| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
មហាវគ្គោ
Mahāvaggo
១. បុគ្គលកថា
1. Puggalakathā
១. សុទ្ធសច្ចិកដ្ឋោ
1. Suddhasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១. តត្ថ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ អយំ បុច្ឆា។ អាមន្តាតិ អយំ បដិជាននា។ កស្ស បនាយំ បុច្ឆា, កស្ស បដិជាននាតិ? អសុកស្សាតិ ន វត្តព្ពា។ ភគវតា ហិ ឥមស្មិំ បករណេ នានប្បការានំ លទ្ធីនំ វិសោធនត្ថំ តន្តិវសេន មាតិកា ឋបិតា។ សា ថេរេន សត្ថារា ទិន្ននយេ ឋត្វា តន្តិវសេន វិភត្តា។ ន ហិ ថេរោ យត្តកា ឯត្ថ វាទមគ្គា ទស្សិតា, តត្តកេហិ វាទីហិ សទ្ធិំ វាទេន វិគ្គាហិកកថំ កថេសិ។ ឯវំ សន្តេបិ បន តាសំ តាសំ កថានំ អត្ថស្ស សុខាវធារណត្ថំ សកវាទីបុច្ឆា, បរវាទីបុច្ឆា, សកវាទីបដិញ្ញា, បរវាទីបដិញ្ញាតិ ឯវំ វិភាគំ ទស្សេត្វាវ អត្ថវណ្ណនំ ករិស្សាម។
1. Tattha puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti ayaṃ pucchā. Āmantāti ayaṃ paṭijānanā. Kassa panāyaṃ pucchā, kassa paṭijānanāti? Asukassāti na vattabbā. Bhagavatā hi imasmiṃ pakaraṇe nānappakārānaṃ laddhīnaṃ visodhanatthaṃ tantivasena mātikā ṭhapitā. Sā therena satthārā dinnanaye ṭhatvā tantivasena vibhattā. Na hi thero yattakā ettha vādamaggā dassitā, tattakehi vādīhi saddhiṃ vādena viggāhikakathaṃ kathesi. Evaṃ santepi pana tāsaṃ tāsaṃ kathānaṃ atthassa sukhāvadhāraṇatthaṃ sakavādīpucchā, paravādīpucchā, sakavādīpaṭiññā, paravādīpaṭiññāti evaṃ vibhāgaṃ dassetvāva atthavaṇṇanaṃ karissāma.
បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ ហិ អយំ សកវាទីបុច្ឆា។ តាយ ‘‘យេ អត្ថិ បុគ្គលោតិ ឯវំលទ្ធិកា បុគ្គលវាទិនោ, តេ ឯវំ បុច្ឆិតព្ពា’’តិ ទីបេតិ។ កេ បន បុគ្គលវាទិនោតិ? សាសនេ វជ្ជិបុត្តកា ចេវ សមិតិយា ច ពហិទ្ធា ច ពហូ អញ្ញតិត្ថិយា។ តត្ថ បុគ្គលោតិ អត្តា, សត្តោ ជីវោ។ ឧបលព្ភតីតិ បញ្ញាយ ឧបគន្ត្វា លព្ភតិ, ញាយតីតិ អត្ថោ។ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ ឯត្ថ សច្ចិកដ្ឋោតិ មាយាមរីចិអាទយោ វិយ អភូតាការេន អគ្គហេតព្ពោ ភូតដ្ឋោ។ បរមត្ថោតិ អនុស្សវាទិវសេន អគ្គហេតព្ពោ ឧត្តមត្ថោ។ ឧភយេនាបិ យោ បរតោ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន, រូបញ្ច ឧបលព្ភតី’’តិអាទិនា ខន្ធាយតនធាតុឥន្ទ្រិយវសេន សត្តបញ្ញាសវិធោ ធម្មប្បភេទោ ទស្សិតោ ។ យថា សោ ភូតេន សភាវដ្ឋេន ឧបលព្ភតិ, ឯវំ តវ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ បុច្ឆតិ។ បរវាទី អាមន្តាតិ បដិជានាតិ។ បដិជាននញ្ហិ កត្ថចិ ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ អាគច្ឆតិ, កត្ថចិ ‘‘អាមោ’’តិ បដិជាននំ អាគច្ឆតិ។ ឥធ បន ‘‘អាមន្តា’’តិ អាគតំ។ តត្រាយំ អធិប្បាយោ – សោ ហិ យំ តំ បរតោ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’’តិ សុត្តំ អាគតំ, តំ គហេត្វា យស្មា បន ភគវា សច្ចវាទី ន វិសំវាទនបុរេក្ខារោ វាចំ ភាសតិ, នាបិ អនុស្សវាទិវសេន ធម្មំ ទេសេតិ, សទេវកំ បន លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ, តស្មា យោ តេន វុត្តោ ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’’តិ, សោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនេវ អត្ថីតិ លទ្ធិំ គហេត្វា ‘‘អាមន្តា’’តិ បដិជានាតិ។
Puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti hi ayaṃ sakavādīpucchā. Tāya ‘‘ye atthi puggaloti evaṃladdhikā puggalavādino, te evaṃ pucchitabbā’’ti dīpeti. Ke pana puggalavādinoti? Sāsane vajjiputtakā ceva samitiyā ca bahiddhā ca bahū aññatitthiyā. Tattha puggaloti attā, satto jīvo. Upalabbhatīti paññāya upagantvā labbhati, ñāyatīti attho. Saccikaṭṭhaparamatthenāti ettha saccikaṭṭhoti māyāmarīciādayo viya abhūtākārena aggahetabbo bhūtaṭṭho. Paramatthoti anussavādivasena aggahetabbo uttamattho. Ubhayenāpi yo parato ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthena, rūpañca upalabbhatī’’tiādinā khandhāyatanadhātuindriyavasena sattapaññāsavidho dhammappabhedo dassito . Yathā so bhūtena sabhāvaṭṭhena upalabbhati, evaṃ tava puggalo upalabbhatīti pucchati. Paravādī āmantāti paṭijānāti. Paṭijānanañhi katthaci ‘‘āma, bhante’’ti āgacchati, katthaci ‘‘āmo’’ti paṭijānanaṃ āgacchati. Idha pana ‘‘āmantā’’ti āgataṃ. Tatrāyaṃ adhippāyo – so hi yaṃ taṃ parato vuttaṃ bhagavatā – ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti suttaṃ āgataṃ, taṃ gahetvā yasmā pana bhagavā saccavādī na visaṃvādanapurekkhāro vācaṃ bhāsati, nāpi anussavādivasena dhammaṃ deseti, sadevakaṃ pana lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti, tasmā yo tena vutto ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti, so saccikaṭṭhaparamattheneva atthīti laddhiṃ gahetvā ‘‘āmantā’’ti paṭijānāti.
អថស្ស តាទិសស្ស លេសវចនស្ស ឆលវាទស្ស ឱកាសំ អទទមានោ សកវាទី យោ សច្ចិកដ្ឋោតិអាទិមាហ។ តត្រាយំ អធិប្បាយោ – យ្វាយំ បរតោ ‘‘សប្បច្ចយោ អប្បច្ចយោ, សង្ខតោ អសង្ខតោ, សស្សតោ, អសស្សតោ សនិមិត្តោ អនិមិត្តោ’’តិ ឯវំ បរិទីបិតោ រូបាទិសត្តបញ្ញាសវិធោ ធម្មប្បភេទោ អាគតោ; ន សម្មុតិសច្ចវសេន, នាបិ អនុស្សវាទិវសេន គហេតព្ពោ។ អត្តនោ បន ភូតតាយ ឯវ សច្ចិកដ្ឋោ, អត្តបច្ចក្ខតាយ ច បរមត្ថោ។ តំ សន្ធាយាហ – ‘‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ បរមត្ថោ, តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ។
Athassa tādisassa lesavacanassa chalavādassa okāsaṃ adadamāno sakavādī yo saccikaṭṭhotiādimāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – yvāyaṃ parato ‘‘sappaccayo appaccayo, saṅkhato asaṅkhato, sassato, asassato sanimitto animitto’’ti evaṃ paridīpito rūpādisattapaññāsavidho dhammappabhedo āgato; na sammutisaccavasena, nāpi anussavādivasena gahetabbo. Attano pana bhūtatāya eva saccikaṭṭho, attapaccakkhatāya ca paramattho. Taṃ sandhāyāha – ‘‘yo saccikaṭṭho paramattho, tato so puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti.
តតោតិ ករណវចនមេតំ, តស្មា តេន សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – រុប្បនាទិភេទេន វា សប្បច្ចយាទិភេទេន វា អាការេន យោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថោ ឧបលព្ភតិ, កិំ តេ បុគ្គលោបិ តេនាការេន ឧបលព្ភតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេតិ អវជាននា បរវាទិស្ស។ សោ ហិ តថារូបំ បុគ្គលំ អនិច្ឆន្តោ អវជានាតិ។ តត្រាយំ បទច្ឆេទោ – ‘ន ហិ ឯវំ វត្តព្ពេ’តិ, ន ហិ ឯវន្តិបិ វដ្ដតិ។ ទ្វិន្នម្បិ ឯវំ ន វត្តព្ពោតិ អត្ថោ។
Tatoti karaṇavacanametaṃ, tasmā tena saccikaṭṭhaparamatthena so puggalo upalabbhatīti ayamettha attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ruppanādibhedena vā sappaccayādibhedena vā ākārena yo saccikaṭṭhaparamattho upalabbhati, kiṃ te puggalopi tenākārena upalabbhatīti? Na hevaṃ vattabbeti avajānanā paravādissa. So hi tathārūpaṃ puggalaṃ anicchanto avajānāti. Tatrāyaṃ padacchedo – ‘na hi evaṃ vattabbe’ti, na hi evantipi vaṭṭati. Dvinnampi evaṃ na vattabboti attho.
អាជានាហិ និគ្គហន្តិ សកវាទិវចនំ។ យស្មា តេ បុរិមាយ វត្តព្ពបដិញ្ញាយ បច្ឆិមា នវត្តព្ពបដិញ្ញា, បច្ឆិមាយ ច បុរិមា ន សន្ធិយតិ, តស្មាបិ និគ្គហំ បត្តោ។ តំ និគ្គហំ ទោសំ អបរាធំ សម្បដិច្ឆាហីតិ អត្ថោ។ ឯវំ និគ្គហំ អាជានាបេត្វា ឥទានិ តំ ឋបនាយ ចេវ អនុលោមបដិលោមតោ បាបនារោបនានញ្ច វសេន បាកដំ ករោន្តោ ហញ្ចិ បុគ្គលោតិអាទិមាហ។ តត្ថ ហញ្ចិ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ យទិ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ, សចេ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ អត្ថោ។ អយំ តាវ បរវាទីបក្ខស្ស ឋបនតោ និគ្គហបាបនារោបនានំ លក្ខណភូតា អនុលោមឋបនា នាម។ តេន វត រេតិអាទិ អនុលោមបក្ខេ និគ្គហស្ស បាបិតត្តា អនុលោមបាបនា នាម។ តត្ថ តេនាតិ ការណវចនំ។ វតាតិ ឱកប្បនវចនំ។ រេតិ អាមន្តនវចនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – តេន, រេ វត្តព្ពេ វត, រេ ហម្ភោ, ភទ្រមុខ, តេន ការណេន វត្តព្ពោយេវាតិ។ យំ តត្ថ វទេសីតិអាទិ អនុលោមបក្ខេ និគ្គហស្ស អារោបិតត្តា អនុលោមរោបនា នាម។ យំ តស្ស បរិយោសានេ មិច្ឆាតិបទំ តស្ស បុរតោ ឥទំ តេ’តិ អាហរិតព្ពំ។ ឥទំ តេ មិច្ឆាតិ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ។ បរតោ ច បាឡិយំ ឯតំ អាគតមេវ។
Ājānāhi niggahanti sakavādivacanaṃ. Yasmā te purimāya vattabbapaṭiññāya pacchimā navattabbapaṭiññā, pacchimāya ca purimā na sandhiyati, tasmāpi niggahaṃ patto. Taṃ niggahaṃ dosaṃ aparādhaṃ sampaṭicchāhīti attho. Evaṃ niggahaṃ ājānāpetvā idāni taṃ ṭhapanāya ceva anulomapaṭilomato pāpanāropanānañca vasena pākaṭaṃ karonto hañci puggalotiādimāha. Tattha hañci puggalo upalabbhatīti yadi puggalo upalabbhati, sace puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti attho. Ayaṃ tāva paravādīpakkhassa ṭhapanato niggahapāpanāropanānaṃ lakkhaṇabhūtā anulomaṭhapanā nāma. Tena vata retiādi anulomapakkhe niggahassa pāpitattā anulomapāpanā nāma. Tattha tenāti kāraṇavacanaṃ. Vatāti okappanavacanaṃ. Reti āmantanavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – tena, re vattabbe vata, re hambho, bhadramukha, tena kāraṇena vattabboyevāti. Yaṃ tattha vadesītiādi anulomapakkhe niggahassa āropitattā anulomaropanā nāma. Yaṃ tassa pariyosāne micchātipadaṃ tassa purato idaṃ te’ti āharitabbaṃ. Idaṃ te micchāti ayañhettha attho. Parato ca pāḷiyaṃ etaṃ āgatameva.
នោ ចេ បន វត្តព្ពេតិអាទិ ‘‘ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ បដិក្ខិត្តបក្ខស្ស ឋបិតត្តា បដិលោមតោ និគ្គហបាបនារោបនានំ លក្ខណភូតា បដិលោមឋបនា នាម។ នោ ច វត រេតិអាទិ បដិលោមបក្ខេ និគ្គហស្ស បាបិតត្តា បដិលោមបាបនា នាម។ បុន យំ តត្ថ វទេសីតិអាទិ បដិលោមបក្ខេ និគ្គហស្ស អារោបិតត្តា បដិលោមរោបនា នាម។ ឥធាបិ បរិយោសានេ មិច្ឆាតិបទស្ស បុរតោ ឥទំ តេតិ អាហរិតព្ពមេវ។ បរតោបិ ឯវរូបេសុ ឋានេសុ ឯសេវ នយោ។
No ce pana vattabbetiādi ‘‘na hevaṃ vattabbe’’ti paṭikkhittapakkhassa ṭhapitattā paṭilomato niggahapāpanāropanānaṃ lakkhaṇabhūtā paṭilomaṭhapanā nāma. No ca vata retiādi paṭilomapakkhe niggahassa pāpitattā paṭilomapāpanā nāma. Puna yaṃ tattha vadesītiādi paṭilomapakkhe niggahassa āropitattā paṭilomaropanā nāma. Idhāpi pariyosāne micchātipadassa purato idaṃ teti āharitabbameva. Paratopi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.
តត្រាយំ អាទិតោ បដ្ឋាយ សង្ខេបត្ថោ – យទិ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន, តេន វត ភោ សោ ឧបលព្ភតីតិ វត្តព្ពោ។ យំ បន តត្ថ វទេសិ ‘‘វត្តព្ពោ ខោ បុរិមបញ្ហេ ‘សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន ឧបលព្ភតី’តិ, នោ ច វត្តព្ពោ ទុតិយបញ្ហេ ‘តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតី’’’តិ, ឥទំ តេ មិច្ឆាតិ ឯវំ តាវ អនុលោមតោ ឋបនាបាបនារោបនា ហោន្តិ។ អថ ន វត្តព្ពោ ទុតិយបញ្ហេ ‘‘តតោ សោ ឧបលព្ភតី’’តិ, បុរិមបញ្ហេបិ ន វត្តព្ពោវ។ យំ បនេត្ថ វទេសិ ‘‘វត្តព្ពោ ខោ បុរិមបញ្ហេ ‘សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន ឧបលព្ភតី’តិ, នោ ច វត្តព្ពោ ទុតិយបញ្ហេ ‘តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតី’’’តិ, ឥទំ តេ មិច្ឆាតិ ឯវំ បដិលោមតោ ឋបនាបាបនារោបនា ហោន្តិ។ ឯវមេតំ និគ្គហស្ស ច អនុលោមបដិលោមតោ ចតុន្នំ បាបនារោបនានញ្ច វុត្តត្តា ឧបលព្ភតីតិអាទិកំ អនុលោមបញ្ចកំ នាម។ ឯត្ថ ច កិញ្ចាបិ អនុលោមតោ បាបនារោបនាហិ ឯកោ, បដិលោមតោ បាបនារោបនាហិ ឯកោតិ ទ្វេ និគ្គហា កតា។ ‘អាជានាហិ និគ្គហ’ន្តិ ឯតស្សេវ បនេត្ថ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ បឋមំ វាទំ និស្សាយ បឋមស្ស និគ្គហស្ស ទ្វីហាការេហិ អារោបិតត្តា ឯកោវាយំ និគ្គហោតិ បឋមោ និគ្គហោ។
Tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya saṅkhepattho – yadi puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthena, tena vata bho so upalabbhatīti vattabbo. Yaṃ pana tattha vadesi ‘‘vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhatī’’’ti, idaṃ te micchāti evaṃ tāva anulomato ṭhapanāpāpanāropanā honti. Atha na vattabbo dutiyapañhe ‘‘tato so upalabbhatī’’ti, purimapañhepi na vattabbova. Yaṃ panettha vadesi ‘‘vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhatī’’’ti, idaṃ te micchāti evaṃ paṭilomato ṭhapanāpāpanāropanā honti. Evametaṃ niggahassa ca anulomapaṭilomato catunnaṃ pāpanāropanānañca vuttattā upalabbhatītiādikaṃ anulomapañcakaṃ nāma. Ettha ca kiñcāpi anulomato pāpanāropanāhi eko, paṭilomato pāpanāropanāhi ekoti dve niggahā katā. ‘Ājānāhi niggaha’nti etasseva panettha puggalo upalabbhatīti paṭhamaṃ vādaṃ nissāya paṭhamassa niggahassa dvīhākārehi āropitattā ekovāyaṃ niggahoti paṭhamo niggaho.
២. ឥទានិ បច្ចនីកនយោ ហោតិ។ តត្ថ បុច្ឆា បរវាទិស្ស។ សោ ហិ ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’’តិ គហិតត្តា ‘‘នុបលព្ភតី’’តិ អសម្បដិច្ឆន្តោ ឯវំ បុច្ឆតិ។ សកវាទី យថា រូបាទិធម្មា ឧបលព្ភន្តិ, ឯវំ អនុបលព្ភនីយតោ អាមន្តាតិ បដិជានាតិ។ បុន ឥតរោ អត្តនា អធិប្បេតំ សច្ចិកដ្ឋំយេវ សន្ធាយ យោ សច្ចិកដ្ឋោតិអាទិមាហ។ សម្មុតិសច្ចបរមត្ថសច្ចានិ វា ឯកតោ កត្វាបិ ឯវមាហ។ សកវាទី ‘បុគ្គលោ’តិ ឧបាទាបញ្ញត្តិសព្ភាវតោបិ ទ្វិន្នំ សច្ចានំ ឯកតោ កត្វា បុច្ឆិតត្តាបិ ន ហេវន្តិ បដិក្ខិបតិ។
2. Idāni paccanīkanayo hoti. Tattha pucchā paravādissa. So hi ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti gahitattā ‘‘nupalabbhatī’’ti asampaṭicchanto evaṃ pucchati. Sakavādī yathā rūpādidhammā upalabbhanti, evaṃ anupalabbhanīyato āmantāti paṭijānāti. Puna itaro attanā adhippetaṃ saccikaṭṭhaṃyeva sandhāya yo saccikaṭṭhotiādimāha. Sammutisaccaparamatthasaccāni vā ekato katvāpi evamāha. Sakavādī ‘puggalo’ti upādāpaññattisabbhāvatopi dvinnaṃ saccānaṃ ekato katvā pucchitattāpi na hevanti paṭikkhipati.
ឥទានិ កិញ្ចាបិ តេន បឋមំ បរមត្ថសច្ចវសេន នុបលព្ភនីយតា សម្បដិច្ឆិតា, បច្ឆា សម្មុតិសច្ចវសេន វោមិស្សកវសេន វា បដិក្ខិត្តា។ បរវាទី បន ‘នុបលព្ភតី’តិ វចនសាមញ្ញមត្តំ ឆលវាទំ និស្សាយ យំ តយា បឋមំ បដិញ្ញាតំ, តំ បច្ឆា បដិក្ខិត្តន្តិ ភណ្ឌនស្ស បដិភណ្ឌនំ វិយ អត្តនោ កតស្ស និគ្គហកម្មស្ស បដិកម្មំ ករោន្តោ អាជានាហិ បដិកម្មន្តិ អាហ។ ឥទានិ យថាស្ស អនុលោមបញ្ចកេ សកវាទិនា វាទដ្ឋបនំ កត្វា អនុលោមបដិលោមតោ បាបនារោបនាហិ និគ្គហោ បាកដោ កតោ, ឯវំ បដិកម្មំ បាកដំ ករោន្តោ ហញ្ចិ បុគ្គលោតិអាទិមាហ។ តំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ អត្ថតោ វេទិតព្ពំ។ យស្មា បនេត្ថ ឋបនា នាម បរវាទីបក្ខស្ស ឋបនតោ ‘‘អយំ តវ ទោសោ’’តិ ទស្សេតុំ ឋបនមត្តមេវ ហោតិ, ន និគ្គហស្ស វា បដិកម្មស្ស វា បាកដភាវករណំ, បាបនារោបនាហិ បនស្ស បាកដករណំ ហោតិ។ តស្មា ឥទំ អនុលោមបដិលោមតោ បាបនារោបនានំ វសេន ចតូហាការេហិ។ បដិកម្មស្ស កតត្តា បដិកម្មចតុក្កំ នាមាតិ ឯកំ ចតុក្កំ វេទិតព្ពំ។
Idāni kiñcāpi tena paṭhamaṃ paramatthasaccavasena nupalabbhanīyatā sampaṭicchitā, pacchā sammutisaccavasena vomissakavasena vā paṭikkhittā. Paravādī pana ‘nupalabbhatī’ti vacanasāmaññamattaṃ chalavādaṃ nissāya yaṃ tayā paṭhamaṃ paṭiññātaṃ, taṃ pacchā paṭikkhittanti bhaṇḍanassa paṭibhaṇḍanaṃ viya attano katassa niggahakammassa paṭikammaṃ karonto ājānāhi paṭikammanti āha. Idāni yathāssa anulomapañcake sakavādinā vādaṭṭhapanaṃ katvā anulomapaṭilomato pāpanāropanāhi niggaho pākaṭo kato, evaṃ paṭikammaṃ pākaṭaṃ karonto hañci puggalotiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttanayeneva atthato veditabbaṃ. Yasmā panettha ṭhapanā nāma paravādīpakkhassa ṭhapanato ‘‘ayaṃ tava doso’’ti dassetuṃ ṭhapanamattameva hoti, na niggahassa vā paṭikammassa vā pākaṭabhāvakaraṇaṃ, pāpanāropanāhi panassa pākaṭakaraṇaṃ hoti. Tasmā idaṃ anulomapaṭilomato pāpanāropanānaṃ vasena catūhākārehi. Paṭikammassa katattā paṭikammacatukkaṃ nāmāti ekaṃ catukkaṃ veditabbaṃ.
៣. ឯវំ បដិកម្មំ កត្វា ឥទានិ យ្វាស្ស អនុលោមបញ្ចកេ សកវាទិនា និគ្គហោ កតោ, តស្ស តមេវ ឆលវាទំ និស្សាយ ទុក្កដភាវំ ទស្សេន្តោ ត្វញ្ចេ បន មញ្ញសីតិអាទិមាហ។ តត្ថ ត្វំ ចេ បន មញ្ញសីតិ យទិ ត្វំ មញ្ញសិ។ វត្តព្ពេ ខោតិ ឥទំ បច្ចនីកេ អាមន្តាតិ បដិញ្ញំ សន្ធាយ វុត្តំ ។ នោ ច វត្តព្ពេតិ ឥទំ បន ន ហេវាតិ អវជាននំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តេន តវ តត្ថាតិ តេន ការណេន ត្វំយេវ តស្មិំ នុបលព្ភតីតិ បក្ខេ – ‘‘ហេវំ បដិជានន្តន្តិ អាមន្តា’’តិ ឯវំ បដិជានន្តោ។ ហេវំ និគ្គហេតព្ពេតិ បុន ន ហេវាតិ អវជានន្តោ ឯវំ និគ្គហេតព្ពោ។ អថ តំ និគ្គណ្ហាមាតិ អថេវំ និគ្គហារហំ តំ និគ្គណ្ហាម។ សុនិគ្គហិតោ ច ហោសីតិ សកេន មតេន និគ្គហិតត្តា សុនិគ្គហិតោ ច ភវសិ។
3. Evaṃ paṭikammaṃ katvā idāni yvāssa anulomapañcake sakavādinā niggaho kato, tassa tameva chalavādaṃ nissāya dukkaṭabhāvaṃ dassento tvañce pana maññasītiādimāha. Tattha tvaṃ ce pana maññasīti yadi tvaṃ maññasi. Vattabbe khoti idaṃ paccanīke āmantāti paṭiññaṃ sandhāya vuttaṃ . No ca vattabbeti idaṃ pana na hevāti avajānanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tena tava tatthāti tena kāraṇena tvaṃyeva tasmiṃ nupalabbhatīti pakkhe – ‘‘hevaṃ paṭijānantanti āmantā’’ti evaṃ paṭijānanto. Hevaṃ niggahetabbeti puna na hevāti avajānanto evaṃ niggahetabbo. Atha taṃ niggaṇhāmāti athevaṃ niggahārahaṃ taṃ niggaṇhāma. Suniggahito ca hosīti sakena matena niggahitattā suniggahito ca bhavasi.
ឯវមស្ស និគ្គហេតព្ពភាវំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តំ និគ្គណ្ហន្តោ ហញ្ចីតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឋបនាបាបនារោបនា ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ បរិយោសានេ បន ឥទំ តេ មិច្ឆាតិ ឥទំ តវ វចនំ មិច្ឆា ហោតីតិ អត្ថោ។ ឥទំ ឆលវាទេន ចតូហិ អាការេហិ និគ្គហស្ស កតត្តា និគ្គហចតុក្កំ នាម។
Evamassa niggahetabbabhāvaṃ dassetvā idāni taṃ niggaṇhanto hañcītiādimāha. Tattha ṭhapanāpāpanāropanā heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Pariyosāne pana idaṃ te micchāti idaṃ tava vacanaṃ micchā hotīti attho. Idaṃ chalavādena catūhi ākārehi niggahassa katattā niggahacatukkaṃ nāma.
៤. ឯវំ និគ្គហំ កត្វាបិ ឥទានិ ‘‘យទិ អយំ មយា តវ មតេន កតោ និគ្គហោ ទុន្និគ្គហោ, យោ មម តយា ហេដ្ឋា អនុលោមបញ្ចកេ កតោ និគ្គហោ, សោបិ ទុន្និគ្គហោ’’តិ ទស្សេន្តោ ឯសេ ចេ ទុន្និគ្គហិតេតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯសេ ចេ ទុន្និគ្គហិតេតិ ឯសោ ចេ តវ វាទោ មយា ទុន្និគ្គហិតោ។ អថ វា ឯសោ ចេ តវ មយា កតោ និគ្គហោ ទុន្និគ្គហោ។ ហេវមេវំ តត្ថ ទក្ខាតិ តត្ថាបិ តយា មម ហេដ្ឋា កតេ និគ្គហេ ឯវមេវំ បស្ស។ ឥទានិ យ្វាស្ស ហេដ្ឋា សកវាទិនា និគ្គហោ កតោ, តំ ‘‘វត្តព្ពេ ខោ’’តិអាទិវចនេន ទស្សេត្វា បុន តំ និគ្គហំ អនិគ្គហភាវំ ឧបនេន្តោ នោ ច មយំ តយាតិអាទិមាហ។ តត្ថ នោ ច មយំ តយា តត្ថ ហេតាយ បដិញ្ញាយាតិអាទីសុ អយមត្ថោ – យស្មា សោ តយា មម កតោ និគ្គហោ ទុន្និគ្គហោ, តស្មា មយំ តយា តត្ថ អនុលោមបញ្ចកេ អាមន្តាតិ ឯតាយ បដិញ្ញាយ ឯវំ បដិជានន្តា បុន ន ហេវាតិ បដិក្ខេបេ កតេបិ ‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិ ឯវំ ន និគ្គហេតព្ពោយេវ។ ឯវំ អនិគ្គហេតព្ពម្បិ មំ និគ្គណ្ហាសិ, ឦទិសេន បន និគ្គហេន ទុន្និគ្គហិតា មយំ ហោម។
4. Evaṃ niggahaṃ katvāpi idāni ‘‘yadi ayaṃ mayā tava matena kato niggaho dunniggaho, yo mama tayā heṭṭhā anulomapañcake kato niggaho, sopi dunniggaho’’ti dassento ese ce dunniggahitetiādimāha. Tattha ese ce dunniggahiteti eso ce tava vādo mayā dunniggahito. Atha vā eso ce tava mayā kato niggaho dunniggaho. Hevamevaṃ tattha dakkhāti tatthāpi tayā mama heṭṭhā kate niggahe evamevaṃ passa. Idāni yvāssa heṭṭhā sakavādinā niggaho kato, taṃ ‘‘vattabbe kho’’tiādivacanena dassetvā puna taṃ niggahaṃ aniggahabhāvaṃ upanento no ca mayaṃ tayātiādimāha. Tattha no ca mayaṃ tayā tattha hetāya paṭiññāyātiādīsu ayamattho – yasmā so tayā mama kato niggaho dunniggaho, tasmā mayaṃ tayā tattha anulomapañcake āmantāti etāya paṭiññāya evaṃ paṭijānantā puna na hevāti paṭikkhepe katepi ‘‘ājānāhi niggaha’’nti evaṃ na niggahetabboyeva. Evaṃ aniggahetabbampi maṃ niggaṇhāsi, īdisena pana niggahena dunniggahitā mayaṃ homa.
ឥទានិ យំ និគ្គហំ សន្ធាយ ‘‘ទុន្និគ្គហិតា ច ហោមា’’តិ អវោច, តំ ទស្សេតុំ ហញ្ចិ បុគ្គលោ…បេ.… ឥទំ តេ មិច្ឆាតិអាហ។ ឯវមិទំ អនុលោមបដិលោមតោ ចតូហិ បាបនារោបនាហិ និគ្គហស្ស ឧបនីតត្តា ឧបនយនចតុក្កំ នាម ហោតិ។
Idāni yaṃ niggahaṃ sandhāya ‘‘dunniggahitā ca homā’’ti avoca, taṃ dassetuṃ hañci puggalo…pe… idaṃ te micchātiāha. Evamidaṃ anulomapaṭilomato catūhi pāpanāropanāhi niggahassa upanītattā upanayanacatukkaṃ nāma hoti.
៥. ឥទានិ ‘‘ន ហេវំ និគ្គហេតព្ពេ’’តិអាទិកំ និគ្គមនចតុក្កំ នាម ហោតិ។ តត្ថ ន ហេវំ និគ្គហេតព្ពេតិ យថាហំ តយា និគ្គហិតោ, ន ហិ ឯវំ និគ្គហេតព្ពោ។ ឯតស្ស ហិ និគ្គហស្ស ទុន្និគ្គហភាវោ មយា សាធិតោ។ តេន ហីតិ តេន ការណេន, យស្មា ឯស និគ្គហោ ទុន្និគ្គហោ, តស្មា យំ មំ និគ្គណ្ហាសិ ហញ្ចិ បុគ្គលោ…បេ.… ឥទំ តេ មិច្ឆាតិ, ឥទំ និគ្គណ្ហនំ តវ មិច្ឆាតិ អត្ថោ។ តេន ហិ យេ កតេ និគ្គហេតិ យេន ការណេន ឥទំ មិច្ឆា, តេន ការណេន យោ តយា និគ្គហោ កតោ, សោ ទុក្កដោ។ យំ មយា បដិកម្មំ កតំ, តទេវ សុកតំ។ យាបិ ចេសា បដិកម្មចតុក្កាទិវសេន កថាមគ្គសម្បដិបាទនា កតា, សាបិ សុកតា។ ឯវមេតំ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិអាទិកស្ស អនុលោមបញ្ចកស្ស នុបលព្ភតីតិអាទិកានំ បដិកម្មនិគ្គហោបនយននិគ្គមនចតុក្កានំ វសេន អនុលោមបច្ចនីកបញ្ចកំ នាម និទ្ទិដ្ឋន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឯត្តាវតា សកវាទិនោ បុព្ពបក្ខេ សតិ បរវាទិនោ វចនសាមញ្ញមត្តេន ឆលវាទេន ជយោ ហោតិ។
5. Idāni ‘‘na hevaṃ niggahetabbe’’tiādikaṃ niggamanacatukkaṃ nāma hoti. Tattha na hevaṃ niggahetabbeti yathāhaṃ tayā niggahito, na hi evaṃ niggahetabbo. Etassa hi niggahassa dunniggahabhāvo mayā sādhito. Tena hīti tena kāraṇena, yasmā esa niggaho dunniggaho, tasmā yaṃ maṃ niggaṇhāsi hañci puggalo…pe… idaṃ te micchāti, idaṃ niggaṇhanaṃ tava micchāti attho. Tena hi ye kate niggaheti yena kāraṇena idaṃ micchā, tena kāraṇena yo tayā niggaho kato, so dukkaṭo. Yaṃ mayā paṭikammaṃ kataṃ, tadeva sukataṃ. Yāpi cesā paṭikammacatukkādivasena kathāmaggasampaṭipādanā katā, sāpi sukatā. Evametaṃ puggalo upalabbhatītiādikassa anulomapañcakassa nupalabbhatītiādikānaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānaṃ vasena anulomapaccanīkapañcakaṃ nāma niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Ettāvatā sakavādino pubbapakkhe sati paravādino vacanasāmaññamattena chalavādena jayo hoti.
២. បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
៦. ឥទានិ យថា បរវាទិនោ បុព្ពបក្ខេ សតិ សកវាទិនោ ធម្មេនេវ តថេន សុជយោ ហោតិ, តថា វាទុប្បត្តិំ ទស្សេតុំ បុគ្គលោ នុបលព្ភតីតិ បច្ចនីកានុលោមបញ្ចកំ អារទ្ធំ។ តត្ថ បច្ចនីកេ បុច្ឆា បរវាទិស្ស, រូបាទិភេទំ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថំ សន្ធាយ បដិញ្ញា សកវាទិស្ស។ សុទ្ធសម្មុតិសច្ចំ វា បរមត្ថមិស្សកំ វា សម្មុតិសច្ចំ សន្ធាយ យោ សច្ចិកដ្ឋោតិ បុន អនុយោគោ បរវាទិស្ស, សម្មុតិវសេន នុបលព្ភតីតិ នវត្តព្ពត្តា មិស្សកវសេន វា អនុយោគស្ស សំកិណ្ណត្តា ន ហេវន្តិ បដិក្ខេបោ សកវាទិស្ស។ បដិញ្ញាតំ បដិក្ខិបតីតិ វចនសាមញ្ញមត្តេន អាជានាហិ និគ្គហន្តិអាទិវចនំ បរវាទិស្ស។ ឯវមយំ បុគ្គលោ នុបលព្ភតីតិ ទុតិយវាទំ និស្សាយ ទុតិយោ និគ្គហោ ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។ ឯវំ តេន ឆលេន និគ្គហោ អារោបិតោ។
6. Idāni yathā paravādino pubbapakkhe sati sakavādino dhammeneva tathena sujayo hoti, tathā vāduppattiṃ dassetuṃ puggalo nupalabbhatīti paccanīkānulomapañcakaṃ āraddhaṃ. Tattha paccanīke pucchā paravādissa, rūpādibhedaṃ saccikaṭṭhaparamatthaṃ sandhāya paṭiññā sakavādissa. Suddhasammutisaccaṃ vā paramatthamissakaṃ vā sammutisaccaṃ sandhāya yo saccikaṭṭhoti puna anuyogo paravādissa, sammutivasena nupalabbhatīti navattabbattā missakavasena vā anuyogassa saṃkiṇṇattā na hevanti paṭikkhepo sakavādissa. Paṭiññātaṃ paṭikkhipatīti vacanasāmaññamattena ājānāhi niggahantiādivacanaṃ paravādissa. Evamayaṃ puggalo nupalabbhatīti dutiyavādaṃ nissāya dutiyo niggaho hotīti veditabbo. Evaṃ tena chalena niggaho āropito.
៧-១០. ឥទានិ ធម្មេន សមេន អត្តនោ វាទេ ជយំ ទស្សេតុំ អនុលោមនយេ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, អត្តនោ លទ្ធិំ និស្សាយ បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ លទ្ធិយា ឱកាសំ អទត្វា បរមត្ថវសេន បុន អនុយោគោ សកវាទិស្ស, បរមត្ថវសេន បុគ្គលស្ស អភាវតោ បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ តតោ បរំ ធម្មេន សមេន អត្តនោ ជយទស្សនត្ថំ អាជានាហិ បដិកម្មន្តិអាទិ សព្ពំ សកវាទីវចនមេវ ហោតិ។ តត្ថ សព្ពេសំ បដិកម្មនិគ្គហោបនយននិគ្គមនចតុក្កានំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯវមិទំ បុគ្គលោ នុបលព្ភតីតិអាទិកស្ស បច្ចនីកបញ្ចកស្ស ឧបលព្ភតីតិអាទីនំ បដិកម្មនិគ្គហោបនយននិគ្គមនចតុក្កានញ្ច វសេន បច្ចនីកានុលោមបញ្ចកំ នាម និទ្ទិដ្ឋំ ហោតិ។ ឯវមេតានិ បឋមសច្ចិកដ្ឋេ ទ្វេ បញ្ចកានិ និទ្ទិដ្ឋានិ។ តត្ថ បុរិមបញ្ចកេ បរវាទិស្ស សកវាទិនា កតោ និគ្គហោ សុនិគ្គហោ។ សកវាទិស្ស បន បរវាទិនា ឆលវាទំ និស្សាយ បដិកម្មំ កត្វា អត្តនា សាធិតោ ជយោ ទុជ្ជយោ។ ទុតិយបញ្ចកេ សកវាទិស្ស បរវាទិនា កតោ និគ្គហោ ទុន្និគ្គហោ។ បរវាទិស្ស បន សកវាទិនា ធម្មវាទំ និស្សាយ បដិកម្មំ កត្វា អត្តនា សាធិតោ ជយោ សុជយោតិ បឋមសច្ចិកដ្ឋោ។ តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
7-10. Idāni dhammena samena attano vāde jayaṃ dassetuṃ anulomanaye pucchā sakavādissa, attano laddhiṃ nissāya paṭiññā paravādissa. Laddhiyā okāsaṃ adatvā paramatthavasena puna anuyogo sakavādissa, paramatthavasena puggalassa abhāvato paṭikkhepo paravādissa. Tato paraṃ dhammena samena attano jayadassanatthaṃ ājānāhi paṭikammantiādi sabbaṃ sakavādīvacanameva hoti. Tattha sabbesaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānaṃ heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo. Evamidaṃ puggalo nupalabbhatītiādikassa paccanīkapañcakassa upalabbhatītiādīnaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānañca vasena paccanīkānulomapañcakaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hoti. Evametāni paṭhamasaccikaṭṭhe dve pañcakāni niddiṭṭhāni. Tattha purimapañcake paravādissa sakavādinā kato niggaho suniggaho. Sakavādissa pana paravādinā chalavādaṃ nissāya paṭikammaṃ katvā attanā sādhito jayo dujjayo. Dutiyapañcake sakavādissa paravādinā kato niggaho dunniggaho. Paravādissa pana sakavādinā dhammavādaṃ nissāya paṭikammaṃ katvā attanā sādhito jayo sujayoti paṭhamasaccikaṭṭho. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘និគ្គហោ បរវាទិស្ស, សុទ្ធោ បឋមបញ្ចកេ;
‘‘Niggaho paravādissa, suddho paṭhamapañcake;
អសុទ្ធោ បន តស្សេវ, បដិកម្មជយោ តហិំ។
Asuddho pana tasseva, paṭikammajayo tahiṃ.
‘‘និគ្គហោ សកវាទិស្ស, អសុទ្ធោ ទុតិយបញ្ចកេ;
‘‘Niggaho sakavādissa, asuddho dutiyapañcake;
វិសុទ្ធោ បន តស្សេវ, បដិកម្មជយោ តហិំ។
Visuddho pana tasseva, paṭikammajayo tahiṃ.
‘‘តស្មា ទ្វីសុបិ ឋានេសុ, ជយោវ សកវាទិនោ;
‘‘Tasmā dvīsupi ṭhānesu, jayova sakavādino;
ធម្មេន ហិ ជយោ នាម, អធម្មេន កុតោ ជយោ។
Dhammena hi jayo nāma, adhammena kuto jayo.
‘‘សច្ចិកដ្ឋេ យថា ចេត្ថ, បញ្ចកទ្វយមណ្ឌិតេ;
‘‘Saccikaṭṭhe yathā cettha, pañcakadvayamaṇḍite;
ធម្មាធម្មវសេនេវ, វុត្តោ ជយបរាជយោ។
Dhammādhammavaseneva, vutto jayaparājayo.
‘‘ឥតោ បរេសុ សព្ពេសុ, សច្ចិកដ្ឋេសុ បណ្ឌិតោ;
‘‘Ito paresu sabbesu, saccikaṭṭhesu paṇḍito;
ឯវមេវ វិភាវេយ្យ, ឧភោ ជយបរាជយេ’’តិ។
Evameva vibhāveyya, ubho jayaparājaye’’ti.
២. ឱកាសសច្ចិកដ្ឋោ
2. Okāsasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១១. ឯវំ សុទ្ធិកសច្ចិកដ្ឋំ វិត្ថារេត្វា ឥទានិ តមេវ អបរេហិ ឱកាសាទីហិ នយេហិ វិត្ថារេតុំ បុន បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ បុន សព្ពត្ថាតិ សរីរំ សន្ធាយ អនុយោគោ សកវាទិស្ស, រូបស្មិំ អត្តានំ សមនុបស្សនាទោសញ្ច ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ អាបជ្ជនទោសញ្ច ទិស្វា បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ សេសមេត្ថ អនុលោមបច្ចនីកបញ្ចកេ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ បាឋោ បន សង្ខិត្តោ ។ តត្ថ យស្មា សរីរំ សន្ធាយ ‘‘សព្ពត្ថ ន ឧបលព្ភតី’’តិ វុត្តេ សរីរតោ ពហិ ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ។ តស្មា បច្ចនីកេ បដិក្ខេបោ សកវាទិស្ស, បឋមំ អនុជានិត្វា បច្ឆា អវជានាតីតិ ឆលវាទស្ស វសេន បដិកម្មំ បរវាទិស្ស។ សេសំ បាកដមេវ។
11. Evaṃ suddhikasaccikaṭṭhaṃ vitthāretvā idāni tameva aparehi okāsādīhi nayehi vitthāretuṃ puna puggalo upalabbhatītiādi āraddhaṃ. Tattha pucchā sakavādissa, paṭiññā paravādissa. Puna sabbatthāti sarīraṃ sandhāya anuyogo sakavādissa, rūpasmiṃ attānaṃ samanupassanādosañca ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’nti āpajjanadosañca disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesamettha anulomapaccanīkapañcake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Pāṭho pana saṅkhitto . Tattha yasmā sarīraṃ sandhāya ‘‘sabbattha na upalabbhatī’’ti vutte sarīrato bahi upalabbhatīti āpajjati. Tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissa, paṭhamaṃ anujānitvā pacchā avajānātīti chalavādassa vasena paṭikammaṃ paravādissa. Sesaṃ pākaṭameva.
៣. កាលសច្ចិកដ្ឋោ
3. Kālasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១២. ទុតិយនយេ សព្ពទាតិ បុរិមបច្ឆិមជាតិកាលញ្ច ធរមានបរិនិព្ពុតកាលញ្ច សន្ធាយ អនុយោគោ សកវាទិស្ស, ស្វេវ ខត្តិយោ សោ ព្រាហ្មណោតិអាទីនំ អាបត្តិទោសញ្ច ធរមានបរិនិព្ពុតានំ វិសេសាភាវទោសញ្ច ទិស្វា បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ សេសំ បឋមនយេ វុត្តសទិសមេវ។
12. Dutiyanaye sabbadāti purimapacchimajātikālañca dharamānaparinibbutakālañca sandhāya anuyogo sakavādissa, sveva khattiyo so brāhmaṇotiādīnaṃ āpattidosañca dharamānaparinibbutānaṃ visesābhāvadosañca disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ paṭhamanaye vuttasadisameva.
៤. អវយវសច្ចិកដ្ឋោ
4. Avayavasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១៣. តតិយនយេ សព្ពេសូតិ ខន្ធាយតនាទីនិ សន្ធាយ អនុយោគោ សកវាទិស្ស, រូបស្មិំ អត្តា, ចក្ខុស្មិំ អត្តាតិអាទិទោសភយេន បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ សេសំ តាទិសមេវាតិ។
13. Tatiyanaye sabbesūti khandhāyatanādīni sandhāya anuyogo sakavādissa, rūpasmiṃ attā, cakkhusmiṃ attātiādidosabhayena paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ tādisamevāti.
ឱកាសទិសច្ចិកដ្ឋាទិ
Okāsadisaccikaṭṭhādi
២. បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
១៤. ឯវមេតានិ តីណិ អនុលោមបច្ចនីកបញ្ចកេ អនុលោមមត្តវសេនេវ តាវ បដិបាដិយា ភាជេត្វា បុន បច្ចនីកានុលោមបញ្ចកេ បច្ចនីកមត្តវសេនេវ ភាជេតុំ បុគ្គលោ នុបលព្ភតីតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ អនុលោមបញ្ចកស្ស បាឡិយំ សង្ខិបិត្វា អាគតេ បច្ចនីកេ វុត្តនយេនេវ បច្ចនីកស្ស ច បាឡិយំ សង្ខិបិត្វា អាគតេ អនុលោមេ វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្តាវតា សុទ្ធិកស្ស ចេវ ឥមេសញ្ច តិណ្ណន្តិ ចតុន្នំ សច្ចិកដ្ឋានំ ឯកេកស្មិំ សច្ចិកដ្ឋេ អនុលោមបច្ចនីកស្ស បច្ចនីកានុលោមស្ស ចាតិ ទ្វិន្នំ ទ្វិន្នំ បច្ចនីកានំ វសេន អយំ អដ្ឋមុខា នាម វាទយុត្តិ និទ្ទិដ្ឋា ហោតីតិ វេទិតព្ពា។ យា ឯកេកស្មិំ មុខេ ឯកេកស្ស និគ្គហស្ស វសេន អដ្ឋកនិគ្គហោតិ បាឡិយំ លិខិយតិ។ តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
14. Evametāni tīṇi anulomapaccanīkapañcake anulomamattavaseneva tāva paṭipāṭiyā bhājetvā puna paccanīkānulomapañcake paccanīkamattavaseneva bhājetuṃ puggalo nupalabbhatītiādi āraddhaṃ. Tattha anulomapañcakassa pāḷiyaṃ saṅkhipitvā āgate paccanīke vuttanayeneva paccanīkassa ca pāḷiyaṃ saṅkhipitvā āgate anulome vuttanayeneva attho veditabbo. Ettāvatā suddhikassa ceva imesañca tiṇṇanti catunnaṃ saccikaṭṭhānaṃ ekekasmiṃ saccikaṭṭhe anulomapaccanīkassa paccanīkānulomassa cāti dvinnaṃ dvinnaṃ paccanīkānaṃ vasena ayaṃ aṭṭhamukhā nāma vādayutti niddiṭṭhā hotīti veditabbā. Yā ekekasmiṃ mukhe ekekassa niggahassa vasena aṭṭhakaniggahoti pāḷiyaṃ likhiyati. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ឯវំ ចតុព្ពិធេ បញ្ហេ, បញ្ចកទ្វយភេទតោ;
‘‘Evaṃ catubbidhe pañhe, pañcakadvayabhedato;
ឯសា អដ្ឋមុខា នាម, វាទយុត្តិ បកាសិតា។
Esā aṭṭhamukhā nāma, vādayutti pakāsitā.
‘‘អដ្ឋេវ និគ្គហា តត្ថ, ចត្តារោ តេសុ ធម្មិកា;
‘‘Aṭṭheva niggahā tattha, cattāro tesu dhammikā;
អធម្មិកា ច ចត្តារោ, សព្ពត្ថ សកវាទិនោ;
Adhammikā ca cattāro, sabbattha sakavādino;
ជយោ បរាជយោ ចេវ, សព្ពត្ថ បរវាទិនោ’’តិ។
Jayo parājayo ceva, sabbattha paravādino’’ti.
សច្ចិកដ្ឋវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
៥. សុទ្ធិកសំសន្ទនវណ្ណនា
5. Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā
១៧-២៧. ឥទានិ រូបាទីហិ សទ្ធិំ សច្ចិកដ្ឋសំសន្ទនំ ហោតិ។ តត្ថ រូបញ្ចាតិ យថា រូបំ បរមត្ថតោ ឧបលព្ភតិ, កិំ តេ បុគ្គលោបិ តថេវ ឧបលព្ភតីតិ សន្ធាយ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, អត្ថិ បុគ្គលោតិ វចនមត្តំ គហេត្វា បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ យទិ តេ រូបំ វិយ បរមត្ថតោ បុគ្គលោ អត្ថិ, រូបតោ វេទនាទីនំ វិយ បុគ្គលស្សាបិ អញ្ញត្តំ អាបជ្ជតីតិ អនុយោគោ សកវាទិស្ស, សមយសុត្តវិរោធំ ទិស្វា បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ សេសំ អត្ថតោ បាកដមេវ។ ធម្មតោ បនេត្ថ សត្តបញ្ញាសភេទស្ស សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថស្ស វសេន សកវាទីបក្ខមូលកេ អនុលោមបច្ចនីកេ សត្តបញ្ញាស អនុលោមបញ្ចកានិ ទស្សិតានិ។ បដិកម្មចតុក្កាទីនិ សង្ខិត្តានិ។ បរវាទីបក្ខមូលកេបិ បច្ចនីកានុលោមេ សត្តបញ្ញាស បដិលោមបញ្ចកានិ ទស្សិតានិ។ បដិកម្មចតុក្កាទីនិ សង្ខិត្តានិ។ តត្ថ ‘‘វុត្តំ ភគវតា’’តិ វចនមត្តេន បុគ្គលស្ស អត្ថិតំ រូបស្ស ច សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន ឧបលព្ភនីយតំ ទស្សេត្វា ឧភិន្នំ អញ្ញត្តំ បដិជានាបនត្ថំ វុត្តំ ភគវតាតិ អនុយោគោ បរវាទិស្ស, សម្មុតិបរមត្ថានំ ឯកត្តនានត្តបញ្ហស្ស ឋបនីយត្តា បដិក្ខេបោ សកវាទិស្ស។ សេសមិធាបិ អត្ថតោ បាកដមេវាតិ។
17-27. Idāni rūpādīhi saddhiṃ saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ hoti. Tattha rūpañcāti yathā rūpaṃ paramatthato upalabbhati, kiṃ te puggalopi tatheva upalabbhatīti sandhāya pucchā sakavādissa, atthi puggaloti vacanamattaṃ gahetvā paṭiññā paravādissa. Yadi te rūpaṃ viya paramatthato puggalo atthi, rūpato vedanādīnaṃ viya puggalassāpi aññattaṃ āpajjatīti anuyogo sakavādissa, samayasuttavirodhaṃ disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ atthato pākaṭameva. Dhammato panettha sattapaññāsabhedassa saccikaṭṭhaparamatthassa vasena sakavādīpakkhamūlake anulomapaccanīke sattapaññāsa anulomapañcakāni dassitāni. Paṭikammacatukkādīni saṅkhittāni. Paravādīpakkhamūlakepi paccanīkānulome sattapaññāsa paṭilomapañcakāni dassitāni. Paṭikammacatukkādīni saṅkhittāni. Tattha ‘‘vuttaṃ bhagavatā’’ti vacanamattena puggalassa atthitaṃ rūpassa ca saccikaṭṭhaparamatthavasena upalabbhanīyataṃ dassetvā ubhinnaṃ aññattaṃ paṭijānāpanatthaṃ vuttaṃ bhagavatāti anuyogo paravādissa, sammutiparamatthānaṃ ekattanānattapañhassa ṭhapanīyattā paṭikkhepo sakavādissa. Sesamidhāpi atthato pākaṭamevāti.
សុទ្ធិកសំសន្ទនវណ្ណនា។
Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā.
៦. ឱបម្មសំសន្ទនវណ្ណនា
6. Opammasaṃsandanavaṇṇanā
២៨-៣៦. ឥទានិ រូបាទីហេវ សទ្ធិំ ឱបម្មវសេន សច្ចិកដ្ឋសំសន្ទនំ ហោតិ។ តត្ថ រូបវេទនានំ ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន អញ្ញត្តបុច្ឆា ច បុគ្គលរូបានំ ឧបលទ្ធិសាមញ្ញបុច្ឆា ចាតិ បុច្ឆាទ្វយម្បិ សកវាទិស្ស, ឧភោបិ បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ បរវាទិនា អនុញ្ញាតេន ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន រូបវេទនានំ វិយ រូបបុគ្គលានំ អញ្ញត្តានុយោគោ សកវាទិស្ស, បដិក្ខេបោ ឥតរស្ស។ សេសមិធាបិ អត្ថតោ បាកដមេវ។ ធម្មតោ បនេត្ថ រូបមូលកាទីនំ ចក្កានញ្ច វសេន សកវាទីបក្ខេ វីសាធិកានិ នវ និគ្គហបញ្ចកសតានិ ទស្សិតានិ។ កថំ? ខន្ធេសុ តាវ រូបមូលកេ ចក្កេ ចត្តារិ, តថា វេទនាទិមូលកេសូតិ វីសតិ។ អាយតនេសុ ចក្ខាយតនមូលកេ ចក្កេ ឯកាទស, តថា សេសេសូតិ ទ្វត្តិំសសតំ។ ធាតូសុ ចក្ខុធាតុមូលកេ ចក្កេ សត្តរស, តថា សេសេសូតិ ឆាធិកានិ តីណិ សតានិ។ ឥន្ទ្រិយេសុ ចក្ខុន្ទ្រិយមូលកេ ចក្កេ ឯកវីសតិ, តថា សេសេសូតិ ទ្វាសដ្ឋាធិកានិ ចត្តារិ សតានិ។ ឯវំ សព្ពានិបិ វីសាធិកានិ នវ និគ្គហបញ្ចកសតានិ ហោន្តិ។
28-36. Idāni rūpādīheva saddhiṃ opammavasena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ hoti. Tattha rūpavedanānaṃ upaladdhisāmaññena aññattapucchā ca puggalarūpānaṃ upaladdhisāmaññapucchā cāti pucchādvayampi sakavādissa, ubhopi paṭiññā paravādissa. Paravādinā anuññātena upaladdhisāmaññena rūpavedanānaṃ viya rūpapuggalānaṃ aññattānuyogo sakavādissa, paṭikkhepo itarassa. Sesamidhāpi atthato pākaṭameva. Dhammato panettha rūpamūlakādīnaṃ cakkānañca vasena sakavādīpakkhe vīsādhikāni nava niggahapañcakasatāni dassitāni. Kathaṃ? Khandhesu tāva rūpamūlake cakke cattāri, tathā vedanādimūlakesūti vīsati. Āyatanesu cakkhāyatanamūlake cakke ekādasa, tathā sesesūti dvattiṃsasataṃ. Dhātūsu cakkhudhātumūlake cakke sattarasa, tathā sesesūti chādhikāni tīṇi satāni. Indriyesu cakkhundriyamūlake cakke ekavīsati, tathā sesesūti dvāsaṭṭhādhikāni cattāri satāni. Evaṃ sabbānipi vīsādhikāni nava niggahapañcakasatāni honti.
៣៧-៤៥. បរវាទីបក្ខេបិ រូបំ ឧបលព្ភតីតិ អនុលោមវសេនេវ រូបវេទនាទីនំ អញ្ញត្តបដិញ្ញំ ការេត្វា បុន អត្ថិ បុគ្គលោតិ សុត្តំ និស្សាយ ឆលវសេន បុគ្គលស្ស រូបាទីហិ ឧបលទ្ធិសាមញ្ញំ អារោបេត្វា អញ្ញត្តានុយោគោ កតោ។ សេសមិធាបិ អត្ថតោ ឧត្តានមេវ។ ធម្មតោបិ សកវាទីបក្ខេ វុត្តនយេន វីសាធិកានិ នវ បដិកម្មបញ្ចកសតានិ ទស្សិតានិ។
37-45. Paravādīpakkhepi rūpaṃ upalabbhatīti anulomavaseneva rūpavedanādīnaṃ aññattapaṭiññaṃ kāretvā puna atthi puggaloti suttaṃ nissāya chalavasena puggalassa rūpādīhi upaladdhisāmaññaṃ āropetvā aññattānuyogo kato. Sesamidhāpi atthato uttānameva. Dhammatopi sakavādīpakkhe vuttanayena vīsādhikāni nava paṭikammapañcakasatāni dassitāni.
រូបាទីហិ សទ្ធិំ ឱបម្មវសេន សច្ចិកដ្ឋសំសន្ទនំ។
Rūpādīhi saddhiṃ opammavasena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ.
៧. ចតុក្កនយសំសន្ទនវណ្ណនា
7. Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā
៤៦-៥២. ឥទានិ យំ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន ឧបលព្ភតិ, តេន យស្មា រូបាទីសុ សត្តបញ្ញាសាយ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេសុ អញ្ញតរេន ភវិតព្ពំ; រូបាទិនិស្សិតេន វា, អញ្ញត្រ វា រូបាទីហិ, រូបាទីនំ វា និស្សយេន, តស្មា ឥមិនា ចតុក្កនយេន សច្ចិកដ្ឋសំសន្ទនំ អារទ្ធំ។ តត្ថ រូបំ បុគ្គលោតិ អនុយោគោ សកវាទិស្ស, ឧច្ឆេទទិដ្ឋិភយេន ន ហេវាតិ បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស, និគ្គហារោបនំ សកវាទិស្ស។ កិំ បនេតំ យុត្តំ, ននុ រូបំ វេទនាតិ វុត្តម្បិ បដិក្ខិបិតព្ពមេវាតិ? អាម បដិក្ខិបិតព្ពំ។ តំ បន រូបតោ វេទនាយ អញ្ញសភាវសព្ភាវតោ, ន អញ្ញត្តាភាវតោ។ អយញ្ច រូបាទីសុ ឯកធម្មតោបិ បុគ្គលស្ស អញ្ញត្តំ ន ឥច្ឆតិ, តស្មា យុត្តំ។ អយញ្ច អនុយោគោ រូបំ បុគ្គលោ…បេ.… អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយំ បុគ្គលោតិ សកលំ បរមត្ថសច្ចំ សន្ធាយ អារទ្ធោ។ សកលំ បន បច្ចត្តលក្ខណវសេន ឯកតោ វត្តុំ ន សក្កាតិ តន្តិវសេន អនុយោគលក្ខណមត្តមេតំ ឋបិតំ។ តេន វិញ្ញូ អត្ថំ វិភាវេន្តិ។ វាទកាមេន បន ឥមំ លក្ខណំ គហេត្វា យថា យថា បរវាទិស្ស ឱកាសោ ន ហោតិ, តថា តថា វត្តព្ពំ។ ឥតិ តន្តិវសេន អនុយោគលក្ខណស្ស ឋបិតត្តាបិ យុត្តមេវ។ ឥមិនា នយេន សព្ពានុយោគេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
46-52. Idāni yaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhati, tena yasmā rūpādīsu sattapaññāsāya saccikaṭṭhaparamatthesu aññatarena bhavitabbaṃ; rūpādinissitena vā, aññatra vā rūpādīhi, rūpādīnaṃ vā nissayena, tasmā iminā catukkanayena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ āraddhaṃ. Tattha rūpaṃ puggaloti anuyogo sakavādissa, ucchedadiṭṭhibhayena na hevāti paṭikkhepo paravādissa, niggahāropanaṃ sakavādissa. Kiṃ panetaṃ yuttaṃ, nanu rūpaṃ vedanāti vuttampi paṭikkhipitabbamevāti? Āma paṭikkhipitabbaṃ. Taṃ pana rūpato vedanāya aññasabhāvasabbhāvato, na aññattābhāvato. Ayañca rūpādīsu ekadhammatopi puggalassa aññattaṃ na icchati, tasmā yuttaṃ. Ayañca anuyogo rūpaṃ puggalo…pe… aññātāvindriyaṃ puggaloti sakalaṃ paramatthasaccaṃ sandhāya āraddho. Sakalaṃ pana paccattalakkhaṇavasena ekato vattuṃ na sakkāti tantivasena anuyogalakkhaṇamattametaṃ ṭhapitaṃ. Tena viññū atthaṃ vibhāventi. Vādakāmena pana imaṃ lakkhaṇaṃ gahetvā yathā yathā paravādissa okāso na hoti, tathā tathā vattabbaṃ. Iti tantivasena anuyogalakkhaṇassa ṭhapitattāpi yuttameva. Iminā nayena sabbānuyogesu attho veditabbo.
អយំ បន វិសេសោ – រូបស្មិំ បុគ្គលោតិអាទីសុ យថា ឯកំ មហាភូតំ និស្សាយ តយោ មហាភូតា, វត្ថុរូបំ និស្សាយ វិញ្ញាណំ រូបស្មិន្តិ វត្តុំ វដ្ដតិ, កិំ តេ ឯវំ រូបស្មិំ បុគ្គលោ? យថា ច សភាគវិនិព្ភោគតោ វេទនាទយោ សព្ពធម្មា, អរូបា វា បន ចត្តារោ ខន្ធា, និព្ពានមេវ វា ‘‘អញ្ញត្រ រូបា’’តិ វត្តុំ វដ្ដតិ, កិំ តេ ឯវំ បុគ្គលោ? យថា ច ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ និស្សយវសេន ‘‘វេទនាយ រូបំ…បេ.… វិញ្ញាណស្មិំ រូប’’ន្តិ វត្តុំ វដ្ដតិ, កិំ តេ ឯវំ បុគ្គលោតិ? សព្ពានុយោគេសុ បន ឧច្ឆេទទិដ្ឋិភយេន ចេវ សមយវិរោធេន ច បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ សេសមេត្ថ អត្ថតោ បាកដមេវ។ ធម្មតោ បនេត្ថ សត្តបញ្ញាសាយ សច្ចិកដ្ឋេសុ ឯកេកស្មិំ ចត្តារិ ចត្តារិ កត្វា និគ្គហវសេន អដ្ឋវីសាធិកានិ ទ្វេ បញ្ចកសតានិ ទស្សិតានិ។ បរវាទីបក្ខេបិ បដិកម្មវសេន តត្តកានេវ។ យា បនេត្ថ អត្ថិ បុគ្គលោតិ វុត្តេ សកវាទិស្ស បដិញ្ញា, សា សុត្តេ អាគតេន សម្មុតិវសេន។ យោ រូបំ បុគ្គលោតិអាទីសុ បដិក្ខេបោ, សោ សក្កាយទិដ្ឋិបញ្ហស្ស ឋបនីយត្តា។ បរវាទិស្ស បដិកម្មំ ឆលវសេនេវាតិ។
Ayaṃ pana viseso – rūpasmiṃ puggalotiādīsu yathā ekaṃ mahābhūtaṃ nissāya tayo mahābhūtā, vatthurūpaṃ nissāya viññāṇaṃ rūpasminti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ rūpasmiṃ puggalo? Yathā ca sabhāgavinibbhogato vedanādayo sabbadhammā, arūpā vā pana cattāro khandhā, nibbānameva vā ‘‘aññatra rūpā’’ti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ puggalo? Yathā ca cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ nissayavasena ‘‘vedanāya rūpaṃ…pe… viññāṇasmiṃ rūpa’’nti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ puggaloti? Sabbānuyogesu pana ucchedadiṭṭhibhayena ceva samayavirodhena ca paṭikkhepo paravādissa. Sesamettha atthato pākaṭameva. Dhammato panettha sattapaññāsāya saccikaṭṭhesu ekekasmiṃ cattāri cattāri katvā niggahavasena aṭṭhavīsādhikāni dve pañcakasatāni dassitāni. Paravādīpakkhepi paṭikammavasena tattakāneva. Yā panettha atthi puggaloti vutte sakavādissa paṭiññā, sā sutte āgatena sammutivasena. Yo rūpaṃ puggalotiādīsu paṭikkhepo, so sakkāyadiṭṭhipañhassa ṭhapanīyattā. Paravādissa paṭikammaṃ chalavasenevāti.
ចតុក្កនយសំសន្ទនំ។
Catukkanayasaṃsandanaṃ.
និដ្ឋិតា ច សំសន្ទនកថា។
Niṭṭhitā ca saṃsandanakathā.
៨. លក្ខណយុត្តិវណ្ណនា
8. Lakkhaṇayuttivaṇṇanā
៥៣. ឥទានិ លក្ខណយុត្តិ នាម ហោតិ។ តត្ថ យស្មា ឋបេត្វា និព្ពានំ សេសោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថោ បច្ចយបដិពទ្ធតាយ សប្បច្ចយោ, បច្ចយេហិ សមាគម្ម កតត្តា សង្ខតោ, ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈនតោ សទា អភាវតោ អសស្សតោ, ឧប្បត្តិការណសង្ខាតស្ស និមិត្តស្ស អត្ថិតាយ សនិមិត្តោ, និព្ពានំ វុត្តប្បការាភាវតោ អប្បច្ចយំ អសង្ខតំ សស្សតំ អនិមិត្តន្តិ ឥទំ សច្ចិកដ្ឋស្ស លក្ខណំ។ តស្មា យទិ បុគ្គលោបិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថោវ តស្សាបិ ឥមិនា លក្ខណេន ភវិតព្ពន្តិ សន្ធាយ បុគ្គលោ សប្បច្ចយោតិអាទយោ អដ្ឋបិ អនុយោគា សកវាទិស្ស , បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ អាជានាហិ និគ្គហន្តិអាទិ បនេត្ថ សង្ខិត្តំ។ ឯវមេតានិ សកវាទីបក្ខេ អនុលោមបច្ចនីកេ អនុលោមមត្តវសេន អដ្ឋ បញ្ចកានិ វេទិតព្ពានិ។
53. Idāni lakkhaṇayutti nāma hoti. Tattha yasmā ṭhapetvā nibbānaṃ seso saccikaṭṭhaparamattho paccayapaṭibaddhatāya sappaccayo, paccayehi samāgamma katattā saṅkhato, uppajjitvā nirujjhanato sadā abhāvato asassato, uppattikāraṇasaṅkhātassa nimittassa atthitāya sanimitto, nibbānaṃ vuttappakārābhāvato appaccayaṃ asaṅkhataṃ sassataṃ animittanti idaṃ saccikaṭṭhassa lakkhaṇaṃ. Tasmā yadi puggalopi saccikaṭṭhaparamatthova tassāpi iminā lakkhaṇena bhavitabbanti sandhāya puggalo sappaccayotiādayo aṭṭhapi anuyogā sakavādissa , paṭikkhepo paravādissa. Ājānāhi niggahantiādi panettha saṅkhittaṃ. Evametāni sakavādīpakkhe anulomapaccanīke anulomamattavasena aṭṭha pañcakāni veditabbāni.
៥៤. បរវាទីបក្ខេបិ បច្ចនីកានុលោមេ បច្ចនីកមត្តវសេន អដ្ឋេវ។ តត្ថ យស្មា បរវាទិនា សុត្តវសេន សម្មុតិសច្ចំ សាធិតំ, សម្មុតិយា ច សប្បច្ចយាទិភាវោ នត្ថិ, តស្មា យាថាវតោ ច បដិក្ខេបោ សកវាទិស្ស។ ឆលវសេន បន វត្តព្ពំ ‘‘អាជានាហិ បដិកម្ម’’ន្តិអាទិ សព្ពំ ឥធាបិ សង្ខិត្តមេវ។
54. Paravādīpakkhepi paccanīkānulome paccanīkamattavasena aṭṭheva. Tattha yasmā paravādinā suttavasena sammutisaccaṃ sādhitaṃ, sammutiyā ca sappaccayādibhāvo natthi, tasmā yāthāvato ca paṭikkhepo sakavādissa. Chalavasena pana vattabbaṃ ‘‘ājānāhi paṭikamma’’ntiādi sabbaṃ idhāpi saṅkhittameva.
លក្ខណយុត្តិកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Lakkhaṇayuttikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
៩. វចនសោធនវណ្ណនា
9. Vacanasodhanavaṇṇanā
៥៥-៥៩. ឥទានិ វចនសោធនំ ហោតិ។ តត្ថ យទេតំ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ វចនំ, តំ សោធេតុំ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ, ឧបលព្ភតិ បុគ្គលោតិ។ បុច្ឆា សកវាទិស្ស។ តស្សត្ថោ – យទេតំ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ បទទ្វយំ, តំ ឯកត្ថំ វា ភវេយ្យ នានត្ថំ វា។ យទិ តាវ នានត្ថំ, យថា អញ្ញំ រូបំ, អញ្ញា វេទនា, ឯវំ អញ្ញោ បុគ្គលោ, អញ្ញោ ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ។ អថេកត្ថំ, យថា យំ ចិត្តំ តំ មនោ, ឯវំ ស្វេវ បុគ្គលោ, សោ ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ។ តេន តំ វទាមិ ‘‘យទិ តេ យោ បុគ្គលោ, សោ ឧបលព្ភតិ, ឯវំ សន្តេ យោ យោ ឧបលព្ភតិ, សោ សោ បុគ្គលោតិ អាបជ្ជតិ, កិំ សម្បដិច្ឆសិ ឯត’’ន្តិ? តតោ បុគ្គលវាទី យស្មា បុគ្គលស្ស ឧបលព្ភតំ ឥច្ឆតិ, ន ឧបលព្ភមានានម្បិ រូបាទីនំ បុគ្គលភាវំ, តស្មា បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ, ឧបលព្ភតិ កេ ហិ ចិ បុគ្គលោ កេ ហិ ចិ ន បុគ្គលោតិអាទិមាហ។ តស្សត្ថោ – មម បុគ្គលោ អត្ថិ បុគ្គលោតិ សត្ថុ វចនតោ ឧបលព្ភតិ។ យោ បន ឧបលព្ភតិ, ន សោ សព្ពោ បុគ្គលោ, អថ ខោ កេ ហិ ចិ បុគ្គលោ កេ ហិ ចិ ន បុគ្គលោតិ។ តត្ថ កោ-ការត្ថេ កេ-ការោ, ហិ-ការោ ច និបាតមត្តោ។ កោចិ បុគ្គលោ, កោចិ ន បុគ្គលោតិ អយំ បនេត្ថ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – បុគ្គលោបិ ហិ រូបាទីសុបិ យោ កោចិ ធម្មោ ឧបលព្ភតិយេវ, តត្ថ បុគ្គលោវ បុគ្គលោ។ រូបាទីសុ បន កោចិបិ ន បុគ្គលោតិ។ តតោ តំ សកវាទី អាហ – បុគ្គលោ កេ ហិ ចិ ឧបលព្ភតិ កេ ហិ ចិ ន ឧបលព្ភតីតិ។ តស្សត្ថោ – បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ បទទ្វយស្ស អត្ថតោ ឯកត្តេ យទិ ឧបលព្ភតីតិ អនុញ្ញាតោ ធម្មោ បុគ្គលតោ អនញ្ញោបិ កោចិ បុគ្គលោ កោចិ ន បុគ្គលោ, បុគ្គលោបិ តេ កោចិ ឧបលព្ភតិ, កោចិ ន ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ, កិំ សម្បដិច្ឆសិ ឯតន្តិ? សោ បុគ្គលស្ស អនុបលទ្ធិំ អនិច្ឆន្តោ ន ហេវន្តិ បដិក្ខិបតិ។ ឥតោ បរំ ‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិអាទិ សព្ពំ សង្ខិត្តំ។ វិត្ថារតោ បន វេទិតព្ពំ។ បុគ្គលោ សច្ចិកដ្ឋោតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ សព្ពានិ ហេតានិ ឧបលព្ភតិវេវចនានេវ, អបិច យស្មា ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិសច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ អយំ បុគ្គលវាទិនោ បដិញ្ញា, តស្មាស្ស យថេវ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ លទ្ធិ, ឯវមេវំ បុគ្គលោ សច្ចិកដ្ឋោតិបិ អាបជ្ជតិ។ យា បនស្ស បុគ្គលោ អត្ថីតិ លទ្ធិ, តស្សា វិជ្ជមានោតិវេវចនមេវ, តស្មា សព្ពានិបេតានិ វចនានិ សោធិតានិ។
55-59. Idāni vacanasodhanaṃ hoti. Tattha yadetaṃ puggalo upalabbhatīti vacanaṃ, taṃ sodhetuṃ puggalo upalabbhati, upalabbhati puggaloti. Pucchā sakavādissa. Tassattho – yadetaṃ puggalo upalabbhatīti padadvayaṃ, taṃ ekatthaṃ vā bhaveyya nānatthaṃ vā. Yadi tāva nānatthaṃ, yathā aññaṃ rūpaṃ, aññā vedanā, evaṃ añño puggalo, añño upalabbhatīti āpajjati. Athekatthaṃ, yathā yaṃ cittaṃ taṃ mano, evaṃ sveva puggalo, so upalabbhatīti āpajjati. Tena taṃ vadāmi ‘‘yadi te yo puggalo, so upalabbhati, evaṃ sante yo yo upalabbhati, so so puggaloti āpajjati, kiṃ sampaṭicchasi eta’’nti? Tato puggalavādī yasmā puggalassa upalabbhataṃ icchati, na upalabbhamānānampi rūpādīnaṃ puggalabhāvaṃ, tasmā puggalo upalabbhati, upalabbhati ke hi ci puggalo ke hi ci na puggalotiādimāha. Tassattho – mama puggalo atthi puggaloti satthu vacanato upalabbhati. Yo pana upalabbhati, na so sabbo puggalo, atha kho ke hi ci puggalo ke hi ci na puggaloti. Tattha ko-kāratthe ke-kāro, hi-kāro ca nipātamatto. Koci puggalo, koci na puggaloti ayaṃ panettha attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – puggalopi hi rūpādīsupi yo koci dhammo upalabbhatiyeva, tattha puggalova puggalo. Rūpādīsu pana kocipi na puggaloti. Tato taṃ sakavādī āha – puggalo ke hi ci upalabbhati ke hi ci na upalabbhatīti. Tassattho – puggalo upalabbhatīti padadvayassa atthato ekatte yadi upalabbhatīti anuññāto dhammo puggalato anaññopi koci puggalo koci na puggalo, puggalopi te koci upalabbhati, koci na upalabbhatīti āpajjati, kiṃ sampaṭicchasi etanti? So puggalassa anupaladdhiṃ anicchanto na hevanti paṭikkhipati. Ito paraṃ ‘‘ājānāhi niggaha’’ntiādi sabbaṃ saṅkhittaṃ. Vitthārato pana veditabbaṃ. Puggalo saccikaṭṭhotiādīsupi eseva nayo. Sabbāni hetāni upalabbhativevacanāneva, apica yasmā ‘‘puggalo upalabbhatisaccikaṭṭhaparamatthenā’’ti ayaṃ puggalavādino paṭiññā, tasmāssa yatheva puggalo upalabbhatīti laddhi, evamevaṃ puggalo saccikaṭṭhotipi āpajjati. Yā panassa puggalo atthīti laddhi, tassā vijjamānotivevacanameva, tasmā sabbānipetāni vacanāni sodhitāni.
៦០. តត្ថ យំ អវសានេ ‘‘បុគ្គលោ អត្ថិ, អត្ថិ ន សព្ពោ បុគ្គលោ’’តិអាទិ វុត្តំ, តត្រាយមធិប្បាយោ – យញ្ហេតំ បរវាទិនា ‘‘បុគ្គលោ អត្ថិ, អត្ថិ កេហិចិ បុគ្គលោ, កេហិចិ ន បុគ្គលោ’’តិ វុត្តំ, តំ យស្មា អត្ថតោ បុគ្គលោ អត្ថិ, អត្ថិ ន សព្ពោ បុគ្គលោតិ ឯត្តកំ ហោតិ, តស្មា នំ សកវាទី សម្បដិច្ឆាបេត្វា ឥទានិ នំ ឯវំ អនុយុញ្ជតិ។ តយា ហិ ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’’តិ វចនមត្តំ និស្សាយ ‘‘បុគ្គលោ អត្ថី’’តិ លទ្ធិ គហិតា, យថា ច ភគវតា ឯតំ វុត្តំ, តថា ‘‘សុញ្ញតោ លោកំ អវេក្ខស្សុ, មោឃរាជា, សទា សតោ’’តិអាទិនា (សុ. និ. ១១២៥) នយេន ‘‘នត្ថី’’តិបិ វុត្តំ, តស្មា យថេវ តេ ‘‘បុគ្គលោ អត្ថិ, អត្ថិ ន សព្ពោ បុគ្គលោ’’តិ លទ្ធិ, តថា បុគ្គលោ នត្ថិ, នត្ថិ ន សព្ពោ បុគ្គលោតិបិ អាបជ្ជតិ, កិំ ឯតំ សម្បដិច្ឆសីតិ? អថ នំ អសម្បដិច្ឆន្តោ ន ហេវាតិ បដិក្ខិបតិ។ សេសមេត្ថ និគ្គហាទិវិធានំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពន្តិ។
60. Tattha yaṃ avasāne ‘‘puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo’’tiādi vuttaṃ, tatrāyamadhippāyo – yañhetaṃ paravādinā ‘‘puggalo atthi, atthi kehici puggalo, kehici na puggalo’’ti vuttaṃ, taṃ yasmā atthato puggalo atthi, atthi na sabbo puggaloti ettakaṃ hoti, tasmā naṃ sakavādī sampaṭicchāpetvā idāni naṃ evaṃ anuyuñjati. Tayā hi ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti vacanamattaṃ nissāya ‘‘puggalo atthī’’ti laddhi gahitā, yathā ca bhagavatā etaṃ vuttaṃ, tathā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājā, sadā sato’’tiādinā (su. ni. 1125) nayena ‘‘natthī’’tipi vuttaṃ, tasmā yatheva te ‘‘puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo’’ti laddhi, tathā puggalo natthi, natthi na sabbo puggalotipi āpajjati, kiṃ etaṃ sampaṭicchasīti? Atha naṃ asampaṭicchanto na hevāti paṭikkhipati. Sesamettha niggahādividhānaṃ vuttanayeneva veditabbanti.
វចនសោធនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
១០. បញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា
10. Paññattānuyogavaṇṇanā
៦១-៦៦. ឥទានិ បញ្ញត្តានុយោគោ នាម ហោតិ។ រូបធាតុយា ហិ បុគ្គលវាទី រូបិំ បុគ្គលំ បញ្ញបេតិ, តថា អរូបធាតុយា អរូបិំ។ តស្ស តំ លទ្ធិំ ភិន្ទិតុំ សព្ពាបិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា ច បដិក្ខេបោ ច ឥតរស្ស ។ សោ ហិ រូបីតិ វុត្តេ រូបកាយសព្ភាវតោ ចេវ តថារូបាយ ច បញ្ញត្តិយា អត្ថិតាយ បដិជានាតិ។ កាមីតិ វុត្តេ វីតរាគសព្ភាវតោ ចេវ តថារូបាយ ច បញ្ញត្តិយា នត្ថិតាយ បដិក្ខិបតិ។ អរូបីតិ វុត្តេបិ អរូបក្ខន្ធសព្ភាវតោ ចេវ តថារូបាយ ច បញ្ញត្តិយា អត្ថិតាយ បដិជានាតិ។ ទ្វីសុបិ នយេសុ សត្តោតិ បុគ្គលស្ស វេវចនវសេន វុត្តំ។
61-66. Idāni paññattānuyogo nāma hoti. Rūpadhātuyā hi puggalavādī rūpiṃ puggalaṃ paññapeti, tathā arūpadhātuyā arūpiṃ. Tassa taṃ laddhiṃ bhindituṃ sabbāpi pucchā sakavādissa, paṭiññā ca paṭikkhepo ca itarassa . So hi rūpīti vutte rūpakāyasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā atthitāya paṭijānāti. Kāmīti vutte vītarāgasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā natthitāya paṭikkhipati. Arūpīti vuttepi arūpakkhandhasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā atthitāya paṭijānāti. Dvīsupi nayesu sattoti puggalassa vevacanavasena vuttaṃ.
៦៧. ឥទានិ យស្មា សោ ‘‘កាយេ កាយានុបស្សី’’តិ អាគតដ្ឋានេ អញ្ញោ កាយោ អញ្ញោ បុគ្គលោតិ ឥច្ឆតិ, តស្មា តំ លទ្ធិំ ភិន្ទិតុំ កាយោតិ វា សរីរន្តិ វាតិអាទិ សកវាទីបុច្ឆា ហោតិ។ តត្ថ កាយំ អប្បិយំ ករិត្វាតិ កាយំ អប្បេតព្ពំ អល្លីយាបេតព្ពំ ឯកីភាវំ ឧបនេតព្ពំ អវិភជិតព្ពំ កត្វា បុច្ឆាមីតិ អត្ថោ។ ឯសេសេតិ ឯសោ សោយេវ។ ឯសេ ឯសេតិបិ បាឋោ។ ឯសោ ឯសោយេវាតិ អត្ថោ។ ឯកដ្ឋេតិ ឯកដ្ឋោ។ សមេ សមភាគេ តជ្ជាតេតិ សមោ សមភាគោ តជ្ជាតិកោ។ វចនមត្តេយេវេត្ថ ភេទោ។ អត្ថតោ បន កាយោវ ឯសោតិ បុច្ឆតិ។ បរវាទី នានត្តំ អបស្សន្តោ អាមន្តាតិ បដិជានាតិ។ បុគ្គលោតិ វា ជីវោតិ វាតិ បុច្ឆាយបិ ឯសេវ នយោ។ អញ្ញោ កាយោតិ បុដ្ឋោ បន កាយានុបស្សនាយ ឯវំលទ្ធិកត្តា បដិជានាតិ។ អញ្ញំ ជីវន្តិ បុដ្ឋោ បន អាហច្ច ភាសិតំ សុត្តំ បដិក្ខិបិតុំ អសក្កោន្តោ អវជានាតិ។ តតោ បរំ ‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិអាទិ ឧត្តានត្ថមេវ។
67. Idāni yasmā so ‘‘kāye kāyānupassī’’ti āgataṭṭhāne añño kāyo añño puggaloti icchati, tasmā taṃ laddhiṃ bhindituṃ kāyoti vā sarīranti vātiādi sakavādīpucchā hoti. Tattha kāyaṃ appiyaṃ karitvāti kāyaṃ appetabbaṃ allīyāpetabbaṃ ekībhāvaṃ upanetabbaṃ avibhajitabbaṃ katvā pucchāmīti attho. Eseseti eso soyeva. Ese esetipi pāṭho. Eso esoyevāti attho. Ekaṭṭheti ekaṭṭho. Same samabhāge tajjāteti samo samabhāgo tajjātiko. Vacanamatteyevettha bhedo. Atthato pana kāyova esoti pucchati. Paravādī nānattaṃ apassanto āmantāti paṭijānāti. Puggaloti vā jīvoti vāti pucchāyapi eseva nayo. Añño kāyoti puṭṭho pana kāyānupassanāya evaṃladdhikattā paṭijānāti. Aññaṃ jīvanti puṭṭho pana āhacca bhāsitaṃ suttaṃ paṭikkhipituṃ asakkonto avajānāti. Tato paraṃ ‘‘ājānāhi niggaha’’ntiādi uttānatthameva.
៦៨. បរវាទីបក្ខេ បន អញ្ញោ កាយោ អញ្ញោ បុគ្គលោតិ បុដ្ឋោ សកវាទី ឋបនីយបញ្ហត្តា បដិក្ខិបតិ, បរវាទី ឆលវសេន បដិកម្មំ ករោតិ។ តម្បិ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
68. Paravādīpakkhe pana añño kāyo añño puggaloti puṭṭho sakavādī ṭhapanīyapañhattā paṭikkhipati, paravādī chalavasena paṭikammaṃ karoti. Tampi uttānatthamevāti.
បញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១១. គតិអនុយោគវណ្ណនា
11. Gatianuyogavaṇṇanā
៦៩-៧២. ឥទានិ គតិបរិវត្តនមុខេន ចុតិបដិសន្ធិអនុយោគោ ហោតិ។ តត្ថ យស្មា បុគ្គលវាទី ‘‘ស សត្តក្ខត្តុបរមំ សន្ធាវិត្វាន បុគ្គលោ’’តិអាទីនិ (សំ. និ. ២.១៣៣; ឥតិវុ. ២៤) សុត្តានិ និស្សាយ បុគ្គលោ សន្ធាវតីតិ លទ្ធិំ គហេត្វា វោហរតិ , តស្មាស្ស តំ លទ្ធិំ ភិន្ទិតុំ សន្ធាវតីតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស។ តត្ថ សន្ធាវតីតិ សំសរតិ គមនាគមនំ ករោតិ។ អត្តនោ លទ្ធិវសេន បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ សោ បុគ្គលោតិអាទយោ អនុយោគោបិ សកវាទិស្ស, បដិក្ខេបោ ឥតរស្ស។ តត្ថ សោតិ សោយេវាតិ អត្ថោ។ ឯវំ បន អនុយុត្តោ សស្សតទិដ្ឋិភយេន បដិក្ខិបតិ។ អញ្ញោតិ បុដ្ឋោ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិភយេន។ សោ ច អញ្ញោ ចាតិ បុដ្ឋោ ឯកច្ចសស្សតទិដ្ឋិភយេន។ នេវ សោ ន អញ្ញោតិ បុដ្ឋោ អមរាវិក្ខេបទិដ្ឋិភយេន។ បុន ចត្តារោបិ បញ្ហេ ឯកតោ បុដ្ឋោ ចតុន្នម្បិ ទិដ្ឋីនំ ភយេន បដិក្ខិបិត្វា បុន យានិស្ស សុត្តានិ និស្សាយ លទ្ធិ ឧប្បន្នា តានិ ទស្សេន្តោ តេន ហិ បុគ្គលោ សន្ធាវតីតិអាទិមាហ។
69-72. Idāni gatiparivattanamukhena cutipaṭisandhianuyogo hoti. Tattha yasmā puggalavādī ‘‘sa sattakkhattuparamaṃ sandhāvitvāna puggalo’’tiādīni (saṃ. ni. 2.133; itivu. 24) suttāni nissāya puggalo sandhāvatīti laddhiṃ gahetvā voharati , tasmāssa taṃ laddhiṃ bhindituṃ sandhāvatīti pucchā sakavādissa. Tattha sandhāvatīti saṃsarati gamanāgamanaṃ karoti. Attano laddhivasena paṭiññā paravādissa. So puggalotiādayo anuyogopi sakavādissa, paṭikkhepo itarassa. Tattha soti soyevāti attho. Evaṃ pana anuyutto sassatadiṭṭhibhayena paṭikkhipati. Aññoti puṭṭho ucchedadiṭṭhibhayena. So ca añño cāti puṭṭho ekaccasassatadiṭṭhibhayena. Neva so na aññoti puṭṭho amarāvikkhepadiṭṭhibhayena. Puna cattāropi pañhe ekato puṭṭho catunnampi diṭṭhīnaṃ bhayena paṭikkhipitvā puna yānissa suttāni nissāya laddhi uppannā tāni dassento tena hi puggalosandhāvatītiādimāha.
៧៦. បុន សកវាទិនា ‘‘យ្វាយំ តវ លទ្ធិយា សន្ធាវតិ, កិំ សោ អស្មិញ្ច បរស្មិញ្ច លោកេ ឯកោយេវា’’តិ អធិប្បាយេន ស្វេវាតិ និយមេត្វា បុដ្ឋោ សស្សតភយា បដិក្ខិបិត្វា បុន ទឡ្ហំ កត្វា តថេវ បុដ្ឋោ យស្មា សោ បុគ្គលោវ ន អញ្ញោ ភាវោ, ‘‘សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’’តិអាទិសុត្តម្បិ (បារា. ១២; ទី. និ. ១.២៤៥) អត្ថិ, តស្មា បដិជានាតិ។ ស្វេវ មនុស្សោតិ បុដ្ឋោ មនុស្សស្សេវ ទេវត្តាភាវតោ បដិក្ខិបតិ។
76. Puna sakavādinā ‘‘yvāyaṃ tava laddhiyā sandhāvati, kiṃ so asmiñca parasmiñca loke ekoyevā’’ti adhippāyena svevāti niyametvā puṭṭho sassatabhayā paṭikkhipitvā puna daḷhaṃ katvā tatheva puṭṭho yasmā so puggalova na añño bhāvo, ‘‘so tato cuto idhūpapanno’’tiādisuttampi (pārā. 12; dī. ni. 1.245) atthi, tasmā paṭijānāti. Sveva manussoti puṭṭho manussasseva devattābhāvato paṭikkhipati.
៧៧. បុន បុដ្ឋោ ‘‘អហំ តេន សមយេន សុនេត្តោ នាម សត្ថា អហោសិ’’ន្តិអាទិសុត្តវសេន (អ. និ. ៧.៦៦ អត្ថតោ សមានំ) បដិជានាតិ។ អថស្ស សកវាទី ទេវមនុស្សុបបត្តីនំ នានត្តតោ វចនំ មិច្ឆាតិ បកាសេន្តោ មនុស្សោ ហុត្វាតិអាទិមាហ។
77. Puna puṭṭho ‘‘ahaṃ tena samayena sunetto nāma satthā ahosi’’ntiādisuttavasena (a. ni. 7.66 atthato samānaṃ) paṭijānāti. Athassa sakavādī devamanussupapattīnaṃ nānattato vacanaṃ micchāti pakāsento manusso hutvātiādimāha.
៧៨. តត្ថ ហេវំ មរណំ ន ហេហិតីតិ ឯវំ សន្តេ មរណំ ន ភវិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឥតោ បរំ យក្ខោ បេតោតិ អត្តភាវនានត្តវសេន អនុយោគនានត្តំ វេទិតព្ពំ។
78. Tattha hevaṃ maraṇaṃ na hehitīti evaṃ sante maraṇaṃ na bhavissatīti attho. Ito paraṃ yakkho petoti attabhāvanānattavasena anuyoganānattaṃ veditabbaṃ.
៨២. ខត្តិយោតិអាទីនិ ជាតិវសេន ចេវ អង្គវេកល្លាទិវសេន ច វុត្តានិ។
82. Khattiyotiādīni jātivasena ceva aṅgavekallādivasena ca vuttāni.
៨៧. បុន ន វត្តព្ពន្តិ បរវាទិនា បុដ្ឋោ ឥធដ្ឋកស្ស ឧបបត្តិវសេន បរលោកស្ស គមនាភាវតោ បដិញ្ញា សកវាទិស្ស បុន សោតាបន្នស្ស ភវន្តរេបិ សោតាបន្នភាវាវិជហនតោ ទុតិយបដិញ្ញាបិ តស្សេវ។ ហញ្ចីតិអាទិវចនំ បរវាទិស្ស។
87. Puna na vattabbanti paravādinā puṭṭho idhaṭṭhakassa upapattivasena paralokassa gamanābhāvato paṭiññā sakavādissa puna sotāpannassa bhavantarepi sotāpannabhāvāvijahanato dutiyapaṭiññāpi tasseva. Hañcītiādivacanaṃ paravādissa.
៨៨. បុន ទេវលោកេ ឧបបន្នស្ស មនុស្សត្តាភាវទស្សនេន អនុយោគោ សកវាទិស្ស។
88. Puna devaloke upapannassa manussattābhāvadassanena anuyogo sakavādissa.
៨៩. តតោ បរំ អនញ្ញោ អវិគតោតិ ឯត្ថ អនញ្ញោតិ សព្ពាការេន ឯកសទិសោ។ អវិគតោតិ ឯកេនាបិ អាការេន អវិគតោតិ អត្ថោ។ ន ហេវន្តិ ទេវលោកេ ឧបបន្នស្ស មនុស្សភាវាភាវតោ ឯវមាហ។
89. Tato paraṃ anañño avigatoti ettha anaññoti sabbākārena ekasadiso. Avigatoti ekenāpi ākārena avigatoti attho. Na hevanti devaloke upapannassa manussabhāvābhāvato evamāha.
៩០. បុន ទឡ្ហំ កត្វា អនុយុត្តោ ‘‘ស្វេវ បុគ្គលោ សន្ធាវតី’’តិ លទ្ធិយា អនុជានាតិ។ ហត្ថច្ឆិន្នោតិអាទិ អាការវិគមនទស្សនេន អវិគតោ សន្ធាវតីតិ លទ្ធិភិន្ទនត្ថំ វុត្តំ។ តត្ថ អឡច្ឆិន្នោតិ យស្ស អង្គុដ្ឋកា ឆិន្នា។ កណ្ឌរច្ឆិន្នោតិ យស្ស មហាន្ហារូ ឆិន្នា។
90. Puna daḷhaṃ katvā anuyutto ‘‘sveva puggalo sandhāvatī’’ti laddhiyā anujānāti. Hatthacchinnotiādi ākāravigamanadassanena avigato sandhāvatīti laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ. Tattha aḷacchinnoti yassa aṅguṭṭhakā chinnā. Kaṇḍaracchinnoti yassa mahānhārū chinnā.
៩១. សរូបោតិអាទីសុ បឋមេ បញ្ហេ ឥមិនា រូបកាយេន សទ្ធិំ អគមនំ សន្ធាយ បដិក្ខិបតិ។ ទុតិយេ អន្តរាភវបុគ្គលំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ សោ ហិ តស្ស លទ្ធិយា សរូបោវ គន្ត្វា មាតុកុច្ឆិំ បវិសតិ។ អថស្ស តំ រូបំ ភិជ្ជតិ។ តំ ជីវន្តិ យេន រូបសង្ខាតេន សរីរេន សទ្ធិំ គច្ឆតិ, កិមស្ស តទេវ ជីវំ តំ សរីរន្តិ បុច្ឆតិ។ បរវាទី ឥធ សរីរនិក្ខេបា សុត្តវិរោធា ច បដិក្ខិបតិ។
91. Sarūpotiādīsu paṭhame pañhe iminā rūpakāyena saddhiṃ agamanaṃ sandhāya paṭikkhipati. Dutiye antarābhavapuggalaṃ sandhāya paṭijānāti. So hi tassa laddhiyā sarūpova gantvā mātukucchiṃ pavisati. Athassa taṃ rūpaṃ bhijjati. Taṃ jīvanti yena rūpasaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchati, kimassa tadeva jīvaṃ taṃ sarīranti pucchati. Paravādī idha sarīranikkhepā suttavirodhā ca paṭikkhipati.
សវេទនោតិអាទីសុ អសញ្ញូបបត្តិំ សន្ធាយ បដិក្ខិបតិ, តទញ្ញំ ឧបបត្តិំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ តំ ជីវន្តិ យេន វេទនាទិសង្ខាតេន សរីរេន សទ្ធិំ គច្ឆតិ។ កិមស្ស តទេវ ជីវំ តំ សរីរន្តិ បុច្ឆតិ។ តំ ជីវំ តំ សរីរំ, អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរន្តិ ឯតិស្សា ហិ លទ្ធិយា បញ្ចបិ ខន្ធា សរីរន្តិ អធិប្បេតា។ បរវាទី សុត្តវិរោធា បដិក្ខិបតិ។
Savedanotiādīsu asaññūpapattiṃ sandhāya paṭikkhipati, tadaññaṃ upapattiṃ sandhāya paṭijānāti. Taṃ jīvanti yena vedanādisaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchati. Kimassa tadeva jīvaṃ taṃ sarīranti pucchati. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti etissā hi laddhiyā pañcapi khandhā sarīranti adhippetā. Paravādī suttavirodhā paṭikkhipati.
៩២. អរូបោតិអាទីសុ បឋមេ បញ្ហេ អន្តរាភវំ សន្ធាយ បដិក្ខិបតិ។ ទុតិយេ អរូបា រូបំ ឧបបជ្ជមានំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ អញ្ញំ, ជីវន្តិ យំ រូបសង្ខាតំ សរីរំ បហាយ អរូបោ សន្ធាវតិ, កិំ តេ តំ សរីរំ អញ្ញំ, អញ្ញំ ជីវន្តិ បុច្ឆតិ។ ឥតរោ សុត្តវិរោធា បដិក្ខិបតិ។
92. Arūpotiādīsu paṭhame pañhe antarābhavaṃ sandhāya paṭikkhipati. Dutiye arūpā rūpaṃ upapajjamānaṃ sandhāya paṭijānāti. Aññaṃ, jīvanti yaṃ rūpasaṅkhātaṃ sarīraṃ pahāya arūpo sandhāvati, kiṃ te taṃ sarīraṃ aññaṃ, aññaṃ jīvanti pucchati. Itaro suttavirodhā paṭikkhipati.
អវេទនោតិអាទីសុ សញ្ញីភវំ សន្ធាយ បដិក្ខិបតិ, តទញ្ញំ ឧបបត្តិំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ អញ្ញំ ជីវន្តិ យំ វេទនាទិសង្ខាតំ សរីរំ បហាយ អវេទនោ អវិញ្ញាណោ សន្ធាវតិ, កិំ តេ តំ អញ្ញំ សរីរំ, អញ្ញំ ជីវន្តិ បុច្ឆតិ។ ឥតរោ សុត្តវិរោធា បដិក្ខិបតិ។
Avedanotiādīsu saññībhavaṃ sandhāya paṭikkhipati, tadaññaṃ upapattiṃ sandhāya paṭijānāti. Aññaṃ jīvanti yaṃ vedanādisaṅkhātaṃ sarīraṃ pahāya avedano aviññāṇo sandhāvati, kiṃ te taṃ aññaṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvanti pucchati. Itaro suttavirodhā paṭikkhipati.
៩៣. រូបំ សន្ធាវតីតិអាទីសុ យេ រូបាទយោ ខន្ធេ ឧបាទាយ បុគ្គលំ បញ្ញបេតិ, កិំ តេ តស្មិំ បុគ្គលេ សន្ធាវន្តេ តម្បិ រូបំ សន្ធាវតីតិ បុច្ឆតិ។ បរវាទី ‘‘អវិជ្ជានីវរណានំ សត្តានំ តណ្ហាសំយោជនានំ សន្ធាវតំ សំសរត’’ន្តិ សត្តស្សេវ សន្ធាវនវចនតោ បដិក្ខិបតិ។ បុន បុដ្ឋោ យស្មា រូបាទិធម្មេ វិនា បុគ្គលោ នត្ថិ, តស្មា តស្មិំ សន្ធាវន្តេ តេនបិ រូបេន សន្ធាវិតព្ពន្តិ សញ្ញាយ បដិជានាតិ។ វេទនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
93. Rūpaṃ sandhāvatītiādīsu ye rūpādayo khandhe upādāya puggalaṃ paññapeti, kiṃ te tasmiṃ puggale sandhāvante tampi rūpaṃ sandhāvatīti pucchati. Paravādī ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti sattasseva sandhāvanavacanato paṭikkhipati. Puna puṭṭho yasmā rūpādidhamme vinā puggalo natthi, tasmā tasmiṃ sandhāvante tenapi rūpena sandhāvitabbanti saññāya paṭijānāti. Vedanādīsupi eseva nayo.
៩៤. រូបំ ន សន្ធាវតីតិអាទីសុ យស្មា តេ រូបំ បុគ្គលោ ន ហោតិ, ស្វេវ ច សន្ធាវតីតិ វទេសិ, តស្មា តំ បុច្ឆាមិ, កិំ តេ រូបំ ន សន្ធាវតីតិ អត្ថោ។ ឥតរោ បុគ្គលេ សន្ធាវន្តេ ន សក្កា តស្ស ឧបាទានភូតេន រូបេន សន្ធាវិតុន្តិ សញ្ញាយ បដិក្ខិបតិ។ បុន បុដ្ឋោ សត្តានញ្ញេវ សន្ធាវនវចនតោ បដិជានាតិ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
94. Rūpaṃ na sandhāvatītiādīsu yasmā te rūpaṃ puggalo na hoti, sveva ca sandhāvatīti vadesi, tasmā taṃ pucchāmi, kiṃ te rūpaṃ na sandhāvatīti attho. Itaro puggale sandhāvante na sakkā tassa upādānabhūtena rūpena sandhāvitunti saññāya paṭikkhipati. Puna puṭṭho sattānaññeva sandhāvanavacanato paṭijānāti. Sesamettha uttānameva.
គាថានំ បន អយមត្ថោ – អាយស្មតោ មតេន រុក្ខំ ឧបាទាយ ឆាយា វិយ, ឥន្ធនំ ឧបាទាយ អគ្គិ វិយ ច, ខន្ធេ ឧបាទាយ បុគ្គលោ; រូបាទីនំ សន្ធាវនេ អសតិ តេសុ ខន្ធេសុ ភិជ្ជមានេសុ សោ តវ បុគ្គលោ ភិជ្ជតិ ចេ, ឯវំ សន្តេ ឧច្ឆេទា ភវតិ ទិដ្ឋិ, ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ តេ អាបជ្ជតិ។ កតរា យា ពុទ្ធេន វិវជ្ជិតា អកុសលទិដ្ឋិ។ យា បន ‘‘ឧច្ឆេទវាទី សមណោ គោតមោ’’តិ បរិយាយភាសិតា, ន តំ វទាមាតិ ទស្សេតិ។ អថាបិ តេសុ ខន្ធេសុ ភិជ្ជមានេសុ សោ បុគ្គលោ ន ភិជ្ជតិ, ឯវំ សន្តេ សស្សតោ បុគ្គលោ ហោតិ។ តតោ សោ និព្ពានេន សមសមោ អាបជ្ជតិ ។ សមសមោតិ អតិវិយ សមោ, សមេន វា សមោ, សមភាវេនេវ សមោ។ យថេវ និព្ពានំ នុប្បជ្ជតិ ន ភិជ្ជតិ, ឯវំ តេ បុគ្គលោបិ តេន សមសមោតិ។
Gāthānaṃ pana ayamattho – āyasmato matena rukkhaṃ upādāya chāyā viya, indhanaṃ upādāya aggi viya ca, khandhe upādāya puggalo; rūpādīnaṃ sandhāvane asati tesu khandhesu bhijjamānesu so tava puggalo bhijjati ce, evaṃ sante ucchedā bhavati diṭṭhi, ucchedadiṭṭhi te āpajjati. Katarā yā buddhena vivajjitā akusaladiṭṭhi. Yā pana ‘‘ucchedavādī samaṇo gotamo’’ti pariyāyabhāsitā, na taṃ vadāmāti dasseti. Athāpi tesu khandhesu bhijjamānesu so puggalo na bhijjati, evaṃ sante sassato puggalo hoti. Tato so nibbānena samasamo āpajjati . Samasamoti ativiya samo, samena vā samo, samabhāveneva samo. Yatheva nibbānaṃ nuppajjati na bhijjati, evaṃ te puggalopi tena samasamoti.
គតិបរិវត្តនមុខេន ចុតិបដិសន្ធានុយោគោ និដ្ឋិតោ។
Gatiparivattanamukhena cutipaṭisandhānuyogo niṭṭhito.
អនុយោគវណ្ណនា។
Anuyogavaṇṇanā.
១២. ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា
12. Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā
៩៥. ឥទានិ ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគោ ហោតិ។ តត្ថ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញាបដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ សោ ហិ រុក្ខំ ឧបាទាយ ឆាយាយ វិយ, ឥន្ធនំ ឧបាទាយ អគ្គិស្ស វិយ ច, រូបាទីនិ ឧបាទាយ បុគ្គលស្ស បញ្ញត្តិំ បញ្ញាបនំ អវពោធនំ ឥច្ឆតិ, តស្មា ‘‘រូបំ ឧបាទាយា’’តិ បុដ្ឋោ បដិជានាតិ។ បុន យថា រុក្ខុបាទានា ឆាយា រុក្ខោ វិយ, ឥន្ធនុបាទានោ ច អគ្គិ ឥន្ធនំ វិយ អនិច្ចាទិធម្មោ, ឯវំ តេ រូបាទិឧបាទានោ បុគ្គលោ រូបាទយោ វិយ អនិច្ចោតិ ឥមមត្ថំ បុដ្ឋោ អត្តនោ លទ្ធិយំ ឋត្វា បដិក្ខិបតិ។
95. Idāni upādāpaññattānuyogo hoti. Tattha pucchā sakavādissa, paṭiññāpaṭikkhepo paravādissa. So hi rukkhaṃ upādāya chāyāya viya, indhanaṃ upādāya aggissa viya ca, rūpādīni upādāya puggalassa paññattiṃ paññāpanaṃ avabodhanaṃ icchati, tasmā ‘‘rūpaṃ upādāyā’’ti puṭṭho paṭijānāti. Puna yathā rukkhupādānā chāyā rukkho viya, indhanupādāno ca aggi indhanaṃ viya aniccādidhammo, evaṃ te rūpādiupādāno puggalo rūpādayo viya aniccoti imamatthaṃ puṭṭho attano laddhiyaṃ ṭhatvā paṭikkhipati.
៩៧. នីលំ រូបំ ឧបាទាយ នីលោតិអាទីសុ នីលរូបេន សទ្ធិំ បុគ្គលស្ស ឯកត្តំ, ឯកសរីរេ នីលាទីនំ ពហូនំ វសេន ពហុភាវញ្ច អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខិបតិ។
97. Nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlotiādīsu nīlarūpena saddhiṃ puggalassa ekattaṃ, ekasarīre nīlādīnaṃ bahūnaṃ vasena bahubhāvañca anicchanto paṭikkhipati.
៩៨. កុសលំ វេទនន្តិ ឯត្ថាបិ វេទនាយ សទ្ធិំ ឯកត្តំ ឯកសន្តានេ ពហូនំ កុសលវេទនានំ វសេន ពហុភាវញ្ច អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខិបតិ។ ទុតិយនយេ មគ្គកុសលោតិអាទិវចនសព្ភាវតោ ឆេកដ្ឋំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ សផលោតិអាទីនិ បុដ្ឋោ តថារូបស្ស វោហារស្ស អភាវតោ បដិក្ខិបតិ។
98. Kusalaṃ vedananti etthāpi vedanāya saddhiṃ ekattaṃ ekasantāne bahūnaṃ kusalavedanānaṃ vasena bahubhāvañca anicchanto paṭikkhipati. Dutiyanaye maggakusalotiādivacanasabbhāvato chekaṭṭhaṃ sandhāya paṭijānāti. Saphalotiādīni puṭṭho tathārūpassa vohārassa abhāvato paṭikkhipati.
៩៩. អកុសលបក្ខេ អឆេកដ្ឋំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។
99. Akusalapakkhe achekaṭṭhaṃ sandhāya paṭijānāti.
១០០. អព្យាកតបក្ខេ សស្សតាទិវសេន អព្យាកតភាវំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
100. Abyākatapakkhe sassatādivasena abyākatabhāvaṃ sandhāya paṭijānāti. Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
១០៤. ចក្ខុំ ឧបាទាយាតិអាទីសុ ‘‘ចក្ខុមា វិសមានីវ…បេ.… បាបានិ បរិវជ្ជយេ’’តិ(ឧទា. ៤៣) អាទិវោហារសព្ភាវតោ បដិជានាតិ។ ចក្ខុមត្តាទិនិរោធេន បុគ្គលនិរោធំ អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខិបតិ។
104. Cakkhuṃupādāyātiādīsu ‘‘cakkhumā visamānīva…pe… pāpāni parivajjaye’’ti(udā. 43) ādivohārasabbhāvato paṭijānāti. Cakkhumattādinirodhena puggalanirodhaṃ anicchanto paṭikkhipati.
១០៧. រូបំ ឧបាទាយ វេទនំ ឧបាទាយាតិ ឯត្ថ អញ្ញេបិ រូបមូលកា ទុកតិកចតុក្កា វេទិតព្ពា។ យស្មា បន ខន្ធេ ឧបាទាយ បុគ្គលស្ស បញ្ញត្តិ, តស្មា ទ្វេបិ តយោបិ ចត្តារោបិ បញ្ចបិ ឧបាទាយ បញ្ញត្តិំ បដិជានាតិ។ ឯកសន្តានេ បន ទ្វិន្នំ បញ្ចន្នំ វា អភាវា បដិក្ខិបតិ។ អាយតនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
107. Rūpaṃ upādāya vedanaṃ upādāyāti ettha aññepi rūpamūlakā dukatikacatukkā veditabbā. Yasmā pana khandhe upādāya puggalassa paññatti, tasmā dvepi tayopi cattāropi pañcapi upādāya paññattiṃ paṭijānāti. Ekasantāne pana dvinnaṃ pañcannaṃ vā abhāvā paṭikkhipati. Āyatanādīsupi eseva nayo.
១១២. ឥទានិ យំ ឧបាទាយ យស្ស បញ្ញត្តិ, យថា តស្ស អនិច្ចតាយ តស្សាបិ អនិច្ចតា, តតោ ច អញ្ញត្តំ សិទ្ធំ, ឯវំ តស្ស បុគ្គលស្សាបិ អាបជ្ជតីតិ ទស្សេតុំ យថា រុក្ខន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឧបាទាយាតិ បដិច្ច អាគម្ម, ន វិនា តន្តិ អត្ថោ។ បរវាទី បន តថា អនិច្ឆន្តោ លទ្ធិយំ ឋត្វា បដិក្ខិបតិ។
112. Idāni yaṃ upādāya yassa paññatti, yathā tassa aniccatāya tassāpi aniccatā, tato ca aññattaṃ siddhaṃ, evaṃ tassa puggalassāpi āpajjatīti dassetuṃ yathā rukkhantiādimāha. Tattha upādāyāti paṭicca āgamma, na vinā tanti attho. Paravādī pana tathā anicchanto laddhiyaṃ ṭhatvā paṭikkhipati.
១១៥. និគឡោតិ សង្ខលិកពន្ធនំ។ នេគឡិកោតិ តេន ពន្ធកោ យស្ស រូបំ សោ រូបវាតិ យស្មា យស្ស រូបំ សោ រូបវា ហោតិ, តស្មា យថា ន និគឡោ …បេ.… អញ្ញោ រូបវាតិ អត្ថោ។
115. Nigaḷoti saṅkhalikabandhanaṃ. Negaḷikoti tena bandhako yassa rūpaṃ so rūpavāti yasmā yassa rūpaṃ so rūpavā hoti, tasmā yathā na nigaḷo …pe… añño rūpavāti attho.
១១៦. ចិត្តេ ចិត្តេតិអាទីសុ សរាគាទិចិត្តវសេន សរាគាទិតំ សន្ធាយ ចិត្តានុបស្សនាវសេន បដិជានាតិ។ ជាយតីតិអាទិនា នយេន បុដ្ឋោ បុគ្គលស្ស ខណិកភាវំ អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខិបតិ។ ‘‘សោ’’តិ វា ‘‘អញ្ញោ’’តិ វា បុដ្ឋោ សស្សតុច្ឆេទភយេន បដិក្ខិបតិ។ បុន ន វត្តព្ពំ ‘‘កុមារកោ’’តិ វា ‘‘កុមារិកា’’តិ វា បុដ្ឋោ លោកវោហារសមុច្ឆេទភយេន វត្តព្ពន្តិ បដិជានាតិ។ សេសមេត្ថ បាកដមេវ។
116. Citte cittetiādīsu sarāgādicittavasena sarāgāditaṃ sandhāya cittānupassanāvasena paṭijānāti. Jāyatītiādinā nayena puṭṭho puggalassa khaṇikabhāvaṃ anicchanto paṭikkhipati. ‘‘So’’ti vā ‘‘añño’’ti vā puṭṭho sassatucchedabhayena paṭikkhipati. Puna na vattabbaṃ ‘‘kumārako’’ti vā ‘‘kumārikā’’ti vā puṭṭho lokavohārasamucchedabhayena vattabbanti paṭijānāti. Sesamettha pākaṭameva.
១១៨. ឥទានិ បរវាទី អញ្ញេនាការេន លទ្ធិំ បតិដ្ឋាបេតុកាមោ ន វត្តព្ពំ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិអាទិមាហ។ តត្ថ ន វត្តព្ពន្តិ កិំ តេ ឥមិនា ឯវំ ពហុនា ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគេន, ឥទំ តាវ វទេហិ, កិំ ន វត្តព្ពំ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ។ តតោ សកវាទិនា អាមន្តាតិ វុត្តេ ននុ យោ បស្សតីតិអាទិមាហ។ តត្ថ យោតិ បុគ្គលោ ។ យន្តិ រូបំ។ យេនាតិ ចក្ខុនា។ សោតិ បុគ្គលោ។ តន្តិ រូបំ។ តេនាតិ ចក្ខុនា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ននុ យោ យំ រូបំ យេន ចក្ខុនា បស្សតិ, សោ តំ រូបំ តេន ចក្ខុនា បស្សន្តោ បុគ្គលោតិ។ សកវាទី កិញ្ចាបិ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស និស្សយភាវំ គច្ឆន្តំ ចក្ខុមេវ រូបំ បស្សតិ, តថា សោតមេវ សទ្ទំ សុណាតិ…បេ.… វិញ្ញាណមេវ ធម្មំ វិជានាតិ, ‘‘អត្ថិ អរហតោ ចក្ខុ, បស្សតិ អរហា ចក្ខុនា រូប’’ន្តិអាទិសម្មុតិវសេន បន អាមន្តាតិ បដិជានាតិ។
118. Idāni paravādī aññenākārena laddhiṃ patiṭṭhāpetukāmo na vattabbaṃ puggalo upalabbhatītiādimāha. Tattha na vattabbanti kiṃ te iminā evaṃ bahunā upādāpaññattānuyogena, idaṃ tāva vadehi, kiṃ na vattabbaṃ ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti. Tato sakavādinā āmantāti vutte nanu yo passatītiādimāha. Tattha yoti puggalo . Yanti rūpaṃ. Yenāti cakkhunā. Soti puggalo. Tanti rūpaṃ. Tenāti cakkhunā. Idaṃ vuttaṃ hoti – nanu yo yaṃ rūpaṃ yena cakkhunā passati, so taṃ rūpaṃ tena cakkhunā passanto puggaloti. Sakavādī kiñcāpi cakkhuviññāṇassa nissayabhāvaṃ gacchantaṃ cakkhumeva rūpaṃ passati, tathā sotameva saddaṃ suṇāti…pe… viññāṇameva dhammaṃ vijānāti, ‘‘atthi arahato cakkhu, passati arahā cakkhunā rūpa’’ntiādisammutivasena pana āmantāti paṭijānāti.
១២០. តតោ ឆលវាទំ និស្សាយ បរវាទិនា បុគ្គលស្ស វត្តព្ពតាយ សាធិតាយ តមេវ វាទំ បរិវត្តេត្វា បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិអាទិមាហ។ តត្ថ យោ ន បស្សតីតិ អន្ធោ អសញ្ញសត្តោ អរូបំ ឧបបន្នោ និរោធំ សមាបន្នោ, អនន្ធោបិ ច អញ្ញត្រ ទស្សនសមយា ន បស្សតិ នាម។ សេសវារេសុបិ ឯសេវ នយោ។ សេសំ បាឡិវសេនេវ អត្ថតោ វេទិតព្ពំ។
120. Tato chalavādaṃ nissāya paravādinā puggalassa vattabbatāya sādhitāya tameva vādaṃ parivattetvā puggalo upalabbhatītiādimāha. Tattha yo na passatīti andho asaññasatto arūpaṃ upapanno nirodhaṃ samāpanno, anandhopi ca aññatra dassanasamayā na passati nāma. Sesavāresupi eseva nayo. Sesaṃ pāḷivaseneva atthato veditabbaṃ.
១២២. សុត្តសំសន្ទនាយំ ទិព្ពស្ស ចក្ខុនោ រូបគោចរត្តា រូបំ បស្សតីតិ អាហ។ ទុតិយវារេ ‘‘សត្តេ បស្សាមី’’តិវចនតោ បុគ្គលំ បស្សតីតិ អាហ។ តតិយវារេ ‘‘រូបំ ទិស្វា បុគ្គលំ វិភាវេតី’’តិ លទ្ធិតោ ឧភោ បស្សតីតិ អាហ។ យស្មា បន បស្សិតព្ពំ នាម ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាតន្តិ ចតុព្ពិធេ រូបសង្គហេ រូបាយតនមេវ សង្គហិតំ, តស្មា សកវាទី ‘‘រូបំ បុគ្គលោ, បុគ្គលោ រូបំ, ឧភោ រូប’’ន្តិ អនុយោគំ ករោតិ។ តស្សត្ថោ បាកដោយេវាតិ។
122. Suttasaṃsandanāyaṃ dibbassa cakkhuno rūpagocarattā rūpaṃ passatīti āha. Dutiyavāre ‘‘satte passāmī’’tivacanato puggalaṃ passatīti āha. Tatiyavāre ‘‘rūpaṃ disvā puggalaṃ vibhāvetī’’ti laddhito ubho passatīti āha. Yasmā pana passitabbaṃ nāma diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātanti catubbidhe rūpasaṅgahe rūpāyatanameva saṅgahitaṃ, tasmā sakavādī ‘‘rūpaṃ puggalo, puggalo rūpaṃ, ubho rūpa’’nti anuyogaṃ karoti. Tassattho pākaṭoyevāti.
ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា។
Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā.
១៣. បុរិសការានុយោគវណ្ណនា
13. Purisakārānuyogavaṇṇanā
១២៣. ឥទានិ បុរិសការានុយោគោ ហោតិ។ តត្ថ កម្មេ សតិ និយមតោ តស្ស ការកេនបិ ភវិតព្ពន្តិ លទ្ធិយា បុច្ឆា បរវាទិស្ស, តថារូបានំ កម្មានំ អត្ថិតាយ បដិញ្ញា សកវាទិស្ស។ បុន កត្តា ការេតាតិ បុច្ឆា បរវាទិស្ស។ តត្ថ កត្តាតិ តេសំ កម្មានំ ការកោ។ ការេតាតិ អាណត្តិទេសនាទីហិ ឧបាយេហិ ការាបកោ។ ឥទានិ យស្មា បរវាទី បុគ្គលំ សន្ធាយ កត្តាតិ បុច្ឆតិ, ន ករណមត្តំ, តស្មា បដិក្ខេបោ សកវាទិស្ស។
123. Idāni purisakārānuyogo hoti. Tattha kamme sati niyamato tassa kārakenapi bhavitabbanti laddhiyā pucchā paravādissa, tathārūpānaṃ kammānaṃ atthitāya paṭiññā sakavādissa. Puna kattā kāretāti pucchā paravādissa. Tattha kattāti tesaṃ kammānaṃ kārako. Kāretāti āṇattidesanādīhi upāyehi kārāpako. Idāni yasmā paravādī puggalaṃ sandhāya kattāti pucchati, na karaṇamattaṃ, tasmā paṭikkhepo sakavādissa.
១២៤. តស្ស កត្តា ការេតាតិ ឯត្ថ យទិ យំ យំ ឧបលព្ភតិ, តស្ស តស្ស កត្តា បុគ្គលោ តេ ឧបលព្ភតិ, កិំ តស្សាបិ ការកោ ច ការាបកោ ច អញ្ញោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ អត្ថោ។ បរវាទី តថា អនិច្ឆន្តោ ឥស្សរនិម្មានវាទភយេន បដិក្ខិបតិ។ បុន បុដ្ឋោ យស្មា បុគ្គលំ មាតាបិតរោ ជនេន្តិ នាមំ ករោន្តិ បោសេន្តិ, តស្មាស្ស តេ ការកា។ យេ ច បន តំ កល្យាណមិត្តា វា អាចរិយា វា តានិ តានិ វិជ្ជាដ្ឋានសិប្បាយតនានិ សិក្ខាបេន្តិ , តេ ការាបកា នាមាតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ បុរិមកម្មមេវ តស្ស កត្តា ចេវ ការាបេតា ចាតិ អធិប្បេតំ។
124. Tassa kattā kāretāti ettha yadi yaṃ yaṃ upalabbhati, tassa tassa kattā puggalo te upalabbhati, kiṃ tassāpi kārako ca kārāpako ca añño puggalo upalabbhatīti attho. Paravādī tathā anicchanto issaranimmānavādabhayena paṭikkhipati. Puna puṭṭho yasmā puggalaṃ mātāpitaro janenti nāmaṃ karonti posenti, tasmāssa te kārakā. Ye ca pana taṃ kalyāṇamittā vā ācariyā vā tāni tāni vijjāṭṭhānasippāyatanāni sikkhāpenti , te kārāpakā nāmāti imamatthaṃ sandhāya paṭijānāti. Purimakammameva tassa kattā ceva kārāpetā cāti adhippetaṃ.
១២៥. តស្ស តស្សេវាតិ ឥមិនា ឥទំ បុច្ឆតិ – យទិ កម្មានំ ការកស្ស កត្តា តស្សាបិ កត្តា តស្សាបិ កត្តា អត្ថេវ, ឯវំ សន្តេ បុរិមេន បុរិមេន អវស្សំ បច្ឆា បច្ឆា បុគ្គលោ កាតព្ពោតិ ឥមិនាបិ តេ កម្មានំ ការកេន បុគ្គលេន អាយតិំ អញ្ញោ បុគ្គលោ កាតព្ពោ, តេនាបិ អញ្ញោតិ នត្ថិ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយា, នត្ថិ វដ្ដស្ស ឧបច្ឆេទោ, នត្ថិ អប្បច្ចយបរិនិព្ពានំ។ បច្ចយាភាវេន បច្ចយបដិពទ្ធស្ស ទុក្ខស្ស អភាវា យំ និព្ពានំ វុត្តំ, នត្ថិ តេ តន្តិ។ អថ វា តស្ស តស្សេវាតិ យទិ កម្មំ កម្មមត្តំ ន ហោតិ, តស្ស បន ការកោ បុគ្គលោ, តស្សាបិ ការកោ, តស្សាបិ ការកោតិ ឯវំ បុគ្គលបរម្បរា អត្ថិ។ ឯវំ សន្តេ យា ឯសា កម្មវដ្ដស្ស អប្បវត្តិករណេន ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយា វុត្តា, សា នត្ថីតិ អត្ថោ។ បរវាទី តំ អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខិបតិ។ ឥតោ អបរាសុបិ ឧបលព្ភតិ សាមញ្ញេន ការកបុច្ឆាសុ បុគ្គលំយេវ សន្ធាយ ‘‘កត្តា ការេតា’’តិ វុត្តំ, ន បច្ចយេ។ ន ហិ មហាបថវីអាទីនំ បច្ចយា នត្ថិ។
125. Tassa tassevāti iminā idaṃ pucchati – yadi kammānaṃ kārakassa kattā tassāpi kattā tassāpi kattā attheva, evaṃ sante purimena purimena avassaṃ pacchā pacchā puggalo kātabboti imināpi te kammānaṃ kārakena puggalena āyatiṃ añño puggalo kātabbo, tenāpi aññoti natthi dukkhassa antakiriyā, natthi vaṭṭassa upacchedo, natthi appaccayaparinibbānaṃ. Paccayābhāvena paccayapaṭibaddhassa dukkhassa abhāvā yaṃ nibbānaṃ vuttaṃ, natthi te tanti. Atha vā tassa tassevāti yadi kammaṃ kammamattaṃ na hoti, tassa pana kārako puggalo, tassāpi kārako, tassāpi kārakoti evaṃ puggalaparamparā atthi. Evaṃ sante yā esā kammavaṭṭassa appavattikaraṇena dukkhassa antakiriyā vuttā, sā natthīti attho. Paravādī taṃ anicchanto paṭikkhipati. Ito aparāsupi upalabbhati sāmaññena kārakapucchāsu puggalaṃyeva sandhāya ‘‘kattā kāretā’’ti vuttaṃ, na paccaye. Na hi mahāpathavīādīnaṃ paccayā natthi.
១៣៥. អញ្ញោ កល្យាណបាបកានំ កម្មានំ កត្តាតិ បញ្ហោ ‘‘សង្ខារវន្តំ វា អត្តាន’’ន្តិអាទិទិដ្ឋិភយា បដិក្ខិត្តោ។
135. Añño kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ kattāti pañho ‘‘saṅkhāravantaṃ vā attāna’’ntiādidiṭṭhibhayā paṭikkhitto.
១៣៦. វិបាកោ ឧបលព្ភតីតិអាទិ វិបាកបដិសំវេទីវសេន បុគ្គលំ ទស្សេន្តស្ស លទ្ធិភិន្ទនត្ថំ វុត្តំ។ តត្ថ វិបាកបដិសំវេទីតិ អនុយោគោ បរវាទិស្ស , វិបាកបវត្តិតោ អញ្ញស្ស វេទកស្ស អភាវា បដិក្ខេបោ សកវាទិស្ស។ បុន បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា ឥតរស្ស។
136. Vipāko upalabbhatītiādi vipākapaṭisaṃvedīvasena puggalaṃ dassentassa laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ. Tattha vipākapaṭisaṃvedīti anuyogo paravādissa , vipākapavattito aññassa vedakassa abhāvā paṭikkhepo sakavādissa. Puna pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa.
១៣៨. តស្ស បដិសំវេទីតិ តស្ស វិបាកបដិសំវេទកស្ស បដិសំវេទី យស្មា បន បដិសំវេទិតព្ពោ នាម វិបាកោ, ន ច បុគ្គលោ វិបាកោ, តស្មា បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ បុន បុដ្ឋោ យស្មា បុញ្ញវិបាកេ ឋិតត្តា វិបាកបដិសំវេទី បុត្តំ វា បតិំ វា មាតា វា ជាយា វា បរិចុម្ពតិ បរិសជ្ជតិ, តស្មា តថារូបំ បដិសំវេទិតំ សន្ធាយ បដិជានាតិ បរវាទី។
138. Tassa paṭisaṃvedīti tassa vipākapaṭisaṃvedakassa paṭisaṃvedī yasmā pana paṭisaṃveditabbo nāma vipāko, na ca puggalo vipāko, tasmā paṭikkhepo paravādissa. Puna puṭṭho yasmā puññavipāke ṭhitattā vipākapaṭisaṃvedī puttaṃ vā patiṃ vā mātā vā jāyā vā paricumbati parisajjati, tasmā tathārūpaṃ paṭisaṃveditaṃ sandhāya paṭijānāti paravādī.
តស្ស តស្សេវាតិ យទិ វិបាកោ វិបាកមត្តំ ន ហោតិ, តស្ស បន បដិសំវេទី បុគ្គលោ, តស្សាបិ បដិសំវេទី តស្សាបិ បដិសំវេទីតិ ឯវំ បុគ្គលបរម្បរា អត្ថិ។ ឯវំ សន្តេ យា ឯសា វិបាកវដ្ដស្ស អប្បវត្តិករណេន ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយា វុត្តា, សា នត្ថីតិ អត្ថោ។ ឥតោ បរំ ឧបលព្ភតិសាមញ្ញេន បដិសំវេទីបុច្ឆាសុ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Tassatassevāti yadi vipāko vipākamattaṃ na hoti, tassa pana paṭisaṃvedī puggalo, tassāpi paṭisaṃvedī tassāpi paṭisaṃvedīti evaṃ puggalaparamparā atthi. Evaṃ sante yā esā vipākavaṭṭassa appavattikaraṇena dukkhassa antakiriyā vuttā, sā natthīti attho. Ito paraṃ upalabbhatisāmaññena paṭisaṃvedīpucchāsu heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.
១៤២. អញ្ញោ កល្យាណបាបកានំ កម្មានំ វិបាកបដិសំវេទីតិ បញ្ហោ ‘‘វេទនវន្តំ វា អត្តាន’’ន្តិអាទិទិដ្ឋិភយា បដិក្ខិត្តោ។
142. Añño kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākapaṭisaṃvedīti pañho ‘‘vedanavantaṃ vā attāna’’ntiādidiṭṭhibhayā paṭikkhitto.
១៤៣. ទិព្ពំ សុខន្តិអាទិ កល្យាណបាបកានំ កម្មានំ វិបាកំ ភាជេត្វា ទស្សនវសេន អារទ្ធំ។ តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ សកវាទិនោ ចេត្ថ បុគ្គលវសេនេវ បដិសំវេទីបដិក្ខេបោ វេទិតព្ពោ, ន វេទយិតវសេន។
143. Dibbaṃ sukhantiādi kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ bhājetvā dassanavasena āraddhaṃ. Taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Sakavādino cettha puggalavaseneva paṭisaṃvedīpaṭikkhepo veditabbo, na vedayitavasena.
១៤៨. មហាបថវីអាទីនិ ហិ អារម្មណំ កត្វា វេទយិតានំ ឧប្បត្តិ អប្បដិសិទ្ធា។
148. Mahāpathavīādīni hi ārammaṇaṃ katvā vedayitānaṃ uppatti appaṭisiddhā.
១៧០. កត្តា ការេតា វិបាកបដិសំវេទីតិអាទិ វោមិស្សកនយវសេន អារទ្ធំ។ តត្ថ សោ ករោតីតិ យំ ត្វំ កត្តាតិ ច បដិសំវេទីតិ ច វទេសិ, កិំ សោយេវ ករោតិ, សោ បដិសំវេទេតិ។ អយមនុយោគោ សកវាទិស្ស, សុត្តវិរោធភយេន បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។
170. Kattā kāretā vipākapaṭisaṃvedītiādi vomissakanayavasena āraddhaṃ. Tattha so karotīti yaṃ tvaṃ kattāti ca paṭisaṃvedīti ca vadesi, kiṃ soyeva karoti, so paṭisaṃvedeti. Ayamanuyogo sakavādissa, suttavirodhabhayena paṭikkhepo paravādissa.
១៧១. បុន បុដ្ឋោ ‘‘ឥធ នន្ទតិ បេច្ច នន្ទតី’’តិអាទិសុត្តវសេន (ធ. ប. ១៨) បដិញ្ញា តស្សេវ។ អថស្ស វចនោកាសំ បដិពាហន្តោ សកវាទី សយំកតំ សុខទុក្ខន្តិ អាហ។
171. Puna puṭṭho ‘‘idha nandati pecca nandatī’’tiādisuttavasena (dha. pa. 18) paṭiññā tasseva. Athassa vacanokāsaṃ paṭibāhanto sakavādī sayaṃkataṃ sukhadukkhanti āha.
១៧២. តត្ថ អញ្ញោ ករោតីតិ ការកវេទកានំ អញ្ញត្តបុច្ឆាវសេន វុត្តំ។ តតោ បរវាទី សុត្តវិរោធភយេន បដិក្ខិបិត្វា បុន បុដ្ឋោ ‘‘មនុស្សភូតោ កត្វា ទេវភូតោ បដិសំវេទេតី’’តិ មញ្ញមានោ បដិជានាតិ ។ ឯវំវាទិនោ បន បរំកតំ សុខទុក្ខំ អាបជ្ជតីតិ តស្ស វសេន បុដ្ឋោ បុន បដិក្ខិបតិ។
172. Tattha añño karotīti kārakavedakānaṃ aññattapucchāvasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhabhayena paṭikkhipitvā puna puṭṭho ‘‘manussabhūto katvā devabhūto paṭisaṃvedetī’’ti maññamāno paṭijānāti . Evaṃvādino pana paraṃkataṃ sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati.
១៧៤. សោ ច អញ្ញោ ចាតិ ការកវេទកានំ ឯកត្តអញ្ញត្តបុច្ឆាវសេន វុត្តំ។ តតោ បរវាទី សុត្តវិរោធភយេនេវ បដិក្ខិបិត្វា បុន បុដ្ឋោ បុរិមេ ទ្វេបិ នយេ ឯកតោ កត្វា បដិជានាតិ។ ឯវំវាទិនោ បន សយំកតញ្ច បរំកតញ្ច សុខទុក្ខំ អាបជ្ជតីតិ តស្ស វសេន បុដ្ឋោ បុន បដិក្ខិបតិ។
174. So ca añño cāti kārakavedakānaṃ ekattaaññattapucchāvasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhabhayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho purime dvepi naye ekato katvā paṭijānāti. Evaṃvādino pana sayaṃkatañca paraṃkatañca sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati.
១៧៦. នេវ សោ ករោតីតិ ការកវេទកានំ ឯកត្តអញ្ញត្តបដិក្ខេបវសេន វុត្តំ។ តតោ បរវាទី សុត្តវិរោធវសេនេវ បដិក្ខិបិត្វា បុន បុដ្ឋោ យស្មា មនុស្សោ ទេវលោកូបបត្តិយា កម្មំ កត្វា ន មនុស្សភូតោវ បដិសំវេទេតិ, នាបិ យេន កម្មំ កតំ, តតោ អញ្ញោវ បដិសំវេទេតិ, តស្មា ការកតោ វេទកោ នេវ សោ ហោតិ, ន អញ្ញោតិ មញ្ញមានោ បដិជានាតិ។ លទ្ធិមត្តមេវេតំ? ឯវំវាទិនោ បន អសយំការំ អបរំការំ អធិច្ចសមុប្បន្នំ សុខទុក្ខំ អាបជ្ជតីតិ តស្ស វសេន បុដ្ឋោ បុន បដិក្ខិបតិ។ អបិច ឥមស្មិំ វោមិស្សកនយេ អាទិតោ បដ្ឋាយ ឥមិនាបិ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ យស្មា ហិ អយំ បុគ្គលវាទី កម្មានំ ការកញ្ចេវ វេទកញ្ច ឥច្ឆតិ, តស្មាស្ស យោ ការកោ, តេនេវ វា វេទកេន ភវិតព្ពំ, អញ្ញេន វា ឧភោហិ វា ភវិតព្ពំ, ឧភោហិ វាបិ ន ភវិតព្ពន្តិ ឥទមាបន្នំ ហោតិ។ ឯវមាបន្នមេវ អនុយោគំ អនុយុញ្ជន្តោ សកវាទី ‘‘សោ ករោតី’’តិអាទយោ ចត្តារោបិ វិកប្បេ អាហ។ សេសំ វុត្តប្បការមេវ។
176. Neva so karotīti kārakavedakānaṃ ekattaaññattapaṭikkhepavasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhavaseneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho yasmā manusso devalokūpapattiyā kammaṃ katvā na manussabhūtova paṭisaṃvedeti, nāpi yena kammaṃ kataṃ, tato aññova paṭisaṃvedeti, tasmā kārakato vedako neva so hoti, na aññoti maññamāno paṭijānāti. Laddhimattamevetaṃ? Evaṃvādino pana asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati. Apica imasmiṃ vomissakanaye ādito paṭṭhāya imināpi nayena attho veditabbo. Yasmā hi ayaṃ puggalavādī kammānaṃ kārakañceva vedakañca icchati, tasmāssa yo kārako, teneva vā vedakena bhavitabbaṃ, aññena vā ubhohi vā bhavitabbaṃ, ubhohi vāpi na bhavitabbanti idamāpannaṃ hoti. Evamāpannameva anuyogaṃ anuyuñjanto sakavādī ‘‘so karotī’’tiādayo cattāropi vikappe āha. Sesaṃ vuttappakārameva.
បរិយោសានេ បន ចត្តារោបិ បញ្ហា ឯកតោ បុដ្ឋា។ តត្ថ បដិក្ខេបោ ច បដិជាននា ច សយំកតាទិទោសប្បត្តិ ច បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពា។ ឥតោ បរំ ‘‘កល្យាណបាបកានី’’តិ អវត្វា ហេដ្ឋា វុត្តនយា ឯវ ‘‘កម្មំ អត្ថី’’តិអាទិនា វិកប្បេន ទស្សិតា។ តេសម្បិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Pariyosāne pana cattāropi pañhā ekato puṭṭhā. Tattha paṭikkhepo ca paṭijānanā ca sayaṃkatādidosappatti ca purimanayeneva veditabbā. Ito paraṃ ‘‘kalyāṇapāpakānī’’ti avatvā heṭṭhā vuttanayā eva ‘‘kammaṃ atthī’’tiādinā vikappena dassitā. Tesampi heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.
បុរិសការានុយោគវណ្ណនា។
Purisakārānuyogavaṇṇanā.
កល្យាណវគ្គោតិបិ ឯតស្សេវ នាមំ។
Kalyāṇavaggotipi etasseva nāmaṃ.
១៤. អភិញ្ញានុយោគវណ្ណនា
14. Abhiññānuyogavaṇṇanā
១៩៣. ឥតោ បរំ អភិញ្ញានុយោគាទិវសេន អរហត្តសាធនា ហោតិ។ តត្ថ អាមន្តាតិ សកវាទិនា បដិញ្ញាតេ បរវាទី ‘‘ពហិទ្ធា អនិន្ទ្រិយពទ្ធរូបេ ឥទ្ធិវិធាទិវិសេសាធិគមោ នត្ថិ, អជ្ឈត្តំ អត្ថិ, តស្មា ឥទ្ធាទិនិព្ពត្តកេន បុគ្គលេន ភវិតព្ព’’ន្តិ មញ្ញមានោ ននុ អត្ថិ កោចិ ឥទ្ធិំ វិកុព្ពតីតិអាទិមាហ។ តំ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវ។
193. Ito paraṃ abhiññānuyogādivasena arahattasādhanā hoti. Tattha āmantāti sakavādinā paṭiññāte paravādī ‘‘bahiddhā anindriyabaddharūpe iddhividhādivisesādhigamo natthi, ajjhattaṃ atthi, tasmā iddhādinibbattakena puggalena bhavitabba’’nti maññamāno nanu atthi koci iddhiṃ vikubbatītiādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānatthameva.
អភិញ្ញានុយោគវណ្ណនា។
Abhiññānuyogavaṇṇanā.
១៥-១៨. ញាតកានុយោគាទិវណ្ណនា
15-18. Ñātakānuyogādivaṇṇanā
១៩៧. ឥទានិ មាតាតិអាទិកោ ញាតកានុយោគោ។ ខត្តិយោតិអាទិកោ ជាតិអនុយោគោ។ គហដ្ឋោ បព្ពជិតោតិ បដិបត្តិអនុយោគោ។ ទេវោ មនុស្សោតិ ឧបបត្តិអនុយោគោ។ សោតាបន្នោតិអាទិកោ បដិវេធានុយោគោ, អរិយានុយោគោតិបិ វុច្ចតិ។ តេ សព្ពេ ឧត្តានត្ថាយេវ។ ‘‘អរហា ហុត្វា ន អរហា’’តិ បនេត្ថ មោឃបញ្ហត្តា ន វុត្តំ។
197. Idāni mātātiādiko ñātakānuyogo. Khattiyotiādiko jātianuyogo. Gahaṭṭho pabbajitoti paṭipattianuyogo. Devo manussoti upapattianuyogo. Sotāpannotiādiko paṭivedhānuyogo, ariyānuyogotipi vuccati. Te sabbe uttānatthāyeva. ‘‘Arahā hutvā na arahā’’ti panettha moghapañhattā na vuttaṃ.
២០៦. ចត្តារោ បុរិសយុគាតិអាទិ សំឃានុយោគោ, សោបិ ឧត្តានត្ថោយេវ។
206. Cattāro purisayugātiādi saṃghānuyogo, sopi uttānatthoyeva.
២០៩. សង្ខតោតិអាទិ សច្ចិកដ្ឋសភាវានុយោគោ។ តត្ថ តតិយា កោដីតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស។ តថារូបស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អភាវតោ បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ បុន បុដ្ឋោ បុគ្គលំ សន្ធាយ បដិញ្ញា តស្សេវ។
209. Saṅkhatotiādi saccikaṭṭhasabhāvānuyogo. Tattha tatiyā koṭīti pucchā sakavādissa. Tathārūpassa saccikaṭṭhassa abhāvato paṭikkhepo paravādissa. Puna puṭṭho puggalaṃ sandhāya paṭiññā tasseva.
២១១. អញ្ញោ បុគ្គលោតិបញ្ហេបិ សង្ខតេហិ ខន្ធេហិ អញ្ញត្តំ អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខេបោ តស្សេវ។
211. Aññopuggalotipañhepi saṅkhatehi khandhehi aññattaṃ anicchanto paṭikkhepo tasseva.
២១២. ខន្ធា សង្ខតាតិអាទិ សង្ខតាសង្ខតានិ សរូបេន ទស្សេត្វា អញ្ញត្តបុច្ឆនត្ថំ វុត្តំ។
212. Khandhā saṅkhatātiādi saṅkhatāsaṅkhatāni sarūpena dassetvā aññattapucchanatthaṃ vuttaṃ.
២១៣. រូបំ សង្ខតន្តិអាទិ ខន្ធេ វិភាគតោ ទស្សេត្វា អញ្ញត្តបុច្ឆនត្ថំ វុត្តំ។
213. Rūpaṃ saṅkhatantiādi khandhe vibhāgato dassetvā aññattapucchanatthaṃ vuttaṃ.
២១៤. បុគ្គលស្ស ឧប្បាទោតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, ‘‘ជាតិធម្មា ជរាធម្មា, អថោ មរណធម្មិនោ’’តិអាទិសុត្តវសេន បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ សង្ខតភាវំ បនស្ស សោ ន ឥច្ឆតិ, តស្មា បដិក្ខិបតិ។
214. Puggalassa uppādoti pucchā sakavādissa, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’tiādisuttavasena paṭiññā paravādissa. Saṅkhatabhāvaṃ panassa so na icchati, tasmā paṭikkhipati.
២១៥. បុន ន ឧប្បាទោ បញ្ញាយតីតិអាទិនា នយេន បុដ្ឋោ ‘‘ទុក្ខមេវ ហិ សម្ភោតិ , ទុក្ខំ តិដ្ឋតិ វេតិ ចា’’តិអាទិវចនតោ (សំ. និ. ១.១៧១) បុគ្គលស្ស ឧប្បាទាទយោ នាម ន យុជ្ជន្តីតិ បដិជានាតិ។
215. Puna na uppādo paññāyatītiādinā nayena puṭṭho ‘‘dukkhameva hi sambhoti , dukkhaṃ tiṭṭhati veti cā’’tiādivacanato (saṃ. ni. 1.171) puggalassa uppādādayo nāma na yujjantīti paṭijānāti.
២១៦. អត្ថត្ថម្ហីតិ អត្ថំ វុច្ចតិ និព្ពានំ។ តត្ថ អត្ថីតិ បុច្ឆតិ។ តស្ស អត្ថិតាយ សស្សតំ, នត្ថិតាយ។ ឧច្ឆេទោ អាបជ្ជតិ។ តទុភយម្បិ អនិច្ឆន្តោ បច្ឆា បដិក្ខិបតិ។
216. Atthatthamhīti atthaṃ vuccati nibbānaṃ. Tattha atthīti pucchati. Tassa atthitāya sassataṃ, natthitāya. Ucchedo āpajjati. Tadubhayampi anicchanto pacchā paṭikkhipati.
ញាតកានុយោគាទិវណ្ណនា។
Ñātakānuyogādivaṇṇanā.
១៩. បដិវេធានុយោគាទិវណ្ណនា
19. Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā
២១៧. ភវំ និស្សាយ បញ្ហេ ភវន្តិ ឧបបត្តិភវំ។
217. Bhavaṃ nissāya pañhe bhavanti upapattibhavaṃ.
២១៨. វេទនំ វេទិយមានបញ្ហេ វេទនំ វេទិយមានោ បរិគ្គហិតវេទនោ យោគាវចរោវ បជានាតិ, ពាលបុថុជ្ជនោ នប្បជានាតិ។
218. Vedanaṃ vediyamānapañhe vedanaṃ vediyamāno pariggahitavedano yogāvacarova pajānāti, bālaputhujjano nappajānāti.
២២៤. កាយានុបស្សនាទិបញ្ហា ឧត្តានត្ថាយេវ។
224. Kāyānupassanādipañhā uttānatthāyeva.
២២៦. បារាយនគាថាយ សុញ្ញតោ លោកំ អវេក្ខស្សូតិ សត្តសុញ្ញតវសេន ខន្ធលោកំ ឱលោកេហីតិ អត្ថោ។
226. Pārāyanagāthāya suññato lokaṃ avekkhassūti sattasuññatavasena khandhalokaṃ olokehīti attho.
២២៨. បុគ្គលោ អវេក្ខតីតិ សកវាទិបុច្ឆា។ បរវាទិស្ស ហិ ‘‘សុញ្ញតោ លោកំ អវេក្ខស្សូ’’តិ គាថាយ យោ អវេក្ខតិ, សោ បុគ្គលោតិ លទ្ធិ, តស្មា នំ ឯវំ បុច្ឆតិ។ សហ រូបេនាតិ រូបកាយេន សទ្ធិំ។ តតោ អនិស្សដោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ ឥទំ បញ្ចវោការវសេន អនុជានិត្វា បុន តំ ជីវន្តិ បុដ្ឋោ សុត្តវិរោធភយេន បដិក្ខិបតិ។ វិនា រូបេនាតិ ឥទំ ចតុវោការវសេន អនុជានិត្វា បុន អញ្ញំ ជីវន្តិ បុដ្ឋោ សុត្តវិរោធភយេនេវ បដិក្ខិបតិ។ ‘‘អព្ភន្តរគតោ’’តិ ច ‘‘ពហិទ្ធា និក្ខមិត្វា’’តិ ច ឥទំ ‘‘សហ រូបេន វិនា រូបេនា’’តិ ហេដ្ឋា វុត្តស្ស លក្ខណវចនំ។ តត្ថ អព្ភន្តរគតោតិ រូបស្ស អន្តោគតោ, ឥតោ វា ឯត្តោ វា អនិក្ខមិត្វា រូបបរិច្ឆេទវសេនេវ ឋិតោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ និក្ខមិត្វាតិ រូបបរិច្ឆេទំ អតិក្កមិត្វា។ រូបំ អនិស្សិតោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។
228. Puggalo avekkhatīti sakavādipucchā. Paravādissa hi ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti gāthāya yo avekkhati, so puggaloti laddhi, tasmā naṃ evaṃ pucchati. Saha rūpenāti rūpakāyena saddhiṃ. Tato anissaṭo hutvāti attho. Idaṃ pañcavokāravasena anujānitvā puna taṃ jīvanti puṭṭho suttavirodhabhayena paṭikkhipati. Vinā rūpenāti idaṃ catuvokāravasena anujānitvā puna aññaṃ jīvanti puṭṭho suttavirodhabhayeneva paṭikkhipati. ‘‘Abbhantaragato’’ti ca ‘‘bahiddhā nikkhamitvā’’ti ca idaṃ ‘‘saha rūpena vinā rūpenā’’ti heṭṭhā vuttassa lakkhaṇavacanaṃ. Tattha abbhantaragatoti rūpassa antogato, ito vā etto vā anikkhamitvā rūpaparicchedavaseneva ṭhito hutvāti attho. Nikkhamitvāti rūpaparicchedaṃ atikkamitvā. Rūpaṃ anissito hutvāti attho.
២៣១. អនត្តាតិ អត្តនា ជីវេន បុគ្គលេន រហិតោ។ ឯកធម្មេបិ បុគ្គលោ នត្ថីតិ អត្ថោ។ ឯវំ សព្ពសុត្តានំ អាគមដ្ឋកថាសុ វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឥធ បន សន្ធាយភាសិតមត្តមេវ វក្ខាម។
231. Anattāti attanā jīvena puggalena rahito. Ekadhammepi puggalo natthīti attho. Evaṃ sabbasuttānaṃ āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva attho veditabbo. Idha pana sandhāyabhāsitamattameva vakkhāma.
២៣៧. វុត្តំ ភគវតា សប្បិកុម្ភោតិអាទិ ‘‘សព្ពាវ ទេសនា យថារុតវសេនេវ អត្ថតោ ន គហេតព្ពា’’តិ ទស្សនត្ថំ អាភតំ។ យថា ហិ សុវណ្ណំ គហេត្វា កតោ សុវណ្ណវិការោ កុម្ភោ សុវណ្ណកុម្ភោតិ វុច្ចតិ, ន ឯវំ សប្បិំ គហេត្វា កតោ សប្បិស្ស វិការោ សប្បិកុម្ភោ នាម អត្ថិ។ យស្មិំ បន កុម្ភេ សប្បិ បក្ខិត្តំ, សោ សប្បិកុម្ភោ នាមាតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ តេលកុម្ភាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ យថា ច និព្ពានំ និច្ចំ ធុវំ, ន ឯវំ ភត្តំ វា យាគុ វា អត្ថិ។ កាលបរិច្ឆេទំ បន អកត្វា ទិវសេ ទិវសេ ទស្សាមាតិ បញ្ញត្តវសេន ‘‘និច្ចភត្តំ ធុវយាគូ’’តិ វុច្ចតីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។
237. Vuttaṃ bhagavatā sappikumbhotiādi ‘‘sabbāva desanā yathārutavaseneva atthato na gahetabbā’’ti dassanatthaṃ ābhataṃ. Yathā hi suvaṇṇaṃ gahetvā kato suvaṇṇavikāro kumbho suvaṇṇakumbhoti vuccati, na evaṃ sappiṃ gahetvā kato sappissa vikāro sappikumbho nāma atthi. Yasmiṃ pana kumbhe sappi pakkhittaṃ, so sappikumbho nāmāti ayamettha attho. Telakumbhādīsupi eseva nayo. Yathā ca nibbānaṃ niccaṃ dhuvaṃ, na evaṃ bhattaṃ vā yāgu vā atthi. Kālaparicchedaṃ pana akatvā divase divase dassāmāti paññattavasena ‘‘niccabhattaṃ dhuvayāgū’’ti vuccatīti ayamettha attho.
‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’’តិអាទីសុបិ យថា រូបាទយោ ធម្មា បច្ចត្តលក្ខណសាមញ្ញលក្ខណវសេន អត្ថិ, ន ឯវំ បុគ្គលោ ។ រូបាទីសុ បន សតិ ‘ឯវំនាមោ’‘ឯវំគោត្តោ’តិ វោហារោ ហោតិ។ ឥតិ ឥមិនា លោកវោហារេន លោកសម្មុតិយា លោកនិរុត្តិយា អត្ថិ បុគ្គលោតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ភគវតា – ‘‘ឥមា ខោ ចិត្ត, លោកសមញ្ញា លោកនិរុត្តិយោ លោកវោហារា លោកបញ្ញត្តិយោ’’តិ (ទី. និ. ១.៤៤០)។ រូបាទិធម្មា បន វិនាបិ លោកសម្មុតិំ បច្ចត្តសាមញ្ញលក្ខណវសេន បញ្ញាបនតោ អត្ថីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។
‘‘Atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādīsupi yathā rūpādayo dhammā paccattalakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena atthi, na evaṃ puggalo . Rūpādīsu pana sati ‘evaṃnāmo’‘evaṃgotto’ti vohāro hoti. Iti iminā lokavohārena lokasammutiyā lokaniruttiyā atthi puggaloti ayamettha attho. Vuttampi cetaṃ bhagavatā – ‘‘imā kho citta, lokasamaññā lokaniruttiyo lokavohārā lokapaññattiyo’’ti (dī. ni. 1.440). Rūpādidhammā pana vināpi lokasammutiṃ paccattasāmaññalakkhaṇavasena paññāpanato atthīti ayamettha attho.
ពុទ្ធានំ បន ទ្វេ កថា សម្មុតិកថា ច បរមត្ថកថា ច។ តត្ថ សត្តោ, បុគ្គលោ, ទេវោ, ព្រហ្មាតិអាទិកា សម្មុតិកថា នាម។ អនិច្ចំ, ទុក្ខំ, អនត្តា, ខន្ធា, ធាតុយោ, អាយតនានិ, សតិបដ្ឋានា, សម្មប្បធានាតិអាទិកា បរមត្ថកថា នាម។
Buddhānaṃ pana dve kathā sammutikathā ca paramatthakathā ca. Tattha satto, puggalo, devo, brahmātiādikā sammutikathā nāma. Aniccaṃ, dukkhaṃ, anattā, khandhā, dhātuyo, āyatanāni, satipaṭṭhānā, sammappadhānātiādikā paramatthakathā nāma.
តត្ថ យោ សម្មុតិទេសនាយ សត្តោតិ វា…បេ.… ព្រហ្មាតិ វាតិ វុត្តេ ជានិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ និយ្យាតុំ អរហត្តជយគ្គាហំ គហេតុំ សក្កោតិ, តស្ស ភគវា អាទិតោវ សត្តោតិ វា បុគ្គលោតិ វា បោសោតិ វា ទេវោតិ វា ព្រហ្មាតិ វា កថេតិ។ យោ បរមត្ថទេសនាយ អនិច្ចន្តិ វា ទុក្ខន្តិ វាតិអាទីសុ អញ្ញតរំ សុត្វាវ ជានិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ និយ្យាតុំ អរហត្តជយគ្គាហំ គហេតុំ សក្កោតិ។ តស្ស អនិច្ចន្តិអាទីសុ អញ្ញតរំ កថេតិ។ តថា សម្មុតិកថាយ ពុជ្ឈនកសត្តស្ស ន បឋមំ បរមត្ថកថំ កថេតិ។ សម្មុតិកថាយ បន ពោធេត្វា បច្ឆា បរមត្ថកថំ កថេតិ ។ បរមត្ថកថាយ ពុជ្ឈនកសត្តស្សាបិ ន បឋមំ សម្មុតិកថំ កថេតិ។ បរមត្ថកថាយ បន ពោធេត្វា បច្ឆា សម្មុតិកថំ កថេតិ។ បកតិយា បន បឋមមេវ បរមត្ថកថំ កថេន្តស្ស ទេសនា លូខាការា ហោតិ។ តស្មា ពុទ្ធា បឋមំ សម្មុតិកថំ កថេត្វា បច្ឆា បរមត្ថកថំ កថេន្តិ។ តេ សម្មុតិកថំ កថេន្តាបិ សច្ចមេវ សភាវមេវ អមុសាវ កថេន្តិ។ បរមត្ថកថំ កថេន្តាបិ សច្ចមេវ សភាវមេវ អមុសាវ កថេន្តិ។ អយញ្ហិ –
Tattha yo sammutidesanāya sattoti vā…pe… brahmāti vāti vutte jānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti, tassa bhagavā āditova sattoti vā puggaloti vā posoti vā devoti vā brahmāti vā katheti. Yo paramatthadesanāya aniccanti vā dukkhanti vātiādīsu aññataraṃ sutvāva jānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti. Tassa aniccantiādīsu aññataraṃ katheti. Tathā sammutikathāya bujjhanakasattassa na paṭhamaṃ paramatthakathaṃ katheti. Sammutikathāya pana bodhetvā pacchā paramatthakathaṃ katheti . Paramatthakathāya bujjhanakasattassāpi na paṭhamaṃ sammutikathaṃ katheti. Paramatthakathāya pana bodhetvā pacchā sammutikathaṃ katheti. Pakatiyā pana paṭhamameva paramatthakathaṃ kathentassa desanā lūkhākārā hoti. Tasmā buddhā paṭhamaṃ sammutikathaṃ kathetvā pacchā paramatthakathaṃ kathenti. Te sammutikathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Paramatthakathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Ayañhi –
‘‘ទុវេ សច្ចានិ អក្ខាសិ, សម្ពុទ្ធោ វទតំ វរោ;
‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;
សម្មុតិំ បរមត្ថញ្ច, តតិយំ នុបលព្ភតិ’’។
Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nupalabbhati’’.
តត្ថ –
Tattha –
‘‘សង្កេតវចនំ សច្ចំ, លោកសម្មុតិការណំ;
‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇaṃ;
បរមត្ថវចនំ សច្ចំ, ធម្មានំ តថលក្ខណ’’ន្តិ។
Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ tathalakkhaṇa’’nti.
អបរោ នយោ – ទ្វេ ភគវតោ ទេសនា បរមត្ថទេសនា ច ខន្ធាទិវសេន, សម្មុតិទេសនា ច សប្បិកុម្ភាទិវសេន។ ន ហិ ភគវា សមញ្ញំ អតិធាវតិ។ តស្មា ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ’’តិ វចនមត្តតោ អភិនិវេសោ ន កាតព្ពោ។ សត្ថារា ហិ –
Aparo nayo – dve bhagavato desanā paramatthadesanā ca khandhādivasena, sammutidesanā ca sappikumbhādivasena. Na hi bhagavā samaññaṃ atidhāvati. Tasmā ‘‘atthi puggalo’’ti vacanamattato abhiniveso na kātabbo. Satthārā hi –
‘‘បញ្ញត្តិំ អនតិក្កម្ម, បរមត្ថោ បកាសិតោ;
‘‘Paññattiṃ anatikkamma, paramattho pakāsito;
សមញ្ញំ នាតិធាវេយ្យ, តស្មា អញ្ញោបិ បណ្ឌិតោ;
Samaññaṃ nātidhāveyya, tasmā aññopi paṇḍito;
បរមត្ថំ បកាសេន្តោ, សមញ្ញំ នាតិធាវយេ’’។
Paramatthaṃ pakāsento, samaññaṃ nātidhāvaye’’.
សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
បុគ្គលកថា និដ្ឋិតា។
Puggalakathā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / កថាវត្ថុបាឡិ • Kathāvatthupāḷi / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
