| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
មហាវគ្គោ
Mahāvaggo
១. បុគ្គលកថា
1. Puggalakathā
១. សុទ្ធសច្ចិកដ្ឋោ
1. Suddhasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១. មាយាយ អមណិអាទយោ មណិអាទិអាការេន ទិស្សមានា ‘‘មាយា’’តិ វុត្តា។ អភូតេន មណិឧទកាទិអាការេន គយ្ហមានា មាយាមរីចិអាទយោ អភូតញ្ញេយ្យាការត្តា អសច្ចិកដ្ឋា។ យោ តថា ន ហោតិ, សោ សច្ចិកដ្ឋោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘មាយា…បេ.… ភូតត្ថោ’’តិ។ អនុស្សវាទិវសេន គយ្ហមានោ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបីតិ តាទិសោ ញេយ្យោ ន បរមត្ថោ, អត្តបច្ចក្ខោ បន បរមត្ថោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អនុស្សវា…បេ.… ឧត្តមត្ថោ’’តិ។
1. Māyāya amaṇiādayo maṇiādiākārena dissamānā ‘‘māyā’’ti vuttā. Abhūtena maṇiudakādiākārena gayhamānā māyāmarīciādayo abhūtaññeyyākārattā asaccikaṭṭhā. Yo tathā na hoti, so saccikaṭṭhoti dassento āha ‘‘māyā…pe… bhūtattho’’ti. Anussavādivasena gayhamāno tathāpi hoti aññathāpīti tādiso ñeyyo na paramattho, attapaccakkho pana paramatthoti dassento āha ‘‘anussavā…pe… uttamattho’’ti.
ឆលវាទស្សាតិ អត្ថីតិ វចនសាមញ្ញេន អត្ថីតិ វុត្តេហិ រូបាទីហិ សាមញ្ញវចនស្សាតិ អធិប្បាយោ។ ‘‘សោ សច្ចិ…បេ.… លទ្ធិំ គហេត្វា អាមន្តាតិ បដិជានាតី’’តិ វចនតោ បន ‘‘ឆលវាទស្សា’’តិ ន សក្កា វត្តុំ។ ន ហិ លទ្ធិ ឆលន្តិ។ ឱកាសំ អទទមានោតិ បតិដ្ឋំ បច្ឆិន្ទន្តោ។ យទិ សច្ចិកដ្ឋេន ឧបលព្ភតិ, រូបាទយោ វិយ ឧបលព្ភេយ្យ, តថា អនុបលព្ភនីយតោ ន តវ វាទោ តិដ្ឋតីតិ និវត្តេន្តោតិ អធិប្បាយោ។ តំ សន្ធាយាតិ ‘‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ’’តិ ឯត្ថ វុត្តោ យោ សច្ចិកដ្ឋោ, សោ សប្បច្ចយាទិភាវេន ទីបិតោ ‘‘រូបញ្ច ឧបលព្ភតី’’តិអាទីសុ អាគតោ ធម្មប្បភេទោតិ ទស្សេតិ។
Chalavādassāti atthīti vacanasāmaññena atthīti vuttehi rūpādīhi sāmaññavacanassāti adhippāyo. ‘‘So sacci…pe… laddhiṃ gahetvā āmantāti paṭijānātī’’ti vacanato pana ‘‘chalavādassā’’ti na sakkā vattuṃ. Na hi laddhi chalanti. Okāsaṃ adadamānoti patiṭṭhaṃ pacchindanto. Yadi saccikaṭṭhena upalabbhati, rūpādayo viya upalabbheyya, tathā anupalabbhanīyato na tava vādo tiṭṭhatīti nivattentoti adhippāyo. Taṃ sandhāyāti ‘‘yo saccikaṭṭho’’ti ettha vutto yo saccikaṭṭho, so sappaccayādibhāvena dīpito ‘‘rūpañca upalabbhatī’’tiādīsu āgato dhammappabhedoti dasseti.
‘‘តេន សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ វត្វា ‘‘តេនាការេនា’’តិ វទតោ អយមធិប្បាយោ – សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថាការេន ឧបលព្ភមានំ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន ឧបលព្ភមានំ នាម ហោតីតិ។ អញ្ញថា តតោតិ តស្ស តេនាការេនាតិ វត្តព្ពំ សិយា។ កោ បនេតិស្សា បុរិមបុច្ឆាយ ច វិសេសោតិ? បុរិមបុច្ឆាយ សត្តបញ្ញាសវិធោ ធម្មប្បភេទោ យថា ភូតេន សភាវត្ថេន ឧបលព្ភតិ, ឯវំ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ វុត្តំ។ ឥធ បន ភូតសភាវត្ថេន ឧបលព្ភមានោ សោ ធម្មប្បភេទោ យេន រុប្បនាទិសប្បច្ចយាទិអាការេន ឧបលព្ភតិ, កិំ តេនាការេន បុគ្គលោបិ ឧបលព្ភតីតិ ឯស វិសេសោ។ យថា បន រូបំ វិយ ភូតសភាវត្ថេន ឧបលព្ភមានា វេទនា ន រុប្បនាការេន ឧបលព្ភតិ, ឯវំ ធម្មប្បភេទោ វិយ ភូតសភាវត្ថេន ឧបលព្ភមានោ បុគ្គលោ ន រុប្បនាទិសប្បច្ចយាទិអាការេន ឧបលព្ភតីតិ សក្កា បរវាទិនា វត្តុន្តិ អចោទនីយំ ឯតំ សិយា។ អវជាននញ្ច តស្ស យុត្តន្តិ និគ្គហោ ច ន កាតព្ពោ។ ធម្មប្បភេទតោ បន អញ្ញស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អសិទ្ធត្តា ធម្មប្បភេទាការេនេវ ចោទេតិ។ អវជាននេនេវ និគ្គហំ ទស្សេតិ។ អនុជាននាវជាននបក្ខា សាមញ្ញវិសេសេហិ បដិញ្ញាបដិក្ខេបបក្ខា អនុលោមបដិលោមបក្ខា បឋមទុតិយនយាតិ អយមេតេសំ វិសេសោ វេទិតព្ពោ។
‘‘Tenasaccikaṭṭhaparamatthenā’’ti vatvā ‘‘tenākārenā’’ti vadato ayamadhippāyo – saccikaṭṭhaparamatthākārena upalabbhamānaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhamānaṃ nāma hotīti. Aññathā tatoti tassa tenākārenāti vattabbaṃ siyā. Ko panetissā purimapucchāya ca visesoti? Purimapucchāya sattapaññāsavidho dhammappabhedo yathā bhūtena sabhāvatthena upalabbhati, evaṃ puggalo upalabbhatīti vuttaṃ. Idha pana bhūtasabhāvatthena upalabbhamāno so dhammappabhedo yena ruppanādisappaccayādiākārena upalabbhati, kiṃ tenākārena puggalopi upalabbhatīti esa viseso. Yathā pana rūpaṃ viya bhūtasabhāvatthena upalabbhamānā vedanā na ruppanākārena upalabbhati, evaṃ dhammappabhedo viya bhūtasabhāvatthena upalabbhamāno puggalo na ruppanādisappaccayādiākārena upalabbhatīti sakkā paravādinā vattunti acodanīyaṃ etaṃ siyā. Avajānanañca tassa yuttanti niggaho ca na kātabbo. Dhammappabhedato pana aññassa saccikaṭṭhassa asiddhattā dhammappabhedākāreneva codeti. Avajānaneneva niggahaṃ dasseti. Anujānanāvajānanapakkhā sāmaññavisesehi paṭiññāpaṭikkhepapakkhā anulomapaṭilomapakkhā paṭhamadutiyanayāti ayametesaṃ viseso veditabbo.
‘‘តេន វត រេ វត្តព្ពេ’’តិ វទន្តោ វត្តព្ពស្ស អវចនេ ទោសំ បាបេតីតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន ‘‘និគ្គហស្ស បាបិតត្តា’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘ឯវមេតំ និគ្គហស្ស ច អនុលោមបដិលោមតោ ចតុន្នំ បាបនារោបនញ្ច វុត្តត្តា ឧបលព្ភតីតិអាទិកំ អនុលោមបញ្ចកំ នាមា’’តិ វុត្តំ, អនុលោមបដិលោមតោ បន ទ្វីហិ ឋបនាហិ សហ សត្តកេន ភវិតព្ពំ, តំវជ្ជនេ វា ការណំ វត្តព្ពំ។ យំ បន វក្ខតិ ‘‘ឋបនា នាម បរវាទីបក្ខស្ស ឋបនតោ ‘អយំ តវ ទោសោ’តិ ទស្សេតុំ ឋបនមត្តមេវ ហោតិ, ន និគ្គហស្ស វា បដិកម្មស្ស វា បាកដភាវករណ’’ន្តិ (កថា. អដ្ឋ. ២)។ តេនាធិប្បាយេន ឥធាបិ ឋបនាទ្វយំ វជ្ជេតិ។ យថា បន តត្ថ បដិកម្មបញ្ចកភាវំ អវត្វា បដិកម្មចតុក្កភាវំ វក្ខតិ, ឯវមិធាបិ និគ្គហចតុក្កភាវោ វត្តព្ពោ សិយា។ សុទ្ធិកនិគ្គហស្ស បន និគ្គហប្បធានត្តា ឧទ្ទេសភាវេន វុត្តោ និគ្គហោវ វិសុំ វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ យេ បន ‘‘អយថាភូតនិគ្គហត្តា តត្ថ បដិកម្មំ វិសុំ ន វុត្ត’’ន្តិ វទន្តិ, តេសំ ទុតិយេ វាទមុខេ និគ្គហចតុក្កភាវោ បដិកម្មបញ្ចកភាវោ ច អាបជ្ជតិ។
‘‘Tena vata re vattabbe’’ti vadanto vattabbassa avacane dosaṃ pāpetīti iminā adhippāyena ‘‘niggahassa pāpitattā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Evametaṃ niggahassa ca anulomapaṭilomato catunnaṃ pāpanāropanañca vuttattā upalabbhatītiādikaṃ anulomapañcakaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, anulomapaṭilomato pana dvīhi ṭhapanāhi saha sattakena bhavitabbaṃ, taṃvajjane vā kāraṇaṃ vattabbaṃ. Yaṃ pana vakkhati ‘‘ṭhapanā nāma paravādīpakkhassa ṭhapanato ‘ayaṃ tava doso’ti dassetuṃ ṭhapanamattameva hoti, na niggahassa vā paṭikammassa vā pākaṭabhāvakaraṇa’’nti (kathā. aṭṭha. 2). Tenādhippāyena idhāpi ṭhapanādvayaṃ vajjeti. Yathā pana tattha paṭikammapañcakabhāvaṃ avatvā paṭikammacatukkabhāvaṃ vakkhati, evamidhāpi niggahacatukkabhāvo vattabbo siyā. Suddhikaniggahassa pana niggahappadhānattā uddesabhāvena vutto niggahova visuṃ vuttoti daṭṭhabbo. Ye pana ‘‘ayathābhūtaniggahattā tattha paṭikammaṃ visuṃ na vutta’’nti vadanti, tesaṃ dutiye vādamukhe niggahacatukkabhāvo paṭikammapañcakabhāvo ca āpajjati.
២. អត្តនា អធិប្បេតំ សច្ចិកដ្ឋមេវាតិ សម្មុតិសច្ចំ សន្ធាយាតិ អធិប្បាយោ។ វក្ខតិ ហិ ‘‘សុទ្ធសម្មុតិសច្ចំ វា បរមត្ថមិស្សកំ វា សម្មុតិសច្ចំ សន្ធាយ ‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ’តិ បុន អនុយោគោ បរវាទិស្សា’’តិ (កថា. អដ្ឋ. ៦)។ តត្ថ យទិ បរវាទិនា អត្តនា អធិប្បេតសច្ចិកដ្ឋោ សម្មុតិសច្ចំ, សម្មុតិសច្ចាការេន បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ វទន្តេន សមានលទ្ធិកោ នប្បដិសេធិតព្ពោ, កថា ឯវាយំ នារភិតព្ពា។ អថ សកវាទិនា អត្តនា ច អធិប្បេតសច្ចិកដ្ឋំយេវ សន្ធាយ បរវាទី ‘‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ’’តិអាទិមាហាតិ អយមត្ថោ។ សកវាទិនា សម្មុតិសច្ចំយេវ សច្ចិកដ្ឋោតិ អធិប្បេតន្តិ អាបជ្ជតិ។ យទិ ឧភយំ អធិប្បេតំ, បុន ‘‘សម្មុតិសច្ចបរមត្ថសច្ចានិ វា ឯកតោ កត្វាបិ ឯវមាហា’’តិ ន វត្តព្ពំ សិយាតិ។ យទិ ច ទ្វេបិ សច្ចានិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថា, សច្ចិកដ្ឋេកទេសេន ឧបលទ្ធិំ ឥច្ឆន្តេន ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិអាទិ អនុយោគោ ន កាតព្ពោ, ន ច សច្ចិកដ្ឋេកទេសេន អនុយោគោ យុត្តោ។ ន ហិ វេទយិតាការេន ឧបលព្ភមានា វេទនា រុប្បនាការេន ឧបលព្ភតីតិ អនុយុញ្ជិតព្ពា, ន ច បរវាទី រុប្បនាទិសភាវំ បុគ្គលំ ឥច្ឆតិ, អថ ខោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថមេវាតិ។ បរមត្ថសច្ចតោ អញ្ញស្មិំ សច្ចិកដ្ឋេ វិជ្ជមានេ នាស្ស បរមត្ថសច្ចតា អនុយុញ្ជិតព្ពា។ អសច្ចិកដ្ឋេ សច្ចិកដ្ឋវោហារំ អារោបេត្វា តំ សន្ធាយ បុច្ឆតីតិ វទន្តានំ វោហរិតសច្ចិកដ្ឋស្ស អត្តនា អធិប្បេតសច្ចិកដ្ឋតា ន យុត្តា។ វោហរិតបរមត្ថសច្ចិកដ្ឋានញ្ច ទ្វិន្នំ សច្ចិកដ្ឋភាវេ វុត្តនយោវ ទោសោ។ សម្មុតិសច្ចាការេន ឧបលព្ភមានញ្ច ភូតសភាវត្ថេន ឧបលព្ភេយ្យ វា ន វា។ យទិ ភូតសភាវត្ថេន ឧបលព្ភតិ, បុគ្គលោបិ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ អនុជានន្តោ នានុយុញ្ជិតព្ពោ។ អថ ន ភូតសភាវត្ថេន, តំវិនិមុត្តោ សម្មុតិសច្ចស្ស សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថាការោ ន វត្តព្ពោ អសិទ្ធត្តា។ វក្ខតិ ច ‘‘យថា រូបាទយោ បច្ចត្តលក្ខណសាមញ្ញលក្ខណវសេន អត្ថិ, ន ឯវំ បុគ្គលោ’’តិ។ តស្មា មគ្គិតព្ពោ ឯត្ថ អធិប្បាយោ។
2. Attanā adhippetaṃ saccikaṭṭhamevāti sammutisaccaṃ sandhāyāti adhippāyo. Vakkhati hi ‘‘suddhasammutisaccaṃ vā paramatthamissakaṃ vā sammutisaccaṃ sandhāya ‘yo saccikaṭṭho’ti puna anuyogo paravādissā’’ti (kathā. aṭṭha. 6). Tattha yadi paravādinā attanā adhippetasaccikaṭṭho sammutisaccaṃ, sammutisaccākārena puggalo upalabbhatīti vadantena samānaladdhiko nappaṭisedhitabbo, kathā evāyaṃ nārabhitabbā. Atha sakavādinā attanā ca adhippetasaccikaṭṭhaṃyeva sandhāya paravādī ‘‘yo saccikaṭṭho’’tiādimāhāti ayamattho. Sakavādinā sammutisaccaṃyeva saccikaṭṭhoti adhippetanti āpajjati. Yadi ubhayaṃ adhippetaṃ, puna ‘‘sammutisaccaparamatthasaccāni vā ekato katvāpi evamāhā’’ti na vattabbaṃ siyāti. Yadi ca dvepi saccāni saccikaṭṭhaparamatthā, saccikaṭṭhekadesena upaladdhiṃ icchantena ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’tiādi anuyogo na kātabbo, na ca saccikaṭṭhekadesena anuyogo yutto. Na hi vedayitākārena upalabbhamānā vedanā ruppanākārena upalabbhatīti anuyuñjitabbā, na ca paravādī ruppanādisabhāvaṃ puggalaṃ icchati, atha kho saccikaṭṭhaparamatthamevāti. Paramatthasaccato aññasmiṃ saccikaṭṭhe vijjamāne nāssa paramatthasaccatā anuyuñjitabbā. Asaccikaṭṭhe saccikaṭṭhavohāraṃ āropetvā taṃ sandhāya pucchatīti vadantānaṃ voharitasaccikaṭṭhassa attanā adhippetasaccikaṭṭhatā na yuttā. Voharitaparamatthasaccikaṭṭhānañca dvinnaṃ saccikaṭṭhabhāve vuttanayova doso. Sammutisaccākārena upalabbhamānañca bhūtasabhāvatthena upalabbheyya vā na vā. Yadi bhūtasabhāvatthena upalabbhati, puggalopi upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti anujānanto nānuyuñjitabbo. Atha na bhūtasabhāvatthena, taṃvinimutto sammutisaccassa saccikaṭṭhaparamatthākāro na vattabbo asiddhattā. Vakkhati ca ‘‘yathā rūpādayo paccattalakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena atthi, na evaṃ puggalo’’ti. Tasmā maggitabbo ettha adhippāyo.
ទ្វិន្នំ សច្ចានន្តិ ឯត្ថ សច្ចទ្វយាការេន អនុបលព្ភនីយតោ អនុញ្ញេយ្យមេតំ សិយា, ន វា កិញ្ចិ វត្តព្ពំ។ យថា ហិ ឯកទេសេន បរមត្ថាការេន អនុបលព្ភនីយតា អនុជាននស្ស ន ការណំ, ឯវំ ឯកទេសេន សម្មុតិយាការេន ឧបលព្ភនីយតា បដិក្ខេបស្ស ចាតិ មគ្គិតព្ពោ ឯត្ថាបិ អធិប្បាយោ។ នុបលព្ភតីតិ វចនសាមញ្ញមត្តន្តិ នុបលព្ភតីតិ ឥទមេវ វចនំ អនុញ្ញាតំ បដិក្ខិត្តញ្ចាតិ ឯតំ ឆលវាទំ និស្សាយាតិ អធិប្បាយោ។ យថា ឧបលព្ភតីតិ ឯតស្សេវ អនុជាននបដិក្ខេបេហិ អហំ និគ្គហេតព្ពោ, ឯវំ នុបលព្ភតីតិ ឯតស្សេវ អនុជាននបដិក្ខេបេហិ ត្វន្តិ ឯវំ សម្ភវន្តស្ស សាមញ្ញេន អសម្ភវន្តស្ស កប្បនំ បនេត្ថ ឆលវាទោ ភវិតុំ អរហតិ។ តេន នុបលព្ភតីតិ វចនសាមញ្ញមត្តំ ឆលវាទស្ស ការណត្តា ‘‘ឆលវាទោ’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ វចនសាមញ្ញមត្តញ្ច ឆលវាទញ្ច និស្សាយាតិ វា អត្ថោ។ ឋបនា និគ្គហប្បដិកម្មានំ បាកដភាវករណំ ន ហោតីតិ ឥទំ វិចារេតព្ពំ។ ន ហិ បក្ខដ្ឋបនេន វិនា បុរិមំ អនុជានិត្វា បច្ឆិមស្ស អវជាននំ, បច្ឆិមំ វា អវជានន្តស្ស បុរិមានុជាននំ មិច្ឆាតិ សក្កា អារោបេតុន្តិ។
Dvinnaṃ saccānanti ettha saccadvayākārena anupalabbhanīyato anuññeyyametaṃ siyā, na vā kiñci vattabbaṃ. Yathā hi ekadesena paramatthākārena anupalabbhanīyatā anujānanassa na kāraṇaṃ, evaṃ ekadesena sammutiyākārena upalabbhanīyatā paṭikkhepassa cāti maggitabbo etthāpi adhippāyo. Nupalabbhatīti vacanasāmaññamattanti nupalabbhatīti idameva vacanaṃ anuññātaṃ paṭikkhittañcāti etaṃ chalavādaṃ nissāyāti adhippāyo. Yathā upalabbhatīti etasseva anujānanapaṭikkhepehi ahaṃ niggahetabbo, evaṃ nupalabbhatīti etasseva anujānanapaṭikkhepehi tvanti evaṃ sambhavantassa sāmaññena asambhavantassa kappanaṃ panettha chalavādo bhavituṃ arahati. Tena nupalabbhatīti vacanasāmaññamattaṃ chalavādassa kāraṇattā ‘‘chalavādo’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vacanasāmaññamattañca chalavādañca nissāyāti vā attho. Ṭhapanā niggahappaṭikammānaṃ pākaṭabhāvakaraṇaṃ na hotīti idaṃ vicāretabbaṃ. Na hi pakkhaṭṭhapanena vinā purimaṃ anujānitvā pacchimassa avajānanaṃ, pacchimaṃ vā avajānantassa purimānujānanaṃ micchāti sakkā āropetunti.
៣. តវាតិ, បដិជានន្តន្តិ ច បច្ចត្តេ សាមិឧបយោគវចនានីតិ អធិប្បាយេន ‘‘ត្វំយេវ បដិជានន្តោ’’តិ អាហ។
3. Tavāti, paṭijānantanti ca paccatte sāmiupayogavacanānīti adhippāyena ‘‘tvaṃyeva paṭijānanto’’ti āha.
៤-៥. ចតូហិ បាបនារោបនាហិ និគ្គហស្ស ឧបនីតត្តាតិ ‘‘ទុន្និគ្គហិតា ច ហោម, ហញ្ចី’’តិអាទិនា តយា មម កតោ និគ្គហោ, មយា តវ កតោ និគ្គហោ វិយ មិច្ឆាតិ ឯវំ តេន អនុលោមបញ្ចកេ ចតូហិ បាបនារោបនាហិ កតស្ស និគ្គហស្ស តេន និយាមេន ទុក្កដភាវស្ស អត្តនា កតនិគ្គហេន សហ ឧបនីតត្តា អនិគ្គហភាវស្ស វា ឧបគមិតត្តាតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯវមេវ តេន ហិ យំ និគ្គណ្ហាសិ ហញ្ចិ…បេ.… ឥទំ តេ មិច្ឆាតិ ឯតស្ស អនិគ្គហភាវនិគមនស្សេវ និគ្គមនចតុក្កតា វេទិតព្ពា។
4-5. Catūhi pāpanāropanāhi niggahassa upanītattāti ‘‘dunniggahitā ca homa, hañcī’’tiādinā tayā mama kato niggaho, mayā tava kato niggaho viya micchāti evaṃ tena anulomapañcake catūhi pāpanāropanāhi katassa niggahassa tena niyāmena dukkaṭabhāvassa attanā kataniggahena saha upanītattā aniggahabhāvassa vā upagamitattāti attho daṭṭhabbo. Evameva tena hi yaṃ niggaṇhāsi hañci…pe… idaṃ te micchāti etassa aniggahabhāvanigamanasseva niggamanacatukkatā veditabbā.
អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Anulomapaccanīkavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
៧-១០. ‘‘អត្តនោ លទ្ធិំ និស្សាយ បដិញ្ញា បរវាទិស្សា’’តិ វត្វា បុន ‘‘បរមត្ថវសេន បុគ្គលស្ស អភាវតោ បដិក្ខេបោ បរវាទិស្សា’’តិ វុត្តំ។ តត្រាយំ បដិក្ខេបោ អត្តនោ លទ្ធិយា យទិ កតោ, បរមត្ថតោ អញ្ញេន សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ អយមស្ស លទ្ធីតិ អាបជ្ជតិ។ តថា ច សតិ នាយំ សម្មុតិសច្ចវសេន ឧបលទ្ធិំ ឥច្ឆន្តេន និគ្គហេតព្ពោ។ អថ អត្តនោ លទ្ធិំ និគ្គូហិត្វា បរស្ស លទ្ធិវសេន បដិក្ខិបតិ, បុរិមបដិញ្ញាយ អវិរោធិតត្តា ន និគ្គហេតព្ពោ។ ន ហិ អត្តនោ ច បរស្ស ច លទ្ធិំ វទន្តស្ស ទោសោ អាបជ្ជតីតិ។ អត្តនោ បន លទ្ធិយា បដិជានិត្វា បរលទ្ធិយា បដិក្ខិបន្តេន អត្តនោ លទ្ធិំ ឆឌ្ឌេត្វា បរលទ្ធិ គហិតា ហោតីតិ និគ្គហេតព្ពោតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ សិយា។
7-10. ‘‘Attano laddhiṃ nissāya paṭiññā paravādissā’’ti vatvā puna ‘‘paramatthavasena puggalassa abhāvato paṭikkhepo paravādissā’’ti vuttaṃ. Tatrāyaṃ paṭikkhepo attano laddhiyā yadi kato, paramatthato aññena saccikaṭṭhaparamatthena puggalo upalabbhatīti ayamassa laddhīti āpajjati. Tathā ca sati nāyaṃ sammutisaccavasena upaladdhiṃ icchantena niggahetabbo. Atha attano laddhiṃ niggūhitvā parassa laddhivasena paṭikkhipati, purimapaṭiññāya avirodhitattā na niggahetabbo. Na hi attano ca parassa ca laddhiṃ vadantassa doso āpajjatīti. Attano pana laddhiyā paṭijānitvā paraladdhiyā paṭikkhipantena attano laddhiṃ chaḍḍetvā paraladdhi gahitā hotīti niggahetabboti ayamettha adhippāyo siyā.
បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccanīkānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
សុទ្ធសច្ចិកដ្ឋវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suddhasaccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. ឱកាសសច្ចិកដ្ឋោ
2. Okāsasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១១. សព្ពត្ថាតិ សព្ពស្មិំ សរីរេតិ អយមត្ថោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សរីរំ សន្ធាយា’’តិ។ តត្ថាតិ តស្មិំ សំខិត្តបាឋេ។ យស្មា សរីរំ សន្ធាយ ‘‘សព្ពត្ថ ន ឧបលព្ភតី’’តិ វុត្តេ សរីរតោ ពហិ ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ, តស្មា បច្ចនីកេ បដិក្ខេបោ សកវាទិស្សាតិ ឯតេន ន កេនចិ សភាវេន បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ អយមត្ថោ វុត្តោ ហោតិ។ ន ហិ កេនចិ សភាវេន ឧបលព្ភមានស្ស សរីរតទញ្ញាវិមុត្តោ ឧបលទ្ធិឱកាសោ អត្ថីតិ។
11. Sabbatthāti sabbasmiṃ sarīreti ayamatthoti dassento āha ‘‘sarīraṃ sandhāyā’’ti. Tatthāti tasmiṃ saṃkhittapāṭhe. Yasmā sarīraṃ sandhāya ‘‘sabbattha na upalabbhatī’’ti vutte sarīrato bahi upalabbhatīti āpajjati, tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissāti etena na kenaci sabhāvena puggalo upalabbhatīti ayamattho vutto hoti. Na hi kenaci sabhāvena upalabbhamānassa sarīratadaññāvimutto upaladdhiokāso atthīti.
៣. កាលសច្ចិកដ្ឋោ
3. Kālasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១២. បុរិមបច្ឆិមជាតិកាលញ្ចាតិ មជ្ឈិមជាតិកាលេ ឧបលព្ភមានស្ស តស្សេវ បុរិមបច្ឆិមជាតិកាលេសុ ឧបលទ្ធិំ សន្ធាយាតិ អធិប្បាយោ។ សេសំ បឋមនយេ វុត្តសទិសមេវាតិ ឥមេសុ តីសុ បឋមេ ‘‘សព្ពត្ថា’’តិ ឯតស្មិំ នយេ វុត្តសទិសមេវ, កិំ តំ? បាឋស្ស សំខិត្តតាតិ អត្ថោ។ ឥធាបិ ហិ យស្មា ‘‘សព្ពទា ន ឧបលព្ភតី’’តិ វុត្តេ ឯកទា ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ, តស្មា បច្ចនីកេ បដិក្ខេបោ សកវាទិស្សាតិ យោជេតព្ពន្តិ។
12. Purimapacchimajātikālañcāti majjhimajātikāle upalabbhamānassa tasseva purimapacchimajātikālesu upaladdhiṃ sandhāyāti adhippāyo. Sesaṃ paṭhamanaye vuttasadisamevāti imesu tīsu paṭhame ‘‘sabbatthā’’ti etasmiṃ naye vuttasadisameva, kiṃ taṃ? Pāṭhassa saṃkhittatāti attho. Idhāpi hi yasmā ‘‘sabbadā na upalabbhatī’’ti vutte ekadā upalabbhatīti āpajjati, tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissāti yojetabbanti.
៤. អវយវសច្ចិកដ្ឋោ
4. Avayavasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១៣. តតិយនយេ ច យស្មា ‘‘សព្ពេសុ ន ឧបលព្ភតី’’តិ វុត្តេ ឯកស្មិំ ឧបលព្ភតីតិ អាបជ្ជតិ, តស្មា បច្ចនីកេ បដិក្ខេបោ សកវាទិស្សាតិ យោជេតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘តាទិសមេវា’’តិ។
13. Tatiyanaye ca yasmā ‘‘sabbesu na upalabbhatī’’ti vutte ekasmiṃ upalabbhatīti āpajjati, tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissāti yojetabbaṃ. Tenāha ‘‘tādisamevā’’ti.
ឱកាសាទិសច្ចិកដ្ឋោ
Okāsādisaccikaṭṭho
២. បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
១៤. តត្ថ អនុលោមបញ្ចកស្សាតិអាទិម្ហិ អនុលោមបញ្ចកន្តិ និគ្គហបញ្ចកំ, បច្ចនីកន្តិ ច បដិកម្មំ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ តត្ថ អនុលោមបញ្ចកស្ស ‘‘សព្ពត្ថ បុគ្គលោ នុបលព្ភតី’’តិអាទិកស្ស អត្ថោ ‘‘សព្ពត្ថ បុគ្គលោ នុបលព្ភតី’’តិអាទិបាឡិំ សំខិបិត្វា អាគតេ សរូបេន អវុត្តេ ‘‘យស្មា សរីរំ សន្ធាយា’’តិអាទិនា (កថា. អដ្ឋ. ១១) វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ, បច្ចនីកស្ស ច ‘‘សព្ពត្ថ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតី’’តិអាទិកស្ស បដិកម្មករណវសេន វុត្តស្ស អត្ថោ បដិកម្មាទិបាឡិំ សំខិបិត្វា អាទិមត្តទស្សនេន អាគតេ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតី’’តិអាទិម្ហិ អនុលោមេ ‘‘សព្ពត្ថាតិ សរីរំ សន្ធាយ អនុយោគោ សកវាទិស្សា’’តិអាទិនា (កថា. អដ្ឋ. ១១) វុត្តនយេន វេទិតព្ពោតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អថ វា តត្ថាតិ យំ អារទ្ធំ, តស្មិន្តិ ឯវំ អត្ថំ អគ្គហេត្វា តត្ថ តេសុ តីសុ មុខេសូតិ អត្ថោ គហេតព្ពោ។ អនុលោមបញ្ចកមូលកា ចេត្ថ សព្ពានុលោមបច្ចនីកបញ្ចកបាឡិ អនុលោមបញ្ចកស្ស បាឡីតិ វុត្តា, តថា បច្ចនីកានុលោមបញ្ចកបាឡិ ច បច្ចនីកស្ស បាឡីតិ។ តំ សំខិបិត្វា បដិកម្មវសេន អាគតេ សរូបេន អវុត្តេ ‘‘បុគ្គលោ នុបលព្ភតី’’តិអាទិកេ បច្ចនីកេ ‘‘ឧបលព្ភតី’’តិអាទិកេ អនុលោមេ ច អត្ថោ ហេដ្ឋា សុទ្ធិកសច្ចិកដ្ឋេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោតិ វុត្តំ ហោតិ។
14. Tattha anulomapañcakassātiādimhi anulomapañcakanti niggahapañcakaṃ, paccanīkanti ca paṭikammaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tattha anulomapañcakassa ‘‘sabbattha puggalo nupalabbhatī’’tiādikassa attho ‘‘sabbattha puggalo nupalabbhatī’’tiādipāḷiṃ saṃkhipitvā āgate sarūpena avutte ‘‘yasmā sarīraṃ sandhāyā’’tiādinā (kathā. aṭṭha. 11) vuttanayena veditabbo, paccanīkassa ca ‘‘sabbattha puggalo upalabbhatī’’tiādikassa paṭikammakaraṇavasena vuttassa attho paṭikammādipāḷiṃ saṃkhipitvā ādimattadassanena āgate ‘‘puggalo upalabbhatī’’tiādimhi anulome ‘‘sabbatthāti sarīraṃ sandhāya anuyogo sakavādissā’’tiādinā (kathā. aṭṭha. 11) vuttanayena veditabboti evamattho daṭṭhabbo. Atha vā tatthāti yaṃ āraddhaṃ, tasminti evaṃ atthaṃ aggahetvā tattha tesu tīsu mukhesūti attho gahetabbo. Anulomapañcakamūlakā cettha sabbānulomapaccanīkapañcakapāḷi anulomapañcakassa pāḷīti vuttā, tathā paccanīkānulomapañcakapāḷi ca paccanīkassa pāḷīti. Taṃ saṃkhipitvā paṭikammavasena āgate sarūpena avutte ‘‘puggalo nupalabbhatī’’tiādike paccanīke ‘‘upalabbhatī’’tiādike anulome ca attho heṭṭhā suddhikasaccikaṭṭhe vuttanayeneva veditabboti vuttaṃ hoti.
សច្ចិកដ្ឋវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
៥. សុទ្ធិកសំសន្ទនវណ្ណនា
5. Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā
១៧-២៧. រូបាទីហិ សទ្ធិំ សច្ចិកដ្ឋសំសន្ទនន្តិ សច្ចិកដ្ឋស្ស បុគ្គលស្ស រូបាទីហិ សទ្ធិំ សំសន្ទនំ, សច្ចិកដ្ឋេ វា រូបាទីហិ សទ្ធិំ បុគ្គលស្ស សំសន្ទនន្តិ អធិប្បាយោ។ បុគ្គលោ រូបញ្ចាតិ ច-ការស្ស សមុច្ចយត្ថត្តា យថា រូបន្តិ ឯវំ និទស្សនវសេន វុត្តោ អត្ថោ វិចារេតព្ពោ។ រូបាទីហិ អញ្ញោ អនញ្ញោ ច បុគ្គលោ ន វត្តព្ពោតិ លទ្ធិ សមយោ។ ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរន្តិ អព្យាកតមេតំ ភគវតា’’តិអាទិកំ (សំ. និ. ៤.៤១៦) សុត្តំ។ អនុញ្ញាយមានេ តទុភយវិរោធោ អាបជ្ជតីតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘សមយសុត្តវិរោធំ ទិស្វា’’តិ។
17-27. Rūpādīhisaddhiṃ saccikaṭṭhasaṃsandananti saccikaṭṭhassa puggalassa rūpādīhi saddhiṃ saṃsandanaṃ, saccikaṭṭhe vā rūpādīhi saddhiṃ puggalassa saṃsandananti adhippāyo. Puggalo rūpañcāti ca-kārassa samuccayatthattā yathā rūpanti evaṃ nidassanavasena vutto attho vicāretabbo. Rūpādīhi añño anañño ca puggalo na vattabboti laddhi samayo. ‘‘Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti abyākatametaṃ bhagavatā’’tiādikaṃ (saṃ. ni. 4.416) suttaṃ. Anuññāyamāne tadubhayavirodho āpajjatīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘samayasuttavirodhaṃ disvā’’ti.
ធម្មតោតិ បាឡិតោ។ ‘‘បដិកម្មចតុក្កាទីនិ សំខិត្តានិ។ បរវាទី…បេ.… ទស្សិតានី’’តិ វទន្តេហិ បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ…បេ.… អាជានាហិ បដិកម្មន្តិ ឯត្ថ អាជានាហិ និគ្គហន្តិ បាឋោ ទិដ្ឋោ ភវិស្សតិ។ អញ្ញត្តំ បដិជានាបនត្ថន្តិ យថា មយា អញ្ញត្តំ វត្តព្ពំ, តថា ច តយាបិ តំ វត្តព្ពន្តិ អញ្ញត្តបដិញ្ញាយ ចោទនត្ថន្តិ អត្ថោ។ សម្មុតិបរមត្ថានំ ឯកត្តនានត្តបញ្ហស្ស ឋបនីយត្តាតិ អព្យាកតត្តាតិ អត្ថោ។ យទិ ឋបនីយត្តា បដិក្ខិបិតព្ពំ, បរេនបិ ឋបនីយត្តា លទ្ធិមេវ និស្សាយ បដិក្ខេបោ កតោតិ សោបិ ន និគ្គហេតព្ពោ សិយា។ បរោ បន បុគ្គលោតិ កញ្ចិ សភាវំ គហេត្វា តស្ស ឋបនីយត្តំ ឥច្ឆតិ, សតិ ច សភាវេ ឋបនីយតា ន យុត្តាតិ និគ្គហេតព្ពោ។ សម្មុតិ បន កោចិ សភាវោ នត្ថិ។ តេនេវស្ស ឯកត្តនានត្តបញ្ហស្ស ឋបនីយតំ វទន្តោ ន និគ្គហេតព្ពោតិ សកវាទិនា បដិក្ខេបោ កតោតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ យុត្តោ។
Dhammatoti pāḷito. ‘‘Paṭikammacatukkādīni saṃkhittāni. Paravādī…pe… dassitānī’’ti vadantehi puggalo nupalabbhati…pe… ājānāhi paṭikammanti ettha ājānāhi niggahanti pāṭho diṭṭho bhavissati. Aññattaṃ paṭijānāpanatthanti yathā mayā aññattaṃ vattabbaṃ, tathā ca tayāpi taṃ vattabbanti aññattapaṭiññāya codanatthanti attho. Sammutiparamatthānaṃ ekattanānattapañhassa ṭhapanīyattāti abyākatattāti attho. Yadi ṭhapanīyattā paṭikkhipitabbaṃ, parenapi ṭhapanīyattā laddhimeva nissāya paṭikkhepo katoti sopi na niggahetabbo siyā. Paro pana puggaloti kañci sabhāvaṃ gahetvā tassa ṭhapanīyattaṃ icchati, sati ca sabhāve ṭhapanīyatā na yuttāti niggahetabbo. Sammuti pana koci sabhāvo natthi. Tenevassa ekattanānattapañhassa ṭhapanīyataṃ vadanto na niggahetabboti sakavādinā paṭikkhepo katoti ayamettha adhippāyo yutto.
សុទ្ធិកសំសន្ទនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
៦. ឱបម្មសំសន្ទនវណ្ណនា
6. Opammasaṃsandanavaṇṇanā
២៨-៣៦. ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន អញ្ញត្តបុច្ឆា ចាតិ ឥទញ្ច ទ្វិន្នំ សមានតា នោ អញ្ញត្តស្ស ការណំ យុត្តំ, អថ ខោ វិសុំ អត្តនោ សភាវេន សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន ឧបលព្ភនីយតាតិ វិចារេតព្ពំ។ ‘‘ឯកវីសាធិកានី’’តិ បុរិមបាឋោ, វីសាធិកានីតិ បន បឋិតព្ពំ។
28-36. Upaladdhisāmaññena aññattapucchā cāti idañca dvinnaṃ samānatā no aññattassa kāraṇaṃ yuttaṃ, atha kho visuṃ attano sabhāvena saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhanīyatāti vicāretabbaṃ. ‘‘Ekavīsādhikānī’’ti purimapāṭho, vīsādhikānīti pana paṭhitabbaṃ.
៣៧-៤៥. ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ’’តិ សុត្តំ អនុជានាបេន្តេន ឧបលទ្ធិ អនុជានិតា ហោតីតិ មញ្ញមានោ អាហ ‘‘ឧបលទ្ធិសាមញ្ញំ អារោបេត្វា’’តិ។ វីសាធិកានិ នវ បដិកម្មបញ្ចកសតានិ ទស្សិតានីតិ ឯតេន សុទ្ធិកសំសន្ទនេបិ ‘‘អាជានាហិ បដិកម្ម’’មិច្ចេវ បាឋោតិ វិញ្ញាយតិ។ យញ្ច វាទមុខេសុ សុទ្ធិកសច្ចិកដ្ឋេ ‘‘បដិកម្មចតុក្ក’’ន្តិ វុត្តំ, តម្បិ ‘‘បដិកម្មបញ្ចក’’ន្តិ។
37-45. ‘‘Atthi puggalo’’ti suttaṃ anujānāpentena upaladdhi anujānitā hotīti maññamāno āha ‘‘upaladdhisāmaññaṃ āropetvā’’ti. Vīsādhikāni nava paṭikammapañcakasatāni dassitānīti etena suddhikasaṃsandanepi ‘‘ājānāhi paṭikamma’’micceva pāṭhoti viññāyati. Yañca vādamukhesu suddhikasaccikaṭṭhe ‘‘paṭikammacatukka’’nti vuttaṃ, tampi ‘‘paṭikammapañcaka’’nti.
ឱបម្មសំសន្ទនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Opammasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
៧. ចតុក្កនយសំសន្ទនវណ្ណនា
7. Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā
៤៦-៥២. ឯកធម្មតោបិ អញ្ញត្តំ អនិច្ឆន្តោ រូបាទិឯកេកធម្មវសេន នានុយុញ្ជិតព្ពោ។ សមុទាយតោ ហិ អយំ អញ្ញត្តំ អនិច្ឆន្តោ ឯកទេសតោ អនញ្ញត្តំ បដិក្ខិបន្តោ ន និគ្គហារហោ សិយាតិ ឯតំ វចនោកាសំ និវត្តេតុំ ‘‘អយញ្ច អនុយោគោ’’តិអាទិមាហ។ សកលន្តិ សត្តបញ្ញាសវិធោ ធម្មប្បភេទោ បុគ្គលោតិ វា បរមត្ថសច្ចំ បុគ្គលោតិ វា ឯវំ សកលំ សន្ធាយាតិ អត្ថោ។ ឯវំ សកលំ បរមត្ថំ ចិន្តេត្វា តន្តិវសេន អនុយោគលក្ខណស្ស ឋបិតត្តា សកលបរមត្ថតោ ច អញ្ញស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អភាវា សច្ចិកដ្ឋេន បុគ្គលេន តតោ អញ្ញេន ន ភវិតព្ពន្តិ ‘‘រូបំ បុគ្គលោ’’តិ ឥមំ បញ្ហំ បដិក្ខិបន្តស្ស និគ្គហារោបនំ យុត្តន្តិ អត្ថោ។
46-52. Ekadhammatopi aññattaṃ anicchanto rūpādiekekadhammavasena nānuyuñjitabbo. Samudāyato hi ayaṃ aññattaṃ anicchanto ekadesato anaññattaṃ paṭikkhipanto na niggahāraho siyāti etaṃ vacanokāsaṃ nivattetuṃ ‘‘ayañca anuyogo’’tiādimāha. Sakalanti sattapaññāsavidho dhammappabhedo puggaloti vā paramatthasaccaṃ puggaloti vā evaṃ sakalaṃ sandhāyāti attho. Evaṃ sakalaṃ paramatthaṃ cintetvā tantivasena anuyogalakkhaṇassa ṭhapitattā sakalaparamatthato ca aññassa saccikaṭṭhassa abhāvā saccikaṭṭhena puggalena tato aññena na bhavitabbanti ‘‘rūpaṃ puggalo’’ti imaṃ pañhaṃ paṭikkhipantassa niggahāropanaṃ yuttanti attho.
សភាគវិនិព្ភោគតោតិ រូបតោ អញ្ញសភាគត្តាតិ វុត្តំ ហោតិ។ សព្ពធម្មាតិ រូបវជ្ជេ សព្ពធម្មេ វទតិ។ ‘‘រូបស្មិំ បុគ្គលោ’’តិ ឯត្ថ និស្សយវិនាសេ វិនាសាបត្តិភយេន បដិក្ខិបតីតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘ឧច្ឆេទទិដ្ឋិភយេន ចេវា’’តិ។ តីសុ បន សមយវិរោធេន បដិក្ខេបោ អធិប្បេតោ។ ន ហិ សោ សក្កាយទិដ្ឋិំ ឥច្ឆតិ, អបិច សស្សតទិដ្ឋិភយេន បដិក្ខិបតីតិ យុត្តំ វត្តុំ។ សក្កាយទិដ្ឋីសុ ហិ បញ្ចេវ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយោ, សេសាសស្សតទិដ្ឋិយោតិ។ អញ្ញត្រ រូបាតិ ឯត្ថ ច រូបវា បុគ្គលោតិ អយមត្ថោ សង្គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។
Sabhāgavinibbhogatoti rūpato aññasabhāgattāti vuttaṃ hoti. Sabbadhammāti rūpavajje sabbadhamme vadati. ‘‘Rūpasmiṃ puggalo’’ti ettha nissayavināse vināsāpattibhayena paṭikkhipatīti adhippāyenāha ‘‘ucchedadiṭṭhibhayena cevā’’ti. Tīsu pana samayavirodhena paṭikkhepo adhippeto. Na hi so sakkāyadiṭṭhiṃ icchati, apica sassatadiṭṭhibhayena paṭikkhipatīti yuttaṃ vattuṃ. Sakkāyadiṭṭhīsu hi pañceva ucchedadiṭṭhiyo, sesāsassatadiṭṭhiyoti. Aññatra rūpāti ettha ca rūpavā puggaloti ayamattho saṅgahitoti veditabbo.
ចតុក្កនយសំសន្ទនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
និដ្ឋិតា ច សំសន្ទនកថាវណ្ណនា។
Niṭṭhitā ca saṃsandanakathāvaṇṇanā.
៨. លក្ខណយុត្តិវណ្ណនា
8. Lakkhaṇayuttivaṇṇanā
៥៤. បច្ចនីកានុលោមេតិ ឥទំ យំ វក្ខតិ ‘‘ឆលវសេន បន វត្តព្ពំ ‘អាជានាហិ បដិកម្ម’ន្តិអាទី’’តិ (កថា. អដ្ឋ. ៥៤), តេន បន ន សមេតិ។ បច្ចនីកានុលោមេ ហិ បច្ចនីកេ ‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិ វត្តព្ពំ, ន បន ‘‘បដិកម្ម’’ន្តិ។
54. Paccanīkānulometi idaṃ yaṃ vakkhati ‘‘chalavasena pana vattabbaṃ ‘ājānāhi paṭikamma’ntiādī’’ti (kathā. aṭṭha. 54), tena pana na sameti. Paccanīkānulome hi paccanīke ‘‘ājānāhi niggaha’’nti vattabbaṃ, na pana ‘‘paṭikamma’’nti.
លក្ខណយុត្តិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Lakkhaṇayuttivaṇṇanā niṭṭhitā.
៩. វចនសោធនវណ្ណនា
9. Vacanasodhanavaṇṇanā
៥៥-៥៩. បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ បទទ្វយស្ស អត្ថតោ ឯកត្តេតិ ឯត្ថ តទេវ ឯកត្តំ បរេន សម្បដិច្ឆិតំ អសម្បដិច្ឆិតន្តិ វិចារេតព្ពមេតំ។ បុគ្គលស្ស ហិ អវិភជិតព្ពតំ, ឧបលព្ភតីតិ ឯតស្ស វិភជិតព្ពតំ វទន្តោ វិភជិតព្ពាវិភជិតព្ពត្ថានំ ឧបលព្ភតិបុគ្គល-សទ្ទានំ កថំ អត្ថតោ ឯកត្តំ សម្បដិច្ឆេយ្យាតិ? យថា ច វិភជិតព្ពាវិភជិតព្ពត្ថានំ ឧបលព្ភតិ-រូប-សទ្ទានំ តំ វិភាគំ វទតោ រូបំ កិញ្ចិ ឧបលព្ភតិ, កិញ្ចិ ន ឧបលព្ភតីតិ អយំ បសង្គោ នាបជ្ជតិ, ឯវំ ឯតស្សបិ យថាវុត្តវិភាគំ វទតោ យថាអាបាទិតេន បសង្គេន ន ភវិតព្ពន្តិ មគ្គិតព្ពោ ឯត្ថ អធិប្បាយោ។
55-59. Puggaloupalabbhatīti padadvayassa atthato ekatteti ettha tadeva ekattaṃ parena sampaṭicchitaṃ asampaṭicchitanti vicāretabbametaṃ. Puggalassa hi avibhajitabbataṃ, upalabbhatīti etassa vibhajitabbataṃ vadanto vibhajitabbāvibhajitabbatthānaṃ upalabbhatipuggala-saddānaṃ kathaṃ atthato ekattaṃ sampaṭiccheyyāti? Yathā ca vibhajitabbāvibhajitabbatthānaṃ upalabbhati-rūpa-saddānaṃ taṃ vibhāgaṃ vadato rūpaṃ kiñci upalabbhati, kiñci na upalabbhatīti ayaṃ pasaṅgo nāpajjati, evaṃ etassapi yathāvuttavibhāgaṃ vadato yathāāpāditena pasaṅgena na bhavitabbanti maggitabbo ettha adhippāyo.
៦០. ‘‘សុញ្ញតោ លោកំ អវេក្ខស្សូ’’តិ (សុ. និ. ១១២៥) ឯតេន អត្ថតោ បុគ្គលោ នត្ថីតិ វុត្តំ ហោតីតិ អាហ ‘‘នត្ថីតិបិ វុត្ត’’ន្តិ។
60. ‘‘Suññato lokaṃ avekkhassū’’ti (su. ni. 1125) etena atthato puggalo natthīti vuttaṃ hotīti āha ‘‘natthītipi vutta’’nti.
វចនសោធនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
១០. បញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា
10. Paññattānuyogavaṇṇanā
៦១-៦៦. រូបកាយាវិរហំ សន្ធាយ ‘‘រូបកាយសព្ភាវតោ’’តិ អាហ។ ‘‘រូបិនោ វា អរូបិនោ វា’’តិ (ឥតិវុ. ៩០) សុត្តេ អាគតបញ្ញត្តិំ សន្ធាយ ‘‘តថារូបាយ ច បញ្ញត្តិយា អត្ថិតាយា’’តិ។ វីតរាគសព្ភាវតោតិ កាមីភាវស្ស អនេកន្តិកត្តា កាមធាតុយា អាយត្តត្តាភាវតោ ច ‘‘កាមី’’តិ ន វត្តព្ពោតិ បដិក្ខិបតីតិ អធិប្បាយោ។
61-66. Rūpakāyāvirahaṃ sandhāya ‘‘rūpakāyasabbhāvato’’ti āha. ‘‘Rūpino vā arūpino vā’’ti (itivu. 90) sutte āgatapaññattiṃ sandhāya ‘‘tathārūpāya ca paññattiyā atthitāyā’’ti. Vītarāgasabbhāvatoti kāmībhāvassa anekantikattā kāmadhātuyā āyattattābhāvato ca ‘‘kāmī’’ti na vattabboti paṭikkhipatīti adhippāyo.
៦៧. កាយានុបស្សនាយាតិ ការណវចនមេតំ, កាយានុបស្សនាយ ការណភូតាយ ឯវំលទ្ធិកត្តាតិ អត្ថោ។ អាហច្ច ភាសិតន្តិ ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរន្តិ អព្យាកតមេតំ មយា’’តិ (ម. និ. ២.១២៨) អាហច្ច ភាសិតំ។
67. Kāyānupassanāyāti kāraṇavacanametaṃ, kāyānupassanāya kāraṇabhūtāya evaṃladdhikattāti attho. Āhacca bhāsitanti ‘‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti abyākatametaṃ mayā’’ti (ma. ni. 2.128) āhacca bhāsitaṃ.
បញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១១. គតិអនុយោគវណ្ណនា
11. Gatianuyogavaṇṇanā
៦៩-៧២. ‘‘ទស្សេន្តោ ‘តេន ហិ បុគ្គលោ សន្ធាវតី’តិអាទិមាហា’’តិ វុត្តំ, ‘‘ទស្សេន្តោ ‘ន វត្តព្ពំ បុគ្គលោ សន្ធាវតី’តិអាទិមាហា’’តិ បន ភវិតព្ពំ, ទស្សេត្វាតិ វា វត្តព្ពំ។
69-72. ‘‘Dassento‘tena hi puggalo sandhāvatī’tiādimāhā’’ti vuttaṃ, ‘‘dassento ‘na vattabbaṃ puggalo sandhāvatī’tiādimāhā’’ti pana bhavitabbaṃ, dassetvāti vā vattabbaṃ.
៩១. យេន រូបសង្ខាតេន សរីរេន សទ្ធិំ គច្ឆតីតិ ឯត្ថ ‘‘រូបេន សទ្ធិំ គច្ឆតី’’តិ វទន្តេន ‘‘រូបំ បុគ្គលោ’’តិ អននុញ្ញាតត្តា យេនាការេន តំ ជីវំ តំ សរីរន្តិ ឥទំ អាបជ្ជតិ , សោ វត្តព្ពោ។ អសញ្ញូបបត្តិំ សន្ធាយាតិ និរយូបគស្ស បុគ្គលស្ស អសញ្ញូបគស្ស អរូបូបគស្ស ច អន្តរាភវំ ន ឥច្ឆតីតិ ចុតិតោ អនន្តរំ ឧបបត្តិំ សន្ធាយាតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ យេ បន ចុតិកាលេ ឧបបត្តិកាលេ ច អសញ្ញូបបត្តិកាលេ ច អសញ្ញសត្តេសុ សញ្ញា អត្ថីតិ គហេត្វា អសញ្ញូបគស្ស ច អន្តរាភវំ ឥច្ឆេយ្យុំ, តេសំ អន្តរាភវភាវតោ ‘‘អសញ្ញូបបត្តិ អវេទនា’’តិ ន សក្កា វត្តុន្តិ។
91. Yena rūpasaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchatīti ettha ‘‘rūpena saddhiṃ gacchatī’’ti vadantena ‘‘rūpaṃ puggalo’’ti ananuññātattā yenākārena taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti idaṃ āpajjati , so vattabbo. Asaññūpapattiṃ sandhāyāti nirayūpagassa puggalassa asaññūpagassa arūpūpagassa ca antarābhavaṃ na icchatīti cutito anantaraṃ upapattiṃ sandhāyāti attho daṭṭhabbo. Ye pana cutikāle upapattikāle ca asaññūpapattikāle ca asaññasattesu saññā atthīti gahetvā asaññūpagassa ca antarābhavaṃ iccheyyuṃ, tesaṃ antarābhavabhāvato ‘‘asaññūpapatti avedanā’’ti na sakkā vattunti.
៩២. អវេទនោតិអាទីសុ តទញ្ញន្តិ សញ្ញភវតោ អញ្ញំ អសញ្ញានេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនុបបត្តិំ។ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនេបិ ហិ ន វត្តព្ពំ សញ្ញា អត្ថីតិ ឥច្ឆន្តិ។
92. Avedanotiādīsu tadaññanti saññabhavato aññaṃ asaññānevasaññānāsaññāyatanupapattiṃ. Nevasaññānāsaññāyatanepi hi na vattabbaṃ saññā atthīti icchanti.
៩៣. យស្មា រូបាទិធម្មេ វិនា បុគ្គលោ នត្ថីតិ ឥន្ធនុបាទានោ អគ្គិ វិយ ឥន្ធនេន រូបាទិឧបាទានោ បុគ្គលោ រូបាទិនា វិនា នត្ថីតិ លទ្ធិវសេន វទតិ។
93. Yasmā rūpādidhamme vinā puggalo natthīti indhanupādāno aggi viya indhanena rūpādiupādāno puggalo rūpādinā vinā natthīti laddhivasena vadati.
គតិអនុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Gatianuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១២. ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា
12. Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā
៩៧. នីលំ រូបំ ឧបាទាយ នីលោតិអាទីសូតិ ‘‘នីលំ រូបំ ឧបាទាយ នីលកស្ស បុគ្គលស្ស បញ្ញត្តី’’តិ ឯត្ថ យោ បុដ្ឋោ នីលំ ឧបាទាយ នីលោតិ, តទាទីសូតិ អត្ថោ។
97. Nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlotiādīsūti ‘‘nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlakassa puggalassa paññattī’’ti ettha yo puṭṭho nīlaṃ upādāya nīloti, tadādīsūti attho.
៩៨. ឆេកដ្ឋំ សន្ធាយាតិ ឆេកដ្ឋំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន កុសលបញ្ញត្តិំ។ ‘‘កុសលំ វេទនំ ឧបាទាយា’’តិ មញ្ញមានោ បដិជានាតីតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
98. Chekaṭṭhaṃ sandhāyāti chekaṭṭhaṃ sandhāya vuttaṃ, na kusalapaññattiṃ. ‘‘Kusalaṃ vedanaṃ upādāyā’’ti maññamāno paṭijānātīti attho daṭṭhabbo.
១១២. ឥទានិ …បេ.… ទស្សេតុំ ‘‘យថា រុក្ខ’’ន្តិអាទិមាហាតិ បុព្ពបក្ខំ ទស្សេត្វា ឧត្តរមាហាតិ វុត្តំ ហោតិ។
112. Idāni…pe… dassetuṃ ‘‘yathā rukkha’’ntiādimāhāti pubbapakkhaṃ dassetvā uttaramāhāti vuttaṃ hoti.
១១៥. ‘‘យស្ស រូបំ សោ រូបវា’’តិ ឧត្តរបក្ខេ វុត្តំ វចនំ ឧទ្ធរិត្វា ‘‘យស្មា’’តិអាទិមាហ។
115. ‘‘Yassa rūpaṃ so rūpavā’’ti uttarapakkhe vuttaṃ vacanaṃ uddharitvā ‘‘yasmā’’tiādimāha.
១១៦. ចិត្តានុបស្សនាវសេនាតិ ចិត្តានុបស្សនាវសេន បរិទីបិតស្ស សរាគាទិចិត្តយោគស្ស វសេនាតិ អធិប្បាយោ។
116. Cittānupassanāvasenāti cittānupassanāvasena paridīpitassa sarāgādicittayogassa vasenāti adhippāyo.
១១៨. យេនាតិ ចក្ខុន្តិ ‘‘យេនា’’តិ វុត្តំ ករណំ ចក្ខុន្តិ អត្ថោ។ ចក្ខុមេវ រូបំ បស្សតីតិ វិញ្ញាណនិស្សយភាវូបគមនមេវ ចក្ខុស្ស ទស្សនំ នាម ហោតីតិ សន្ធាយ វទតិ។
118. Yenāti cakkhunti ‘‘yenā’’ti vuttaṃ karaṇaṃ cakkhunti attho. Cakkhumeva rūpaṃ passatīti viññāṇanissayabhāvūpagamanameva cakkhussa dassanaṃ nāma hotīti sandhāya vadati.
ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១៣. បុរិសការានុយោគវណ្ណនា
13. Purisakārānuyogavaṇṇanā
១២៣. ករណមត្តន្តិ កម្មានំ និប្ផាទកប្បយោជកភាវេន បវត្តា ខន្ធា។
123. Karaṇamattanti kammānaṃ nipphādakappayojakabhāvena pavattā khandhā.
១២៤. បុរិមកម្មេន វិនា បុគ្គលស្ស ជាតិ, ជាតស្ស ច វិជ្ជដ្ឋានាទីសុ សម្មា មិច្ឆា វា បវត្តិ នត្ថីតិ សន្ធាយ ‘‘បុរិមកម្មមេវ តស្សា’’តិអាទិមាហ។
124. Purimakammena vinā puggalassa jāti, jātassa ca vijjaṭṭhānādīsu sammā micchā vā pavatti natthīti sandhāya ‘‘purimakammameva tassā’’tiādimāha.
១២៥. កម្មវដ្ដស្សាតិ ឯត្ថ កម្មការកស្ស យោ ការកោ, តេនបិ អញ្ញំ កម្មំ កាតព្ពំ, តស្ស ការកេនបិ អញ្ញន្តិ ឯវំ កម្មវដ្ដស្ស អនុបច្ឆេទំ វទន្តិ។ បុគ្គលស្ស ការកោ កម្មស្ស ការកោ អាបជ្ជតីតិ វិចារេតព្ពមេតំ។ មាតាបិតូហិ ជនិតតាទិនា តស្ស ការកំ ឥច្ឆន្តស្ស កម្មការកានំ ការកបរម្បរា អាបជ្ជតីតិ ឥទញ្ច វិចារេតព្ពំ។
125. Kammavaṭṭassāti ettha kammakārakassa yo kārako, tenapi aññaṃ kammaṃ kātabbaṃ, tassa kārakenapi aññanti evaṃ kammavaṭṭassa anupacchedaṃ vadanti. Puggalassa kārako kammassa kārako āpajjatīti vicāretabbametaṃ. Mātāpitūhi janitatādinā tassa kārakaṃ icchantassa kammakārakānaṃ kārakaparamparā āpajjatīti idañca vicāretabbaṃ.
១៧០. សុត្តវិរោធភយេនាតិ ‘‘សោ ករោតិ សោ បដិសំវេទយតីតិ ខោ, ព្រាហ្មណ, អយមេកោ អន្តោ’’តិអាទីហិ (សំ. និ. ២.៤៦) វិរោធភយា។
170. Suttavirodhabhayenāti ‘‘so karoti so paṭisaṃvedayatīti kho, brāhmaṇa, ayameko anto’’tiādīhi (saṃ. ni. 2.46) virodhabhayā.
១៧១. ‘‘ឥធ នន្ទតិ បេច្ច នន្ទតី’’តិ (ធ. ប. ១៨) វចនតោ កម្មករណកាលេ វិបាកបដិសំវេទនកាលេ ច សោយេវាតិ បដិជានាតីតិ អធិប្បាយោ។ សយំកតំ សុខទុក្ខន្តិ ច បុដ្ឋោ ‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, សយំកតំ សុខំ ទុក្ខន្តិ? មា ហេវំ កស្សបា’’តិអាទិសុត្តវិរោធា (សំ. និ. ២.១៨) បដិក្ខិបតិ។
171. ‘‘Idha nandati pecca nandatī’’ti (dha. pa. 18) vacanato kammakaraṇakāle vipākapaṭisaṃvedanakāle ca soyevāti paṭijānātīti adhippāyo. Sayaṃkataṃsukhadukkhanti ca puṭṭho ‘‘kiṃ nu kho, bho gotama, sayaṃkataṃ sukhaṃ dukkhanti? Mā hevaṃ kassapā’’tiādisuttavirodhā (saṃ. ni. 2.18) paṭikkhipati.
១៧៦. លទ្ធិមត្តមេវេតន្តិ សោយេវេកោ នេវ សោ ហោតិ ន អញ្ញោតិ ឥទំ បន នត្ថេវ, តស្មា ឯវំវាទិនោ អសយំការន្តិអាទិ អាបជ្ជតីតិ អធិប្បាយោ។ អបិចាតិអាទិនា ឥទំ ទស្សេតិ – ន បរស្ស ឥច្ឆាវសេនេវ ‘‘សោ ករោតី’’តិអាទិ អនុយោគោ វុត្តោ, អថ ខោ ‘‘សោ ករោតី’’តិអាទីសុ ឯកំ អនិច្ឆន្តស្ស ឥតរំ, តញ្ច អនិច្ឆន្តស្ស អញ្ញំ អាបន្នន្តិ ឯវំ ការកវេទកិច្ឆាយ ឋត្វា ‘‘សោ ករោតី’’តិអាទីសុ តំ តំ អនិច្ឆាយ អាបន្នវសេនាបីតិ។ អថ វា ន កេវលំ ‘‘សោ ករោតី’’តិអាទីនំ សព្ពេសំ អាបន្នត្តា, អថ ខោ ឯកេកស្សេវ ច អាបន្នត្តា អយំ អនុយោគោ កតោតិ ទស្សេតិ។ បុរិមនយេនេវាតិ ឯតេន ‘‘ឥធ នន្ទតី’’តិអាទិ សព្ពំ បដិជាននាទិការណំ ឯកតោ យោជេតព្ពន្តិ ទស្សេតិ។
176. Laddhimattamevetanti soyeveko neva so hoti na aññoti idaṃ pana nattheva, tasmā evaṃvādino asayaṃkārantiādi āpajjatīti adhippāyo. Apicātiādinā idaṃ dasseti – na parassa icchāvaseneva ‘‘so karotī’’tiādi anuyogo vutto, atha kho ‘‘so karotī’’tiādīsu ekaṃ anicchantassa itaraṃ, tañca anicchantassa aññaṃ āpannanti evaṃ kārakavedakicchāya ṭhatvā ‘‘so karotī’’tiādīsu taṃ taṃ anicchāya āpannavasenāpīti. Atha vā na kevalaṃ ‘‘so karotī’’tiādīnaṃ sabbesaṃ āpannattā, atha kho ekekasseva ca āpannattā ayaṃ anuyogo katoti dasseti. Purimanayenevāti etena ‘‘idha nandatī’’tiādi sabbaṃ paṭijānanādikāraṇaṃ ekato yojetabbanti dasseti.
បុរិសការានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Purisakārānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
កល្យាណវគ្គោ និដ្ឋិតោ។
Kalyāṇavaggo niṭṭhito.
១៤. អភិញ្ញានុយោគវណ្ណនា
14. Abhiññānuyogavaṇṇanā
១៩៣. អភិញ្ញានុយោគាទិវសេន អរហត្តសាធនាតិ ឯត្ថ ‘‘ននុ អត្ថិ កោចិ ឥទ្ធិំ វិកុព្ពតី’’តិ អភិញ្ញាអនុយោគោ ច ‘‘ហញ្ចិ អត្ថិ កោចិ ឥទ្ធិំ វិកុព្ពតី’’តិ ឋបនា ច ‘‘តេន វត រេ’’តិអាទិ បាបនា ច អាទិសទ្ទសង្គហិតោ អត្ថោវ ទដ្ឋព្ពោ។ អាសវក្ខយញាណំ បនេត្ថ អភិញ្ញា វុត្តាតិ តទភិញ្ញាវតោ អរហតោ សាធនំ ‘‘អរហត្តសាធនា’’តិ អាហ។ អរហតោ ហិ សាធនា តព្ភាវស្ស ច សាធនា ហោតិយេវាតិ។
193. Abhiññānuyogādivasena arahattasādhanāti ettha ‘‘nanu atthi koci iddhiṃ vikubbatī’’ti abhiññāanuyogo ca ‘‘hañci atthi koci iddhiṃ vikubbatī’’ti ṭhapanā ca ‘‘tena vata re’’tiādi pāpanā ca ādisaddasaṅgahito atthova daṭṭhabbo. Āsavakkhayañāṇaṃ panettha abhiññā vuttāti tadabhiññāvato arahato sādhanaṃ ‘‘arahattasādhanā’’ti āha. Arahato hi sādhanā tabbhāvassa ca sādhanā hotiyevāti.
អភិញ្ញានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhiññānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១៥-១៨. ញាតកានុយោគាទិវណ្ណនា
15-18. Ñātakānuyogādivaṇṇanā
២០៩. តថារូបស្សាតិ តតិយកោដិភូតស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អភាវាតិ អធិប្បាយោ។ ឯវំ បន បដិក្ខិបន្តោ អសច្ចិកដ្ឋំ តតិយកោដិភូតំ បុគ្គលំ វទេយ្យាតិ តាទិសំ បុគ្គលំ ឥច្ឆន្តោ ហិ សុត្តេន និគ្គហេតព្ពោ សិយា។ កស្មា? តថារូបស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អភាវតោតិ, តថារូបស្ស កស្សចិ សភាវស្ស អភាវតោ បដិក្ខេបារហត្តា អត្តនោ លទ្ធិំ និគូហិត្វា បដិក្ខេបោ បរវាទិស្សាតិ អយមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
209. Tathārūpassāti tatiyakoṭibhūtassa saccikaṭṭhassa abhāvāti adhippāyo. Evaṃ pana paṭikkhipanto asaccikaṭṭhaṃ tatiyakoṭibhūtaṃ puggalaṃ vadeyyāti tādisaṃ puggalaṃ icchanto hi suttena niggahetabbo siyā. Kasmā? Tathārūpassa saccikaṭṭhassa abhāvatoti, tathārūpassa kassaci sabhāvassa abhāvato paṭikkhepārahattā attano laddhiṃ nigūhitvā paṭikkhepo paravādissāti ayamattho daṭṭhabbo.
ញាតកានុយោគាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ñātakānuyogādivaṇṇanā niṭṭhitā.
១៩. បដិវេធានុយោគាទិវណ្ណនា
19. Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā
២១៨. បរិគ្គហិតវេទនោតិ វចនេន អបរិគ្គហិតវេទនស្ស ‘‘សុខិតោស្មិ, ទុក្ខិតោស្មី’’តិ ជាននំ បជាននំ នាម ន ហោតីតិ ទស្សេតិ យោគាវចរស្ស សុខុមានម្បិ វេទនានំ បរិច្ឆេទនសមត្ថតញ្ច។
218. Pariggahitavedanoti vacanena apariggahitavedanassa ‘‘sukhitosmi, dukkhitosmī’’ti jānanaṃ pajānanaṃ nāma na hotīti dasseti yogāvacarassa sukhumānampi vedanānaṃ paricchedanasamatthatañca.
២២៨. លក្ខណវចនន្តិ រូបព្ភន្តរគមនំ សហរូបភាវោ, ពហិទ្ធា និក្ខមនំ វិនារូបភាវោតិ អធិប្បាយោ។
228. Lakkhaṇavacananti rūpabbhantaragamanaṃ saharūpabhāvo, bahiddhā nikkhamanaṃ vinārūpabhāvoti adhippāyo.
២៣៧. ឥមា ខោតិ ឱឡារិកោ អត្តបដិលាភោ មនោមយោ អត្តបដិលាភោ អរូបោ អត្តបដិលាភោតិ ឥមា លោកស្ស សមញ្ញា, យាហិ តថាគតោ វោហរតិ អបរាមសំ, យោ សច្ចោ មោឃោ វា សិយា, តស្មិំ អនុបលព្ភមានេបិ អត្តនិ តទនុបលព្ភតោយេវ បរាមាសំ អត្តទិដ្ឋិំ អនុប្បាទេន្តោ លោកេ អត្តបដិលាភោតិ បវត្តវោហារវសេនេវ វោហរតីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច បច្ចត្តសាមញ្ញលក្ខណវសេន បុគ្គលស្ស អត្ថិតំ បដិក្ខិបិត្វា លោកវោហារេន អត្ថិតំ វទន្តេន បុគ្គលោតិ កោចិ សភាវោ នត្ថីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សតិ ហិ តស្មិំ អត្តនោ សភាវេនេវ អត្ថិតា វត្តព្ពា សិយា, ន លោកវោហារេនាតិ។ ឥមិនា បន យថា សមេតិ, យថា ច បរាមាសោ ន ហោតិ, ឯវំ ឥតោ បុរិមា ច អត្ថវណ្ណនា យោជេតព្ពា។
237. Imā khoti oḷāriko attapaṭilābho manomayo attapaṭilābho arūpo attapaṭilābhoti imā lokassa samaññā, yāhi tathāgato voharati aparāmasaṃ, yo sacco mogho vā siyā, tasmiṃ anupalabbhamānepi attani tadanupalabbhatoyeva parāmāsaṃ attadiṭṭhiṃ anuppādento loke attapaṭilābhoti pavattavohāravaseneva voharatīti ayamettha attho. Ettha ca paccattasāmaññalakkhaṇavasena puggalassa atthitaṃ paṭikkhipitvā lokavohārena atthitaṃ vadantena puggaloti koci sabhāvo natthīti vuttaṃ hoti. Sati hi tasmiṃ attano sabhāveneva atthitā vattabbā siyā, na lokavohārenāti. Iminā pana yathā sameti, yathā ca parāmāso na hoti, evaṃ ito purimā ca atthavaṇṇanā yojetabbā.
លោកសម្មុតិការណន្តិ យស្មា លោកសម្មុតិវសេន បវត្តំ, តស្មា សច្ចន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តថលក្ខណន្តិ តថការណំ។ យស្មា ធម្មានំ តថតាយ បវត្តំ, តស្មា សច្ចន្តិ ទស្សេតិ។
Lokasammutikāraṇanti yasmā lokasammutivasena pavattaṃ, tasmā saccanti vuttaṃ hoti. Tathalakkhaṇanti tathakāraṇaṃ. Yasmā dhammānaṃ tathatāya pavattaṃ, tasmā saccanti dasseti.
បដិវេធានុយោគាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā niṭṭhitā.
បុគ្គលកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Puggalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / កថាវត្ថុបាឡិ • Kathāvatthupāḷi / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
