| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
មហាវគ្គោ
Mahāvaggo
១. បុគ្គលកថា
1. Puggalakathā
១. សុទ្ធសច្ចិកដ្ឋោ
1. Suddhasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១. សម្ពរាទីហិ បកប្បិតវិជ្ជា, តថាភិសង្ខតានិ ឱសធានិ ច ‘‘មាយា’’តិ វុច្ចន្តិ, ឥធ បន មាយាយ អាហិតវិសេសា អភូតញ្ញេយ្យាការា អធិប្បេតាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘មាយាយ អមណិអាទយោ មណិអាទិអាការេន ទិស្សមានា មាយាតិ វុត្តា’’តិ អាហ។ សច្ចញ្ញេវ សច្ចិកំ, សោ ឯវ អត្ថោ អវិបរីតស្ស ញាណស្ស វិសយភាវដ្ឋេនាតិ សច្ចិកដ្ឋោ។ តេនាហ ‘‘ភូតដ្ឋោ’’តិ។ អវិបរីតភាវតោ ឯវ បរមោ បធានោ អត្ថោតិ បរមត្ថោ, ញាណស្ស បច្ចក្ខភូតោ ធម្មានំ អនិទ្ទិសិតព្ពសភាវោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឧត្តមត្ថោ’’តិ។
1. Sambarādīhi pakappitavijjā, tathābhisaṅkhatāni osadhāni ca ‘‘māyā’’ti vuccanti, idha pana māyāya āhitavisesā abhūtaññeyyākārā adhippetāti dassento ‘‘māyāya amaṇiādayo maṇiādiākārena dissamānā māyāti vuttā’’ti āha. Saccaññeva saccikaṃ, so eva attho aviparītassa ñāṇassa visayabhāvaṭṭhenāti saccikaṭṭho. Tenāha ‘‘bhūtaṭṭho’’ti. Aviparītabhāvato eva paramo padhāno atthoti paramattho, ñāṇassa paccakkhabhūto dhammānaṃ aniddisitabbasabhāvo. Tena vuttaṃ ‘‘uttamattho’’ti.
អត្ថីតិ វចនសាមញ្ញេនាតិ ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៩៦; កថា. ២២) ‘‘អត្ថី’’តិ បវត្តវចនសាមញ្ញេន។ អត្ថវិកប្បុបបត្តិយា វចនវិឃាតោ ឆលន្តិ វទន្តិ។ បតិដ្ឋំ បច្ឆិន្ទន្តោតិ ហេតុំ ទូសេន្តោ, អហេតុំ ករោន្តោតិ អត្ថោ។ ហេតុ ហិ បដិញ្ញាយ បតិដ្ឋាបនតោ បតិដ្ឋា, តំ បន ហេតុំ អត្ថមត្តតោ ទស្សេន្តោ ‘‘យទិ សច្ចិកដ្ឋេនា’’តិអាទិមាហ។ បយោគតោ បន ទូសនេន សទ្ធិំ បរតោ អាវិ ភវិស្សតិ។ ឱកាសំ អទទមានោតិ យថានុរូបំ យុត្តិំ វត្តុំ អវសរំ អទេន្តោ។ អថ វា បតិដ្ឋំ បច្ឆិន្ទន្តោ, បដិញ្ញំ ឯវ បរិវត្តេន្តោតិ អត្ថោ។ ឧបលព្ភតិ បុគ្គលោតិ ហិ សកវាទិំ ឧទ្ទិស្ស បរវាទិនោ បដិញ្ញាវ ន យុត្តា អប្បសិទ្ធត្តា វិសេសិតព្ពស្ស។ តេនេវាហ ‘‘អនុបលព្ភនេយ្យតោ ន តវ វាទោ តិដ្ឋតីតិ និវត្តេន្តោ’’តិ។ រូបញ្ច ឧបលព្ភតិ…បេ.… ទស្សេតីតិ ឯតេន បរវាទិនា អធិប្បេតហេតុនោ វិបរីតត្ថសាធកត្តំ ទស្សេតិ។
Atthīti vacanasāmaññenāti ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādīsu (a. ni. 4.96; kathā. 22) ‘‘atthī’’ti pavattavacanasāmaññena. Atthavikappupapattiyā vacanavighāto chalanti vadanti. Patiṭṭhaṃ pacchindantoti hetuṃ dūsento, ahetuṃ karontoti attho. Hetu hi paṭiññāya patiṭṭhāpanato patiṭṭhā, taṃ pana hetuṃ atthamattato dassento ‘‘yadi saccikaṭṭhenā’’tiādimāha. Payogato pana dūsanena saddhiṃ parato āvi bhavissati. Okāsaṃ adadamānoti yathānurūpaṃ yuttiṃ vattuṃ avasaraṃ adento. Atha vā patiṭṭhaṃ pacchindanto, paṭiññaṃ eva parivattentoti attho. Upalabbhati puggaloti hi sakavādiṃ uddissa paravādino paṭiññāva na yuttā appasiddhattā visesitabbassa. Tenevāha ‘‘anupalabbhaneyyato na tava vādo tiṭṭhatīti nivattento’’ti. Rūpañca upalabbhati…pe… dassetīti etena paravādinā adhippetahetuno viparītatthasādhakattaṃ dasseti.
ឧបលព្ភមានំ នាម ហោតីតិ អាការតោ តំអាការវន្តានំ អនញ្ញត្តាតិ អធិប្បាយោ។ អញ្ញថាតិ អាការ, អាការវន្តានំ ភេទេ។ ឯតិស្សាតិ ‘‘តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមដ្ឋេនា’’តិ ឯវំ វុត្តាយ ទុតិយបុច្ឆាយ។ ឯស វិសេសោតិ យោ យថាវុត្តោ ទ្វិន្នំ បុច្ឆានំ វិសយស្ស សភាវាការភេទោ, ឯស ទ្វិន្នំ បុច្ឆានំ វិសេសោ។ សភាវធម្មានំ សាមញ្ញលក្ខណេន អភិន្នានម្បិ សលក្ខណតោ ភេទោយេវាតិ អញ្ញធម្មស្ស អញ្ញេនាការេន ន កទាចិបិ ឧបលព្ភោ ភវេយ្យ។ យទិ សិយា, អញ្ញត្តមេវ ន សិយាតិ រុប្បនាទិសបច្ចយាទិអាការេន អនុបលព្ភមានោបិ បុគ្គលោ អត្តនោ ភូតសភាវដ្ឋេន ឧបលព្ភតេវាតិ វទន្តំ បរវាទិនំ បតិ ‘‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ’’តិអាទិ ចោទនា អនោកាសាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘យថា បន…បេ.… និគ្គហោ ច ន កាតព្ពោ’’តិ។ តត្ថ និគ្គហោតិ ‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិ ឯវំ វុត្តនិគ្គហោ, បរាជយារោបនេន បរវាទិនោ និគ្គណ្ហនន្តិ អត្ថោ។
Upalabbhamānaṃ nāma hotīti ākārato taṃākāravantānaṃ anaññattāti adhippāyo. Aññathāti ākāra, ākāravantānaṃ bhede. Etissāti ‘‘tato so puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamaṭṭhenā’’ti evaṃ vuttāya dutiyapucchāya. Esa visesoti yo yathāvutto dvinnaṃ pucchānaṃ visayassa sabhāvākārabhedo, esa dvinnaṃ pucchānaṃ viseso. Sabhāvadhammānaṃ sāmaññalakkhaṇena abhinnānampi salakkhaṇato bhedoyevāti aññadhammassa aññenākārena na kadācipi upalabbho bhaveyya. Yadi siyā, aññattameva na siyāti ruppanādisapaccayādiākārena anupalabbhamānopi puggalo attano bhūtasabhāvaṭṭhena upalabbhatevāti vadantaṃ paravādinaṃ pati ‘‘yo saccikaṭṭho’’tiādi codanā anokāsāti dassento āha ‘‘yathā pana…pe… niggaho ca na kātabbo’’ti. Tattha niggahoti ‘‘ājānāhi niggaha’’nti evaṃ vuttaniggaho, parājayāropanena paravādino niggaṇhananti attho.
ស្វាយំ បន យស្មា តស្ស វាទាបរាធហេតុកោ, តស្មា តំ ទស្សេតុំ អដ្ឋកថាយំ ទោសាបរាធបរិយាយេហិ វិភាវិតោ។ អវជាននញ្ហេត្ថ និគ្គហដ្ឋានំ។ តថា ហិ បដិញ្ញាហានិ, បដិញ្ញាន្តរំ, បដិញ្ញាវិរោធោ, បដិញ្ញាសញ្ញាសោ, ហេត្វន្តរំ, អត្ថន្តរំ, និរត្ថកំ, អវិញ្ញាតត្ថំ, អសម្ពន្ធត្ថំ, អប្បត្តកាលំ, ឩនំ, អធិកំ, បុនរុត្តំ, អននុភាសនំ, អវិញ្ញាតំ, អប្បដិភា, វិក្ខេបោ, មតានុញ្ញា, អនុយុញ្ជិតព្ពស្ស ឧបេក្ខនំ, អននុយុញ្ជិតព្ពស្ស អនុយោគោ, អបសិទ្ធន្តរំ, ហេត្វាភាសា ចាតិ ទ្វាវីសតិ និគ្គហដ្ឋានានិ ញាយវាទិនោ វទន្តិ។
Svāyaṃ pana yasmā tassa vādāparādhahetuko, tasmā taṃ dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ dosāparādhapariyāyehi vibhāvito. Avajānanañhettha niggahaṭṭhānaṃ. Tathā hi paṭiññāhāni, paṭiññāntaraṃ, paṭiññāvirodho, paṭiññāsaññāso, hetvantaraṃ, atthantaraṃ, niratthakaṃ, aviññātatthaṃ, asambandhatthaṃ, appattakālaṃ, ūnaṃ, adhikaṃ, punaruttaṃ, ananubhāsanaṃ, aviññātaṃ, appaṭibhā, vikkhepo, matānuññā, anuyuñjitabbassa upekkhanaṃ, ananuyuñjitabbassa anuyogo, apasiddhantaraṃ, hetvābhāsā cāti dvāvīsati niggahaṭṭhānāni ñāyavādino vadanti.
តត្ថ វិសទិសូទាហរណធម្មានុជាននំ បឋមុទាហរណេ បដិញ្ញាហានិ។ បដិញ្ញាតត្ថបដិសេធេ តទញ្ញត្ថនិទ្ទេសោ បដិញ្ញាន្តរំ។ បដិញ្ញាវិរុទ្ធហេតុកិត្តនំ បដិញ្ញាវិរោធោ។ បដិញ្ញាតត្ថាបនយនំ បដិញ្ញាសញ្ញាសោ។ អវិសេសវុត្តេ ហេតុម្ហិ បដិសិទ្ធេ វិសេសហេតុកថនំ ហេត្វន្តរំ។ អធិកតត្ថានុបយោគិអត្ថកថនំ អត្ថន្តរំ។ មាតិកាបាឋោ វិយ អត្ថហីនំ និរត្ថកំ។ តិក្ខត្តុំ វុត្តម្បិ សក្ខិបដិវាទីហិ អវិទិតំ អវិញ្ញាតត្ថំ។ បុព្ពាបរវសេន សម្ពន្ធរហិតំ អសម្ពន្ធត្ថំ។ អវយវវិបល្លាសវចនំ អប្បត្តកាលំ។ អវយវវិកលំ ឩនំ។ អធិកហេតូទាហរណំ អធិកំ។ ឋបេត្វា អនុវាទំ សទ្ទត្ថានំ បុនប្បុនំ វចនំ អត្ថាបន្នវចនញ្ច បុនរុត្តំ។ បរិសាយ វិទិតស្ស តីហិ វុត្តស្ស អបច្ចុទាហារោ អននុភាសនំ។ យំ វាទិនា វុត្តំ បរិសាយ វិញ្ញាតំ បដិវាទិនា ទុវិញ្ញាតំ, តំ អវិញ្ញាតំ។ តំវាទិនា វត្តព្ពេ វុត្តេ បរវាទិនោ បដិវចនស្ស អនុបដ្ឋានំ អប្បដិភា។ កិច្ចន្តរប្បសង្គេន កថាវិច្ឆិន្ទនំ វិក្ខេបោ។ អត្តនោ ទោសានុជាននេន បរបក្ខស្ស ទោសប្បសញ្ជនំ បរមតានុជាននំ មតានុញ្ញា។ និគ្គហប្បត្តស្ស និគ្គណ្ហនំ អនុយុញ្ជិតព្ពស្ស ឧបេក្ខនំ។ សម្បត្តនិគ្គហស្ស អនិគ្គហដ្ឋានេ ច និគ្គណ្ហនំ អនុយុញ្ជិតព្ពស្ស អនុយោគោ។ ឯកំ សិទ្ធន្តមនុជានិត្វា អនិយមតោ តទញ្ញសិទ្ធន្តកថាប្បសញ្ជនំ អបសិទ្ធន្តរំ។ អសិទ្ធា អនេកន្តិកា វិរុទ្ធា ច ហេត្វាភាសា, ហេតុបតិរូបកាតិ អត្ថោ។ តេសញ្ច កថនំ និគ្គហដ្ឋានន្តិ។
Tattha visadisūdāharaṇadhammānujānanaṃ paṭhamudāharaṇe paṭiññāhāni. Paṭiññātatthapaṭisedhe tadaññatthaniddeso paṭiññāntaraṃ. Paṭiññāviruddhahetukittanaṃ paṭiññāvirodho. Paṭiññātatthāpanayanaṃ paṭiññāsaññāso. Avisesavutte hetumhi paṭisiddhe visesahetukathanaṃ hetvantaraṃ. Adhikatatthānupayogiatthakathanaṃ atthantaraṃ. Mātikāpāṭho viya atthahīnaṃ niratthakaṃ. Tikkhattuṃ vuttampi sakkhipaṭivādīhi aviditaṃ aviññātatthaṃ. Pubbāparavasena sambandharahitaṃ asambandhatthaṃ. Avayavavipallāsavacanaṃ appattakālaṃ. Avayavavikalaṃ ūnaṃ. Adhikahetūdāharaṇaṃ adhikaṃ. Ṭhapetvā anuvādaṃ saddatthānaṃ punappunaṃ vacanaṃ atthāpannavacanañca punaruttaṃ. Parisāya viditassa tīhi vuttassa apaccudāhāro ananubhāsanaṃ. Yaṃ vādinā vuttaṃ parisāya viññātaṃ paṭivādinā duviññātaṃ, taṃ aviññātaṃ. Taṃvādinā vattabbe vutte paravādino paṭivacanassa anupaṭṭhānaṃ appaṭibhā. Kiccantarappasaṅgena kathāvicchindanaṃ vikkhepo. Attano dosānujānanena parapakkhassa dosappasañjanaṃ paramatānujānanaṃ matānuññā. Niggahappattassa niggaṇhanaṃ anuyuñjitabbassa upekkhanaṃ. Sampattaniggahassa aniggahaṭṭhāne ca niggaṇhanaṃ anuyuñjitabbassa anuyogo. Ekaṃ siddhantamanujānitvā aniyamato tadaññasiddhantakathāppasañjanaṃ apasiddhantaraṃ. Asiddhā anekantikā viruddhā ca hetvābhāsā, hetupatirūpakāti attho. Tesañca kathanaṃ niggahaṭṭhānanti.
ឥមេសុ ទ្វាវីសតិយា និគ្គហដ្ឋានេសុ ឥទំ បដិញ្ញាយ អបនយនតោ សយមេវ បច្ចក្ខានតោ បដិញ្ញាសញ្ញាសោ នាម និគ្គហដ្ឋានំ។ តេនេវាហ ‘‘អវជាននេនេវ និគ្គហំ ទស្សេតី’’តិ។ អសិទ្ធត្តាតិ ឯតេន បច្ចក្ខតោ អនុមានតោ ច បុគ្គលស្ស អនុបលព្ភមាហ។ ន ហិ សោ បច្ចក្ខតោ ឧបលព្ភតិ។ យទិ ឧបលព្ភេយ្យ, វិវាទោ ឯវ ន សិយា, អនុមានម្បិ តាទិសំ នត្ថិ, យេន បុគ្គលំ អនុមិនេយ្យុំ។ តថា ហិ តំ សាសនិកោ បុគ្គលវាទី វទេយ្យ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ, អត្ថិ បុគ្គលោ’’តិ ភគវតា វុត្តត្តា រូបវេទនាទិ វិយ។ យញ្ហិ ភគវតា ‘‘អត្ថី’’តិ យទិ វុត្តំ, តំ បរមត្ថតោ អត្ថិ យថា តំ រូបំ វេទនា សញ្ញា សង្ខារា វិញ្ញាណំ។ យំ បន បរមត្ថតោ នត្ថិ, ន តំ ភគវតា ‘‘អត្ថី’’តិ វុត្តំ យថា តំ បកតិវាទិអាទីនំ បកតិអាទីតិ, តំ មិច្ឆា។ ឯត្ថ ហិ យទិ វោហារតោ បុគ្គលស្ស អត្ថិភាវោ អធិប្បេតោ, សិទ្ធំ សាធនំ, អថ បរមត្ថតោ, អសិទ្ធោ ហេតុ តថា អវុត្តត្តា។ វិរុទ្ធោ ច តស្ស អនិច្ចសង្ខតបដិច្ចសមុប្បន្នាទិភាវាសាធនតោ រូបវេទនាទីសុ តថា ទិដ្ឋត្តាតិអាទិនា តស្ស អហេតុកភាវស្សេវ បាកដភាវតោ។
Imesu dvāvīsatiyā niggahaṭṭhānesu idaṃ paṭiññāya apanayanato sayameva paccakkhānato paṭiññāsaññāso nāma niggahaṭṭhānaṃ. Tenevāha ‘‘avajānaneneva niggahaṃ dassetī’’ti. Asiddhattāti etena paccakkhato anumānato ca puggalassa anupalabbhamāha. Na hi so paccakkhato upalabbhati. Yadi upalabbheyya, vivādo eva na siyā, anumānampi tādisaṃ natthi, yena puggalaṃ anumineyyuṃ. Tathā hi taṃ sāsaniko puggalavādī vadeyya ‘‘puggalo upalabbhati, atthi puggalo’’ti bhagavatā vuttattā rūpavedanādi viya. Yañhi bhagavatā ‘‘atthī’’ti yadi vuttaṃ, taṃ paramatthato atthi yathā taṃ rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ. Yaṃ pana paramatthato natthi, na taṃ bhagavatā ‘‘atthī’’ti vuttaṃ yathā taṃ pakativādiādīnaṃ pakatiādīti, taṃ micchā. Ettha hi yadi vohārato puggalassa atthibhāvo adhippeto, siddhaṃ sādhanaṃ, atha paramatthato, asiddho hetu tathā avuttattā. Viruddho ca tassa aniccasaṅkhatapaṭiccasamuppannādibhāvāsādhanato rūpavedanādīsu tathā diṭṭhattātiādinā tassa ahetukabhāvasseva pākaṭabhāvato.
យំ បន ពាហិរកា បុថុ អញ្ញតិត្ថិយា វទន្តិ។ អត្ថេវ ច បរមត្ថតោ អត្តា ញាណាភិធានស្ស បវត្តិយា និមិត្តភាវតោ រូបាទិ វិយ។ អថ វា អត្តាតិរិត្តបទត្ថន្តរោ រូបក្ខន្ធោ ខន្ធសភាវត្តា យថា តំ ឥតរក្ខន្ធា។ យញ្ហេត្ថ បទត្ថន្តរំ, សោ បុគ្គលោតិ អធិប្បាយោ។
Yaṃ pana bāhirakā puthu aññatitthiyā vadanti. Attheva ca paramatthato attā ñāṇābhidhānassa pavattiyā nimittabhāvato rūpādi viya. Atha vā attātirittapadatthantaro rūpakkhandho khandhasabhāvattā yathā taṃ itarakkhandhā. Yañhettha padatthantaraṃ, so puggaloti adhippāyo.
ឯត្ថ ច បុរិមស្ស ហេតុនោ បញ្ញត្តិយា អនេកន្តិកតា អសិទ្ធតា ច។ ន ហិ អសតោ សកវាទិនំ បតិ បរមត្ថតោ ញាណាភិធានប្បវត្តិយា និមិត្តភាវោ សិជ្ឈតិ។ វោហារតោ ចេ, តទសិទ្ធសាធនតា រូបាទិសភាវវិនិមុត្តរូបោបិ បុគ្គលោ ន ហោតីតិ ឯវមាទិវិរុទ្ធត្ថតា។ បច្ឆិមស្ស បន ហេតុនោ សាធេតព្ពត្ថសាមញ្ញបរិគ្គហេ សិទ្ធសាធនតា, រូបក្ខន្ធតោ បទត្ថន្តរតោ បរមត្ថន្តរភូតវេទនាទិសម្ភវស្ស ឥច្ឆិតត្តា ច។ តព្ពិសេសបរិគ្គហេ ច សកវាទិនំ បតិ ឧទាហរណាភាវោ បរបរិកប្បិតជីវបទត្ថវិរហតោ។ ឥតរក្ខន្ធានំ វេទនាទិវិនិមុត្តឧភយសិទ្ធជីវបទត្ថសហិតោបិ រូបក្ខន្ធោ ន ហោតិ ឥតរក្ខន្ធា វិយាតិ វិរុទ្ធត្ថតា ច។
Ettha ca purimassa hetuno paññattiyā anekantikatā asiddhatā ca. Na hi asato sakavādinaṃ pati paramatthato ñāṇābhidhānappavattiyā nimittabhāvo sijjhati. Vohārato ce, tadasiddhasādhanatā rūpādisabhāvavinimuttarūpopi puggalo na hotīti evamādiviruddhatthatā. Pacchimassa pana hetuno sādhetabbatthasāmaññapariggahe siddhasādhanatā, rūpakkhandhato padatthantarato paramatthantarabhūtavedanādisambhavassa icchitattā ca. Tabbisesapariggahe ca sakavādinaṃ pati udāharaṇābhāvo paraparikappitajīvapadatthavirahato. Itarakkhandhānaṃ vedanādivinimuttaubhayasiddhajīvapadatthasahitopi rūpakkhandho na hoti itarakkhandhā viyāti viruddhatthatā ca.
យំ បន កាណាទា ‘‘សុខាទីនំ និស្សយភាវតោ’’តិ អនុមានំ វទន្តិ, តេ ឥទំ វត្តព្ពា – កិំ សុខាទីនំ អត្តនិ បដិពទ្ធំ យតោ សុខាទិនិស្សយតាយ អត្តា អនុមីយតិ។ យទិ ឧប្បាទោ, ឯវំ សន្តេ សព្ពេបិ សុខាទយោ ឯកតោ ឯវ ភវេយ្យុំ ការណស្ស សន្និហិតភាវតោ អញ្ញនិរបេក្ខតោ ច។ អថ អញ្ញម្បិ កិញ្ចិ ឥន្ទ្រិយាទិការណន្តរមបេក្ខិតព្ពំ, តទេវ ហោតុ ការណំ, កិមញ្ញេន អទិដ្ឋសាមត្ថិយេន បរិកប្បិតេន បយោជនំ។ អថ បន តេសំ អត្តាធីនា វុត្តីតិ វទេយ្យុំ, ឯវម្បិ ន សិជ្ឈតិ ឧទាហរណាភាវតោ។ ន ហិ រូបាទិវិនិមុត្តោ តាទិសោ កោចិ សភាវធម្មោ សុខាទិសន្និស្សយភូតោ អត្ថិ, យតោ អត្តនោ អត្តត្ថសិទ្ធិយា ឧទាហរណំ អបទិសេយ្យុំ។ ឥមិនា នយេន អសមាសបទាភិធេយ្យត្តាតិអាទីនម្បិ អយុត្តត្តា និវារេតព្ពា។ តថា ‘‘អញ្ញស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អសិទ្ធត្តា’’តិ ឥមិនា ច បកតិអណុអាទីនម្បិ ពាហិរបរិកប្បិតានំ អសិទ្ធតា វុត្តាវាតិ វេទិតព្ពា។ កថំ បន តេសំ អសិទ្ធីតិ? បមាណេន អនុបលព្ភនតោ។ ន ហិ បច្ចក្ខតោ បកតិ សិទ្ធា កបិលស្សបិ ឥសិនោ តស្ស អបច្ចក្ខភាវស្ស កាបិលេហិ អនុញ្ញាយមានត្តា។
Yaṃ pana kāṇādā ‘‘sukhādīnaṃ nissayabhāvato’’ti anumānaṃ vadanti, te idaṃ vattabbā – kiṃ sukhādīnaṃ attani paṭibaddhaṃ yato sukhādinissayatāya attā anumīyati. Yadi uppādo, evaṃ sante sabbepi sukhādayo ekato eva bhaveyyuṃ kāraṇassa sannihitabhāvato aññanirapekkhato ca. Atha aññampi kiñci indriyādikāraṇantaramapekkhitabbaṃ, tadeva hotu kāraṇaṃ, kimaññena adiṭṭhasāmatthiyena parikappitena payojanaṃ. Atha pana tesaṃ attādhīnā vuttīti vadeyyuṃ, evampi na sijjhati udāharaṇābhāvato. Na hi rūpādivinimutto tādiso koci sabhāvadhammo sukhādisannissayabhūto atthi, yato attano attatthasiddhiyā udāharaṇaṃ apadiseyyuṃ. Iminā nayena asamāsapadābhidheyyattātiādīnampi ayuttattā nivāretabbā. Tathā ‘‘aññassa saccikaṭṭhassa asiddhattā’’ti iminā ca pakatiaṇuādīnampi bāhiraparikappitānaṃ asiddhatā vuttāvāti veditabbā. Kathaṃ pana tesaṃ asiddhīti? Pamāṇena anupalabbhanato. Na hi paccakkhato pakati siddhā kapilassapi isino tassa apaccakkhabhāvassa kāpilehi anuññāyamānattā.
យំ បន ‘‘អត្ថិ បធានំ ភេទានំ អន្វយទស្សនតោ សកលកលាបមត្តំ វិយា’’តិ តេ អនុមានំ វទន្តិ។ ឥមិនា ហិ ភេទានំ សត្វាទីនំ វិជ្ជមានបធានតា បដិញ្ញាតា។ ឯត្ថ ច វុច្ចតេ – សកលាទីនំ បធានំ តព្ពិភាគេហិ កិំ អញ្ញត្តំ, ឧទាហុ អនញ្ញន្តិ, កិញ្ចេត្ថ យទិ អញ្ញត្តំ, សព្ពោ លោកោ បធានមយោតិ សមយវិរោធោ សិយា, សណ្ឋានភេទេន អញ្ញត្ថ បដិជាននតោ ន ទោសោតិ ចេ? តំ ន, វលយកដកាទិសណ្ឋានភេទេបិ កនកាភេទទស្សនតោ។ ន ហិ សណ្ឋានំ វត្ថុភេទនិមិត្តំ តស្ស អនុបាទានត្តា។ យំ យស្ស ភេទនិមិត្តំ, ន តំ តស្ស អនុបាទានំ យថា សុវណ្ណមត្តិកាទិឃដាទីនំ សុវណ្ណឃដោ មត្តិកាឃដោ កោសេយ្យបដោ កប្បាសបដោតិ ច សាធេតព្ពធម្មរហិតញ្ច ឧទាហរណំ។ ន ហិ បធានេកការណបុព្ពកត្តំ សកលាទីនំ បកតិវាទិនោ សិទ្ធំ, នាបិ កាបិលានំ កថញ្ចិ អញ្ញត្តានុជាននតោ។ អនញ្ញត្តេ បន ឧទាហរណាភាវោ។ ន ហិ តទេវ សាធេតព្ពំ តទេវ ច ឧទាហរណំ យុត្តំ, អន្វយទស្សនម្បិ អសិទ្ធំ។ ន ហិ តទេវ តេន អន្វិតំ យុជ្ជតិ។ បធានេន អន្វយទស្សនម្បិ អសិទ្ធំ បរវាទិនោតិ គុណស្ស បធានស្ស អននុជាននតោ។ អថ យំ កិញ្ចិ ការណំ បធានំ ‘‘បធីយតិ ឯត្ថ ផល’’ន្តិ, ឯវម្បិ អសិទ្ធមេវ ការណេ ផលស្ស អត្ថិភាវាននុជាននតោ, ហេតុនោ ច អសិទ្ធនិស្សយតាបរាភិមតភេទាននុជាននតោ។ អថ វិសេសេន ការណាយត្តវុត្តិតា ផលស្ស សាធីយតិ, ន កិញ្ចិ វិរុទ្ធំ ធម្មានំ យថាសកំ បច្ចយេន បដិច្ចសមុប្បត្តិយា ឥច្ឆិតត្តាតិ។
Yaṃ pana ‘‘atthi padhānaṃ bhedānaṃ anvayadassanato sakalakalāpamattaṃ viyā’’ti te anumānaṃ vadanti. Iminā hi bhedānaṃ satvādīnaṃ vijjamānapadhānatā paṭiññātā. Ettha ca vuccate – sakalādīnaṃ padhānaṃ tabbibhāgehi kiṃ aññattaṃ, udāhu anaññanti, kiñcettha yadi aññattaṃ, sabbo loko padhānamayoti samayavirodho siyā, saṇṭhānabhedena aññattha paṭijānanato na dosoti ce? Taṃ na, valayakaṭakādisaṇṭhānabhedepi kanakābhedadassanato. Na hi saṇṭhānaṃ vatthubhedanimittaṃ tassa anupādānattā. Yaṃ yassa bhedanimittaṃ, na taṃ tassa anupādānaṃ yathā suvaṇṇamattikādighaṭādīnaṃ suvaṇṇaghaṭo mattikāghaṭo koseyyapaṭo kappāsapaṭoti ca sādhetabbadhammarahitañca udāharaṇaṃ. Na hi padhānekakāraṇapubbakattaṃ sakalādīnaṃ pakativādino siddhaṃ, nāpi kāpilānaṃ kathañci aññattānujānanato. Anaññatte pana udāharaṇābhāvo. Na hi tadeva sādhetabbaṃ tadeva ca udāharaṇaṃ yuttaṃ, anvayadassanampi asiddhaṃ. Na hi tadeva tena anvitaṃ yujjati. Padhānena anvayadassanampi asiddhaṃ paravādinoti guṇassa padhānassa ananujānanato. Atha yaṃ kiñci kāraṇaṃ padhānaṃ ‘‘padhīyati ettha phala’’nti, evampi asiddhameva kāraṇe phalassa atthibhāvānanujānanato, hetuno ca asiddhanissayatāparābhimatabhedānanujānanato. Atha visesena kāraṇāyattavuttitā phalassa sādhīyati, na kiñci viruddhaṃ dhammānaṃ yathāsakaṃ paccayena paṭiccasamuppattiyā icchitattāti.
អបិច បកតិវាទិនោ ‘‘សត្វរជតមសង្ខាតានំ តិណ្ណំ គុណានំ សមភាវោ បកតិ, សា ច និច្ចា សត្វាទិវិសមសភាវតោ អនិច្ចតោ មហតាទិវិការតោ អនញ្ញា’’តិ បដិជានន្តិ។ សា តេសំ វុត្តប្បការា បកតិ ន សិជ្ឈតិ តតោ វិរុទ្ធសភាវតោ វិការតោ អនញ្ញត្តា។ ន ហិ អស្សស្ស វិសាណំ ទីឃំ, តញ្ច រស្សតោ គោវិសាណតោ អនញ្ញន្តិ វុច្ចមានំ សិជ្ឈតិ។ កិញ្ច ភិយ្យោ? តិណ្ណំ ឯកភាវាភាវតោ។ សត្វាទិគុណត្តយតោ ហិ បកតិយា អនញ្ញត្តំ ឥច្ឆន្តានំ តេសំ សត្វាទីនម្បិ បកតិយា អនញ្ញត្តំ អាបជ្ជតិ, ន ច យុត្តំ តិណ្ណំ ឯកភាវោតិ។ ឯវម្បិ បកតិ ន សិជ្ឈតិ។ កថំ? អនេកទោសាបត្តិតោ។ យទិ ហិ ព្យត្តសភាវតោ វិការតោ អព្យត្តសភាវា បកតិ អនញ្ញា, ឯវំ សន្តេ ហេតុមន្តតា អនិច្ចតា អព្យាបិតា សកិរិយតា អនេកតា និស្សិតតា លិង្គតា សាវយវតា បរតន្ត្រតាតិ ឯវមាទយោ អនេកេ ទោសា បកតិយា អាបជ្ជន្តិ, ន ជាតិវិការតោ អនញ្ញា បដិជានិតព្ពា។ តថា ច សតិ សមយវិរោធោតិ កប្បនាមត្តំ បកតីតិ អសិទ្ធា សាតិ និដ្ឋមេត្ថ គន្តព្ពំ។
Apica pakativādino ‘‘satvarajatamasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ guṇānaṃ samabhāvo pakati, sā ca niccā satvādivisamasabhāvato aniccato mahatādivikārato anaññā’’ti paṭijānanti. Sā tesaṃ vuttappakārā pakati na sijjhati tato viruddhasabhāvato vikārato anaññattā. Na hi assassa visāṇaṃ dīghaṃ, tañca rassato govisāṇato anaññanti vuccamānaṃ sijjhati. Kiñca bhiyyo? Tiṇṇaṃ ekabhāvābhāvato. Satvādiguṇattayato hi pakatiyā anaññattaṃ icchantānaṃ tesaṃ satvādīnampi pakatiyā anaññattaṃ āpajjati, na ca yuttaṃ tiṇṇaṃ ekabhāvoti. Evampi pakati na sijjhati. Kathaṃ? Anekadosāpattito. Yadi hi byattasabhāvato vikārato abyattasabhāvā pakati anaññā, evaṃ sante hetumantatā aniccatā abyāpitā sakiriyatā anekatā nissitatā liṅgatā sāvayavatā paratantratāti evamādayo aneke dosā pakatiyā āpajjanti, na jātivikārato anaññā paṭijānitabbā. Tathā ca sati samayavirodhoti kappanāmattaṃ pakatīti asiddhā sāti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
បកតិយា ច អសិទ្ធាយ តំនិមិត្តកភាវេន វុច្ចមានា មហតាទយោបិ អសិទ្ធា ឯវ។ យថា ច បកតិ មហតាទយោ ច, ឯវំ ឥស្សរបជាបតិបុរិសកាលសភាវនិយតិយទិច្ឆាទយោបិ។ ឯតេសុ ហិ ឥស្សរោ តាវ ន សិជ្ឈតិ ឧបការស្ស អទស្សនតោ។ សត្តានញ្ហិ ជាតិយំ មាតាបិតូនំ ពីជខេត្តភាវេន កម្មស្ស ហីនតាទិវិភាគករណេន, តតោ បរញ្ច ឧតុអាហារានំ ព្រូហនុបត្ថម្ភនេន, ឥន្ទ្រិយានំ ទស្សនាទិកិច្ចសាធនេន ឧបការោ ទិស្សតិ, ន, ឯវមិស្សរស្ស។ ហីនតាទិវិភាគករណមិស្សរស្សាតិ ចេ? តំ ន, អសិទ្ធត្តា។ យថាវុត្តោ ឧបការវិសេសោ ឥស្សរនិម្មិតោ, ន កម្មុនាតិ សាធនីយមេតំ។ ឥតរត្រាបិ សមានមេតន្តិ ចេ? ន, កម្មតោ ផលនិយមសិទ្ធត្តា ។ សតិ ហិ កតូបចិតេ កម្មស្មិំ តត្ថ យំ អកុសលំ, តតោ ហីនតា, យំ កុសលំ, តតោ បណីតតាតិ សិទ្ធមេតំ។ ឥស្សរវាទិនាបិ ហិ ន សក្កា កម្មំ បដិក្ខិបិតុំ។
Pakatiyā ca asiddhāya taṃnimittakabhāvena vuccamānā mahatādayopi asiddhā eva. Yathā ca pakati mahatādayo ca, evaṃ issarapajāpatipurisakālasabhāvaniyatiyadicchādayopi. Etesu hi issaro tāva na sijjhati upakārassa adassanato. Sattānañhi jātiyaṃ mātāpitūnaṃ bījakhettabhāvena kammassa hīnatādivibhāgakaraṇena, tato parañca utuāhārānaṃ brūhanupatthambhanena, indriyānaṃ dassanādikiccasādhanena upakāro dissati, na, evamissarassa. Hīnatādivibhāgakaraṇamissarassāti ce? Taṃ na, asiddhattā. Yathāvutto upakāraviseso issaranimmito, na kammunāti sādhanīyametaṃ. Itaratrāpi samānametanti ce? Na, kammato phalaniyamasiddhattā . Sati hi katūpacite kammasmiṃ tattha yaṃ akusalaṃ, tato hīnatā, yaṃ kusalaṃ, tato paṇītatāti siddhametaṃ. Issaravādināpi hi na sakkā kammaṃ paṭikkhipituṃ.
អបិចេតស្ស លោកវិចិត្តស្ស ឥស្សរនិម្មានភាវេ ពហូ ទោសា សម្ភវន្តិ។ កថំ? យទិ សព្ពមិទំ លោកវិចិត្តំ ឥស្សរនិម្មិតំ, សហេវ វចនេន បវត្តិតព្ពំ, ន កមេន។ ន ហិ សន្និហិតការណានំ ផលានំ កមេន ឧប្បត្តិ យុត្តា, ការណន្តរាបេក្ខាយ ឥស្សរស្ស សាមត្ថិយហានិ។ ចក្ខាទីនំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីសុ ការណភាវោ ន យុត្តោ។ ករោតីតិ ហិ ការណន្តិ។ ឥស្សរោ ឯវ ច ការកោតិ សព្ពការណានំ ការណភាវហានិ។ យេហិ បុថុវិសេសេហិ ឥស្សរោ បសីទេយ្យ, តេសញ្ច សយំការតា អាបជ្ជតិ, តថា សព្ពេសំ ហេតុកានំ ការណភាវោ។ យញ្ជេតំ និម្មានំ, តញ្ចស្ស អត្តទត្ថំ វា សិយា, បរត្ថំ វា សិយា។ អត្តទត្ថតាយំ អត្តនោ ឥស្សរភាវហានិ អកតកិច្ចតាយ ឥសិតាវសិតាភាវតោ។ តេន វា និម្មិតេន យំ អត្តនោ កាតព្ពំ, តំ កស្មា សយមេវ ន ករោតិ។ បរត្ថតាយំ បន បរោ នាមេត្ថ លោកោ ឯវាតិ កិមត្ថិយំ តស្ស និរយាទិរោគាទិវិសាទិនិម្មានំ។ យា ចស្ស ឥស្សរតា, សា សយំកតា វា សិយា បរំកតា វា អហេតុកា វា។ តត្ថ សយំកតា ចេ, តតោ បុព្ពេ អនិស្សរភាវាបត្តិ។ បរំកតា ចេ, បច្ឆាបិ អនិស្សរភាវាបត្តិ សឧត្តរតា ច សិយា។ អហេតុកា ចេ, ន កស្សចិ អនិស្សរតាតិ ឯវមិស្សរស្សបិ អសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។
Apicetassa lokavicittassa issaranimmānabhāve bahū dosā sambhavanti. Kathaṃ? Yadi sabbamidaṃ lokavicittaṃ issaranimmitaṃ, saheva vacanena pavattitabbaṃ, na kamena. Na hi sannihitakāraṇānaṃ phalānaṃ kamena uppatti yuttā, kāraṇantarāpekkhāya issarassa sāmatthiyahāni. Cakkhādīnaṃ cakkhuviññāṇādīsu kāraṇabhāvo na yutto. Karotīti hi kāraṇanti. Issaro eva ca kārakoti sabbakāraṇānaṃ kāraṇabhāvahāni. Yehi puthuvisesehi issaro pasīdeyya, tesañca sayaṃkāratā āpajjati, tathā sabbesaṃ hetukānaṃ kāraṇabhāvo. Yañjetaṃ nimmānaṃ, tañcassa attadatthaṃ vā siyā, paratthaṃ vā siyā. Attadatthatāyaṃ attano issarabhāvahāni akatakiccatāya isitāvasitābhāvato. Tena vā nimmitena yaṃ attano kātabbaṃ, taṃ kasmā sayameva na karoti. Paratthatāyaṃ pana paro nāmettha loko evāti kimatthiyaṃ tassa nirayādirogādivisādinimmānaṃ. Yā cassa issaratā, sā sayaṃkatā vā siyā paraṃkatā vā ahetukā vā. Tattha sayaṃkatā ce, tato pubbe anissarabhāvāpatti. Paraṃkatā ce, pacchāpi anissarabhāvāpatti sauttaratā ca siyā. Ahetukā ce, na kassaci anissaratāti evamissarassapi asiddhi veditabbā.
យថា ច ឥស្សរោ, ឯវំ បជាបតិ បុរិសោ ច។ នាមមត្តមេវ ហេត្ថ វិសេសោ។ តេហិ វាទីហិ បកប្បិតំ យទិទំ ‘‘បជាបតិ បុរិសោ’’តិ។ តំនិមិត្តកំ បន លោកប្បវត្តិំ ឥច្ឆន្តានំ បជាបតិវាទេ បុរិសវាទេ ច ឥស្សរវាទេ វិយ ទោសា អសិទ្ធិ ច វិធាតព្ពា។ យថា ចេតេ ឥស្សរាទយោ, ឯវំ កាលោបិ អសិទ្ធោ លក្ខណាភាវតោ។ បរមត្ថតោ ហិ វិជ្ជមានានំ ធម្មានំ សភាវសង្ខាតំ លក្ខណំ ឧបលព្ភតិ។ យថា បថវិយា កថិនតា, ន ឯវំ កាលស្ស, តស្មា នត្ថិ បរមត្ថតោ កាលោតិ។ កាលវាទី បនាហ ‘‘វត្តនាលក្ខណោ កាលោ’’តិ។ សោ វត្តព្ពោ ‘‘កា បនាយំ វត្តនា’’តិ។ សោ អាហ ‘‘សមយមុហុត្តាទីនំ បវត្តី’’តិ។ តម្បិ ន, រូបាទីហិ អត្ថន្តរភាវេន អនិទ្ធារិតត្តា។ បរមត្ថតោ ហិ អនិទ្ធារិតសភាវស្ស វត្តនាលក្ខណតាយំ សសវិសាណាទីនម្បិ តំលក្ខណតា អាបជ្ជេយ្យ។
Yathā ca issaro, evaṃ pajāpati puriso ca. Nāmamattameva hettha viseso. Tehi vādīhi pakappitaṃ yadidaṃ ‘‘pajāpati puriso’’ti. Taṃnimittakaṃ pana lokappavattiṃ icchantānaṃ pajāpativāde purisavāde ca issaravāde viya dosā asiddhi ca vidhātabbā. Yathā cete issarādayo, evaṃ kālopi asiddho lakkhaṇābhāvato. Paramatthato hi vijjamānānaṃ dhammānaṃ sabhāvasaṅkhātaṃ lakkhaṇaṃ upalabbhati. Yathā pathaviyā kathinatā, na evaṃ kālassa, tasmā natthi paramatthato kāloti. Kālavādī panāha ‘‘vattanālakkhaṇo kālo’’ti. So vattabbo ‘‘kā panāyaṃ vattanā’’ti. So āha ‘‘samayamuhuttādīnaṃ pavattī’’ti. Tampi na, rūpādīhi atthantarabhāvena aniddhāritattā. Paramatthato hi aniddhāritasabhāvassa vattanālakkhaṇatāyaṃ sasavisāṇādīnampi taṃlakkhaṇatā āpajjeyya.
យំ បន វទន្តិ កាណាទា ‘‘អបរស្មិំ អបរំ យុគបទិ ចិរំ ខិប្បមិតិ កាលលិង្គានីតិ លិង្គសព្ភាវតោ អត្ថិ កាលោ’’តិ, តំ អយុត្តំ លិង្គិនោ អនុបលព្ភមានត្តា។ សិទ្ធសម្ពន្ធេសុ ហិ លិង្គេសុ លិង្គមត្តគ្គហណេន លិង្គិនិ អវពោធោ ភវេយ្យ។ ន ច កេនចិ អវិបរីតចេតសា តេន លិង្គេន សហ កទាចិ កាលសង្ខាតោ លិង្គី គហិតបុព្ពោតិ។ អតោ ន យុត្តំ ‘‘លិង្គសព្ភាវតោ អត្ថិ កាលោ’’តិ។ ‘‘អបរស្មិំ អបរ’’ន្តិអាទិកស្ស វិសេសស្ស និមិត្តភាវតោ យុត្តន្តិ ចេ? ន, បឋមជាតតាទិនិមិត្តកត្តា តស្ស។ ន ច បឋមជាតតាទិ នាម កោចិ ធម្មោ អត្ថិ អញ្ញត្រ សមញ្ញាមត្តតោតិ នត្ថេវ បរមត្ថតោ កាលោ។ កិញ្ច ភិយ្យោ, ពហូនំ ឯកភាវាបត្តិតោ។ អតីតាទិវិភាគេន ហិ លោកសមញ្ញាវសេន ពហូ កាលភេទា។ ត្វញ្ចេតំ ឯកំ វទសីតិ ពហូនំ ឯកភាវាភាវតោ នត្ថេវ បរមត្ថតោ កាលោ។ តថា ឯកស្ស អនេកភាវាបត្តិតោ។ យោ ហិ អយំ អជ្ជ វត្តមានកាលោ, សោ ហិយ្យោ អនាគតោ អហោសិ, ស្វេ អតីតោ ភវិស្សតិ។ ហិយ្យោ ច វត្តមានោ អជ្ជ អតីតោ អហោសិ, តថា ស្វេ វត្តមានោបិ អបរជ្ជ។ ន ចេកសភាវស្ស អនេកសភាវតា យុត្តាតិ អសិទ្ធោ បរមត្ថតោ កាលោ។ ធម្មប្បវត្តិំ បន ឧបាទាយ កប្បនាមត្តសិទ្ធាយ លោកសមញ្ញាយ អតីតាទិវិភាគតោ វោហរីយតីតិ វោហារមត្តកោតិ ទដ្ឋព្ពោ។
Yaṃ pana vadanti kāṇādā ‘‘aparasmiṃ aparaṃ yugapadi ciraṃ khippamiti kālaliṅgānīti liṅgasabbhāvato atthi kālo’’ti, taṃ ayuttaṃ liṅgino anupalabbhamānattā. Siddhasambandhesu hi liṅgesu liṅgamattaggahaṇena liṅgini avabodho bhaveyya. Na ca kenaci aviparītacetasā tena liṅgena saha kadāci kālasaṅkhāto liṅgī gahitapubboti. Ato na yuttaṃ ‘‘liṅgasabbhāvato atthi kālo’’ti. ‘‘Aparasmiṃ apara’’ntiādikassa visesassa nimittabhāvato yuttanti ce? Na, paṭhamajātatādinimittakattā tassa. Na ca paṭhamajātatādi nāma koci dhammo atthi aññatra samaññāmattatoti nattheva paramatthato kālo. Kiñca bhiyyo, bahūnaṃ ekabhāvāpattito. Atītādivibhāgena hi lokasamaññāvasena bahū kālabhedā. Tvañcetaṃ ekaṃ vadasīti bahūnaṃ ekabhāvābhāvato nattheva paramatthato kālo. Tathā ekassa anekabhāvāpattito. Yo hi ayaṃ ajja vattamānakālo, so hiyyo anāgato ahosi, sve atīto bhavissati. Hiyyo ca vattamāno ajja atīto ahosi, tathā sve vattamānopi aparajja. Na cekasabhāvassa anekasabhāvatā yuttāti asiddho paramatthato kālo. Dhammappavattiṃ pana upādāya kappanāmattasiddhāya lokasamaññāya atītādivibhāgato voharīyatīti vohāramattakoti daṭṭhabbo.
សភាវនិយតិយទិច្ឆាទយោបិ អសិទ្ធា។ កិំ ការណា? លក្ខណាភាវា។ ន ហិ សភាវតោ និយតិយទិច្ឆា សម្ភវតិ។ អញ្ញថា ឯវំវិធោ កោចិ ភាវោ អត្ថិ ចេ, តេសំ សភាវសង្ខាតេន លក្ខណេន ភវិតព្ពំ, បតិដ្ឋាបកហេតុនា ច ន ចត្ថិ។ កេវលំ បនេតេ វាទា វិមទ្ទិយមានា អហេតុវាទេ ឯវ តិដ្ឋន្តិ, ន ចាហេតុកំ លោកវិចិត្តំ វិសេសាភាវប្បសង្គតោ។ អហេតុកភាវេ ហិ បវត្តិយា យ្វាយំ នរសុរនិរយតិរច្ឆានាទីសុ ឥន្ទ្រិយាទីនំ វិសេសោ, តស្ស អភាវោ អាបជ្ជតិ, ន ចាយំ បណ្ឌិតេហិ ឥច្ឆិតោ។ កិញ្ច? ទិដ្ឋភាវតោ។ ទិដ្ឋា ហិ ចក្ខាទិតោ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ ពីជាទិតោ អង្កុរាទីនំ បវត្តិ, តស្មាបិ ហេតុតោវាយំ បវត្តិ។ តថា បុរេ បច្ឆា ច អភាវតោ។ យតោ យតោ ហិ បច្ចយសាមគ្គិតោ យំ យំ ផលំ និព្ពត្តតិ, តតោ បុព្ពេ បច្ឆា ច ន តស្ស និព្ពត្តិ សម្ភវតិ, កិញ្ច ពហុនា។ យទិ អហេតុតោ បវត្តិ សិយា, អហេតុកា បវត្តីតិ ឥមាបិ វាចា យថាសកបច្ចយសមវាយតោ បុរេ បច្ឆា ច ភវេយ្យុំ, ន ច ភវន្តិ អលទ្ធប្បច្ចយត្តា, មជ្ឈេ ឯវ ច ភវន្តិ លទ្ធប្បច្ចយត្តា។ ឯវំ សព្ពេបិ សង្ខតា ធម្មាតិ ន សិជ្ឈតិ អហេតុវាទោ។ តស្មិញ្ច អសិទ្ធេ បវត្តិយា អហេតុភាវោ វិយ អហេតុបរិយាយវិសេសភូតា សភាវនិយតិយទិច្ឆាទយោបិ អសិទ្ធា ឯវ ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។
Sabhāvaniyatiyadicchādayopi asiddhā. Kiṃ kāraṇā? Lakkhaṇābhāvā. Na hi sabhāvato niyatiyadicchā sambhavati. Aññathā evaṃvidho koci bhāvo atthi ce, tesaṃ sabhāvasaṅkhātena lakkhaṇena bhavitabbaṃ, patiṭṭhāpakahetunā ca na catthi. Kevalaṃ panete vādā vimaddiyamānā ahetuvāde eva tiṭṭhanti, na cāhetukaṃ lokavicittaṃ visesābhāvappasaṅgato. Ahetukabhāve hi pavattiyā yvāyaṃ narasuranirayatiracchānādīsu indriyādīnaṃ viseso, tassa abhāvo āpajjati, na cāyaṃ paṇḍitehi icchito. Kiñca? Diṭṭhabhāvato. Diṭṭhā hi cakkhādito cakkhuviññāṇādīnaṃ bījādito aṅkurādīnaṃ pavatti, tasmāpi hetutovāyaṃ pavatti. Tathā pure pacchā ca abhāvato. Yato yato hi paccayasāmaggito yaṃ yaṃ phalaṃ nibbattati, tato pubbe pacchā ca na tassa nibbatti sambhavati, kiñca bahunā. Yadi ahetuto pavatti siyā, ahetukā pavattīti imāpi vācā yathāsakapaccayasamavāyato pure pacchā ca bhaveyyuṃ, na ca bhavanti aladdhappaccayattā, majjhe eva ca bhavanti laddhappaccayattā. Evaṃ sabbepi saṅkhatā dhammāti na sijjhati ahetuvādo. Tasmiñca asiddhe pavattiyā ahetubhāvo viya ahetupariyāyavisesabhūtā sabhāvaniyatiyadicchādayopi asiddhā eva hontīti veditabbā.
យំ បន កាណាទា ‘‘បរមាណវោ និច្ចា, តេហិ ទ្វិអណុកាទិផលំ និព្ពត្តតិ, តញ្ច អនិច្ចំ , តស្ស វសេនេតំ លោកវិចិត្ត’’ន្តិ វទន្តិ, តម្បិ មិច្ឆាបរិកប្បមត្តំ។ ន ហិ បរមាណវោ នាម សន្តិ អញ្ញត្រ ភូតសង្ឃាតា។ សោ បន អនិច្ចោវ, ន ច និច្ចតោ អនិច្ចស្ស និព្ពត្តិ យុត្តា តស្ស ការណភាវានុបបត្តិតោ តថា អទស្សនតោ ច។ យទិ ច សោ កស្សចិ ការណភាវំ គច្ឆេយ្យ, អនិច្ចោ ឯវ សិយា វិការាបត្តិតោ។ ន ចាយំ សម្ភវោ អត្ថិ, យំ វិការំ អនាបជ្ជន្តមេវ ការណំ ផលំ និព្ពត្តេយ្យាតិ។ វិការញ្ចេ អាបជ្ជតិ, កុតស្ស និច្ចតាវកាសោ, តស្មា វុត្តប្បការា បរមាណវោ សត្តា អនិច្ចា, អញ្ញេបិ និច្ចាទិភាវេន ពាហិរកេហិ បរិកប្បិតា អសិទ្ធា ឯវាតិ វេទិតព្ពំ។ តេន វុត្តំ ‘‘ធម្មប្បភេទតោ បន អញ្ញស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អសិទ្ធត្តា’’តិ។
Yaṃ pana kāṇādā ‘‘paramāṇavo niccā, tehi dviaṇukādiphalaṃ nibbattati, tañca aniccaṃ , tassa vasenetaṃ lokavicitta’’nti vadanti, tampi micchāparikappamattaṃ. Na hi paramāṇavo nāma santi aññatra bhūtasaṅghātā. So pana aniccova, na ca niccato aniccassa nibbatti yuttā tassa kāraṇabhāvānupapattito tathā adassanato ca. Yadi ca so kassaci kāraṇabhāvaṃ gaccheyya, anicco eva siyā vikārāpattito. Na cāyaṃ sambhavo atthi, yaṃ vikāraṃ anāpajjantameva kāraṇaṃ phalaṃ nibbatteyyāti. Vikārañce āpajjati, kutassa niccatāvakāso, tasmā vuttappakārā paramāṇavo sattā aniccā, aññepi niccādibhāvena bāhirakehi parikappitā asiddhā evāti veditabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘dhammappabhedato pana aññassa saccikaṭṭhassa asiddhattā’’ti.
ឯត្ថាហ ‘‘យទិ បរមត្ថតោ បុគ្គលោ ន ឧបលព្ភតិ, ឯវំ បន បុគ្គលេ អនុបលព្ភមានេ អថ កស្មា ភគវា ‘អត្ថិ បុគ្គលោ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ’តិ (អ. និ. ៤.៩៥; កថា. ២២), ‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិ’ន្តិ (អ. និ. ៤.៩៥; កថា. ២២) ច តត្ថ តត្ថ បុគ្គលស្ស អត្ថិភាវំ បវេទេសី’’តិ។ វិនេយ្យជ្ឈាសយវសេន។ តថា តថា វិនេតព្ពានញ្ហិ បុគ្គលានំ អជ្ឈាសយវសេន វិនេយ្យទមនកុសលោ សត្ថា ធម្មំ ទេសេន្តោ លោកសមញ្ញានុរូបំ តត្ថ តត្ថ បុគ្គលគ្គហណំ ករោតិ, ន បរមត្ថតោ បុគ្គលស្ស អត្ថិភាវតោ។
Etthāha ‘‘yadi paramatthato puggalo na upalabbhati, evaṃ pana puggale anupalabbhamāne atha kasmā bhagavā ‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’ti (a. ni. 4.95; kathā. 22), ‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā lokasmi’nti (a. ni. 4.95; kathā. 22) ca tattha tattha puggalassa atthibhāvaṃ pavedesī’’ti. Vineyyajjhāsayavasena. Tathā tathā vinetabbānañhi puggalānaṃ ajjhāsayavasena vineyyadamanakusalo satthā dhammaṃ desento lokasamaññānurūpaṃ tattha tattha puggalaggahaṇaṃ karoti, na paramatthato puggalassa atthibhāvato.
អបិច អដ្ឋហិ ការណេហិ ភគវា បុគ្គលកថំ កថេតិ ហិរោត្តប្បទីបនត្ថំ, កម្មស្សកតាទីបនត្ថំ, បច្ចត្តបុរិសការទីបនត្ថំ, អានន្តរិយទីបនត្ថំ, ព្រហ្មវិហារទីបនត្ថំ, បុព្ពេនិវាសទីបនត្ថំ, ទក្ខិណាវិសុទ្ធិទីបនត្ថំ, លោកសម្មុតិយា អប្បហានត្ថញ្ចាតិ។ ‘‘ខន្ធា ធាតូ អាយតនានិ ហិរីយន្តិ ឱត្តប្បន្តី’’តិ ហិ វុត្តេ មហាជនោ ន ជានាតិ, សម្មោហំ អាបជ្ជតិ, បដិសត្តុ វា ហោតិ ‘‘កិមិទំ ខន្ធា ធាតូ អាយតនានិ ហិរីយន្តិ ឱត្តប្បន្តិ នាមា’’តិ។ ‘‘ឥត្ថី ហិរីយតិ ឱត្តប្បតិ, បុរិសោ, ខត្តិយោ, ព្រាហ្មណោ’’តិ បន វុត្តេ ជានាតិ, ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ, ន បដិសត្តុ ហោតិ, តស្មា ភគវា ហិរោត្តប្បទីបនត្ថំ បុគ្គលកថំ កថេតិ។ ‘‘ខន្ធា កម្មស្សកា, ធាតុយោ អាយតនានី’’តិ វុត្តេបិ ឯសេវ នយោ។ តស្មា កម្មស្សកតាទីបនត្ថម្បិ បុគ្គលកថំ កថេតិ។ ‘‘វេឡុវនាទយោ មហាវិហារា ខន្ធេហិ ការាបិតា, ធាតូហិ, អាយតនេហី’’តិ វុត្តេបិ ឯសេវ នយោ។ តថា ‘‘ខន្ធា មាតរំ ជីវិតា វោរោបេន្តិ, បិតរំ, អរហន្តំ, រុហិរុប្បាទកម្មំ, សង្ឃភេទកម្មំ ករោន្តិ, ធាតុយោ, អាយតនានី’’តិ វុត្តេបិ, ‘‘ខន្ធា មេត្តាយន្តិ , ធាតុយោ, អាយតនានី’’តិ វុត្តេបិ, ‘‘ខន្ធា បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរន្តិ, ធាតុយោ, អាយតនានី’’តិ វុត្តេបិ ឯសេវ នយោ។ តស្មា ភគវា បច្ចត្តបុរិសការទីបនត្ថំ អានន្តរិយទីបនត្ថំ ព្រហ្មវិហារទីបនត្ថំ បុព្ពេនិវាសទីបនត្ថញ្ច បុគ្គលកថំ កថេតិ។ ‘‘ខន្ធា ទានំ បដិគ្គណ្ហន្តិ, ធាតុយោ, អាយតនានី’’តិ វុត្តេបិ មហាជនោ ន ជានាតិ, សម្មោហំ អាបជ្ជតិ, បដិសត្តុ វា ហោតិ ‘‘កិមិទំ ខន្ធា ធាតូ អាយតនានិ បដិគ្គណ្ហន្តិ នាមា’’តិ។ ‘‘បុគ្គលោ បដិគ្គណ្ហាតី’’តិ បន វុត្តេ ជានាតិ, ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ, ន បដិសត្តុ ហោតិ, តស្មា ភគវា ទក្ខិណាវិសុទ្ធិទីបនត្ថំ បុគ្គលកថំ កថេតិ។ លោកសម្មុតិញ្ច ពុទ្ធា ភគវន្តោ នប្បជហន្តិ លោកសមញ្ញាយ លោកាភិលាបេ ឋិតាយេវ ធម្មំ ទេសេន្តិ, តស្មា ភគវា លោកសម្មុតិយា អប្បហានត្ថម្បិ បុគ្គលកថំ កថេតីតិ ឥមេហិ អដ្ឋហិ ការណេហិ ភគវា បុគ្គលកថំ កថេតិ, ន បរមត្ថតោ បុគ្គលស្ស អត្ថិភាវតោតិ វេទិតព្ពំ។
Apica aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti hirottappadīpanatthaṃ, kammassakatādīpanatthaṃ, paccattapurisakāradīpanatthaṃ, ānantariyadīpanatthaṃ, brahmavihāradīpanatthaṃ, pubbenivāsadīpanatthaṃ, dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ, lokasammutiyā appahānatthañcāti. ‘‘Khandhā dhātū āyatanāni hirīyanti ottappantī’’ti hi vutte mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu vā hoti ‘‘kimidaṃ khandhā dhātū āyatanāni hirīyanti ottappanti nāmā’’ti. ‘‘Itthī hirīyati ottappati, puriso, khattiyo, brāhmaṇo’’ti pana vutte jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu hoti, tasmā bhagavā hirottappadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti. ‘‘Khandhā kammassakā, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā kammassakatādīpanatthampi puggalakathaṃ katheti. ‘‘Veḷuvanādayo mahāvihārā khandhehi kārāpitā, dhātūhi, āyatanehī’’ti vuttepi eseva nayo. Tathā ‘‘khandhā mātaraṃ jīvitā voropenti, pitaraṃ, arahantaṃ, ruhiruppādakammaṃ, saṅghabhedakammaṃ karonti, dhātuyo, āyatanānī’’ti vuttepi, ‘‘khandhā mettāyanti , dhātuyo, āyatanānī’’ti vuttepi, ‘‘khandhā pubbenivāsaṃ anussaranti, dhātuyo, āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā paccattapurisakāradīpanatthaṃ ānantariyadīpanatthaṃ brahmavihāradīpanatthaṃ pubbenivāsadīpanatthañca puggalakathaṃ katheti. ‘‘Khandhā dānaṃ paṭiggaṇhanti, dhātuyo, āyatanānī’’ti vuttepi mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu vā hoti ‘‘kimidaṃ khandhā dhātū āyatanāni paṭiggaṇhanti nāmā’’ti. ‘‘Puggalo paṭiggaṇhātī’’ti pana vutte jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu hoti, tasmā bhagavā dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti. Lokasammutiñca buddhā bhagavanto nappajahanti lokasamaññāya lokābhilāpe ṭhitāyeva dhammaṃ desenti, tasmā bhagavā lokasammutiyā appahānatthampi puggalakathaṃ kathetīti imehi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti, na paramatthato puggalassa atthibhāvatoti veditabbaṃ.
ធម្មប្បភេទាការេនេវាតិ យថាវុត្តរូបាទិធម្មប្បភេទតោ អញ្ញស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អសិទ្ធត្តា រូបាទិធម្មប្បភេទាការេនេវ បុគ្គលស្ស ឧបលទ្ធិយា ភវិតព្ពន្តិ អត្ថោ។ តេន ‘‘កិំ តវ បុគ្គលោ ឧបលព្ភមានោ រុប្បនាការេន ឧបលព្ភតិ, ឧទាហុ អនុភវនសញ្ជាននាភិសង្ខរណវិជាននេសុ អញ្ញតរាការេនា’’តិ ទស្សេតិ តព្ពិនិមុត្តស្ស សភាវធម្មស្ស លោកេ អភាវតោ។ អវិសេសវិសេសេហិ បុគ្គលូបលព្ភស្ស បដិញ្ញាបដិក្ខេបបក្ខា អនុជាននាវជាននបក្ខា។ យទិបិមេ ទ្វេបិ បក្ខា អនុលោមបដិលោមនយេសុ លព្ភន្តិ, អាទិតោ បន បឋមំ ឋបេត្វា បវត្តោ បឋមនយោ, ឥតរោ ទុតិយន្តិ ឥមំ នេសំ វិសេសំ ទស្សេន្តោ ‘‘អនុជាននា…បេ.… វេទិតព្ពោ’’តិ អាហ។ យថាធិកតាយ លទ្ធិយា អនុលោមនតោ ចេត្ថ បឋមោ នយោ អនុលោមបក្ខោ, តព្ពិលោមនតោ ឥតរោ បដិលោមបក្ខោតិ វុត្តោតិ វេទិតព្ពន្តិ។
Dhammappabhedākārenevāti yathāvuttarūpādidhammappabhedato aññassa saccikaṭṭhassa asiddhattā rūpādidhammappabhedākāreneva puggalassa upaladdhiyā bhavitabbanti attho. Tena ‘‘kiṃ tava puggalo upalabbhamāno ruppanākārena upalabbhati, udāhu anubhavanasañjānanābhisaṅkharaṇavijānanesu aññatarākārenā’’ti dasseti tabbinimuttassa sabhāvadhammassa loke abhāvato. Avisesavisesehi puggalūpalabbhassa paṭiññāpaṭikkhepapakkhā anujānanāvajānanapakkhā. Yadipime dvepi pakkhā anulomapaṭilomanayesu labbhanti, ādito pana paṭhamaṃ ṭhapetvā pavatto paṭhamanayo, itaro dutiyanti imaṃ nesaṃ visesaṃ dassento ‘‘anujānanā…pe… veditabbo’’ti āha. Yathādhikatāya laddhiyā anulomanato cettha paṭhamo nayo anulomapakkho, tabbilomanato itaro paṭilomapakkhoti vuttoti veditabbanti.
តេន វត រេតិ ឯត្ថ តេនាតិ ការណវចនំ។ យេន បុគ្គលូបលព្ភោ បតិដ្ឋបីយតិ, តេន ហេតុនា។ ស្វាយំ ហេតុ សាសនិកស្ស ពាហិរកស្ស ច វសេន ហេដ្ឋា ទស្សិតោ ឯវ។ ហេតុបតិរូបកេ ចាយំ ហេតុសមញ្ញា បរមត្ថស្ស អធិប្បេតត្តា។ ហេដ្ឋា ‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិ និគ្គហស្ស សញ្ញាបនមត្តំ កតំ, តំ ឥទានិ ‘‘យំ តត្ថ វទេសី’’តិអាទិនា និគមនរូបេន មិច្ឆាភាវទស្សនេន ច វិភាវិយមានំ បាកដភាវករណតោ អារោបិតំ បតិដ្ឋាបិតំ ហោតីតិ អដ្ឋកថាយំ ‘‘អារោបិតត្តា’’តិ វុត្តំ។
Tena vata reti ettha tenāti kāraṇavacanaṃ. Yena puggalūpalabbho patiṭṭhapīyati, tena hetunā. Svāyaṃ hetu sāsanikassa bāhirakassa ca vasena heṭṭhā dassito eva. Hetupatirūpake cāyaṃ hetusamaññā paramatthassa adhippetattā. Heṭṭhā ‘‘ājānāhi niggaha’’nti niggahassa saññāpanamattaṃ kataṃ, taṃ idāni ‘‘yaṃ tattha vadesī’’tiādinā nigamanarūpena micchābhāvadassanena ca vibhāviyamānaṃ pākaṭabhāvakaraṇato āropitaṃ patiṭṭhāpitaṃ hotīti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘āropitattā’’ti vuttaṃ.
ឯត្ថ ច ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតី’’តិ បដិញ្ញាវយវោ សរូបេនេវ ទស្សិតោ។ ‘‘តេនា’’តិ ឥមិនា សាមញ្ញតោ ហេតាវយវោ ទស្សិតោ។ យ្វាយំ យស្មា បដិញ្ញាធម្មោ ហុត្វា សទិសបក្ខេ វិជ្ជមានោ, វិសទិសបក្ខេ អវិជ្ជមានោយេវ ហេតុ លក្ខណូបបន្នោ នាម ហោតិ, ន ឥតរោ, តស្មា យត្ថ សោ វិជ្ជតិ ន វិជ្ជតិ ច, សោ សទិសាសទិសភាវភិន្នោ ទុវិធោ ទិដ្ឋន្តាវយវោ។ យថា រូបាទិ ឧបលព្ភតិ, តថា បុគ្គលោ។ យថា ច សសវិសាណំ ន ឧបលព្ភតិ, ន តថា បុគ្គលោតិ ឧបនយោ។ ស្វាយំ ‘‘វត្តព្ពេ ខោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ ឥមាយ បាឡិយា ទីបិតោ, យោ អដ្ឋកថាយំ សទ្ធិំ ហេតុទាហរណេហិ ‘‘បាបនា’’តិ វុត្តោ។ និគមនំ បាឡិយំ សរូបេនេវ អាគតំ, យា អដ្ឋកថាយំ ‘‘រោបនា’’តិ វុត្តាតិ។ ឯវំ បោរាណេន ញាយក្កមេន សាធនាវយវា និទ្ធារេត្វា យោជេតព្ពា។
Ettha ca ‘‘puggalo upalabbhatī’’ti paṭiññāvayavo sarūpeneva dassito. ‘‘Tenā’’ti iminā sāmaññato hetāvayavo dassito. Yvāyaṃ yasmā paṭiññādhammo hutvā sadisapakkhe vijjamāno, visadisapakkhe avijjamānoyeva hetu lakkhaṇūpapanno nāma hoti, na itaro, tasmā yattha so vijjati na vijjati ca, so sadisāsadisabhāvabhinno duvidho diṭṭhantāvayavo. Yathā rūpādi upalabbhati, tathā puggalo. Yathā ca sasavisāṇaṃ na upalabbhati, na tathā puggaloti upanayo. Svāyaṃ ‘‘vattabbe kho puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti imāya pāḷiyā dīpito, yo aṭṭhakathāyaṃ saddhiṃ hetudāharaṇehi ‘‘pāpanā’’ti vutto. Nigamanaṃ pāḷiyaṃ sarūpeneva āgataṃ, yā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ropanā’’ti vuttāti. Evaṃ porāṇena ñāyakkamena sādhanāvayavā niddhāretvā yojetabbā.
ឥទានិ វត្តនេន បរបក្ខុបលក្ខិតេ ហេតុទាហរណេ អន្វយព្យតិរេកទស្សនវសេន និទ្ធារេត្វា សាធនបយោគោ យោជេតព្ពោ។ ការណំ វត្តព្ពន្តិ កិមេត្ថ វត្តព្ពំ។ ហេតុទាហរណេហិយេវ ហិ សបរបក្ខានំ សាធនំ ទូសនំ វា, ន បដិញ្ញាយ, តស្សា សាធេតព្ពាទិភាវតោ។ តំ បន ទ្វយំ ‘‘តេន វត រេ’’តិអាទិបាឡិយា វិភាវិតំ។ អដ្ឋកថាយំ បាបនារោបនាសីសេន ទស្សិតំ។ បដិញ្ញាឋបនា បន តេសំ វិសយទស្សនំ កថាយំ តំមូលតាយាតិ វេទិតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘យំ បន វក្ខតី’’តិអាទិ។ តេនេវ ច អដ្ឋកថាយំ ‘‘ឥទំ អនុលោម…បេ.… ឯកំ ចតុក្កំ វេទិតព្ព’’ន្តិ វក្ខតិ។ តថា ចាហ ‘‘យថា បន តត្ថា’’តិអាទិ។ និគ្គហោវ វិសុំ វុត្តោ, ន បដិកម្មន្តិ អធិប្បាយោ។ វិសុំ វុត្តោតិ ច បាបនារោបនាហិ អសម្មិស្សំ កត្វា វិសុំ អង្គភាវេន វុត្តោ, ន តទញ្ញតរោ វិយ តទន្តោគធភាវេន វុត្តោ, នាបិ ឋបនា វិយ អគណនុបគភាវេនាតិ អត្ថោ។ យេ បនាតិ បទការេ សន្ធាយាហ។ ទុតិយេ…បេ.… អាបជ្ជតិ តត្ថ និគ្គហស្ស អយថាភូតត្តា បដិកម្មស្ស ច យថាភូតភាវតោតិ អធិប្បាយោ។
Idāni vattanena parapakkhupalakkhite hetudāharaṇe anvayabyatirekadassanavasena niddhāretvā sādhanapayogo yojetabbo. Kāraṇaṃ vattabbanti kimettha vattabbaṃ. Hetudāharaṇehiyeva hi saparapakkhānaṃ sādhanaṃ dūsanaṃ vā, na paṭiññāya, tassā sādhetabbādibhāvato. Taṃ pana dvayaṃ ‘‘tena vata re’’tiādipāḷiyā vibhāvitaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pāpanāropanāsīsena dassitaṃ. Paṭiññāṭhapanā pana tesaṃ visayadassanaṃ kathāyaṃ taṃmūlatāyāti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘yaṃ pana vakkhatī’’tiādi. Teneva ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idaṃ anuloma…pe… ekaṃ catukkaṃ veditabba’’nti vakkhati. Tathā cāha ‘‘yathā pana tatthā’’tiādi. Niggahova visuṃ vutto, na paṭikammanti adhippāyo. Visuṃ vuttoti ca pāpanāropanāhi asammissaṃ katvā visuṃ aṅgabhāvena vutto, na tadaññataro viya tadantogadhabhāvena vutto, nāpi ṭhapanā viya agaṇanupagabhāvenāti attho. Ye panāti padakāre sandhāyāha. Dutiye…pe… āpajjati tattha niggahassa ayathābhūtattā paṭikammassa ca yathābhūtabhāvatoti adhippāyo.
២. បរមត្ថតោ បុគ្គលំ នានុជានាតិ, វោហារតោ បន អនុជានាតីតិ សកវាទិមតំ ជានន្តេនបិ បរវាទិនា ឆលវសេន វិភាគំ អកត្វា ‘‘បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ បុច្ឆាយ កតាយ សកវាទី តត្ថ អយំ បុគ្គលវាទី, ឥមស្ស លទ្ធិ បដិក្ខិបិតព្ពាតិ បរមត្ថសច្ចំ សន្ធាយាហ ‘‘អាមន្តា’’តិ។ ‘‘ន ឧបលព្ភតី’’តិ ហិ វុត្តំ ហោតិ។ បុន ឥតរោ សម្មុតិសច្ចំ សន្ធាយ ‘‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ’’តិអាទិមាហ។ តស្សត្ថោ – យោ លោកវោហារសិទ្ធោ សច្ចិកដ្ឋោ, តតោ ឯវ កេនចិ អបដិក្ខិបិតព្ពតោ បរមត្ថតោ តតោ សោ បុគ្គលោ នុបលព្ភតីតិ។ បុន សកវាទី បុព្ពេ បរមត្ថសច្ចវសេន បុគ្គលេ បដិក្ខិត្តេ ឥទានិ សម្មុតិសច្ចវសេនាយំ បុច្ឆាតិ មន្ត្វា តំ អប្បដិក្ខិបន្តោ ‘‘ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ អាហ។ តេនាហ ‘‘អត្តនា អធិប្បេតំ សច្ចិកដ្ឋមេវាតិ សម្មុតិសច្ចំ សន្ធាយាតិ អធិប្បាយោ’’តិ ។ ឯវមវដ្ឋិតេ ‘‘យទិ បរវាទិនា…បេ.… នារភិតព្ពា’’តិ ឥទំ ន វត្តព្ពំ បឋមបុច្ឆាយ បរមត្ថសច្ចស្ស សច្ចិកដ្ឋោតិ អធិប្បេតត្តា។ ‘‘អថ សកវាទិនា…បេ.… អាបជ្ជតី’’តិ ឥទម្បិ ន វត្តព្ពំ ទុតិយបុច្ឆាយ សម្មុតិសច្ចស្ស សច្ចិកដ្ឋោតិ អធិប្បេតត្តា។
2. Paramatthato puggalaṃ nānujānāti, vohārato pana anujānātīti sakavādimataṃ jānantenapi paravādinā chalavasena vibhāgaṃ akatvā ‘‘puggalo nupalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti pucchāya katāya sakavādī tattha ayaṃ puggalavādī, imassa laddhi paṭikkhipitabbāti paramatthasaccaṃ sandhāyāha ‘‘āmantā’’ti. ‘‘Na upalabbhatī’’ti hi vuttaṃ hoti. Puna itaro sammutisaccaṃ sandhāya ‘‘yo saccikaṭṭho’’tiādimāha. Tassattho – yo lokavohārasiddho saccikaṭṭho, tato eva kenaci apaṭikkhipitabbato paramatthato tato so puggalo nupalabbhatīti. Puna sakavādī pubbe paramatthasaccavasena puggale paṭikkhitte idāni sammutisaccavasenāyaṃ pucchāti mantvā taṃ appaṭikkhipanto ‘‘na hevaṃ vattabbe’’ti āha. Tenāha ‘‘attanā adhippetaṃ saccikaṭṭhamevāti sammutisaccaṃ sandhāyāti adhippāyo’’ti . Evamavaṭṭhite ‘‘yadi paravādinā…pe… nārabhitabbā’’ti idaṃ na vattabbaṃ paṭhamapucchāya paramatthasaccassa saccikaṭṭhoti adhippetattā. ‘‘Atha sakavādinā…pe… āpajjatī’’ti idampi na vattabbaṃ dutiyapucchāya sammutisaccassa saccikaṭṭhoti adhippetattā.
យទិ ឧភយំ អធិប្បេតន្តិ ឥទំ យទិ បឋមបុច្ឆំ សន្ធាយ, តទយុត្តំ តស្សា បរមត្ថសច្ចស្សេវ វសេន បវត្តត្តា។ អថ ទុតិយបុច្ឆំ សន្ធាយ, តស្សា សម្មុតិសច្ចវសេន បឋមត្ថំ វត្វា បុន មិស្សកវសេន វត្តុំ ‘‘សម្មុតិសច្ចបរមត្ថសច្ចានិ វា ឯកតោ កត្វាបិ ឯវមាហា’’តិ វុត្តត្តា តម្បិ ន វត្តព្ពមេវ។ ទ្វេបិ សច្ចានីតិ សម្មុតិបរមត្ថសច្ចានិ។ តេសុ បរមត្ថសច្ចស្សេវ និប្បរិយាយេន សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថភាវោ, ឥតរស្ស ឧបចារេន។ តថា ច វុត្តំ ‘‘មាយា មរីចិ…បេ.… ឧត្តមដ្ឋោ’’តិ។ តស្មា សម្មុតិសច្ចវសេន ឧបលទ្ធិំ ឥច្ឆន្តេនបិ បរមត្ថសច្ចវសេន អនិច្ឆនតោ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិអាទិនា អនុយោគោ យុត្តោ។ ‘‘បធានប្បធានេសុ បធានេ កិច្ចសិទ្ធី’’តិ ឯតេនេវ ‘‘ន ច សច្ចិកដ្ឋេកទេសេន អនុយោគោ’’តិអាទិ និវត្តិតញ្ច ហោតិ សច្ចិកដ្ឋេកទេសភាវស្សេវ អសិទ្ធត្តា។ នាស្ស បរមត្ថសច្ចតា អនុយុញ្ជិតព្ពាតិ អស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស បរមត្ថសច្ចតា បរវាទិនា ន អនុយុញ្ជិតព្ពា ‘‘បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ សកវាទិនោបិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថតោ តស្ស ឥច្ឆិតព្ពត្តាតិ អធិប្បាយោ។ វោហរិតសច្ចិកដ្ឋស្ស អត្តនា អធិប្បេតសច្ចិកដ្ឋតាបិ យុត្តា តស្ស តេន អធិប្បេតត្តា។ ស្វាយមត្ថោ ហេដ្ឋា ទស្សិតោយេវ។ វុត្តនយោវ ទោសោតិ ‘‘ទ្វេបិ សច្ចានី’’តិអាទិនា អនន្តរមេវ វុត្តំ សន្ធាយាហ។ តស្ស បន អទោសភាវោ ទស្សិតោយេវ។ អថ ន ឥតិ អថ ន ភូតសភាវត្ថេន ឧបលព្ភេយ្យាតិ យោជនា។ វត្តព្ពោតិ យទេត្ថ វត្តព្ពំ, តំ ‘‘យោ លោកវោហារសិទ្ធោ’’តិអាទិនា វុត្តមេវ, តស្មា ឯត្ថ ‘‘បរមត្ថតោ បុគ្គលំ នានុជានាតី’’តិអាទិនា អធិប្បាយមគ្គនំ ទដ្ឋព្ពំ។
Yadi ubhayaṃ adhippetanti idaṃ yadi paṭhamapucchaṃ sandhāya, tadayuttaṃ tassā paramatthasaccasseva vasena pavattattā. Atha dutiyapucchaṃ sandhāya, tassā sammutisaccavasena paṭhamatthaṃ vatvā puna missakavasena vattuṃ ‘‘sammutisaccaparamatthasaccāni vā ekato katvāpi evamāhā’’ti vuttattā tampi na vattabbameva. Dvepi saccānīti sammutiparamatthasaccāni. Tesu paramatthasaccasseva nippariyāyena saccikaṭṭhaparamatthabhāvo, itarassa upacārena. Tathā ca vuttaṃ ‘‘māyā marīci…pe… uttamaṭṭho’’ti. Tasmā sammutisaccavasena upaladdhiṃ icchantenapi paramatthasaccavasena anicchanato ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’tiādinā anuyogo yutto. ‘‘Padhānappadhānesu padhāne kiccasiddhī’’ti eteneva ‘‘na ca saccikaṭṭhekadesena anuyogo’’tiādi nivattitañca hoti saccikaṭṭhekadesabhāvasseva asiddhattā. Nāssa paramatthasaccatā anuyuñjitabbāti assa saccikaṭṭhassa paramatthasaccatā paravādinā na anuyuñjitabbā ‘‘puggalo nupalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti sakavādinopi saccikaṭṭhaparamatthato tassa icchitabbattāti adhippāyo. Voharitasaccikaṭṭhassa attanā adhippetasaccikaṭṭhatāpi yuttā tassa tena adhippetattā. Svāyamattho heṭṭhā dassitoyeva. Vuttanayova dosoti ‘‘dvepi saccānī’’tiādinā anantarameva vuttaṃ sandhāyāha. Tassa pana adosabhāvo dassitoyeva. Atha na iti atha na bhūtasabhāvatthena upalabbheyyāti yojanā. Vattabboti yadettha vattabbaṃ, taṃ ‘‘yo lokavohārasiddho’’tiādinā vuttameva, tasmā ettha ‘‘paramatthato puggalaṃ nānujānātī’’tiādinā adhippāyamagganaṃ daṭṭhabbaṃ.
អនុញ្ញេយ្យមេតំ សិយាតិ ឯតំ អនុបលព្ភនំ បឋមបុច្ឆាយំ វិយ ទុតិយបុច្ឆាយម្បិ អនុជានិតព្ពំ សិយា។ ន វា កិញ្ចិ វត្តព្ពន្តិ អថ វា កិញ្ចិ ន វត្តព្ពំ ឋបនីយត្តា បញ្ហស្ស។ តថា ហិស្ស ឋបនីយាការំ ទស្សេន្តោ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិមាហ។ ឯត្ថ ច កាមំ សច្ចទ្វយាការេន បុគ្គលោ នុបលព្ភតិ, សម្មុតិយាការេន បន នុបលព្ភតីតិ ឧបលព្ភនភាវស្ស វសេន បដិក្ខេបោ កតោតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ ទដ្ឋព្ពោ។ អនុញ្ញាតំ បដិក្ខិត្តញ្ចាតិ បឋមបុច្ឆាយំ អនុញ្ញាតំ, ទុតិយបុច្ឆាយំ បដិក្ខិត្តំ។ ឯតំ ឆលវាទំ និស្សាយាតិ ឯតំ ឯកំយេវ វត្ថុំ ឧទ្ទិស្ស អនុជាននបដិក្ខិបនាការំ ឆលវចនំ និស្សាយ។ ត្វំ និគ្គហេតព្ពោតិ យោជនា។ សម្ភវន្តស្ស សាមញ្ញេនាតិ និគ្គហដ្ឋានភាវេន សម្ភវន្តស្ស អនុលោមនយេន អនុជាននបដិក្ខេបស្ស សមានភាវេន។ អសម្ភវន្តស្ស កប្បនន្តិ បច្ចនីកនយេន តស្ស និគ្គហដ្ឋានភាវេន អសម្ភវន្តស្ស តថា កប្បនំ សំវិធានំ ឆលវាទោ ភវិតុំ អរហតិ។ ‘‘អត្ថវិកប្បុបបត្តិយា វចនវិឃាតោ ឆល’’ន្តិ វុត្តោវាយមត្ថោ។ តេនាតិ យថាវុត្តកប្បនំ ឆលវាទោតិ វុត្តត្តា។ វចនសាមញ្ញមត្តំ កប្បិតំ ឆលំ វទតិ ឯតេនាតិ ឆលវាទោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឆលវាទស្ស ការណត្តា ឆលវាទោ’’តិ។ វចនសាមញ្ញមត្តំ អត្ថភូតំ តទត្ថំ ឆលវាទំ និស្សាយ។ ‘‘វិចារេតព្ព’’ន្តិ វុត្តំ, កិមេត្ថ វិចារេតព្ពំ។ យទិបិ បក្ខស្ស ឋបនាមូលកំ អនុជាននាវជាននានំ មិច្ឆាភាវទស្សនំ តព្ពិសយត្តា, បាបនារោបនាហិ ឯវ បន សោ វិភាវីយតិ, ន ឋបនាយាតិ បាកដោយមត្ថោ។
Anuññeyyametaṃ siyāti etaṃ anupalabbhanaṃ paṭhamapucchāyaṃ viya dutiyapucchāyampi anujānitabbaṃ siyā. Na vā kiñci vattabbanti atha vā kiñci na vattabbaṃ ṭhapanīyattā pañhassa. Tathā hissa ṭhapanīyākāraṃ dassento ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Ettha ca kāmaṃ saccadvayākārena puggalo nupalabbhati, sammutiyākārena pana nupalabbhatīti upalabbhanabhāvassa vasena paṭikkhepo katoti ayamettha adhippāyo daṭṭhabbo. Anuññātaṃ paṭikkhittañcāti paṭhamapucchāyaṃ anuññātaṃ, dutiyapucchāyaṃ paṭikkhittaṃ. Etaṃ chalavādaṃ nissāyāti etaṃ ekaṃyeva vatthuṃ uddissa anujānanapaṭikkhipanākāraṃ chalavacanaṃ nissāya. Tvaṃ niggahetabboti yojanā. Sambhavantassa sāmaññenāti niggahaṭṭhānabhāvena sambhavantassa anulomanayena anujānanapaṭikkhepassa samānabhāvena. Asambhavantassa kappananti paccanīkanayena tassa niggahaṭṭhānabhāvena asambhavantassa tathā kappanaṃ saṃvidhānaṃ chalavādo bhavituṃ arahati. ‘‘Atthavikappupapattiyā vacanavighāto chala’’nti vuttovāyamattho. Tenāti yathāvuttakappanaṃ chalavādoti vuttattā. Vacanasāmaññamattaṃ kappitaṃ chalaṃ vadati etenāti chalavādo. Tena vuttaṃ ‘‘chalavādassa kāraṇattā chalavādo’’ti. Vacanasāmaññamattaṃ atthabhūtaṃ tadatthaṃ chalavādaṃ nissāya. ‘‘Vicāretabba’’nti vuttaṃ, kimettha vicāretabbaṃ. Yadipi pakkhassa ṭhapanāmūlakaṃ anujānanāvajānanānaṃ micchābhāvadassanaṃ tabbisayattā, pāpanāropanāhi eva pana so vibhāvīyati, na ṭhapanāyāti pākaṭoyamattho.
៤-៥. តេនាតិ សកវាទិនា។ តេន និយាមេនាតិ យេន និយាមេន សកវាទិនា ចតូហិ បាបនារោបនាហិស្ស និគ្គហោ កតោ, តេន និយាមេន នយេន។ សោ និគ្គហោ ទុក្កដោ អនិគ្គហោយេវាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អនិគ្គហភាវស្ស វា ឧបគមិតត្តា’’តិ, បាបិតត្តាតិ អត្ថោ។ ឯវមេវាតិ យថា ‘‘តយា មម កតោ និគ្គហោ’’តិអាទិនា អនិគ្គហភាវូបនយោ វុត្តោ, ឯវមេវ។ ឯតស្សាតិ ‘‘តេន ហី’’តិអាទិនា ឥមាយ បាឡិយា វុត្តស្ស។
4-5. Tenāti sakavādinā. Tena niyāmenāti yena niyāmena sakavādinā catūhi pāpanāropanāhissa niggaho kato, tena niyāmena nayena. So niggaho dukkaṭo aniggahoyevāti dassento āha ‘‘aniggahabhāvassa vā upagamitattā’’ti, pāpitattāti attho. Evamevāti yathā ‘‘tayā mama kato niggaho’’tiādinā aniggahabhāvūpanayo vutto, evameva. Etassāti ‘‘tena hī’’tiādinā imāya pāḷiyā vuttassa.
អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Anulomapaccanīkavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
៧-១០. អញ្ញេនាតិ សម្មុតិសច្ចភូតេន។ បរស្សាតិ សកវាទិនោ។ សោ ហិ បរវាទិនា បរោ នាម ហោតិ។ បដិញ្ញាបដិក្ខេបានំ ភិន្នវិសយត្តា ‘‘អវិរោធិតត្តា’’តិ វុត្តំ។ អភិន្នាធិករណំ វិយ ហិ អភិន្នវិសយមេវ វិរុទ្ធំ នាម សិយា, ន ឥតរន្តិ អធិប្បាយោ។ តមេវត្ថំ វិភាវេតុំ ‘‘ន ហិ…បេ.… អាបជ្ជតី’’តិ អាហ។ យទិ ឯវំ កថមិទំ និគ្គហដ្ឋានំ ជាតន្តិ អាហ ‘‘អត្តនោ បនា’’តិអាទិ។ តេន បដិញ្ញាន្តរំ នាម អញ្ញមេវេតំ និគ្គហដ្ឋានន្តិ ទស្សេតិ។
7-10. Aññenāti sammutisaccabhūtena. Parassāti sakavādino. So hi paravādinā paro nāma hoti. Paṭiññāpaṭikkhepānaṃ bhinnavisayattā ‘‘avirodhitattā’’ti vuttaṃ. Abhinnādhikaraṇaṃ viya hi abhinnavisayameva viruddhaṃ nāma siyā, na itaranti adhippāyo. Tamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘na hi…pe… āpajjatī’’ti āha. Yadi evaṃ kathamidaṃ niggahaṭṭhānaṃ jātanti āha ‘‘attanopanā’’tiādi. Tena paṭiññāntaraṃ nāma aññamevetaṃ niggahaṭṭhānanti dasseti.
បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccanīkānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
សុទ្ធសច្ចិកដ្ឋវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suddhasaccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. ឱកាសសច្ចិកដ្ឋោ
2. Okāsasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១១. សាមញ្ញេន វុត្តំ វិសេសនិវិដ្ឋំ ហោតីតិ អាហ ‘‘សព្ពត្ថាតិ សព្ពស្មិំ សរីរេតិ អយមត្ថោ’’តិ។ សាមញ្ញជោតនា ហិ វិសេសេ អវតិដ្ឋតីតិ វិសេសត្ថិនា វិសេសោ អនុបយុជ្ជិតព្ពោតិ។ ឯតេនាតិ ទេសវសេន សព្ពត្ថ បដិក្ខេបវចនេន។
11. Sāmaññena vuttaṃ visesaniviṭṭhaṃ hotīti āha ‘‘sabbatthāti sabbasmiṃ sarīreti ayamattho’’ti. Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhatīti visesatthinā viseso anupayujjitabboti. Etenāti desavasena sabbattha paṭikkhepavacanena.
៣. កាលសច្ចិកដ្ឋោ
3. Kālasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១២. មជ្ឈិមជាតិកាលេតិ បច្ចុប្បន្នត្តភាវកាលេ។ អត្តភាវោ ហិ ឥធ ‘‘ជាតី’’តិ អធិប្បេតោ។ តតោ អតីតោ បុរិមជាតិកាលោ, អនាគតោ បច្ឆិមជាតិកាលោ។ ឥមេសុ តីសូតិ សព្ពត្ថ, សព្ពទា, សព្ពេសូតិ ឥមេសុ តីសុ នយេសុ។ បាឋស្ស សំខិត្តតា សុវិញ្ញេយ្យាតិ តំ ឋបេត្វា អត្ថស្ស សទិសតំ វិភាវេន្តោ ‘‘ឥធាបិ ហិ…បេ.… យោជេតព្ព’’ន្តិ អាហ។ ឯត្ថាបិ ‘‘ន កេនចិ សភាវេន បុគ្គលោ ឧបលព្ភតី’’តិ អយមត្ថោ វុត្តោ ហោតិ។ ន ហិ កេនចិ សភាវេន ឧបលព្ភមានស្ស សកលេកទេសវិនិមុត្តោ បវត្តិកាលោ នាម អត្ថីតិ។
12. Majjhimajātikāleti paccuppannattabhāvakāle. Attabhāvo hi idha ‘‘jātī’’ti adhippeto. Tato atīto purimajātikālo, anāgato pacchimajātikālo. Imesu tīsūti sabbattha, sabbadā, sabbesūti imesu tīsu nayesu. Pāṭhassa saṃkhittatā suviññeyyāti taṃ ṭhapetvā atthassa sadisataṃ vibhāvento ‘‘idhāpi hi…pe… yojetabba’’nti āha. Etthāpi ‘‘na kenaci sabhāvena puggalo upalabbhatī’’ti ayamattho vutto hoti. Na hi kenaci sabhāvena upalabbhamānassa sakalekadesavinimutto pavattikālo nāma atthīti.
៤. អវយវសច្ចិកដ្ឋោ
4. Avayavasaccikaṭṭho
១. អនុលោមបច្ចនីកវណ្ណនា
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
១៣. តតិយនយេ ន សព្ពេកធម្មវិនិមុត្តំ បវត្តិដ្ឋានំ នាម អត្ថីតិ យោជេតព្ពំ។
13. Tatiyanaye na sabbekadhammavinimuttaṃ pavattiṭṭhānaṃ nāma atthīti yojetabbaṃ.
ឱកាសាទិសច្ចិកដ្ឋោ
Okāsādisaccikaṭṭho
២. បច្ចនីកានុលោមវណ្ណនា
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
១៤. អនុលោមបញ្ចកស្សាតិអាទិម្ហិ អដ្ឋកថាវចនេ។ បុន តត្ថាតិ យថាវុត្តេ អដ្ឋកថាវចនេ, តេសុ វា អនុលោមបញ្ចកបច្ចនីកេសុ។ សព្ពត្ថ បុគ្គលោ នុបលព្ភតីតិអាទិកស្ស បាឋប្បទេសស្ស អត្ថោ ‘‘សរីរំ សន្ធាយា’’តិអាទិនា អដ្ឋកថាយំ វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ អត្ថោ។ បដិកម្មាទិបាឡិន្តិ បដិកម្មនិគ្គហឧបនយននិគមនបាឡិំ។ តីសុ មុខេសូតិ ‘‘សព្ពត្ថា’’តិអាទិនា វុត្តេសុ តីសុ វាទមុខេសុ។ បច្ចនីកស្ស បាឡិ វុត្តាតិ សម្ពន្ធោ។ តន្តិ បាឡិំ។ សង្ខិបិត្វា អាគតត្តា សរូបេន អវុត្តេ។ សុទ្ធិក…បេ.… វុត្តំ ហោតិ តត្ថ ‘‘សព្ពត្ថា’’តិអាទិនា សរីរាទិនោ បរាមសនំ នត្ថិ, ឥធ អត្ថីតិ អយមេវ វិសេសោ, អញ្ញំ សមានន្តិ។
14. Anulomapañcakassātiādimhi aṭṭhakathāvacane. Puna tatthāti yathāvutte aṭṭhakathāvacane, tesu vā anulomapañcakapaccanīkesu. Sabbattha puggalo nupalabbhatītiādikassa pāṭhappadesassa attho ‘‘sarīraṃ sandhāyā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttanayena veditabbo attho. Paṭikammādipāḷinti paṭikammaniggahaupanayananigamanapāḷiṃ. Tīsu mukhesūti ‘‘sabbatthā’’tiādinā vuttesu tīsu vādamukhesu. Paccanīkassa pāḷi vuttāti sambandho. Tanti pāḷiṃ. Saṅkhipitvā āgatattā sarūpena avutte. Suddhika…pe… vuttaṃ hoti tattha ‘‘sabbatthā’’tiādinā sarīrādino parāmasanaṃ natthi, idha atthīti ayameva viseso, aññaṃ samānanti.
សច្ចិកដ្ឋវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
៥. សុទ្ធិកសំសន្ទនវណ្ណនា
5. Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā
១៧-២៧. សច្ចិកដ្ឋស្ស, សច្ចិកដ្ឋេ វា សំសន្ទនំ សច្ចិកដ្ឋសំសន្ទនន្តិ សមាសទ្វយំ ភវតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សច្ចិកដ្ឋស្សា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សច្ចិកដ្ឋស្ស បុគ្គលស្សាតិ សច្ចិកដ្ឋសភាវស្ស បរមត្ថតោ វិជ្ជមានសភាវស្ស បុគ្គលស្ស។ រូបាទីហិ សទ្ធិំ សំសន្ទនន្តិ សច្ចិកដ្ឋតាសាមញ្ញេន រូបាទីហិ សមីករណំ។ សច្ចិកដ្ឋេតិ សច្ចិកដ្ឋហេតុ, តត្ថ វា តំ អធិដ្ឋានំ កត្វា។ ‘‘តុល្យយោគេ សមុច្ចយោ’’តិ សមុច្ចយត្ថត្តា ឯវ ច-ការស្ស សច្ចិកដ្ឋេន ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន ឥធ រូបមាហដន្តិ តស្ស ឧទាហដភាវោ យុត្តោតិ ‘‘យថារូប’’ន្តិ និទស្សនវសេន អត្ថោ វុត្តោ, អញ្ញថា ឥធ រូបស្ស អាហរណមេវ កិមត្ថិយំ។ ឯវំ សេសធម្មេសុបិ។ យា បនេត្ថ អញ្ញត្តបុច្ឆា, សាបិ និទស្សនត្ថំ ឧបព្រូហេតិ អញ្ញត្តនិពន្ធនត្តា តស្ស។ ឱបម្មសំសន្ទនេ បន និទស្សនត្ថោ គាហីយតីតិ ឥមស្មិំ សុទ្ធិកសំសន្ទនេ កេវលំ សមុច្ចយវសេនេវ អត្ថទស្សនំ យុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ រូបាទីនិ ឧបាទាបញ្ញត្តិមត្តត្តា បុគ្គលស្ស សោ តេហិ អញ្ញោ, អនញ្ញោ ចាតិ ន វត្តព្ពោតិ អយំ សាសនក្កមោតិ អាហ ‘‘រូបាទីហិ…បេ.… សមយោ’’តិ។ អនុញ្ញាយមានេតិ តស្មិំ សមយេ សុត្តេ ច អប្បដិក្ខិបិយមានេ។ អយញ្ច អត្ថោ សាសនិកស្ស បរវាទិនោ វសេន វុត្តោតិ វេទិតព្ពំ។
17-27. Saccikaṭṭhassa, saccikaṭṭhe vā saṃsandanaṃ saccikaṭṭhasaṃsandananti samāsadvayaṃ bhavatīti dassento ‘‘saccikaṭṭhassā’’tiādimāha. Tattha saccikaṭṭhassa puggalassāti saccikaṭṭhasabhāvassa paramatthato vijjamānasabhāvassa puggalassa. Rūpādīhi saddhiṃ saṃsandananti saccikaṭṭhatāsāmaññena rūpādīhi samīkaraṇaṃ. Saccikaṭṭheti saccikaṭṭhahetu, tattha vā taṃ adhiṭṭhānaṃ katvā. ‘‘Tulyayoge samuccayo’’ti samuccayatthattā eva ca-kārassa saccikaṭṭhena upaladdhisāmaññena idha rūpamāhaṭanti tassa udāhaṭabhāvo yuttoti ‘‘yathārūpa’’nti nidassanavasena attho vutto, aññathā idha rūpassa āharaṇameva kimatthiyaṃ. Evaṃ sesadhammesupi. Yā panettha aññattapucchā, sāpi nidassanatthaṃ upabrūheti aññattanibandhanattā tassa. Opammasaṃsandane pana nidassanattho gāhīyatīti imasmiṃ suddhikasaṃsandane kevalaṃ samuccayavaseneva atthadassanaṃ yuttanti adhippāyo. Rūpādīni upādāpaññattimattattā puggalassa so tehi añño, anañño cāti na vattabboti ayaṃ sāsanakkamoti āha ‘‘rūpādīhi…pe… samayo’’ti. Anuññāyamāneti tasmiṃ samaye sutte ca appaṭikkhipiyamāne. Ayañca attho sāsanikassa paravādino vasena vuttoti veditabbaṃ.
‘‘អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិ បាឋោ ទិដ្ឋោ ភវិស្សតិ, អញ្ញថា ‘‘បដិលោមបញ្ចកានិ ទស្សិតានិ, បដិកម្មចតុក្កាទីនិ សំខិត្តានី’’តិ ន សក្កា វត្តុន្តិ អធិប្បាយោ។ ចោទនាយ វិនា បរវាទិនោ បដិជានាបនំ នត្ថីតិ វុត្តំ ‘‘បដិជានាបនត្ថន្តិ…បេ.… ចោទនត្ថ’’ន្តិ។ ចោទនាបុព្ពកញ្ហិ តស្ស បដិជានាបនំ។ តេន ផលវោហារេន ការណំ វុត្តន្តិ ទស្សេតិ។ អព្យាកតត្តាតិ អព្យាករណីយត្តា, ភគវតា វា ន ព្យាកតត្តា។ យទិ ឋបនីយត្តា បដិក្ខិបិតព្ពន្តិ ឥមស្មិំ បច្ចនីកនយេ ឋបនីយត្តា បញ្ហស្ស សកវាទិនា បដិក្ខិបិតព្ពំ។ បរេនបីតិ បរវាទិនាបិ ឋបនីយត្តា លទ្ធិមេវ និស្សាយ អនុលោមនយេ បដិក្ខេបោ កតោតិ អយមេត្ថ សុទ្ធិកសំសន្ទនាយ អធិប្បាយោ យុត្តោ អនុលោមេបិ រូបាទីហិ អញ្ញត្តចោទនាយមេវ បរវាទិនា បដិក្ខេបស្ស កតត្តាតិ អធិប្បាយោ។
‘‘Ājānāhiniggaha’’nti pāṭho diṭṭho bhavissati, aññathā ‘‘paṭilomapañcakāni dassitāni, paṭikammacatukkādīni saṃkhittānī’’ti na sakkā vattunti adhippāyo. Codanāya vinā paravādino paṭijānāpanaṃ natthīti vuttaṃ ‘‘paṭijānāpanatthanti…pe… codanattha’’nti. Codanāpubbakañhi tassa paṭijānāpanaṃ. Tena phalavohārena kāraṇaṃ vuttanti dasseti. Abyākatattāti abyākaraṇīyattā, bhagavatā vā na byākatattā. Yadi ṭhapanīyattā paṭikkhipitabbanti imasmiṃ paccanīkanaye ṭhapanīyattā pañhassa sakavādinā paṭikkhipitabbaṃ. Parenapīti paravādināpi ṭhapanīyattā laddhimeva nissāya anulomanaye paṭikkhepo katoti ayamettha suddhikasaṃsandanāya adhippāyo yutto anulomepi rūpādīhi aññattacodanāyameva paravādinā paṭikkhepassa katattāti adhippāyo.
សុទ្ធិកសំសន្ទនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
៦. ឱបម្មសំសន្ទនវណ្ណនា
6. Opammasaṃsandanavaṇṇanā
២៨-៣៦. ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន អញ្ញត្តបុច្ឆា ចាតិ ឥមិនា ទ្វយម្បិ ឧទ្ធរតិ ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន អញ្ញត្តបុច្ឆា, ឧបលទ្ធិសាមញ្ញេន បុច្ឆា ចាតិ។ តត្ថ បច្ឆិមំ សន្ធាយាហ ‘‘ទ្វិន្នំ សមានតា’’តិអាទិ។ តស្សត្ថោ – ទ្វិន្នំ រូបវេទនានំ វិយ រូបបុគ្គលានំ សច្ចិកដ្ឋេន សមានតា តេសំ អញ្ញត្តស្ស ការណំ យុត្តំ ន ហោតិ។ អថ ខោ…បេ.… ឧបលព្ភនីយតាតិ ឥទញ្ច សំសន្ទនំ វិចារេតព្ពំ។ អយំ ហេត្ថ អធិប្បាយោ – យទិ សច្ចិកដ្ឋសាមញ្ញេន រូបបុគ្គលានំ ឧបលទ្ធិសាមញ្ញំ ឥច្ឆិតំ, តេនេវ នេសំ អញ្ញត្តម្បិ ឥច្ឆិតព្ពំ។ អថ បរមត្ថវោហារភេទតោ តេសំ អញ្ញត្តំ ន ឥច្ឆិតំ, តតោ ឯវ ឧបលទ្ធិសាមញ្ញម្បិ ន ឥច្ឆិតព្ពន្តិ។
28-36. Upaladdhisāmaññena aññattapucchā cāti iminā dvayampi uddharati upaladdhisāmaññena aññattapucchā, upaladdhisāmaññena pucchā cāti. Tattha pacchimaṃ sandhāyāha ‘‘dvinnaṃ samānatā’’tiādi. Tassattho – dvinnaṃ rūpavedanānaṃ viya rūpapuggalānaṃ saccikaṭṭhena samānatā tesaṃ aññattassa kāraṇaṃ yuttaṃ na hoti. Atha kho…pe… upalabbhanīyatāti idañca saṃsandanaṃ vicāretabbaṃ. Ayaṃ hettha adhippāyo – yadi saccikaṭṭhasāmaññena rūpapuggalānaṃ upaladdhisāmaññaṃ icchitaṃ, teneva nesaṃ aññattampi icchitabbaṃ. Atha paramatthavohārabhedato tesaṃ aññattaṃ na icchitaṃ, tato eva upaladdhisāmaññampi na icchitabbanti.
៣៧-៤៥. ឧបលទ្ធីតិ បុគ្គលស្ស ឧបលទ្ធិ វិជ្ជមានតា។ ‘‘បដិកម្មបញ្ចក’’ន្តិ វិញ្ញាយតីតិ យោជនា។
37-45. Upaladdhīti puggalassa upaladdhi vijjamānatā. ‘‘Paṭikammapañcaka’’nti viññāyatīti yojanā.
ឱបម្មសំសន្ទនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Opammasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
៧. ចតុក្កនយសំសន្ទនវណ្ណនា
7. Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā
៤៦-៥២. ឯកធម្មតោបីតិ សត្តបញ្ញាសាយ សច្ចិកដ្ឋេសុ ឯកធម្មតោបិ។ ឯតេន តតោ សព្ពតោបិ បុគ្គលស្ស អញ្ញត្តាននុជាននំ ទស្សេតិ។ តេនាហ អដ្ឋកថាយំ ‘‘សកលំ បរមត្ថសច្ចំ សន្ធាយា’’តិ។ រូបាទិឯកេកធម្មវសេន នានុយុញ្ជិតព្ពោ អវយវព្យតិរេកេន សមុទាយស្ស អភាវតោ។ យស្មា បន សមុទាយាវយវា ភិន្នសភាវា, តស្មា ‘‘សមុទាយតោ…បេ.… និគ្គហារហោ សិយា’’តិ បរវាទិនោ អាសង្កមាហ។ ឯតំ វចនោកាសន្តិ យទិបិ សត្តបញ្ញាសធម្មសមុទាយតោ បុគ្គលស្ស អញ្ញត្តំ ន ឥច្ឆតិ តព្ពិនិមុត្តស្ស សច្ចិកដ្ឋស្ស អភាវតោ, តទេកទេសតោ បនស្ស អនញ្ញត្តម្បិ ន ឥច្ឆតេវ។ ន ហិ សមុទាយោ អវយវោ ហោតីតិ។ តស្មា ‘‘តំ បដិក្ខិបតោ កិំ និគ្គហដ្ឋានន្តិ វត្តុំ មា លព្ភេថា’’តិ ទស្សេតុំ ‘‘អយញ្ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ រូបាទិធម្មប្បភេទវិភាគមុខេនេវ អនវសេសតោ បុគ្គលោតិ គហណាការទស្សនវសេន បវត្តោ បឋមវិកប្បោ, ទុតិយោ បន អវិភាគតោ បរមត្ថសច្ចភាវសាមញ្ញេនាតិ អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ វិកប្បានំ វិសេសោ។ ឥតីតិ វុត្តប្បការបរាមសនន្តិ អាហ ‘‘ឯវ’’ន្តិ។
46-52. Ekadhammatopīti sattapaññāsāya saccikaṭṭhesu ekadhammatopi. Etena tato sabbatopi puggalassa aññattānanujānanaṃ dasseti. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sakalaṃ paramatthasaccaṃ sandhāyā’’ti. Rūpādiekekadhammavasena nānuyuñjitabbo avayavabyatirekena samudāyassa abhāvato. Yasmā pana samudāyāvayavā bhinnasabhāvā, tasmā ‘‘samudāyato…pe… niggahāraho siyā’’ti paravādino āsaṅkamāha. Etaṃ vacanokāsanti yadipi sattapaññāsadhammasamudāyato puggalassa aññattaṃ na icchati tabbinimuttassa saccikaṭṭhassa abhāvato, tadekadesato panassa anaññattampi na icchateva. Na hi samudāyo avayavo hotīti. Tasmā ‘‘taṃ paṭikkhipato kiṃ niggahaṭṭhānanti vattuṃ mā labbhethā’’ti dassetuṃ ‘‘ayañcā’’tiādi vuttaṃ. Rūpādidhammappabhedavibhāgamukheneva anavasesato puggaloti gahaṇākāradassanavasena pavatto paṭhamavikappo, dutiyo pana avibhāgato paramatthasaccabhāvasāmaññenāti ayaṃ imesaṃ dvinnaṃ vikappānaṃ viseso. Itīti vuttappakāraparāmasananti āha ‘‘eva’’nti.
សភាវវិនិព្ភោគតោតិ សភាវេន វិនិព្ភុជ្ជិតព្ពតោ។ សភាវភិន្នោ ហិ ធម្មោ តទញ្ញធម្មតោ វិនិព្ភោគំ លភតិ។ តេនាហ ‘‘រូបតោ អញ្ញសភាគត្តា’’តិ។ រូបវជ្ជេតិ រូបធម្មវជ្ជេ ។ តីសុបីតិ ‘‘រូបស្មិំ បុគ្គលោ, អញ្ញត្រ រូបា, បុគ្គលស្មិំ រូប’’ន្តិ ឥមេសុ ឯវំ បវត្តេសុ តីសុបិ អនុយោគេសុ។ សាសនិកោ ឯវាយំ បុគ្គលវាទីតិ កត្វា អាហ ‘‘ន ហិ សោ សក្កាយទិដ្ឋិំ ឥច្ឆតី’’តិ។ ‘‘រូបវា’’តិ ឥមិនា រូបេន សកិញ្ចនតាវ ញាបីយតិ, ន រូបាយត្តវុត្តិតាតិ អាហ ‘‘អញ្ញត្រ រូបាតិ ឯត្ថ ច រូបវា បុគ្គលោតិ អយមត្ថោ សង្គហិតោ’’តិ។
Sabhāvavinibbhogatoti sabhāvena vinibbhujjitabbato. Sabhāvabhinno hi dhammo tadaññadhammato vinibbhogaṃ labhati. Tenāha ‘‘rūpato aññasabhāgattā’’ti. Rūpavajjeti rūpadhammavajje . Tīsupīti ‘‘rūpasmiṃ puggalo, aññatra rūpā, puggalasmiṃ rūpa’’nti imesu evaṃ pavattesu tīsupi anuyogesu. Sāsaniko evāyaṃ puggalavādīti katvā āha ‘‘na hi so sakkāyadiṭṭhiṃ icchatī’’ti. ‘‘Rūpavā’’ti iminā rūpena sakiñcanatāva ñāpīyati, na rūpāyattavuttitāti āha ‘‘aññatra rūpāti ettha ca rūpavā puggaloti ayamattho saṅgahito’’ti.
ចតុក្កនយសំសន្ទនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
និដ្ឋិតា ច សំសន្ទនកថាវណ្ណនា។
Niṭṭhitā ca saṃsandanakathāvaṇṇanā.
៨. លក្ខណយុត្តិវណ្ណនា
8. Lakkhaṇayuttivaṇṇanā
៥៤. លក្ខណយុត្តិកថាយំ ‘‘ឆលវសេន បន វត្តព្ពំ អាជានាហិ និគ្គហ’’ន្តិ បាឋោ គហេតព្ពោ។
54. Lakkhaṇayuttikathāyaṃ ‘‘chalavasena pana vattabbaṃ ājānāhi niggaha’’nti pāṭho gahetabbo.
លក្ខណយុត្តិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Lakkhaṇayuttivaṇṇanā niṭṭhitā.
៩. វចនសោធនវណ្ណនា
9. Vacanasodhanavaṇṇanā
៥៥-៥៩. បទទ្វយស្ស អត្ថតោ ឯកត្តេតិ បទទ្វយស្ស ឯកត្តត្ថេ សតីតិ អត្ថោ។ បរិកប្បវចនញ្ហេតំ ទោសទស្សនត្ថំ ‘‘ឯវំ សន្តេ អយំ ទោសោ’’តិ។ តយិទំ ឯកត្តំ ឧបលព្ភតិ ឯវាតិ បច្ឆិមបទាវធារណំ វេទិតព្ពំ។ ‘‘កេហិចិ បុគ្គលោ កេហិចិ ន បុគ្គលោ’’តិ ព្យភិចារទស្សនតោ បរេន ន សម្បដិច្ឆិតន្តិ កត្វា តមេវ អសម្បដិច្ឆិតត្តំ វិភាវេន្តោ ‘‘បុគ្គលស្ស ហី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អវិភជិតព្ពតន្តិ ‘‘ឧបលព្ភតិ ចា’’តិ ឯវំ អវិភជិតព្ពតំ។ វិភជិតព្ពតន្តិ ‘‘បុគ្គលោ ច តទញ្ញញ្ច ឧបលព្ភតី’’តិ ឯវំ វិភជិតព្ពតំ។ ឯតេន ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ ឯវា’’តិ បច្ឆិមបទាវធារណំ វេទិតព្ពំ, ន ‘‘បុគ្គលោ ឯវ ឧបលព្ភតី’’តិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ។ តំ វិភាគន្តិ យថាវុត្តំ វិភជិតព្ពាវិភជិតព្ពំ វិភាគំ វទតោ សកវាទិនោ, អញ្ញស្ស វា កស្សចិ។ ឯតស្សាតិ បរវាទិនោ ។ យថាវុត្តវិភាគន្តិ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ…បេ.… កេហិចិ ន បុគ្គលោ’’តិ ឯវំ បាឡិយំ វុត្តប្បការំ វិភាគំ។ យថាអាបាទិតេនាតិ ‘‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតីតិ បទទ្វយស្ស អត្ថតោ ឯកត្តេ’’តិអាទិនា អាបាទិតប្បការេន។ ន ភវិតព្ពន្តិ យទិបិ តេន បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ ឯវ វុច្ចតិ, ឧបលព្ភតីតិ បន បុគ្គលោ ឯវ ន វុច្ចតិ, អថ ខោ អញ្ញោបិ, តស្មា យថាវុត្តេន បសង្គេន ន ភវិតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘មគ្គិតព្ពោ ឯត្ថ អធិប្បាយោ’’តិ។
55-59. Padadvayassa atthato ekatteti padadvayassa ekattatthe satīti attho. Parikappavacanañhetaṃ dosadassanatthaṃ ‘‘evaṃ sante ayaṃ doso’’ti. Tayidaṃ ekattaṃ upalabbhati evāti pacchimapadāvadhāraṇaṃ veditabbaṃ. ‘‘Kehici puggalo kehici na puggalo’’ti byabhicāradassanato parena na sampaṭicchitanti katvā tameva asampaṭicchitattaṃ vibhāvento ‘‘puggalassa hī’’tiādimāha. Tattha avibhajitabbatanti ‘‘upalabbhati cā’’ti evaṃ avibhajitabbataṃ. Vibhajitabbatanti ‘‘puggalo ca tadaññañca upalabbhatī’’ti evaṃ vibhajitabbataṃ. Etena ‘‘puggalo upalabbhati evā’’ti pacchimapadāvadhāraṇaṃ veditabbaṃ, na ‘‘puggalo eva upalabbhatī’’ti imamatthaṃ dasseti. Taṃ vibhāganti yathāvuttaṃ vibhajitabbāvibhajitabbaṃ vibhāgaṃ vadato sakavādino, aññassa vā kassaci. Etassāti paravādino . Yathāvuttavibhāganti ‘‘puggalo upalabbhati…pe… kehici na puggalo’’ti evaṃ pāḷiyaṃ vuttappakāraṃ vibhāgaṃ. Yathāāpāditenāti ‘‘puggalo upalabbhatīti padadvayassa atthato ekatte’’tiādinā āpāditappakārena. Na bhavitabbanti yadipi tena puggalo upalabbhati eva vuccati, upalabbhatīti pana puggalo eva na vuccati, atha kho aññopi, tasmā yathāvuttena pasaṅgena na bhavitabbaṃ. Tenāha ‘‘maggitabbo ettha adhippāyo’’ti.
៦០. អត្ថតោ បុគ្គលោ នត្ថីតិ វុត្តំ ហោតិ អត្តសុញ្ញតាទស្សនេន អនត្តលក្ខណស្ស វិហិតត្តា។
60. Atthato puggalo natthīti vuttaṃ hoti attasuññatādassanena anattalakkhaṇassa vihitattā.
វចនសោធនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
១០. បញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា
10. Paññattānuyogavaṇṇanā
៦១-៦៦. រូបកាយាវិរហំ សន្ធាយ អាហ, ន រូបតណ្ហាសព្ភាវំ។ តថា សតិ អនេកន្តិកត្តា បដិក្ខិបិតព្ពមេវ សិយា, ន អនុជានិតព្ពន្តិ។ ‘‘អត្ថិតាយា’’តិ អាហាតិ សម្ពន្ធោ។ កាមីភាវស្ស អនេកន្តិកត្តា កស្សចិ កាមធាតូបបន្នស្ស កាមធាតុយា អាយត្តត្តាភាវតោ ច កទាចិ ភាវស្សេវាតិ យោជនា។
61-66. Rūpakāyāvirahaṃsandhāya āha, na rūpataṇhāsabbhāvaṃ. Tathā sati anekantikattā paṭikkhipitabbameva siyā, na anujānitabbanti. ‘‘Atthitāyā’’ti āhāti sambandho. Kāmībhāvassa anekantikattā kassaci kāmadhātūpapannassa kāmadhātuyā āyattattābhāvato ca kadāci bhāvassevāti yojanā.
៦៧. កាយានុបស្សនាយាតិ កាយានុបស្សនាទេសនាយ។ សា ហិ កាយកាយានុបស្សីនំ វិភាគគ្គហណស្ស ការណភូតា, កាយានុបស្សនា ឯវ វា។ ឯវំលទ្ធិកត្តាតិ អញ្ញោ កាយោ អញ្ញោ បុគ្គលោតិ ឯវំលទ្ធិកត្តា។ អាហច្ច ភាសិតន្តិ ឋានករណានិ អាហន្ត្វា កថិតំ, ភគវតា សាមំ ទេសិតន្តិ អត្ថោ។
67. Kāyānupassanāyāti kāyānupassanādesanāya. Sā hi kāyakāyānupassīnaṃ vibhāgaggahaṇassa kāraṇabhūtā, kāyānupassanā eva vā. Evaṃladdhikattāti añño kāyo añño puggaloti evaṃladdhikattā. Āhacca bhāsitanti ṭhānakaraṇāni āhantvā kathitaṃ, bhagavatā sāmaṃ desitanti attho.
បញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១១. គតិអនុយោគវណ្ណនា
11. Gatianuyogavaṇṇanā
៦៩-៧២. យានិស្ស សុត្តានិ និស្សាយ លទ្ធិ ឧប្បន្នា, តេសំ ទស្សនតោ បរតោ ‘‘តេន ហិ បុគ្គលោ សន្ធាវតី’’តិអាទិនា បាឡិ អាគតា, បុរតោ បន ‘‘ន វត្តព្ពំ បុគ្គលោ សន្ធាវតី’’តិអាទិនា, តស្មា វុត្តំ ‘‘ទស្សេន្តោ…បេ.… ភវិតព្ព’’ន្តិ។ ទស្សេត្វាតិ វា វត្តព្ពន្តិ ‘‘យានិស្ស…បេ.… តានិ ទស្សេត្វា ‘តេន ហិ បុគ្គលោ សន្ធាវតី’តិអាទិមាហា’’តិ វត្តព្ពន្តិ អត្ថោ។ ទស្សេន្តោតិ វា ឥទំ ទស្សនកិរិយាយ ន វត្តមានតាមត្តវចនំ, អថ ខោ តស្សា លក្ខណត្ថវចនំ, ហេតុភាវវចនំ វាតិ ន កោចិ ទោសោ។
69-72. Yānissa suttāni nissāya laddhi uppannā, tesaṃ dassanato parato ‘‘tena hi puggalo sandhāvatī’’tiādinā pāḷi āgatā, purato pana ‘‘na vattabbaṃ puggalo sandhāvatī’’tiādinā, tasmā vuttaṃ ‘‘dassento…pe… bhavitabba’’nti. Dassetvāti vā vattabbanti ‘‘yānissa…pe… tāni dassetvā ‘tena hi puggalo sandhāvatī’tiādimāhā’’ti vattabbanti attho. Dassentoti vā idaṃ dassanakiriyāya na vattamānatāmattavacanaṃ, atha kho tassā lakkhaṇatthavacanaṃ, hetubhāvavacanaṃ vāti na koci doso.
៩១. សោ វត្តព្ពោតិ សោ ជីវសរីរានំ អនញ្ញតាបជ្ជនាការោ វត្តព្ពោ, នត្ថីតិ អធិប្បាយោ។ ‘‘រូបី អត្តា’’តិ ឥមិស្សា លទ្ធិយា វសេន ‘‘យេន រូបសង្ខាតេន អត្តនោ សភាវភូតេន សរីរេន សទ្ធិំ គច្ឆតី’’តិ ឯវំ បន អត្ថេ សតិ សោ អាការោ វុត្តោ ឯវ ហោតិ, តថា ច សតិ ‘‘រូបំ បុគ្គលោតិ អននុញ្ញាតត្តា’’តិ ឯវម្បិ វត្តុំ ន សក្កា។ យស្មា បន ‘‘ឥធ សរីរនិក្ខេបា’’តិ អនន្តរំ វក្ខតិ, តស្មា ‘‘សោ វត្តព្ពោ’’តិ វុត្តំ។ និរយូបគស្ស បុគ្គលស្ស អន្តរាភវំ ន ឥច្ឆតីតិ ឥទំ បុរាតនានំ អន្តរាភវវាទីនំ វសេន វុត្តំ។ អធុនាតនា បន ‘‘ឧទ្ធំបាទោ តុ នារកោ’’តិ វទន្តា តស្សបិ អន្តរាភវំ ឥច្ឆន្តេវ, កេចិ បន អសញ្ញូបគានំ។ អរូបូបគានំ បន សព្ពេបិ ន ឥច្ឆន្តិ។ តត្ថ យេ ‘‘សញ្ញុប្បាទា ច បន តេ ទេវា តម្ហា កាយា ចវន្តី’’តិ សុត្តស្ស អត្ថំ មិច្ឆា គហេត្វា ចុតូបបាតកាលេសុ អសញ្ញីនំ សញ្ញា អត្ថីតិ អន្តរាភវតោវ អសញ្ញូបបត្តិំ ឥច្ឆន្តិ, តទញ្ញេសំ វសេន ‘‘សវេទនោ…បេ.… បដិក្ខិបតី’’តិ ទស្សេន្តោ ‘‘យេ បនា’’តិអាទិមាហ។ កេ បនេវំ ឥច្ឆន្តិ? សព្ពត្ថិវាទីសុ ឯកច្ចេ។
91. So vattabboti so jīvasarīrānaṃ anaññatāpajjanākāro vattabbo, natthīti adhippāyo. ‘‘Rūpī attā’’ti imissā laddhiyā vasena ‘‘yena rūpasaṅkhātena attano sabhāvabhūtena sarīrena saddhiṃ gacchatī’’ti evaṃ pana atthe sati so ākāro vutto eva hoti, tathā ca sati ‘‘rūpaṃ puggaloti ananuññātattā’’ti evampi vattuṃ na sakkā. Yasmā pana ‘‘idha sarīranikkhepā’’ti anantaraṃ vakkhati, tasmā ‘‘so vattabbo’’ti vuttaṃ. Nirayūpagassa puggalassa antarābhavaṃ na icchatīti idaṃ purātanānaṃ antarābhavavādīnaṃ vasena vuttaṃ. Adhunātanā pana ‘‘uddhaṃpādo tu nārako’’ti vadantā tassapi antarābhavaṃ icchanteva, keci pana asaññūpagānaṃ. Arūpūpagānaṃ pana sabbepi na icchanti. Tattha ye ‘‘saññuppādā ca pana te devā tamhā kāyā cavantī’’ti suttassa atthaṃ micchā gahetvā cutūpapātakālesu asaññīnaṃ saññā atthīti antarābhavatova asaññūpapattiṃ icchanti, tadaññesaṃ vasena ‘‘savedano…pe… paṭikkhipatī’’ti dassento ‘‘ye panā’’tiādimāha. Ke panevaṃ icchanti? Sabbatthivādīsu ekacce.
៩២. នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនេតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនេ ភវេ, អចិត្តុប្បាទេ វា សញ្ញា អត្ថីតិ ឥច្ឆន្តីតិ ន វត្តព្ពន្តិ សម្ពន្ធោ។ យតោ សោ សញ្ញាភវេន អសង្គហិតោ, ភវន្តរភាវេន ច សង្គហិតោ។
92. Nevasaññānāsaññāyataneti nevasaññānāsaññāyatane bhave, acittuppāde vā saññā atthīti icchantīti na vattabbanti sambandho. Yato so saññābhavena asaṅgahito, bhavantarabhāvena ca saṅgahito.
៩៣. ឥន្ធនុបាទានោ អគ្គិ វិយ ឥន្ធនេន រូបាទិឧបាទានោ បុគ្គលោ រូបាទិនា វិនា នត្ថីតិ ឯត្ថ អយមធិប្បាយវិភាវនា – យថា ន វិនា ឥន្ធនេន អគ្គិ បញ្ញាបីយតិ, ន ច តំ អញ្ញំ ឥន្ធនតោ សក្កា បដិជានិតុំ, នាបិ អនញ្ញំ។ យទិ ហិ អញ្ញំ សិយា, ន ឧណ្ហំ ឥន្ធនំ សិយា, អថ អនញ្ញំ, និទហិតព្ពំយេវ ទាហកំ សិយា, ឯវំ ន វិនា រូបាទីហិ បុគ្គលោ បញ្ញាបីយតិ, ន ច តេហិ អញ្ញោ, នាបិ អនញ្ញោ សស្សតុច្ឆេទភាវប្បសង្គតោតិ បរវាទិនោ អធិប្បាយោ។ តត្ថ យទិ អគ្គិន្ធនោបមា លោកវោហារេន វុត្តា, អបឡិត្តំ កដ្ឋាទិឥន្ធនំ និទហិតព្ពញ្ច, បឡិត្តំ ភាសុរុណ្ហំ អគ្គិទាហកញ្ច, តញ្ច ឱជដ្ឋមករូបំ បពន្ធវសេន បវត្តំ អនិច្ចំ សង្ខតំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ យទិ ឯវំ បុគ្គលោ រូបាទីហិ អញ្ញោ អនិច្ចោ ច អាបន្នោ, អថ បរមត្ថតោ ច, តស្មិំយេវ កដ្ឋាទិសញ្ញិតេ រូបសង្ខាតបឡិត្តេ យំ ឧសុមំ សោ អគ្គិ តំសហជាតានិ តីណិភូតានិ ឥន្ធនំ។ ឯវម្បិ សិទ្ធំ លក្ខណភេទតោ អគ្គិន្ធនានំ អញ្ញត្តន្តិ អគ្គិ វិយ ឥន្ធនតោ រូបាទីហិ អញ្ញោ បុគ្គលោ អនិច្ចោ ច អាបជ្ជតីតិ។
93. Indhanupādāno aggi viya indhanena rūpādiupādāno puggalo rūpādinā vinā natthīti ettha ayamadhippāyavibhāvanā – yathā na vinā indhanena aggi paññāpīyati, na ca taṃ aññaṃ indhanato sakkā paṭijānituṃ, nāpi anaññaṃ. Yadi hi aññaṃ siyā, na uṇhaṃ indhanaṃ siyā, atha anaññaṃ, nidahitabbaṃyeva dāhakaṃ siyā, evaṃ na vinā rūpādīhi puggalo paññāpīyati, na ca tehi añño, nāpi anañño sassatucchedabhāvappasaṅgatoti paravādino adhippāyo. Tattha yadi aggindhanopamā lokavohārena vuttā, apaḷittaṃ kaṭṭhādiindhanaṃ nidahitabbañca, paḷittaṃ bhāsuruṇhaṃ aggidāhakañca, tañca ojaṭṭhamakarūpaṃ pabandhavasena pavattaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ. Yadi evaṃ puggalo rūpādīhi añño anicco ca āpanno, atha paramatthato ca, tasmiṃyeva kaṭṭhādisaññite rūpasaṅkhātapaḷitte yaṃ usumaṃ so aggi taṃsahajātāni tīṇibhūtāni indhanaṃ. Evampi siddhaṃ lakkhaṇabhedato aggindhanānaṃ aññattanti aggi viya indhanato rūpādīhi añño puggalo anicco ca āpajjatīti.
គតិអនុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Gatianuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១២. ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា
12. Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā
៩៧. នីលគុណយោគតោ នីលោ, នីលោ ឯវ នីលកោ, តស្ស, អយំ បនស្ស នីលបញ្ញត្តិ នីលរូបុបាទានាតិ អាហ ‘‘នីលំ…បេ.… បញ្ញត្តី’’តិ។ ឯវំ បន បាឋេ ឋិតេ នីលំ ឧបាទាយ នីលោតិ កថមយំ បទុទ្ធារោតិ អាហ ‘‘នីលំ រូបំ…បេ.… ឯត្ថ យោ បុដ្ឋោ នីលំ ឧបាទាយ នីលោ’’តិ។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ វចនេ។ តទាទីសូតិ ‘‘បីតំ រូបំ ឧបាទាយា’’តិអាទិកំ អដ្ឋកថាយំ អាទិ-សទ្ទេន គហិតមេវ តទត្ថទស្សនវសេន គណ្ហាតិ។
97. Nīlaguṇayogato nīlo, nīlo eva nīlako, tassa, ayaṃ panassa nīlapaññatti nīlarūpupādānāti āha ‘‘nīlaṃ…pe… paññattī’’ti. Evaṃ pana pāṭhe ṭhite nīlaṃ upādāya nīloti kathamayaṃ paduddhāroti āha ‘‘nīlaṃ rūpaṃ…pe… ettha yo puṭṭho nīlaṃ upādāya nīlo’’ti. Etthāti etasmiṃ vacane. Tadādīsūti ‘‘pītaṃ rūpaṃ upādāyā’’tiādikaṃ aṭṭhakathāyaṃ ādi-saddena gahitameva tadatthadassanavasena gaṇhāti.
៩៨. វុត្តន្តិ ‘‘មគ្គកុសលោ’’តិអាទីសុ ឆេកដ្ឋំ សន្ធាយ វុត្តំ។ កុសលបញ្ញត្តិំ កុសលវោហារំ។
98. Vuttanti ‘‘maggakusalo’’tiādīsu chekaṭṭhaṃ sandhāya vuttaṃ. Kusalapaññattiṃ kusalavohāraṃ.
១១២. បុព្ពបក្ខំ ទស្សេត្វា ឧត្តរមាហាតិ បរវាទី បុព្ពបក្ខំ ទស្សេត្វា សកវាទិស្ស ឧត្តរមាហ។
112. Pubbapakkhaṃ dassetvā uttaramāhāti paravādī pubbapakkhaṃ dassetvā sakavādissa uttaramāha.
១១៥. ‘‘រូបំ រូបវា’’តិអាទិនយប្បវត្តំ បរវាទិវាទំ ភិន្ទិតុំ ‘‘យថា ន និគឡោ នេគឡិកោ’’តិអាទិនា សកវាទិវាទោ អារទ្ធោតិ អាហ ‘‘យស្ស រូបំ សោ រូបវាតិ ឧត្តរបក្ខេ វុត្តំ វចនំ ឧទ្ធរិត្វា’’តិ។
115. ‘‘Rūpaṃ rūpavā’’tiādinayappavattaṃ paravādivādaṃ bhindituṃ ‘‘yathā na nigaḷo negaḷiko’’tiādinā sakavādivādo āraddhoti āha ‘‘yassa rūpaṃ so rūpavāti uttarapakkhe vuttaṃ vacanaṃ uddharitvā’’ti.
១១៨. វិញ្ញាណនិស្សយភាវូបគមនន្តិ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស និស្សយភាវូបគមនំ។ តយិទំ វិសេសនំ ចក្ខុស្សាតិ ឥមិនាវ សិទ្ធន្តិ ន កតំ ទដ្ឋព្ពំ។
118. Viññāṇanissayabhāvūpagamananti cakkhuviññāṇassa nissayabhāvūpagamanaṃ. Tayidaṃ visesanaṃ cakkhussāti imināva siddhanti na kataṃ daṭṭhabbaṃ.
ឧបាទាបញ្ញត្តានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១៣. បុរិសការានុយោគវណ្ណនា
13. Purisakārānuyogavaṇṇanā
១២៣. កម្មានន្តិ កុសលាកុសលកម្មានំ។ តគ្គហណេនេវ ហិ តំតំកិច្ចករណីយេ កិរិយានម្បិ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ និប្ផាទកប្បយោជកភាវេនាតិ ការកការាបកភាវេន។
123. Kammānanti kusalākusalakammānaṃ. Taggahaṇeneva hi taṃtaṃkiccakaraṇīye kiriyānampi saṅgaho daṭṭhabbo. Nipphādakappayojakabhāvenāti kārakakārāpakabhāvena.
១២៥. កម្មការកស្ស បុគ្គលស្ស យោ អញ្ញោ បុគ្គលោ ការកោ។ តេនបីតិ ការកការកេនបិ។ តស្សាតិ ការកការកស្ស។ អញ្ញន្តិ អញ្ញំ កម្មំ។ ឯវន្តិ ឥមិនា វុត្តប្បការេន។ តេហិ តេហិ ការកេហិ បុគ្គលា វិយ អញ្ញានិ កម្មានិ ករីយន្តីតិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘កម្មវដ្ដស្ស អនុបច្ឆេទំ វទន្តី’’តិ។ ឯវំ សន្តេ បុគ្គលស្ស ការកោ, កម្មស្ស ការកោតិ អយំ វិភាគោ ឥធ អនាមដ្ឋោ ហោតិ, តថា ច សតិ ការកបរម្បរាយ វចនំ វិរុជ្ឈេយ្យាតិ អាហ ‘‘បុគ្គលស្ស…បេ.… វិចារេតព្ពមេត’’ន្តិ។ តស្ស ការកន្តិ បុគ្គលស្ស ការកំ។ ឥទញ្ចាតិ ន កេវលំ បុគ្គលការកស្ស កម្មការកតាបត្តិយេវ ទោសោ, អថ ខោ ឥទំ កម្មការកតាយ ការកបរម្បរាបជ្ជនម្បិ វិចារេតព្ពំ, ន យុជ្ជតីតិ អត្ថោ។ បុគ្គលានញ្ហិ បដិបាដិយា ការកភាវោ ការកបរម្បរា។
125. Kammakārakassa puggalassa yo añño puggalo kārako. Tenapīti kārakakārakenapi. Tassāti kārakakārakassa. Aññanti aññaṃ kammaṃ. Evanti iminā vuttappakārena. Tehi tehi kārakehi puggalā viya aññāni kammāni karīyantīti dasseti. Tenāha ‘‘kammavaṭṭassa anupacchedaṃ vadantī’’ti. Evaṃ sante puggalassa kārako, kammassa kārakoti ayaṃ vibhāgo idha anāmaṭṭho hoti, tathā ca sati kārakaparamparāya vacanaṃ virujjheyyāti āha ‘‘puggalassa…pe… vicāretabbameta’’nti. Tassa kārakanti puggalassa kārakaṃ. Idañcāti na kevalaṃ puggalakārakassa kammakārakatāpattiyeva doso, atha kho idaṃ kammakārakatāya kārakaparamparāpajjanampi vicāretabbaṃ, na yujjatīti attho. Puggalānañhi paṭipāṭiyā kārakabhāvo kārakaparamparā.
១៧០. ឯកោ អន្តោតិ ‘‘គាហោ’’តិ សស្សតគាហសង្ខាតោ អន្តោតិ អត្ថោ។
170. Eko antoti ‘‘gāho’’ti sassatagāhasaṅkhāto antoti attho.
១៧៦. សិយា អញ្ញោ, សិយា អនញ្ញោ, សិយា ន វត្តព្ពោ ‘‘អញ្ញោតិ វា អនញ្ញោតិ វា’’តិ , ឯវំ បវត្តនិគណ្ឋវាទសទិសត្តា សោ ឯវ ឯកោ នេវ សោ ហោតិ, ន អញ្ញោតិ លទ្ធិមត្តំ។ តេនាហ ‘‘ឥទំ បន នត្ថេវា’’តិ។ បរស្ស ឥច្ឆាវសេនេវាតិ បរវាទិនោ លទ្ធិវសេនេវ។ ឯកំ អនិច្ឆន្តស្សាតិ ឯកំ ‘‘សោ ករោតិ, សោ បដិសំវេទេតី’’តិ គហណំ សស្សតទិដ្ឋិភយេន បដិក្ខិបន្តស្ស ឥតរំ ឧច្ឆេទគ្គហណំ អាបន្នំ។ តញ្ច បដិក្ខិបន្តស្ស អញ្ញំ មិស្សកំ និច្ចានិច្ចគ្គហណំ, វិក្ខេបគ្គហណញ្ច អាបន្នំ។ ការកវេទកិច្ឆាយ ឋត្វាតិ ស្វេវ ការកោ វេទកោ ចាតិ ឥមស្មិំ អាទាយេ ឋត្វា។ តំតំអនិច្ឆាយាតិ តស្ស តស្ស វាទស្ស អសម្បដិច្ឆនេន។ អាបន្នវសេនបីតិ អាបន្នគាហវសេនបិ អយំ អនុយោគោ វុត្តោតិ យោជនា។ សព្ពេសំ អាបន្នត្តាតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សព្ពេសំ វិកប្បានំ អនុក្កមេន អាបន្នត្តា នាយមនុយោគោ កតោតិ យោជនា។ ឯកេកស្សេវាតិ តេសុ វិសុំ វិសុំ ឯកេកស្សេវ អាបន្នត្តា។ តន្តិវសេន បន តេ វិកប្បា ឯកជ្ឈំ ទស្សេត្វាតិ អធិប្បាយោ។ ឯកតោ យោជេតព្ពំ ចតុន្នម្បិ បញ្ហានំ ឯកតោ បុដ្ឋត្តា។
176. Siyā añño, siyā anañño, siyā na vattabbo ‘‘aññoti vā anaññoti vā’’ti , evaṃ pavattanigaṇṭhavādasadisattā so eva eko neva so hoti, na aññoti laddhimattaṃ. Tenāha ‘‘idaṃ pana natthevā’’ti. Parassa icchāvasenevāti paravādino laddhivaseneva. Ekaṃ anicchantassāti ekaṃ ‘‘so karoti, so paṭisaṃvedetī’’ti gahaṇaṃ sassatadiṭṭhibhayena paṭikkhipantassa itaraṃ ucchedaggahaṇaṃ āpannaṃ. Tañca paṭikkhipantassa aññaṃ missakaṃ niccāniccaggahaṇaṃ, vikkhepaggahaṇañca āpannaṃ. Kārakavedakicchāya ṭhatvāti sveva kārako vedako cāti imasmiṃ ādāye ṭhatvā. Taṃtaṃanicchāyāti tassa tassa vādassa asampaṭicchanena. Āpannavasenapīti āpannagāhavasenapi ayaṃ anuyogo vuttoti yojanā. Sabbesaṃ āpannattāti heṭṭhā vuttanayena sabbesaṃ vikappānaṃ anukkamena āpannattā nāyamanuyogo katoti yojanā. Ekekassevāti tesu visuṃ visuṃ ekekasseva āpannattā. Tantivasena pana te vikappā ekajjhaṃ dassetvāti adhippāyo. Ekato yojetabbaṃ catunnampi pañhānaṃ ekato puṭṭhattā.
បុរិសការានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Purisakārānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
កល្យាណវគ្គោ និដ្ឋិតោ។
Kalyāṇavaggo niṭṭhito.
១៤. អភិញ្ញានុយោគវណ្ណនា
14. Abhiññānuyogavaṇṇanā
១៩៣. វិកុព្ពតីតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ អាទិអត្ថោ, បការត្ថោ វា។ តេន ‘‘ទិព្ពាយ សោតធាតុយា សទ្ទំ សុណាតី’’តិអាទិកំ សង្គណ្ហាតិ។ អភិញ្ញានុយោគោ ទដ្ឋព្ពោតិ យោជនា។ តទភិញ្ញាវតោតិ អាសវក្ខយាភិញ្ញាវតោ។ អរហតោ សាធនន្តិ អរហតោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន បុគ្គលត្តាភាវសាធនំ។ តព្ភាវស្សាតិ អរហត្តស្ស។ អរហត្តធារានញ្ហិ ខន្ធា នាម បុគ្គលត្តំ តស្សបិ ហោតីតិ។
193. Vikubbatīti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā. Tena ‘‘dibbāya sotadhātuyā saddaṃ suṇātī’’tiādikaṃ saṅgaṇhāti. Abhiññānuyogo daṭṭhabboti yojanā. Tadabhiññāvatoti āsavakkhayābhiññāvato. Arahato sādhananti arahato saccikaṭṭhaparamatthena puggalattābhāvasādhanaṃ. Tabbhāvassāti arahattassa. Arahattadhārānañhi khandhā nāma puggalattaṃ tassapi hotīti.
អភិញ្ញានុយោគវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhiññānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
១៥-១៨. ញាតកានុយោគាទិវណ្ណនា
15-18. Ñātakānuyogādivaṇṇanā
២០៩. តតិយកោដិភូតស្សាតិ តតិយកោដិសភាវស្ស សង្ខតាសង្ខតវិនិមុត្តសភាវស្ស។ សភាវស្សាតិ ច សភាវធម្មស្ស។ លទ្ធិំ និគូហិត្វាតិ បុគ្គលោ នេវ សង្ខតោ, នាសង្ខតោតិ លទ្ធិំ អវិភាវេត្វា។
209. Tatiyakoṭibhūtassāti tatiyakoṭisabhāvassa saṅkhatāsaṅkhatavinimuttasabhāvassa. Sabhāvassāti ca sabhāvadhammassa. Laddhiṃ nigūhitvāti puggalo neva saṅkhato, nāsaṅkhatoti laddhiṃ avibhāvetvā.
ញាតកានុយោគាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ñātakānuyogādivaṇṇanā niṭṭhitā.
១៩. បដិវេធានុយោគាទិវណ្ណនា
19. Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā
២១៨. បជាននំ នាម ន ហោតិ និព្ពិទាទីនំ អប្បច្ចយត្តា។ បរិច្ឆេទនសមត្ថតញ្ច ទស្សេតីតិ សម្ពន្ធោ។
218. Pajānanaṃ nāma na hoti nibbidādīnaṃ appaccayattā. Paricchedanasamatthatañca dassetīti sambandho.
២២៨. សហរូបភាវោ រូបេន សមង្គិតា, វិនារូបភាវោ តតោ វិនិស្សដតាតិ តទុភយំ រូបស្ស អព្ភន្តរគមនំ ពហិនិក្ខមនញ្ច ហោតិ។ តស្មា តំ ទ្វយំ សហរូបភាវវិនារូបភាវានំ លក្ខណវចនន្តិ វុត្តំ។
228. Saharūpabhāvo rūpena samaṅgitā, vinārūpabhāvo tato vinissaṭatāti tadubhayaṃ rūpassa abbhantaragamanaṃ bahinikkhamanañca hoti. Tasmā taṃ dvayaṃ saharūpabhāvavinārūpabhāvānaṃ lakkhaṇavacananti vuttaṃ.
២៣៧. ឱឡារិកោតិ ថូលោ។ អាហិតោ អហំ មានោ ឯត្ថាតិ អត្តា, អត្តភាវោ។ សោ ឯវ យថាសកំ កម្មុនា បដិលភិតព្ពតោ បដិលាភោ។ បទទ្វយេនបិ កាមាវចរត្តភាវោ កថិតោ។ មនោមយោ អត្តបដិលាភោ រូបាវចរត្តភាវោ។ សោ ហិ ឈានមនេន និព្ពត្តត្តា មនោមយោ។ អរូបោ អត្តបដិលាភោតិ អរូបាវចរត្តភាវោ។ សោ ហិ រូបេន អមិស្សិតត្តា អរូបោតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ‘‘អត្តា’’តិ បន ជីវេ លោកវោហារោ និរុឡ្ហោ, អសតិបិ ជីវេ តថានិរុឡ្ហំ លោកវោហារំ គហេត្វា សម្មាសម្ពុទ្ធាបិ វោហរន្តីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥតិ ឥមា លោកស្ស សមញ្ញា, យាហិ តថាគតោ វោហរតី’’តិ វត្វា ឥទានិ យថា វោហរន្តិ, តំ បការំ វិភាវេន្តោ ‘‘អបរាមស’’ន្តិអាទិមាហ។
237. Oḷārikoti thūlo. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, attabhāvo. So eva yathāsakaṃ kammunā paṭilabhitabbato paṭilābho. Padadvayenapi kāmāvacarattabhāvo kathito. Manomayo attapaṭilābho rūpāvacarattabhāvo. So hi jhānamanena nibbattattā manomayo. Arūpo attapaṭilābhoti arūpāvacarattabhāvo. So hi rūpena amissitattā arūpoti evamettha attho veditabbo. ‘‘Attā’’ti pana jīve lokavohāro niruḷho, asatipi jīve tathāniruḷhaṃ lokavohāraṃ gahetvā sammāsambuddhāpi voharantīti dassento ‘‘iti imā lokassa samaññā, yāhi tathāgato voharatī’’ti vatvā idāni yathā voharanti, taṃ pakāraṃ vibhāvento ‘‘aparāmasa’’ntiādimāha.
បច្ចត្តសាមញ្ញលក្ខណវសេនាតិ កក្ខឡផុសនាទិសលក្ខណវសេន អនិច្ចតាទិសាមញ្ញលក្ខណវសេន ច។ ឥមិនាតិ ‘‘បច្ចត្តសាមញ្ញលក្ខណវសេនា’’តិអាទិនា វុត្តេន បរមត្ថតោ បុគ្គលាភាវវចនេន ។ ឥតោ បុរិមាតិ តត្ថ តត្ថ សកវាទិបដិក្ខេបាទិវិភាវនវសេន បវត្តា ឥតោ អត្ថសំវណ្ណនតោ បុរិមា។ ឥមិនាតិ វា ‘‘យថា រូបាទយោ ធម្មា’’តិអាទិនា អដ្ឋកថាយំ វុត្តវចនេន។ យថា ចាតិ ឯត្ថ ច-សទ្ទោ សមុច្ចយត្ថោ។ តេន សមញ្ញានតិធាវនំ សម្បិណ្ឌេតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា បរាមាសោ ច ន ហោតិ ជនបទនិរុត្តិយា អភិនិវិសិតព្ពតោ, យថា ច សមញ្ញាតិធាវនំ ន ហោតិ, ឯវំ ឥតោ បុរិមា ច អត្ថវណ្ណនា យោជេតព្ពា។ សមញ្ញាតិធាវនេ ហិ សតិ សព្ពលោកវោហារូបច្ឆេទោ សិយាតិ។
Paccattasāmaññalakkhaṇavasenāti kakkhaḷaphusanādisalakkhaṇavasena aniccatādisāmaññalakkhaṇavasena ca. Imināti ‘‘paccattasāmaññalakkhaṇavasenā’’tiādinā vuttena paramatthato puggalābhāvavacanena . Ito purimāti tattha tattha sakavādipaṭikkhepādivibhāvanavasena pavattā ito atthasaṃvaṇṇanato purimā. Imināti vā ‘‘yathā rūpādayo dhammā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttavacanena. Yathā cāti ettha ca-saddo samuccayattho. Tena samaññānatidhāvanaṃ sampiṇḍeti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā parāmāso ca na hoti janapadaniruttiyā abhinivisitabbato, yathā ca samaññātidhāvanaṃ na hoti, evaṃ ito purimā ca atthavaṇṇanā yojetabbā. Samaññātidhāvane hi sati sabbalokavohārūpacchedo siyāti.
តស្មា សច្ចន្តិ យស្មា តត្ថ បរមត្ថាការំ អនារោបេត្វា សមញ្ញំ នាតិធាវន្តោ កេវលំ លោកសម្មុតិយាវ វោហរតិ, តស្មា សច្ចំ បរេសំ អវិសំវាទនតោ។ តថការណន្តិ តថោ អវិតថោ ធម្មសភាវោ ការណំ បវត្តិហេតុ ឯតស្សាតិ តថការណំ, បរមត្ថវចនំ, អវិបរីតធម្មសភាវវិសយន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ធម្មានំ តថតាយ បវត្ត’’ន្តិ។
Tasmā saccanti yasmā tattha paramatthākāraṃ anāropetvā samaññaṃ nātidhāvanto kevalaṃ lokasammutiyāva voharati, tasmā saccaṃ paresaṃ avisaṃvādanato. Tathakāraṇanti tatho avitatho dhammasabhāvo kāraṇaṃ pavattihetu etassāti tathakāraṇaṃ, paramatthavacanaṃ, aviparītadhammasabhāvavisayanti attho. Tenāha ‘‘dhammānaṃ tathatāya pavatta’’nti.
បដិវេធានុយោគាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā niṭṭhitā.
បុគ្គលកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Puggalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / កថាវត្ថុបាឡិ • Kathāvatthupāḷi / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. បុគ្គលកថា • 1. Puggalakathā
