;
ਅਨਾਗਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਸਰਤਿ વਿਜ੍ਜਾਨ ਪਣਿਧੀ’’ਤਿ॥
Anāgatesu dhammesu, sarati vijjāna paṇidhī’’ti.
ਆਚਰਿਯਕੁਮਾਰਿਤੇਨ ਸਿਲੋਕੋਪਿ વੁਤ੍ਤੋ।
Ācariyakumāritena silokopi vutto.
ਤਤ੍ਥ ਰਾਗੇ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਰੇ ਤੇਜੋਸਂવਟ੍ਟੋ। ਦੋਸੇ ਆਪੋਸਂવਟ੍ਟੋ। ਮੋਹੇ વਾਯੋਸਂવਟ੍ਟੋ। ਕੇਚਿ ‘‘ਦੋਸੇ ਤੇਜੋਸਂવਟ੍ਟੋ, ਰਾਗੇ ਆਪੋਸਂવਟ੍ਟੋ, ਮੋਹੇ વਾਯੋਸਂવਟ੍ਟੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਮੁਤ੍ਰਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, વਚਨਂ વਾ ਭવਾਦਿਨਿਯਮੇਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਭવੇ વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂਨਾਮੋ ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਮੂਲਕਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਗੋਚਰਨਿવਾਸਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਪવਤ੍ਤਫਲਭੋਜਨੋ ਸਯਂਪਤਿਤਫਲਾਹਾਰੋ। ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਪਰਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ વਾਤਿ ਪਣਿਧਾਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਂ ਨ ਹੋਤਿ। ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਲਾਭੀਨਂ ਪਨੇਤਂ ਆਨੁਭਾવਪਰਿਦੀਪਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਮੁਤ੍ਰਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਠਮਯੋਜਨਾਯਂ ਸੀਹੋਕ੍ਕਨ੍ਤવਸੇਨ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਨੁਲੋਮવਸੇਨ। ‘‘ਪਟਿਲੋਮવਸੇਨਾ’’ਤਿਪਿ ਲਿਖਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ। ਸੀਹੋਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਨੇਕਾਸੁ ਕਪ੍ਪਕੋਟੀਸੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਸਾਧਾਰਣੇਨ ਫਲਸਾਧਾਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਆਦਰਂ ਜਨੇਤਿ, ਅਤ੍ਤਾਨਮੇવੇਕਂ ਉਕ੍ਕਂਸੇਤੀਤਿ વਚਨਂ ਨਿવਾਰੇਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ ਖੋ ਪਨ ਤਥਾਰੂਪਾਨਂ ਅਰਹਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੇ ਏવ ਨਿਯੋਜੇਤਿ। ਪਠਮਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਦਾਤਿ વਚਨੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਸ੍ਸ ਬਹੁਪਟਲਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤੇਨ ਅਟ੍ਠਗੁਣਿਸ੍ਸਰਿਯਾਦਿਨਾ ਅਨਭਿਨਿਬ੍ਭਿਦਂ ਦੀਪੇਤਿ।
Tattha rāge ussannatare tejosaṃvaṭṭo. Dose āposaṃvaṭṭo. Mohe vāyosaṃvaṭṭo. Keci ‘‘dose tejosaṃvaṭṭo, rāge āposaṃvaṭṭo, mohe vāyosaṃvaṭṭo’’ti vadanti. Yasmā amutrāti cittaṃ, vacanaṃ vā bhavādiniyamena hoti, tasmā ‘‘bhave vā’’tiādi. Evaṃnāmo evaṃgottoti padadvayena ajjhattabahiddhāmūlakaṃ paññattisaṅkhātaṃ gocaranivāsaṃ dīpeti. Pavattaphalabhojano sayaṃpatitaphalāhāro. Caturāsītikappasahassaparamāyupariyanto vāti paṇidhānato pubbe. Paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ na hoti. ‘‘Pubbenivāsānussatiñāṇalābhīnaṃ panetaṃ ānubhāvaparidīpana’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ. Amutrāti ettha paṭhamayojanāyaṃ sīhokkantavasena anussaraṇaṃ vuttaṃ, tañca kho anulomavasena. ‘‘Paṭilomavasenā’’tipi likhanti, taṃ duviññeyyaṃ. Sīhokkantaṃ dassetuṃ ‘‘anekāsu kappakoṭīsū’’tiādi vuttaṃ. Yathā tanti nidassanena paṭipattisādhāraṇena phalasādhāraṇataṃ dassento brāhmaṇassa ādaraṃ janeti, attānamevekaṃ ukkaṃsetīti vacanaṃ nivāreti. ‘‘Sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti tassa pubbe uppannacitte eva niyojeti. Paṭhamā abhinibbhidāti vacanena avijjaṇḍakosassa bahupaṭalabhāvaṃ dasseti, tena aṭṭhaguṇissariyādinā anabhinibbhidaṃ dīpeti.
ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pubbenivāsakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡਂ • Verañjakaṇḍaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਕਥਾ • Pubbenivāsakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਕਥਾ • Pubbenivāsakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Pubbenivāsakathāvaṇṇanā