Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ಮಹಾವಗ್ಗೋ

    Mahāvaggo

    ೧. ಪುಗ್ಗಲಕಥಾ

    1. Puggalakathā

    ೧. ಸುದ್ಧಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ

    1. Suddhasaccikaṭṭho

    ೧. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕವಣ್ಣನಾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ೧. ತತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾತಿ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾ। ಆಮನ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಜಾನನಾ। ಕಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ಪುಚ್ಛಾ, ಕಸ್ಸ ಪಟಿಜಾನನಾತಿ? ಅಸುಕಸ್ಸಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಭಗವತಾ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಲದ್ಧೀನಂ ವಿಸೋಧನತ್ಥಂ ತನ್ತಿವಸೇನ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾ। ಸಾ ಥೇರೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ತನ್ತಿವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಥೇರೋ ಯತ್ತಕಾ ಏತ್ಥ ವಾದಮಗ್ಗಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತತ್ತಕೇಹಿ ವಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ವಾದೇನ ವಿಗ್ಗಾಹಿಕಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಪನ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಕಥಾನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುಖಾವಧಾರಣತ್ಥಂ ಸಕವಾದೀಪುಚ್ಛಾ, ಪರವಾದೀಪುಚ್ಛಾ, ಸಕವಾದೀಪಟಿಞ್ಞಾ, ಪರವಾದೀಪಟಿಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ।

    1. Tattha puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti ayaṃ pucchā. Āmantāti ayaṃ paṭijānanā. Kassa panāyaṃ pucchā, kassa paṭijānanāti? Asukassāti na vattabbā. Bhagavatā hi imasmiṃ pakaraṇe nānappakārānaṃ laddhīnaṃ visodhanatthaṃ tantivasena mātikā ṭhapitā. Sā therena satthārā dinnanaye ṭhatvā tantivasena vibhattā. Na hi thero yattakā ettha vādamaggā dassitā, tattakehi vādīhi saddhiṃ vādena viggāhikakathaṃ kathesi. Evaṃ santepi pana tāsaṃ tāsaṃ kathānaṃ atthassa sukhāvadhāraṇatthaṃ sakavādīpucchā, paravādīpucchā, sakavādīpaṭiññā, paravādīpaṭiññāti evaṃ vibhāgaṃ dassetvāva atthavaṇṇanaṃ karissāma.

    ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾತಿ ಹಿ ಅಯಂ ಸಕವಾದೀಪುಚ್ಛಾ। ತಾಯ ‘‘ಯೇ ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕಾ ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋ, ತೇ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಕೇ ಪನ ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋತಿ? ಸಾಸನೇ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಚೇವ ಸಮಿತಿಯಾ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಬಹೂ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ। ತತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅತ್ತಾ, ಸತ್ತೋ ಜೀವೋ। ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋತಿ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ವಿಯ ಅಭೂತಾಕಾರೇನ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಭೂತಟ್ಠೋ। ಪರಮತ್ಥೋತಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಉತ್ತಮತ್ಥೋ। ಉಭಯೇನಾಪಿ ಯೋ ಪರತೋ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನ, ರೂಪಞ್ಚ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಿಧೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಭೇದೋ ದಸ್ಸಿತೋ । ಯಥಾ ಸೋ ಭೂತೇನ ಸಭಾವಟ್ಠೇನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಏವಂ ತವ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪರವಾದೀ ಆಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪಟಿಜಾನನಞ್ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಆಮ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಆಮೋ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನನಂ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ಆಗತಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸೋ ಹಿ ಯಂ ತಂ ಪರತೋ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ಆಗತಂ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸಚ್ಚವಾದೀ ನ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರೋ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ, ನಾಪಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಸದೇವಕಂ ಪನ ಲೋಕಂ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋ ತೇನ ವುತ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ, ಸೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನೇವ ಅತ್ಥೀತಿ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ।

    Puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti hi ayaṃ sakavādīpucchā. Tāya ‘‘ye atthi puggaloti evaṃladdhikā puggalavādino, te evaṃ pucchitabbā’’ti dīpeti. Ke pana puggalavādinoti? Sāsane vajjiputtakā ceva samitiyā ca bahiddhā ca bahū aññatitthiyā. Tattha puggaloti attā, satto jīvo. Upalabbhatīti paññāya upagantvā labbhati, ñāyatīti attho. Saccikaṭṭhaparamatthenāti ettha saccikaṭṭhoti māyāmarīciādayo viya abhūtākārena aggahetabbo bhūtaṭṭho. Paramatthoti anussavādivasena aggahetabbo uttamattho. Ubhayenāpi yo parato ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthena, rūpañca upalabbhatī’’tiādinā khandhāyatanadhātuindriyavasena sattapaññāsavidho dhammappabhedo dassito . Yathā so bhūtena sabhāvaṭṭhena upalabbhati, evaṃ tava puggalo upalabbhatīti pucchati. Paravādī āmantāti paṭijānāti. Paṭijānanañhi katthaci ‘‘āma, bhante’’ti āgacchati, katthaci ‘‘āmo’’ti paṭijānanaṃ āgacchati. Idha pana ‘‘āmantā’’ti āgataṃ. Tatrāyaṃ adhippāyo – so hi yaṃ taṃ parato vuttaṃ bhagavatā – ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti suttaṃ āgataṃ, taṃ gahetvā yasmā pana bhagavā saccavādī na visaṃvādanapurekkhāro vācaṃ bhāsati, nāpi anussavādivasena dhammaṃ deseti, sadevakaṃ pana lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti, tasmā yo tena vutto ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti, so saccikaṭṭhaparamattheneva atthīti laddhiṃ gahetvā ‘‘āmantā’’ti paṭijānāti.

    ಅಥಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಲೇಸವಚನಸ್ಸ ಛಲವಾದಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಅದದಮಾನೋ ಸಕವಾದೀ ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಪರತೋ ‘‘ಸಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ಸಙ್ಖತೋ ಅಸಙ್ಖತೋ, ಸಸ್ಸತೋ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಸನಿಮಿತ್ತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿದೀಪಿತೋ ರೂಪಾದಿಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸವಿಧೋ ಧಮ್ಮಪ್ಪಭೇದೋ ಆಗತೋ; ನ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚವಸೇನ, ನಾಪಿ ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅತ್ತನೋ ಪನ ಭೂತತಾಯ ಏವ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ, ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ಚ ಪರಮತ್ಥೋ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ ಪರಮತ್ಥೋ, ತತೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾ’’ತಿ।

    Athassa tādisassa lesavacanassa chalavādassa okāsaṃ adadamāno sakavādī yo saccikaṭṭhotiādimāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – yvāyaṃ parato ‘‘sappaccayo appaccayo, saṅkhato asaṅkhato, sassato, asassato sanimitto animitto’’ti evaṃ paridīpito rūpādisattapaññāsavidho dhammappabhedo āgato; na sammutisaccavasena, nāpi anussavādivasena gahetabbo. Attano pana bhūtatāya eva saccikaṭṭho, attapaccakkhatāya ca paramattho. Taṃ sandhāyāha – ‘‘yo saccikaṭṭho paramattho, tato so puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti.

    ತತೋತಿ ಕರಣವಚನಮೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ರುಪ್ಪನಾದಿಭೇದೇನ ವಾ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಿಭೇದೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ತೇನಾಕಾರೇನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ? ನ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇತಿ ಅವಜಾನನಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೋ ಹಿ ತಥಾರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಅವಜಾನಾತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಪದಚ್ಛೇದೋ – ‘ನ ಹಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ’ತಿ, ನ ಹಿ ಏವನ್ತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏವಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tatoti karaṇavacanametaṃ, tasmā tena saccikaṭṭhaparamatthena so puggalo upalabbhatīti ayamettha attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ruppanādibhedena vā sappaccayādibhedena vā ākārena yo saccikaṭṭhaparamattho upalabbhati, kiṃ te puggalopi tenākārena upalabbhatīti? Na hevaṃ vattabbeti avajānanā paravādissa. So hi tathārūpaṃ puggalaṃ anicchanto avajānāti. Tatrāyaṃ padacchedo – ‘na hi evaṃ vattabbe’ti, na hi evantipi vaṭṭati. Dvinnampi evaṃ na vattabboti attho.

    ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹನ್ತಿ ಸಕವಾದಿವಚನಂ। ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಪುರಿಮಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಛಿಮಾ ನವತ್ತಬ್ಬಪಟಿಞ್ಞಾ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಚ ಪುರಿಮಾ ನ ಸನ್ಧಿಯತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ನಿಗ್ಗಹಂ ಪತ್ತೋ। ತಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ದೋಸಂ ಅಪರಾಧಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ಆಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ಠಪನಾಯ ಚೇವ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಾಪನಾರೋಪನಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಹಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಯದಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸಚೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ತಾವ ಪರವಾದೀಪಕ್ಖಸ್ಸ ಠಪನತೋ ನಿಗ್ಗಹಪಾಪನಾರೋಪನಾನಂ ಲಕ್ಖಣಭೂತಾ ಅನುಲೋಮಠಪನಾ ನಾಮ। ತೇನ ವತ ರೇತಿಆದಿ ಅನುಲೋಮಪಕ್ಖೇ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಾಪಿತತ್ತಾ ಅನುಲೋಮಪಾಪನಾ ನಾಮ। ತತ್ಥ ತೇನಾತಿ ಕಾರಣವಚನಂ। ವತಾತಿ ಓಕಪ್ಪನವಚನಂ। ರೇತಿ ಆಮನ್ತನವಚನಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ತೇನ, ರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವತ, ರೇ ಹಮ್ಭೋ, ಭದ್ರಮುಖ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ। ಯಂ ತತ್ಥ ವದೇಸೀತಿಆದಿ ಅನುಲೋಮಪಕ್ಖೇ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಆರೋಪಿತತ್ತಾ ಅನುಲೋಮರೋಪನಾ ನಾಮ। ಯಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿಪದಂ ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಇದಂ ತೇ’ತಿ ಆಹರಿತಬ್ಬಂ। ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಪರತೋ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಏತಂ ಆಗತಮೇವ।

    Ājānāhi niggahanti sakavādivacanaṃ. Yasmā te purimāya vattabbapaṭiññāya pacchimā navattabbapaṭiññā, pacchimāya ca purimā na sandhiyati, tasmāpi niggahaṃ patto. Taṃ niggahaṃ dosaṃ aparādhaṃ sampaṭicchāhīti attho. Evaṃ niggahaṃ ājānāpetvā idāni taṃ ṭhapanāya ceva anulomapaṭilomato pāpanāropanānañca vasena pākaṭaṃ karonto hañci puggalotiādimāha. Tattha hañci puggalo upalabbhatīti yadi puggalo upalabbhati, sace puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti attho. Ayaṃ tāva paravādīpakkhassa ṭhapanato niggahapāpanāropanānaṃ lakkhaṇabhūtā anulomaṭhapanā nāma. Tena vata retiādi anulomapakkhe niggahassa pāpitattā anulomapāpanā nāma. Tattha tenāti kāraṇavacanaṃ. Vatāti okappanavacanaṃ. Reti āmantanavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – tena, re vattabbe vata, re hambho, bhadramukha, tena kāraṇena vattabboyevāti. Yaṃ tattha vadesītiādi anulomapakkhe niggahassa āropitattā anulomaropanā nāma. Yaṃ tassa pariyosāne micchātipadaṃ tassa purato idaṃ te’ti āharitabbaṃ. Idaṃ te micchāti ayañhettha attho. Parato ca pāḷiyaṃ etaṃ āgatameva.

    ನೋ ಚೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬೇತಿಆದಿ ‘‘ನ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಪಕ್ಖಸ್ಸ ಠಪಿತತ್ತಾ ಪಟಿಲೋಮತೋ ನಿಗ್ಗಹಪಾಪನಾರೋಪನಾನಂ ಲಕ್ಖಣಭೂತಾ ಪಟಿಲೋಮಠಪನಾ ನಾಮ। ನೋ ಚ ವತ ರೇತಿಆದಿ ಪಟಿಲೋಮಪಕ್ಖೇ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಾಪಿತತ್ತಾ ಪಟಿಲೋಮಪಾಪನಾ ನಾಮ। ಪುನ ಯಂ ತತ್ಥ ವದೇಸೀತಿಆದಿ ಪಟಿಲೋಮಪಕ್ಖೇ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಆರೋಪಿತತ್ತಾ ಪಟಿಲೋಮರೋಪನಾ ನಾಮ। ಇಧಾಪಿ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿಪದಸ್ಸ ಪುರತೋ ಇದಂ ತೇತಿ ಆಹರಿತಬ್ಬಮೇವ। ಪರತೋಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।

    No ce pana vattabbetiādi ‘‘na hevaṃ vattabbe’’ti paṭikkhittapakkhassa ṭhapitattā paṭilomato niggahapāpanāropanānaṃ lakkhaṇabhūtā paṭilomaṭhapanā nāma. No ca vata retiādi paṭilomapakkhe niggahassa pāpitattā paṭilomapāpanā nāma. Puna yaṃ tattha vadesītiādi paṭilomapakkhe niggahassa āropitattā paṭilomaropanā nāma. Idhāpi pariyosāne micchātipadassa purato idaṃ teti āharitabbameva. Paratopi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.

    ತತ್ರಾಯಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯದಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನ, ತೇನ ವತ ಭೋ ಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನ ತತ್ಥ ವದೇಸಿ ‘‘ವತ್ತಬ್ಬೋ ಖೋ ಪುರಿಮಪಞ್ಹೇ ‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’ತಿ, ನೋ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೋ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ‘ತತೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’’ತಿ, ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಏವಂ ತಾವ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಪನಾಪಾಪನಾರೋಪನಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅಥ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ‘‘ತತೋ ಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ, ಪುರಿಮಪಞ್ಹೇಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋವ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವದೇಸಿ ‘‘ವತ್ತಬ್ಬೋ ಖೋ ಪುರಿಮಪಞ್ಹೇ ‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’ತಿ, ನೋ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೋ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ‘ತತೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’’ತಿ, ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಏವಂ ಪಟಿಲೋಮತೋ ಠಪನಾಪಾಪನಾರೋಪನಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಮೇತಂ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಚ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಚತುನ್ನಂ ಪಾಪನಾರೋಪನಾನಞ್ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿಕಂ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಂ ನಾಮ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನುಲೋಮತೋ ಪಾಪನಾರೋಪನಾಹಿ ಏಕೋ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಾಪನಾರೋಪನಾಹಿ ಏಕೋತಿ ದ್ವೇ ನಿಗ್ಗಹಾ ಕತಾ। ‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹ’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ಪನೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಠಮಂ ವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಠಮಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಆರೋಪಿತತ್ತಾ ಏಕೋವಾಯಂ ನಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪಠಮೋ ನಿಗ್ಗಹೋ।

    Tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya saṅkhepattho – yadi puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthena, tena vata bho so upalabbhatīti vattabbo. Yaṃ pana tattha vadesi ‘‘vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhatī’’’ti, idaṃ te micchāti evaṃ tāva anulomato ṭhapanāpāpanāropanā honti. Atha na vattabbo dutiyapañhe ‘‘tato so upalabbhatī’’ti, purimapañhepi na vattabbova. Yaṃ panettha vadesi ‘‘vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhatī’’’ti, idaṃ te micchāti evaṃ paṭilomato ṭhapanāpāpanāropanā honti. Evametaṃ niggahassa ca anulomapaṭilomato catunnaṃ pāpanāropanānañca vuttattā upalabbhatītiādikaṃ anulomapañcakaṃ nāma. Ettha ca kiñcāpi anulomato pāpanāropanāhi eko, paṭilomato pāpanāropanāhi ekoti dve niggahā katā. ‘Ājānāhi niggaha’nti etasseva panettha puggalo upalabbhatīti paṭhamaṃ vādaṃ nissāya paṭhamassa niggahassa dvīhākārehi āropitattā ekovāyaṃ niggahoti paṭhamo niggaho.

    ೨. ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚನೀಕನಯೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಕವಾದೀ ಯಥಾ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಪಲಬ್ಭನೀಯತೋ ಆಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪುನ ಇತರೋ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಾನಿ ವಾ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾಪಿ ಏವಮಾಹ। ಸಕವಾದೀ ‘ಪುಗ್ಗಲೋ’ತಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾಪಿ ನ ಹೇವನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    2. Idāni paccanīkanayo hoti. Tattha pucchā paravādissa. So hi ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti gahitattā ‘‘nupalabbhatī’’ti asampaṭicchanto evaṃ pucchati. Sakavādī yathā rūpādidhammā upalabbhanti, evaṃ anupalabbhanīyato āmantāti paṭijānāti. Puna itaro attanā adhippetaṃ saccikaṭṭhaṃyeva sandhāya yo saccikaṭṭhotiādimāha. Sammutisaccaparamatthasaccāni vā ekato katvāpi evamāha. Sakavādī ‘puggalo’ti upādāpaññattisabbhāvatopi dvinnaṃ saccānaṃ ekato katvā pucchitattāpi na hevanti paṭikkhipati.

    ಇದಾನಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೇನ ಪಠಮಂ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚವಸೇನ ನುಪಲಬ್ಭನೀಯತಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಾ, ಪಚ್ಛಾ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚವಸೇನ ವೋಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ಪರವಾದೀ ಪನ ‘ನುಪಲಬ್ಭತೀ’ತಿ ವಚನಸಾಮಞ್ಞಮತ್ತಂ ಛಲವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಂ ತಯಾ ಪಠಮಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತನ್ತಿ ಭಣ್ಡನಸ್ಸ ಪಟಿಭಣ್ಡನಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಕತಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಆಜಾನಾಹಿ ಪಟಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ। ಇದಾನಿ ಯಥಾಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೇ ಸಕವಾದಿನಾ ವಾದಟ್ಠಪನಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಾಪನಾರೋಪನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹೋ ಪಾಕಟೋ ಕತೋ, ಏವಂ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಠಪನಾ ನಾಮ ಪರವಾದೀಪಕ್ಖಸ್ಸ ಠಪನತೋ ‘‘ಅಯಂ ತವ ದೋಸೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಠಪನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣಂ, ಪಾಪನಾರೋಪನಾಹಿ ಪನಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಪಾಪನಾರೋಪನಾನಂ ವಸೇನ ಚತೂಹಾಕಾರೇಹಿ। ಪಟಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಪಟಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಂ ನಾಮಾತಿ ಏಕಂ ಚತುಕ್ಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Idāni kiñcāpi tena paṭhamaṃ paramatthasaccavasena nupalabbhanīyatā sampaṭicchitā, pacchā sammutisaccavasena vomissakavasena vā paṭikkhittā. Paravādī pana ‘nupalabbhatī’ti vacanasāmaññamattaṃ chalavādaṃ nissāya yaṃ tayā paṭhamaṃ paṭiññātaṃ, taṃ pacchā paṭikkhittanti bhaṇḍanassa paṭibhaṇḍanaṃ viya attano katassa niggahakammassa paṭikammaṃ karonto ājānāhi paṭikammanti āha. Idāni yathāssa anulomapañcake sakavādinā vādaṭṭhapanaṃ katvā anulomapaṭilomato pāpanāropanāhi niggaho pākaṭo kato, evaṃ paṭikammaṃ pākaṭaṃ karonto hañci puggalotiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttanayeneva atthato veditabbaṃ. Yasmā panettha ṭhapanā nāma paravādīpakkhassa ṭhapanato ‘‘ayaṃ tava doso’’ti dassetuṃ ṭhapanamattameva hoti, na niggahassa vā paṭikammassa vā pākaṭabhāvakaraṇaṃ, pāpanāropanāhi panassa pākaṭakaraṇaṃ hoti. Tasmā idaṃ anulomapaṭilomato pāpanāropanānaṃ vasena catūhākārehi. Paṭikammassa katattā paṭikammacatukkaṃ nāmāti ekaṃ catukkaṃ veditabbaṃ.

    ೩. ಏವಂ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯ್ವಾಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೇ ಸಕವಾದಿನಾ ನಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ, ತಸ್ಸ ತಮೇವ ಛಲವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದುಕ್ಕಟಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತ್ವಞ್ಚೇ ಪನ ಮಞ್ಞಸೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತ್ವಂ ಚೇ ಪನ ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಯದಿ ತ್ವಂ ಮಞ್ಞಸಿ। ವತ್ತಬ್ಬೇ ಖೋತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚನೀಕೇ ಆಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ । ನೋ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೇತಿ ಇದಂ ಪನ ನ ಹೇವಾತಿ ಅವಜಾನನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ತವ ತತ್ಥಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ತ್ವಂಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಕ್ಖೇ – ‘‘ಹೇವಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತನ್ತಿ ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ। ಹೇವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇತಿ ಪುನ ನ ಹೇವಾತಿ ಅವಜಾನನ್ತೋ ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅಥ ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾತಿ ಅಥೇವಂ ನಿಗ್ಗಹಾರಹಂ ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮ। ಸುನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಚ ಹೋಸೀತಿ ಸಕೇನ ಮತೇನ ನಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಚ ಭವಸಿ।

    3. Evaṃ paṭikammaṃ katvā idāni yvāssa anulomapañcake sakavādinā niggaho kato, tassa tameva chalavādaṃ nissāya dukkaṭabhāvaṃ dassento tvañce pana maññasītiādimāha. Tattha tvaṃ ce pana maññasīti yadi tvaṃ maññasi. Vattabbe khoti idaṃ paccanīke āmantāti paṭiññaṃ sandhāya vuttaṃ . No ca vattabbeti idaṃ pana na hevāti avajānanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tena tava tatthāti tena kāraṇena tvaṃyeva tasmiṃ nupalabbhatīti pakkhe – ‘‘hevaṃ paṭijānantanti āmantā’’ti evaṃ paṭijānanto. Hevaṃ niggahetabbeti puna na hevāti avajānanto evaṃ niggahetabbo. Atha taṃ niggaṇhāmāti athevaṃ niggahārahaṃ taṃ niggaṇhāma. Suniggahito ca hosīti sakena matena niggahitattā suniggahito ca bhavasi.

    ಏವಮಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹಞ್ಚೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಠಪನಾಪಾಪನಾರೋಪನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಇದಂ ತವ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಛಲವಾದೇನ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ನಿಗ್ಗಹಚತುಕ್ಕಂ ನಾಮ।

    Evamassa niggahetabbabhāvaṃ dassetvā idāni taṃ niggaṇhanto hañcītiādimāha. Tattha ṭhapanāpāpanāropanā heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Pariyosāne pana idaṃ te micchāti idaṃ tava vacanaṃ micchā hotīti attho. Idaṃ chalavādena catūhi ākārehi niggahassa katattā niggahacatukkaṃ nāma.

    ೪. ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಇದಾನಿ ‘‘ಯದಿ ಅಯಂ ಮಯಾ ತವ ಮತೇನ ಕತೋ ನಿಗ್ಗಹೋ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹೋ, ಯೋ ಮಮ ತಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೇ ಕತೋ ನಿಗ್ಗಹೋ, ಸೋಪಿ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಏಸೇ ಚೇ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಿತೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಏಸೇ ಚೇ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಿತೇತಿ ಏಸೋ ಚೇ ತವ ವಾದೋ ಮಯಾ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಿತೋ। ಅಥ ವಾ ಏಸೋ ಚೇ ತವ ಮಯಾ ಕತೋ ನಿಗ್ಗಹೋ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹೋ। ಹೇವಮೇವಂ ತತ್ಥ ದಕ್ಖಾತಿ ತತ್ಥಾಪಿ ತಯಾ ಮಮ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತೇ ನಿಗ್ಗಹೇ ಏವಮೇವಂ ಪಸ್ಸ। ಇದಾನಿ ಯ್ವಾಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಕವಾದಿನಾ ನಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ, ತಂ ‘‘ವತ್ತಬ್ಬೇ ಖೋ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ಅನಿಗ್ಗಹಭಾವಂ ಉಪನೇನ್ತೋ ನೋ ಚ ಮಯಂ ತಯಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನೋ ಚ ಮಯಂ ತಯಾ ತತ್ಥ ಹೇತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯಾತಿಆದೀಸು ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ತಯಾ ಮಮ ಕತೋ ನಿಗ್ಗಹೋ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಯಂ ತಯಾ ತತ್ಥ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೇ ಆಮನ್ತಾತಿ ಏತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಾ ಪುನ ನ ಹೇವಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಕತೇಪಿ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋಯೇವ। ಏವಂ ಅನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಸಿ, ಈದಿಸೇನ ಪನ ನಿಗ್ಗಹೇನ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಮಯಂ ಹೋಮ।

    4. Evaṃ niggahaṃ katvāpi idāni ‘‘yadi ayaṃ mayā tava matena kato niggaho dunniggaho, yo mama tayā heṭṭhā anulomapañcake kato niggaho, sopi dunniggaho’’ti dassento ese ce dunniggahitetiādimāha. Tattha ese ce dunniggahiteti eso ce tava vādo mayā dunniggahito. Atha vā eso ce tava mayā kato niggaho dunniggaho. Hevamevaṃ tattha dakkhāti tatthāpi tayā mama heṭṭhā kate niggahe evamevaṃ passa. Idāni yvāssa heṭṭhā sakavādinā niggaho kato, taṃ ‘‘vattabbe kho’’tiādivacanena dassetvā puna taṃ niggahaṃ aniggahabhāvaṃ upanento no ca mayaṃ tayātiādimāha. Tattha no ca mayaṃ tayā tattha hetāya paṭiññāyātiādīsu ayamattho – yasmā so tayā mama kato niggaho dunniggaho, tasmā mayaṃ tayā tattha anulomapañcake āmantāti etāya paṭiññāya evaṃ paṭijānantā puna na hevāti paṭikkhepe katepi ‘‘ājānāhi niggaha’’nti evaṃ na niggahetabboyeva. Evaṃ aniggahetabbampi maṃ niggaṇhāsi, īdisena pana niggahena dunniggahitā mayaṃ homa.

    ಇದಾನಿ ಯಂ ನಿಗ್ಗಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಚ ಹೋಮಾ’’ತಿ ಅವೋಚ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ॰… ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿಆಹ। ಏವಮಿದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಚತೂಹಿ ಪಾಪನಾರೋಪನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಉಪನೀತತ್ತಾ ಉಪನಯನಚತುಕ್ಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ।

    Idāni yaṃ niggahaṃ sandhāya ‘‘dunniggahitā ca homā’’ti avoca, taṃ dassetuṃ hañci puggalo…pe… idaṃ te micchātiāha. Evamidaṃ anulomapaṭilomato catūhi pāpanāropanāhi niggahassa upanītattā upanayanacatukkaṃ nāma hoti.

    ೫. ಇದಾನಿ ‘‘ನ ಹೇವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ನಿಗ್ಗಮನಚತುಕ್ಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ನ ಹೇವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇತಿ ಯಥಾಹಂ ತಯಾ ನಿಗ್ಗಹಿತೋ, ನ ಹಿ ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏತಸ್ಸ ಹಿ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಭಾವೋ ಮಯಾ ಸಾಧಿತೋ। ತೇನ ಹೀತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ, ಯಸ್ಮಾ ಏಸ ನಿಗ್ಗಹೋ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಮಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಸಿ ಹಞ್ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ॰… ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾತಿ, ಇದಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ತವ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಹಿ ಯೇ ಕತೇ ನಿಗ್ಗಹೇತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಇದಂ ಮಿಚ್ಛಾ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಯೋ ತಯಾ ನಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ, ಸೋ ದುಕ್ಕಟೋ। ಯಂ ಮಯಾ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತದೇವ ಸುಕತಂ। ಯಾಪಿ ಚೇಸಾ ಪಟಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಾದಿವಸೇನ ಕಥಾಮಗ್ಗಸಮ್ಪಟಿಪಾದನಾ ಕತಾ, ಸಾಪಿ ಸುಕತಾ। ಏವಮೇತಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿಕಾನಂ ಪಟಿಕಮ್ಮನಿಗ್ಗಹೋಪನಯನನಿಗ್ಗಮನಚತುಕ್ಕಾನಂ ವಸೇನ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕಪಞ್ಚಕಂ ನಾಮ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸಕವಾದಿನೋ ಪುಬ್ಬಪಕ್ಖೇ ಸತಿ ಪರವಾದಿನೋ ವಚನಸಾಮಞ್ಞಮತ್ತೇನ ಛಲವಾದೇನ ಜಯೋ ಹೋತಿ।

    5. Idāni ‘‘na hevaṃ niggahetabbe’’tiādikaṃ niggamanacatukkaṃ nāma hoti. Tattha na hevaṃ niggahetabbeti yathāhaṃ tayā niggahito, na hi evaṃ niggahetabbo. Etassa hi niggahassa dunniggahabhāvo mayā sādhito. Tena hīti tena kāraṇena, yasmā esa niggaho dunniggaho, tasmā yaṃ maṃ niggaṇhāsi hañci puggalo…pe… idaṃ te micchāti, idaṃ niggaṇhanaṃ tava micchāti attho. Tena hi ye kate niggaheti yena kāraṇena idaṃ micchā, tena kāraṇena yo tayā niggaho kato, so dukkaṭo. Yaṃ mayā paṭikammaṃ kataṃ, tadeva sukataṃ. Yāpi cesā paṭikammacatukkādivasena kathāmaggasampaṭipādanā katā, sāpi sukatā. Evametaṃ puggalo upalabbhatītiādikassa anulomapañcakassa nupalabbhatītiādikānaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānaṃ vasena anulomapaccanīkapañcakaṃ nāma niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Ettāvatā sakavādino pubbapakkhe sati paravādino vacanasāmaññamattena chalavādena jayo hoti.

    ೨. ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ

    2. Paccanīkānulomavaṇṇanā

    ೬. ಇದಾನಿ ಯಥಾ ಪರವಾದಿನೋ ಪುಬ್ಬಪಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಕವಾದಿನೋ ಧಮ್ಮೇನೇವ ತಥೇನ ಸುಜಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ವಾದುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಂ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚನೀಕೇ ಪುಚ್ಛಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ, ರೂಪಾದಿಭೇದಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಸುದ್ಧಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಂ ವಾ ಪರಮತ್ಥಮಿಸ್ಸಕಂ ವಾ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಂ ಸನ್ಧಾಯ ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋತಿ ಪುನ ಅನುಯೋಗೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ, ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ನವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ವಾ ಅನುಯೋಗಸ್ಸ ಸಂಕಿಣ್ಣತ್ತಾ ನ ಹೇವನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ವಚನಸಾಮಞ್ಞಮತ್ತೇನ ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಏವಮಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ದುತಿಯವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದುತಿಯೋ ನಿಗ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ತೇನ ಛಲೇನ ನಿಗ್ಗಹೋ ಆರೋಪಿತೋ।

    6. Idāni yathā paravādino pubbapakkhe sati sakavādino dhammeneva tathena sujayo hoti, tathā vāduppattiṃ dassetuṃ puggalo nupalabbhatīti paccanīkānulomapañcakaṃ āraddhaṃ. Tattha paccanīke pucchā paravādissa, rūpādibhedaṃ saccikaṭṭhaparamatthaṃ sandhāya paṭiññā sakavādissa. Suddhasammutisaccaṃ vā paramatthamissakaṃ vā sammutisaccaṃ sandhāya yo saccikaṭṭhoti puna anuyogo paravādissa, sammutivasena nupalabbhatīti navattabbattā missakavasena vā anuyogassa saṃkiṇṇattā na hevanti paṭikkhepo sakavādissa. Paṭiññātaṃ paṭikkhipatīti vacanasāmaññamattena ājānāhi niggahantiādivacanaṃ paravādissa. Evamayaṃ puggalo nupalabbhatīti dutiyavādaṃ nissāya dutiyo niggaho hotīti veditabbo. Evaṃ tena chalena niggaho āropito.

    ೭-೧೦. ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಅತ್ತನೋ ವಾದೇ ಜಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅನುಲೋಮನಯೇ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಲದ್ಧಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ಅದತ್ವಾ ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಪುನ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ತತೋ ಪರಂ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಅತ್ತನೋ ಜಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆಜಾನಾಹಿ ಪಟಿಕಮ್ಮನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಕವಾದೀವಚನಮೇವ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಟಿಕಮ್ಮನಿಗ್ಗಹೋಪನಯನನಿಗ್ಗಮನಚತುಕ್ಕಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಮಿದಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದೀನಂ ಪಟಿಕಮ್ಮನಿಗ್ಗಹೋಪನಯನನಿಗ್ಗಮನಚತುಕ್ಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಂ ನಾಮ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ। ಏವಮೇತಾನಿ ಪಠಮಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೇ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚಕಾನಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಪಞ್ಚಕೇ ಪರವಾದಿಸ್ಸ ಸಕವಾದಿನಾ ಕತೋ ನಿಗ್ಗಹೋ ಸುನಿಗ್ಗಹೋ। ಸಕವಾದಿಸ್ಸ ಪನ ಪರವಾದಿನಾ ಛಲವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸಾಧಿತೋ ಜಯೋ ದುಜ್ಜಯೋ। ದುತಿಯಪಞ್ಚಕೇ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ ಪರವಾದಿನಾ ಕತೋ ನಿಗ್ಗಹೋ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹೋ। ಪರವಾದಿಸ್ಸ ಪನ ಸಕವಾದಿನಾ ಧಮ್ಮವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸಾಧಿತೋ ಜಯೋ ಸುಜಯೋತಿ ಪಠಮಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ। ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    7-10. Idāni dhammena samena attano vāde jayaṃ dassetuṃ anulomanaye pucchā sakavādissa, attano laddhiṃ nissāya paṭiññā paravādissa. Laddhiyā okāsaṃ adatvā paramatthavasena puna anuyogo sakavādissa, paramatthavasena puggalassa abhāvato paṭikkhepo paravādissa. Tato paraṃ dhammena samena attano jayadassanatthaṃ ājānāhi paṭikammantiādi sabbaṃ sakavādīvacanameva hoti. Tattha sabbesaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānaṃ heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo. Evamidaṃ puggalo nupalabbhatītiādikassa paccanīkapañcakassa upalabbhatītiādīnaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānañca vasena paccanīkānulomapañcakaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hoti. Evametāni paṭhamasaccikaṭṭhe dve pañcakāni niddiṭṭhāni. Tattha purimapañcake paravādissa sakavādinā kato niggaho suniggaho. Sakavādissa pana paravādinā chalavādaṃ nissāya paṭikammaṃ katvā attanā sādhito jayo dujjayo. Dutiyapañcake sakavādissa paravādinā kato niggaho dunniggaho. Paravādissa pana sakavādinā dhammavādaṃ nissāya paṭikammaṃ katvā attanā sādhito jayo sujayoti paṭhamasaccikaṭṭho. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ನಿಗ್ಗಹೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ, ಸುದ್ಧೋ ಪಠಮಪಞ್ಚಕೇ।

    ‘‘Niggaho paravādissa, suddho paṭhamapañcake;

    ಅಸುದ್ಧೋ ಪನ ತಸ್ಸೇವ, ಪಟಿಕಮ್ಮಜಯೋ ತಹಿಂ॥

    Asuddho pana tasseva, paṭikammajayo tahiṃ.

    ‘‘ನಿಗ್ಗಹೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಅಸುದ್ಧೋ ದುತಿಯಪಞ್ಚಕೇ।

    ‘‘Niggaho sakavādissa, asuddho dutiyapañcake;

    ವಿಸುದ್ಧೋ ಪನ ತಸ್ಸೇವ, ಪಟಿಕಮ್ಮಜಯೋ ತಹಿಂ॥

    Visuddho pana tasseva, paṭikammajayo tahiṃ.

    ‘‘ತಸ್ಮಾ ದ್ವೀಸುಪಿ ಠಾನೇಸು, ಜಯೋವ ಸಕವಾದಿನೋ।

    ‘‘Tasmā dvīsupi ṭhānesu, jayova sakavādino;

    ಧಮ್ಮೇನ ಹಿ ಜಯೋ ನಾಮ, ಅಧಮ್ಮೇನ ಕುತೋ ಜಯೋ॥

    Dhammena hi jayo nāma, adhammena kuto jayo.

    ‘‘ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೇ ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಪಞ್ಚಕದ್ವಯಮಣ್ಡಿತೇ।

    ‘‘Saccikaṭṭhe yathā cettha, pañcakadvayamaṇḍite;

    ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮವಸೇನೇವ, ವುತ್ತೋ ಜಯಪರಾಜಯೋ॥

    Dhammādhammavaseneva, vutto jayaparājayo.

    ‘‘ಇತೋ ಪರೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು, ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೇಸು ಪಣ್ಡಿತೋ।

    ‘‘Ito paresu sabbesu, saccikaṭṭhesu paṇḍito;

    ಏವಮೇವ ವಿಭಾವೇಯ್ಯ, ಉಭೋ ಜಯಪರಾಜಯೇ’’ತಿ॥

    Evameva vibhāveyya, ubho jayaparājaye’’ti.

    ೨. ಓಕಾಸಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ

    2. Okāsasaccikaṭṭho

    ೧. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕವಣ್ಣನಾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ೧೧. ಏವಂ ಸುದ್ಧಿಕಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಅಪರೇಹಿ ಓಕಾಸಾದೀಹಿ ನಯೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರೇತುಂ ಪುನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಪುನ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸರೀರಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾದೋಸಞ್ಚ ‘ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರ’ನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜನದೋಸಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕಪಞ್ಚಕೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಾಠೋ ಪನ ಸಙ್ಖಿತ್ತೋ । ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸರೀರಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸರೀರತೋ ಬಹಿ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚನೀಕೇ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಠಮಂ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅವಜಾನಾತೀತಿ ಛಲವಾದಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।

    11. Evaṃ suddhikasaccikaṭṭhaṃ vitthāretvā idāni tameva aparehi okāsādīhi nayehi vitthāretuṃ puna puggalo upalabbhatītiādi āraddhaṃ. Tattha pucchā sakavādissa, paṭiññā paravādissa. Puna sabbatthāti sarīraṃ sandhāya anuyogo sakavādissa, rūpasmiṃ attānaṃ samanupassanādosañca ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’nti āpajjanadosañca disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesamettha anulomapaccanīkapañcake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Pāṭho pana saṅkhitto . Tattha yasmā sarīraṃ sandhāya ‘‘sabbattha na upalabbhatī’’ti vutte sarīrato bahi upalabbhatīti āpajjati. Tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissa, paṭhamaṃ anujānitvā pacchā avajānātīti chalavādassa vasena paṭikammaṃ paravādissa. Sesaṃ pākaṭameva.

    ೩. ಕಾಲಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ

    3. Kālasaccikaṭṭho

    ೧. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕವಣ್ಣನಾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ೧೨. ದುತಿಯನಯೇ ಸಬ್ಬದಾತಿ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಜಾತಿಕಾಲಞ್ಚ ಧರಮಾನಪರಿನಿಬ್ಬುತಕಾಲಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಸ್ವೇವ ಖತ್ತಿಯೋ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿಆದೀನಂ ಆಪತ್ತಿದೋಸಞ್ಚ ಧರಮಾನಪರಿನಿಬ್ಬುತಾನಂ ವಿಸೇಸಾಭಾವದೋಸಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ಪಠಮನಯೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ।

    12. Dutiyanaye sabbadāti purimapacchimajātikālañca dharamānaparinibbutakālañca sandhāya anuyogo sakavādissa, sveva khattiyo so brāhmaṇotiādīnaṃ āpattidosañca dharamānaparinibbutānaṃ visesābhāvadosañca disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ paṭhamanaye vuttasadisameva.

    ೪. ಅವಯವಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ

    4. Avayavasaccikaṭṭho

    ೧. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕವಣ್ಣನಾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ೧೩. ತತಿಯನಯೇ ಸಬ್ಬೇಸೂತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದೀನಿ ಸನ್ಧಾಯ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾ, ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಾತಿಆದಿದೋಸಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ।

    13. Tatiyanaye sabbesūti khandhāyatanādīni sandhāya anuyogo sakavādissa, rūpasmiṃ attā, cakkhusmiṃ attātiādidosabhayena paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ tādisamevāti.

    ಓಕಾಸದಿಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಾದಿ

    Okāsadisaccikaṭṭhādi

    ೨. ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ

    2. Paccanīkānulomavaṇṇanā

    ೧೪. ಏವಮೇತಾನಿ ತೀಣಿ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕಪಞ್ಚಕೇ ಅನುಲೋಮಮತ್ತವಸೇನೇವ ತಾವ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೇ ಪಚ್ಚನೀಕಮತ್ತವಸೇನೇವ ಭಾಜೇತುಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಗತೇ ಪಚ್ಚನೀಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಸ್ಸ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಗತೇ ಅನುಲೋಮೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸುದ್ಧಿಕಸ್ಸ ಚೇವ ಇಮೇಸಞ್ಚ ತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಾನಂ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೇ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ವಸೇನ ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮುಖಾ ನಾಮ ವಾದಯುತ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಾ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಮುಖೇ ಏಕೇಕಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಕನಿಗ್ಗಹೋತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಲಿಖಿಯತಿ। ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    14. Evametāni tīṇi anulomapaccanīkapañcake anulomamattavaseneva tāva paṭipāṭiyā bhājetvā puna paccanīkānulomapañcake paccanīkamattavaseneva bhājetuṃ puggalo nupalabbhatītiādi āraddhaṃ. Tattha anulomapañcakassa pāḷiyaṃ saṅkhipitvā āgate paccanīke vuttanayeneva paccanīkassa ca pāḷiyaṃ saṅkhipitvā āgate anulome vuttanayeneva attho veditabbo. Ettāvatā suddhikassa ceva imesañca tiṇṇanti catunnaṃ saccikaṭṭhānaṃ ekekasmiṃ saccikaṭṭhe anulomapaccanīkassa paccanīkānulomassa cāti dvinnaṃ dvinnaṃ paccanīkānaṃ vasena ayaṃ aṭṭhamukhā nāma vādayutti niddiṭṭhā hotīti veditabbā. Yā ekekasmiṃ mukhe ekekassa niggahassa vasena aṭṭhakaniggahoti pāḷiyaṃ likhiyati. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ಏವಂ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಪಞ್ಹೇ, ಪಞ್ಚಕದ್ವಯಭೇದತೋ।

    ‘‘Evaṃ catubbidhe pañhe, pañcakadvayabhedato;

    ಏಸಾ ಅಟ್ಠಮುಖಾ ನಾಮ, ವಾದಯುತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾ॥

    Esā aṭṭhamukhā nāma, vādayutti pakāsitā.

    ‘‘ಅಟ್ಠೇವ ನಿಗ್ಗಹಾ ತತ್ಥ, ಚತ್ತಾರೋ ತೇಸು ಧಮ್ಮಿಕಾ।

    ‘‘Aṭṭheva niggahā tattha, cattāro tesu dhammikā;

    ಅಧಮ್ಮಿಕಾ ಚ ಚತ್ತಾರೋ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಕವಾದಿನೋ।

    Adhammikā ca cattāro, sabbattha sakavādino;

    ಜಯೋ ಪರಾಜಯೋ ಚೇವ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪರವಾದಿನೋ’’ತಿ॥

    Jayo parājayo ceva, sabbattha paravādino’’ti.

    ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೫. ಸುದ್ಧಿಕಸಂಸನ್ದನವಣ್ಣನಾ

    5. Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā

    ೧೭-೨೭. ಇದಾನಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಞ್ಚಾತಿ ಯಥಾ ರೂಪಂ ಪರಮತ್ಥತೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ತಥೇವ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಯದಿ ತೇ ರೂಪಂ ವಿಯ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ, ರೂಪತೋ ವೇದನಾದೀನಂ ವಿಯ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾಪಿ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಸಮಯಸುತ್ತವಿರೋಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ। ಧಮ್ಮತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಭೇದಸ್ಸ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಕವಾದೀಪಕ್ಖಮೂಲಕೇ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕೇ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಪಟಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಾದೀನಿ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾನಿ। ಪರವಾದೀಪಕ್ಖಮೂಲಕೇಪಿ ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮೇ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಪಟಿಲೋಮಪಞ್ಚಕಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಪಟಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕಾದೀನಿ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ‘‘ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತೇನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಂ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥವಸೇನ ಉಪಲಬ್ಭನೀಯತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಭಿನ್ನಂ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾತಿ ಅನುಯೋಗೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ, ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಾನಂ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಪಞ್ಹಸ್ಸ ಠಪನೀಯತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಮಿಧಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ।

    17-27. Idāni rūpādīhi saddhiṃ saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ hoti. Tattha rūpañcāti yathā rūpaṃ paramatthato upalabbhati, kiṃ te puggalopi tatheva upalabbhatīti sandhāya pucchā sakavādissa, atthi puggaloti vacanamattaṃ gahetvā paṭiññā paravādissa. Yadi te rūpaṃ viya paramatthato puggalo atthi, rūpato vedanādīnaṃ viya puggalassāpi aññattaṃ āpajjatīti anuyogo sakavādissa, samayasuttavirodhaṃ disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ atthato pākaṭameva. Dhammato panettha sattapaññāsabhedassa saccikaṭṭhaparamatthassa vasena sakavādīpakkhamūlake anulomapaccanīke sattapaññāsa anulomapañcakāni dassitāni. Paṭikammacatukkādīni saṅkhittāni. Paravādīpakkhamūlakepi paccanīkānulome sattapaññāsa paṭilomapañcakāni dassitāni. Paṭikammacatukkādīni saṅkhittāni. Tattha ‘‘vuttaṃ bhagavatā’’ti vacanamattena puggalassa atthitaṃ rūpassa ca saccikaṭṭhaparamatthavasena upalabbhanīyataṃ dassetvā ubhinnaṃ aññattaṃ paṭijānāpanatthaṃ vuttaṃ bhagavatāti anuyogo paravādissa, sammutiparamatthānaṃ ekattanānattapañhassa ṭhapanīyattā paṭikkhepo sakavādissa. Sesamidhāpi atthato pākaṭamevāti.

    ಸುದ್ಧಿಕಸಂಸನ್ದನವಣ್ಣನಾ।

    Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā.

    ೬. ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನವಣ್ಣನಾ

    6. Opammasaṃsandanavaṇṇanā

    ೨೮-೩೬. ಇದಾನಿ ರೂಪಾದೀಹೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಓಪಮ್ಮವಸೇನ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ರೂಪವೇದನಾನಂ ಉಪಲದ್ಧಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅಞ್ಞತ್ತಪುಚ್ಛಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲರೂಪಾನಂ ಉಪಲದ್ಧಿಸಾಮಞ್ಞಪುಚ್ಛಾ ಚಾತಿ ಪುಚ್ಛಾದ್ವಯಮ್ಪಿ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಉಭೋಪಿ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಪರವಾದಿನಾ ಅನುಞ್ಞಾತೇನ ಉಪಲದ್ಧಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ರೂಪವೇದನಾನಂ ವಿಯ ರೂಪಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಇತರಸ್ಸ। ಸೇಸಮಿಧಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ। ಧಮ್ಮತೋ ಪನೇತ್ಥ ರೂಪಮೂಲಕಾದೀನಂ ಚಕ್ಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಸಕವಾದೀಪಕ್ಖೇ ವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ನವ ನಿಗ್ಗಹಪಞ್ಚಕಸತಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಕಥಂ? ಖನ್ಧೇಸು ತಾವ ರೂಪಮೂಲಕೇ ಚಕ್ಕೇ ಚತ್ತಾರಿ, ತಥಾ ವೇದನಾದಿಮೂಲಕೇಸೂತಿ ವೀಸತಿ। ಆಯತನೇಸು ಚಕ್ಖಾಯತನಮೂಲಕೇ ಚಕ್ಕೇ ಏಕಾದಸ, ತಥಾ ಸೇಸೇಸೂತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಸತಂ। ಧಾತೂಸು ಚಕ್ಖುಧಾತುಮೂಲಕೇ ಚಕ್ಕೇ ಸತ್ತರಸ, ತಥಾ ಸೇಸೇಸೂತಿ ಛಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ಸತಾನಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇ ಚಕ್ಕೇ ಏಕವೀಸತಿ, ತಥಾ ಸೇಸೇಸೂತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಾನಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ನವ ನಿಗ್ಗಹಪಞ್ಚಕಸತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।

    28-36. Idāni rūpādīheva saddhiṃ opammavasena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ hoti. Tattha rūpavedanānaṃ upaladdhisāmaññena aññattapucchā ca puggalarūpānaṃ upaladdhisāmaññapucchā cāti pucchādvayampi sakavādissa, ubhopi paṭiññā paravādissa. Paravādinā anuññātena upaladdhisāmaññena rūpavedanānaṃ viya rūpapuggalānaṃ aññattānuyogo sakavādissa, paṭikkhepo itarassa. Sesamidhāpi atthato pākaṭameva. Dhammato panettha rūpamūlakādīnaṃ cakkānañca vasena sakavādīpakkhe vīsādhikāni nava niggahapañcakasatāni dassitāni. Kathaṃ? Khandhesu tāva rūpamūlake cakke cattāri, tathā vedanādimūlakesūti vīsati. Āyatanesu cakkhāyatanamūlake cakke ekādasa, tathā sesesūti dvattiṃsasataṃ. Dhātūsu cakkhudhātumūlake cakke sattarasa, tathā sesesūti chādhikāni tīṇi satāni. Indriyesu cakkhundriyamūlake cakke ekavīsati, tathā sesesūti dvāsaṭṭhādhikāni cattāri satāni. Evaṃ sabbānipi vīsādhikāni nava niggahapañcakasatāni honti.

    ೩೭-೪೫. ಪರವಾದೀಪಕ್ಖೇಪಿ ರೂಪಂ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅನುಲೋಮವಸೇನೇವ ರೂಪವೇದನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತ್ತಪಟಿಞ್ಞಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪುನ ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸುತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛಲವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೂಪಾದೀಹಿ ಉಪಲದ್ಧಿಸಾಮಞ್ಞಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗೋ ಕತೋ। ಸೇಸಮಿಧಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಧಮ್ಮತೋಪಿ ಸಕವಾದೀಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ನವ ಪಟಿಕಮ್ಮಪಞ್ಚಕಸತಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ।

    37-45. Paravādīpakkhepi rūpaṃ upalabbhatīti anulomavaseneva rūpavedanādīnaṃ aññattapaṭiññaṃ kāretvā puna atthi puggaloti suttaṃ nissāya chalavasena puggalassa rūpādīhi upaladdhisāmaññaṃ āropetvā aññattānuyogo kato. Sesamidhāpi atthato uttānameva. Dhammatopi sakavādīpakkhe vuttanayena vīsādhikāni nava paṭikammapañcakasatāni dassitāni.

    ರೂಪಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಓಪಮ್ಮವಸೇನ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಂ।

    Rūpādīhi saddhiṃ opammavasena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ.

    ೭. ಚತುಕ್ಕನಯಸಂಸನ್ದನವಣ್ಣನಾ

    7. Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā

    ೪೬-೫೨. ಇದಾನಿ ಯಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ; ರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತೇನ ವಾ, ಅಞ್ಞತ್ರ ವಾ ರೂಪಾದೀಹಿ, ರೂಪಾದೀನಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಯೇನ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಚತುಕ್ಕನಯೇನ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಂ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಭಯೇನ ನ ಹೇವಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ, ನಿಗ್ಗಹಾರೋಪನಂ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಯುತ್ತಂ, ನನು ರೂಪಂ ವೇದನಾತಿ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಮೇವಾತಿ? ಆಮ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ। ತಂ ಪನ ರೂಪತೋ ವೇದನಾಯ ಅಞ್ಞಸಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ, ನ ಅಞ್ಞತ್ತಾಭಾವತೋ। ಅಯಞ್ಚ ರೂಪಾದೀಸು ಏಕಧಮ್ಮತೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಚ ಅನುಯೋಗೋ ರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಕಲಂ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಂ ಸನ್ಧಾಯ ಆರದ್ಧೋ। ಸಕಲಂ ಪನ ಪಚ್ಚತ್ತಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಏಕತೋ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ತನ್ತಿವಸೇನ ಅನುಯೋಗಲಕ್ಖಣಮತ್ತಮೇತಂ ಠಪಿತಂ। ತೇನ ವಿಞ್ಞೂ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಿ। ವಾದಕಾಮೇನ ಪನ ಇಮಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ತನ್ತಿವಸೇನ ಅನುಯೋಗಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಠಪಿತತ್ತಾಪಿ ಯುತ್ತಮೇವ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಾನುಯೋಗೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    46-52. Idāni yaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhati, tena yasmā rūpādīsu sattapaññāsāya saccikaṭṭhaparamatthesu aññatarena bhavitabbaṃ; rūpādinissitena vā, aññatra vā rūpādīhi, rūpādīnaṃ vā nissayena, tasmā iminā catukkanayena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ āraddhaṃ. Tattha rūpaṃ puggaloti anuyogo sakavādissa, ucchedadiṭṭhibhayena na hevāti paṭikkhepo paravādissa, niggahāropanaṃ sakavādissa. Kiṃ panetaṃ yuttaṃ, nanu rūpaṃ vedanāti vuttampi paṭikkhipitabbamevāti? Āma paṭikkhipitabbaṃ. Taṃ pana rūpato vedanāya aññasabhāvasabbhāvato, na aññattābhāvato. Ayañca rūpādīsu ekadhammatopi puggalassa aññattaṃ na icchati, tasmā yuttaṃ. Ayañca anuyogo rūpaṃ puggalo…pe… aññātāvindriyaṃ puggaloti sakalaṃ paramatthasaccaṃ sandhāya āraddho. Sakalaṃ pana paccattalakkhaṇavasena ekato vattuṃ na sakkāti tantivasena anuyogalakkhaṇamattametaṃ ṭhapitaṃ. Tena viññū atthaṃ vibhāventi. Vādakāmena pana imaṃ lakkhaṇaṃ gahetvā yathā yathā paravādissa okāso na hoti, tathā tathā vattabbaṃ. Iti tantivasena anuyogalakkhaṇassa ṭhapitattāpi yuttameva. Iminā nayena sabbānuyogesu attho veditabbo.

    ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ, ವತ್ಥುರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪಸ್ಮಿನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಏವಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೋ? ಯಥಾ ಚ ಸಭಾಗವಿನಿಬ್ಭೋಗತೋ ವೇದನಾದಯೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ, ಅರೂಪಾ ವಾ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ರೂಪಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋ? ಯಥಾ ಚ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ‘‘ವೇದನಾಯ ರೂಪಂ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ? ಸಬ್ಬಾನುಯೋಗೇಸು ಪನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಭಯೇನ ಚೇವ ಸಮಯವಿರೋಧೇನ ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಮೇವ। ಧಮ್ಮತೋ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಚತ್ತಾರಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಹವಸೇನ ಅಟ್ಠವೀಸಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚಕಸತಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಪರವಾದೀಪಕ್ಖೇಪಿ ಪಟಿಕಮ್ಮವಸೇನ ತತ್ತಕಾನೇವ। ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವುತ್ತೇ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ಸಾ ಸುತ್ತೇ ಆಗತೇನ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ। ಯೋ ರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದೀಸು ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸೋ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪಞ್ಹಸ್ಸ ಠಪನೀಯತ್ತಾ। ಪರವಾದಿಸ್ಸ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಛಲವಸೇನೇವಾತಿ।

    Ayaṃ pana viseso – rūpasmiṃ puggalotiādīsu yathā ekaṃ mahābhūtaṃ nissāya tayo mahābhūtā, vatthurūpaṃ nissāya viññāṇaṃ rūpasminti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ rūpasmiṃ puggalo? Yathā ca sabhāgavinibbhogato vedanādayo sabbadhammā, arūpā vā pana cattāro khandhā, nibbānameva vā ‘‘aññatra rūpā’’ti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ puggalo? Yathā ca cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ nissayavasena ‘‘vedanāya rūpaṃ…pe… viññāṇasmiṃ rūpa’’nti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ puggaloti? Sabbānuyogesu pana ucchedadiṭṭhibhayena ceva samayavirodhena ca paṭikkhepo paravādissa. Sesamettha atthato pākaṭameva. Dhammato panettha sattapaññāsāya saccikaṭṭhesu ekekasmiṃ cattāri cattāri katvā niggahavasena aṭṭhavīsādhikāni dve pañcakasatāni dassitāni. Paravādīpakkhepi paṭikammavasena tattakāneva. Yā panettha atthi puggaloti vutte sakavādissa paṭiññā, sā sutte āgatena sammutivasena. Yo rūpaṃ puggalotiādīsu paṭikkhepo, so sakkāyadiṭṭhipañhassa ṭhapanīyattā. Paravādissa paṭikammaṃ chalavasenevāti.

    ಚತುಕ್ಕನಯಸಂಸನ್ದನಂ।

    Catukkanayasaṃsandanaṃ.

    ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಸಂಸನ್ದನಕಥಾ।

    Niṭṭhitā ca saṃsandanakathā.

    ೮. ಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

    8. Lakkhaṇayuttivaṇṇanā

    ೫೩. ಇದಾನಿ ಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಠಪೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸೇಸೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೋ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧತಾಯ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗಮ್ಮ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ಸದಾ ಅಭಾವತೋ ಅಸಸ್ಸತೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಸನಿಮಿತ್ತೋ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಅಸಙ್ಖತಂ ಸಸ್ಸತಂ ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಯದಿ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೋವ ತಸ್ಸಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠಪಿ ಅನುಯೋಗಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ , ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹನ್ತಿಆದಿ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ। ಏವಮೇತಾನಿ ಸಕವಾದೀಪಕ್ಖೇ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕೇ ಅನುಲೋಮಮತ್ತವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಚಕಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    53. Idāni lakkhaṇayutti nāma hoti. Tattha yasmā ṭhapetvā nibbānaṃ seso saccikaṭṭhaparamattho paccayapaṭibaddhatāya sappaccayo, paccayehi samāgamma katattā saṅkhato, uppajjitvā nirujjhanato sadā abhāvato asassato, uppattikāraṇasaṅkhātassa nimittassa atthitāya sanimitto, nibbānaṃ vuttappakārābhāvato appaccayaṃ asaṅkhataṃ sassataṃ animittanti idaṃ saccikaṭṭhassa lakkhaṇaṃ. Tasmā yadi puggalopi saccikaṭṭhaparamatthova tassāpi iminā lakkhaṇena bhavitabbanti sandhāya puggalo sappaccayotiādayo aṭṭhapi anuyogā sakavādissa , paṭikkhepo paravādissa. Ājānāhi niggahantiādi panettha saṅkhittaṃ. Evametāni sakavādīpakkhe anulomapaccanīke anulomamattavasena aṭṭha pañcakāni veditabbāni.

    ೫೪. ಪರವಾದೀಪಕ್ಖೇಪಿ ಪಚ್ಚನೀಕಾನುಲೋಮೇ ಪಚ್ಚನೀಕಮತ್ತವಸೇನ ಅಟ್ಠೇವ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪರವಾದಿನಾ ಸುತ್ತವಸೇನ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಂ ಸಾಧಿತಂ, ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಚ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಾಥಾವತೋ ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಛಲವಸೇನ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ಪಟಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಇಧಾಪಿ ಸಙ್ಖಿತ್ತಮೇವ।

    54. Paravādīpakkhepi paccanīkānulome paccanīkamattavasena aṭṭheva. Tattha yasmā paravādinā suttavasena sammutisaccaṃ sādhitaṃ, sammutiyā ca sappaccayādibhāvo natthi, tasmā yāthāvato ca paṭikkhepo sakavādissa. Chalavasena pana vattabbaṃ ‘‘ājānāhi paṭikamma’’ntiādi sabbaṃ idhāpi saṅkhittameva.

    ಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Lakkhaṇayuttikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೯. ವಚನಸೋಧನವಣ್ಣನಾ

    9. Vacanasodhanavaṇṇanā

    ೫೫-೫೯. ಇದಾನಿ ವಚನಸೋಧನಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಯದೇತಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ವಚನಂ, ತಂ ಸೋಧೇತುಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ। ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದೇತಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪದದ್ವಯಂ, ತಂ ಏಕತ್ಥಂ ವಾ ಭವೇಯ್ಯ ನಾನತ್ಥಂ ವಾ। ಯದಿ ತಾವ ನಾನತ್ಥಂ, ಯಥಾ ಅಞ್ಞಂ ರೂಪಂ, ಅಞ್ಞಾ ವೇದನಾ, ಏವಂ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಅಞ್ಞೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಥೇಕತ್ಥಂ, ಯಥಾ ಯಂ ಚಿತ್ತಂ ತಂ ಮನೋ, ಏವಂ ಸ್ವೇವ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತೇನ ತಂ ವದಾಮಿ ‘‘ಯದಿ ತೇ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯೋ ಯೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸೋ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಕಿಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಸಿ ಏತ’’ನ್ತಿ? ತತೋ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀ ಯಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪಲಬ್ಭತಂ ಇಚ್ಛತಿ, ನ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನಾನಮ್ಪಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಭಾವಂ, ತಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಕೇ ಹಿ ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇ ಹಿ ಚಿ ನ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಮಮ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸತ್ಥು ವಚನತೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ಯೋ ಪನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ನ ಸೋ ಸಬ್ಬೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಅಥ ಖೋ ಕೇ ಹಿ ಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇ ಹಿ ಚಿ ನ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ। ತತ್ಥ ಕೋ-ಕಾರತ್ಥೇ ಕೇ-ಕಾರೋ, ಹಿ-ಕಾರೋ ಚ ನಿಪಾತಮತ್ತೋ। ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಕೋಚಿ ನ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಹಿ ರೂಪಾದೀಸುಪಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿಯೇವ, ತತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲೋವ ಪುಗ್ಗಲೋ। ರೂಪಾದೀಸು ಪನ ಕೋಚಿಪಿ ನ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ। ತತೋ ತಂ ಸಕವಾದೀ ಆಹ – ಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇ ಹಿ ಚಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಕೇ ಹಿ ಚಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತೇ ಯದಿ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಪುಗ್ಗಲತೋ ಅನಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕೋಚಿ ನ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ತೇ ಕೋಚಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಕೋಚಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಕಿಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಸಿ ಏತನ್ತಿ? ಸೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅನುಪಲದ್ಧಿಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಹೇವನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಇತೋ ಪರಂ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಹೇತಾನಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿವೇವಚನಾನೇವ, ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲವಾದಿನೋ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಯಥೇವ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಲದ್ಧಿ, ಏವಮೇವಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋತಿಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಯಾ ಪನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಸಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೋತಿವೇವಚನಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾನಿಪೇತಾನಿ ವಚನಾನಿ ಸೋಧಿತಾನಿ।

    55-59. Idāni vacanasodhanaṃ hoti. Tattha yadetaṃ puggalo upalabbhatīti vacanaṃ, taṃ sodhetuṃ puggalo upalabbhati, upalabbhati puggaloti. Pucchā sakavādissa. Tassattho – yadetaṃ puggalo upalabbhatīti padadvayaṃ, taṃ ekatthaṃ vā bhaveyya nānatthaṃ vā. Yadi tāva nānatthaṃ, yathā aññaṃ rūpaṃ, aññā vedanā, evaṃ añño puggalo, añño upalabbhatīti āpajjati. Athekatthaṃ, yathā yaṃ cittaṃ taṃ mano, evaṃ sveva puggalo, so upalabbhatīti āpajjati. Tena taṃ vadāmi ‘‘yadi te yo puggalo, so upalabbhati, evaṃ sante yo yo upalabbhati, so so puggaloti āpajjati, kiṃ sampaṭicchasi eta’’nti? Tato puggalavādī yasmā puggalassa upalabbhataṃ icchati, na upalabbhamānānampi rūpādīnaṃ puggalabhāvaṃ, tasmā puggalo upalabbhati, upalabbhati ke hi ci puggalo ke hi ci na puggalotiādimāha. Tassattho – mama puggalo atthi puggaloti satthu vacanato upalabbhati. Yo pana upalabbhati, na so sabbo puggalo, atha kho ke hi ci puggalo ke hi ci na puggaloti. Tattha ko-kāratthe ke-kāro, hi-kāro ca nipātamatto. Koci puggalo, koci na puggaloti ayaṃ panettha attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – puggalopi hi rūpādīsupi yo koci dhammo upalabbhatiyeva, tattha puggalova puggalo. Rūpādīsu pana kocipi na puggaloti. Tato taṃ sakavādī āha – puggalo ke hi ci upalabbhati ke hi ci na upalabbhatīti. Tassattho – puggalo upalabbhatīti padadvayassa atthato ekatte yadi upalabbhatīti anuññāto dhammo puggalato anaññopi koci puggalo koci na puggalo, puggalopi te koci upalabbhati, koci na upalabbhatīti āpajjati, kiṃ sampaṭicchasi etanti? So puggalassa anupaladdhiṃ anicchanto na hevanti paṭikkhipati. Ito paraṃ ‘‘ājānāhi niggaha’’ntiādi sabbaṃ saṅkhittaṃ. Vitthārato pana veditabbaṃ. Puggalo saccikaṭṭhotiādīsupi eseva nayo. Sabbāni hetāni upalabbhativevacanāneva, apica yasmā ‘‘puggalo upalabbhatisaccikaṭṭhaparamatthenā’’ti ayaṃ puggalavādino paṭiññā, tasmāssa yatheva puggalo upalabbhatīti laddhi, evamevaṃ puggalo saccikaṭṭhotipi āpajjati. Yā panassa puggalo atthīti laddhi, tassā vijjamānotivevacanameva, tasmā sabbānipetāni vacanāni sodhitāni.

    ೬೦. ತತ್ಥ ಯಂ ಅವಸಾನೇ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಬ್ಬೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಞ್ಹೇತಂ ಪರವಾದಿನಾ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ಕೇಹಿಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಕೇಹಿಚಿ ನ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಬ್ಬೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಏತ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ಸಕವಾದೀ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಂ ಏವಂ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ। ತಯಾ ಹಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಿ ಗಹಿತಾ, ಯಥಾ ಚ ಭಗವತಾ ಏತಂ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು, ಮೋಘರಾಜಾ, ಸದಾ ಸತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೨೫) ನಯೇನ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥೇವ ತೇ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ಥಿ, ಅತ್ಥಿ ನ ಸಬ್ಬೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ಲದ್ಧಿ, ತಥಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥಿ, ನತ್ಥಿ ನ ಸಬ್ಬೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಕಿಂ ಏತಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಸೀತಿ? ಅಥ ನಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ನ ಹೇವಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ನಿಗ್ಗಹಾದಿವಿಧಾನಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।

    60. Tattha yaṃ avasāne ‘‘puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo’’tiādi vuttaṃ, tatrāyamadhippāyo – yañhetaṃ paravādinā ‘‘puggalo atthi, atthi kehici puggalo, kehici na puggalo’’ti vuttaṃ, taṃ yasmā atthato puggalo atthi, atthi na sabbo puggaloti ettakaṃ hoti, tasmā naṃ sakavādī sampaṭicchāpetvā idāni naṃ evaṃ anuyuñjati. Tayā hi ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti vacanamattaṃ nissāya ‘‘puggalo atthī’’ti laddhi gahitā, yathā ca bhagavatā etaṃ vuttaṃ, tathā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājā, sadā sato’’tiādinā (su. ni. 1125) nayena ‘‘natthī’’tipi vuttaṃ, tasmā yatheva te ‘‘puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo’’ti laddhi, tathā puggalo natthi, natthi na sabbo puggalotipi āpajjati, kiṃ etaṃ sampaṭicchasīti? Atha naṃ asampaṭicchanto na hevāti paṭikkhipati. Sesamettha niggahādividhānaṃ vuttanayeneva veditabbanti.

    ವಚನಸೋಧನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೦. ಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ

    10. Paññattānuyogavaṇṇanā

    ೬೧-೬೬. ಇದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ರೂಪಧಾತುಯಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀ ರೂಪಿಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ತಥಾ ಅರೂಪಧಾತುಯಾ ಅರೂಪಿಂ। ತಸ್ಸ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಟಿಞ್ಞಾ ಚ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಇತರಸ್ಸ । ಸೋ ಹಿ ರೂಪೀತಿ ವುತ್ತೇ ರೂಪಕಾಯಸಬ್ಭಾವತೋ ಚೇವ ತಥಾರೂಪಾಯ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಕಾಮೀತಿ ವುತ್ತೇ ವೀತರಾಗಸಬ್ಭಾವತೋ ಚೇವ ತಥಾರೂಪಾಯ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ನತ್ಥಿತಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅರೂಪೀತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸಬ್ಭಾವತೋ ಚೇವ ತಥಾರೂಪಾಯ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ದ್ವೀಸುಪಿ ನಯೇಸು ಸತ್ತೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವೇವಚನವಸೇನ ವುತ್ತಂ।

    61-66. Idāni paññattānuyogo nāma hoti. Rūpadhātuyā hi puggalavādī rūpiṃ puggalaṃ paññapeti, tathā arūpadhātuyā arūpiṃ. Tassa taṃ laddhiṃ bhindituṃ sabbāpi pucchā sakavādissa, paṭiññā ca paṭikkhepo ca itarassa . So hi rūpīti vutte rūpakāyasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā atthitāya paṭijānāti. Kāmīti vutte vītarāgasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā natthitāya paṭikkhipati. Arūpīti vuttepi arūpakkhandhasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā atthitāya paṭijānāti. Dvīsupi nayesu sattoti puggalassa vevacanavasena vuttaṃ.

    ೬೭. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಅಞ್ಞೋ ಕಾಯೋ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಕಾಯೋತಿ ವಾ ಸರೀರನ್ತಿ ವಾತಿಆದಿ ಸಕವಾದೀಪುಚ್ಛಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯಂ ಅಪ್ಪಿಯಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಕಾಯಂ ಅಪ್ಪೇತಬ್ಬಂ ಅಲ್ಲೀಯಾಪೇತಬ್ಬಂ ಏಕೀಭಾವಂ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ಅವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸೇಸೇತಿ ಏಸೋ ಸೋಯೇವ। ಏಸೇ ಏಸೇತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಏಸೋ ಏಸೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಟ್ಠೇತಿ ಏಕಟ್ಠೋ। ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇತಿ ಸಮೋ ಸಮಭಾಗೋ ತಜ್ಜಾತಿಕೋ। ವಚನಮತ್ತೇಯೇವೇತ್ಥ ಭೇದೋ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಕಾಯೋವ ಏಸೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪರವಾದೀ ನಾನತ್ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಾ ಜೀವೋತಿ ವಾತಿ ಪುಚ್ಛಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಞ್ಞೋ ಕಾಯೋತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಪನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಏವಂಲದ್ಧಿಕತ್ತಾ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಅಞ್ಞಂ ಜೀವನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಪನ ಆಹಚ್ಚ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅವಜಾನಾತಿ। ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।

    67. Idāni yasmā so ‘‘kāye kāyānupassī’’ti āgataṭṭhāne añño kāyo añño puggaloti icchati, tasmā taṃ laddhiṃ bhindituṃ kāyoti vā sarīranti vātiādi sakavādīpucchā hoti. Tattha kāyaṃ appiyaṃ karitvāti kāyaṃ appetabbaṃ allīyāpetabbaṃ ekībhāvaṃ upanetabbaṃ avibhajitabbaṃ katvā pucchāmīti attho. Eseseti eso soyeva. Ese esetipi pāṭho. Eso esoyevāti attho. Ekaṭṭheti ekaṭṭho. Same samabhāge tajjāteti samo samabhāgo tajjātiko. Vacanamatteyevettha bhedo. Atthato pana kāyova esoti pucchati. Paravādī nānattaṃ apassanto āmantāti paṭijānāti. Puggaloti vā jīvoti vāti pucchāyapi eseva nayo. Añño kāyoti puṭṭho pana kāyānupassanāya evaṃladdhikattā paṭijānāti. Aññaṃ jīvanti puṭṭho pana āhacca bhāsitaṃ suttaṃ paṭikkhipituṃ asakkonto avajānāti. Tato paraṃ ‘‘ājānāhi niggaha’’ntiādi uttānatthameva.

    ೬೮. ಪರವಾದೀಪಕ್ಖೇ ಪನ ಅಞ್ಞೋ ಕಾಯೋ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಕವಾದೀ ಠಪನೀಯಪಞ್ಹತ್ತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪರವಾದೀ ಛಲವಸೇನ ಪಟಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ತಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।

    68. Paravādīpakkhe pana añño kāyo añño puggaloti puṭṭho sakavādī ṭhapanīyapañhattā paṭikkhipati, paravādī chalavasena paṭikammaṃ karoti. Tampi uttānatthamevāti.

    ಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೧೧. ಗತಿಅನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ

    11. Gatianuyogavaṇṇanā

    ೬೯-೭೨. ಇದಾನಿ ಗತಿಪರಿವತ್ತನಮುಖೇನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಅನುಯೋಗೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀ ‘‘ಸ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಂ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾನ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩೩; ಇತಿವು॰ ೨೪) ಸುತ್ತಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೋಹರತಿ , ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ಸಂಸರತಿ ಗಮನಾಗಮನಂ ಕರೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿವಸೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದಯೋ ಅನುಯೋಗೋಪಿ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಇತರಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಸೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಪನ ಅನುಯುತ್ತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅಞ್ಞೋತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಭಯೇನ। ಸೋ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಚಾತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಭಯೇನ। ನೇವ ಸೋ ನ ಅಞ್ಞೋತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪದಿಟ್ಠಿಭಯೇನ। ಪುನ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಞ್ಹೇ ಏಕತೋ ಪುಟ್ಠೋ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ಯಾನಿಸ್ಸ ಸುತ್ತಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲದ್ಧಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ತಾನಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತೇನ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸನ್ಧಾವತೀತಿಆದಿಮಾಹ।

    69-72. Idāni gatiparivattanamukhena cutipaṭisandhianuyogo hoti. Tattha yasmā puggalavādī ‘‘sa sattakkhattuparamaṃ sandhāvitvāna puggalo’’tiādīni (saṃ. ni. 2.133; itivu. 24) suttāni nissāya puggalo sandhāvatīti laddhiṃ gahetvā voharati , tasmāssa taṃ laddhiṃ bhindituṃ sandhāvatīti pucchā sakavādissa. Tattha sandhāvatīti saṃsarati gamanāgamanaṃ karoti. Attano laddhivasena paṭiññā paravādissa. So puggalotiādayo anuyogopi sakavādissa, paṭikkhepo itarassa. Tattha soti soyevāti attho. Evaṃ pana anuyutto sassatadiṭṭhibhayena paṭikkhipati. Aññoti puṭṭho ucchedadiṭṭhibhayena. So ca añño cāti puṭṭho ekaccasassatadiṭṭhibhayena. Neva so na aññoti puṭṭho amarāvikkhepadiṭṭhibhayena. Puna cattāropi pañhe ekato puṭṭho catunnampi diṭṭhīnaṃ bhayena paṭikkhipitvā puna yānissa suttāni nissāya laddhi uppannā tāni dassento tena hi puggalosandhāvatītiādimāha.

    ೭೬. ಪುನ ಸಕವಾದಿನಾ ‘‘ಯ್ವಾಯಂ ತವ ಲದ್ಧಿಯಾ ಸನ್ಧಾವತಿ, ಕಿಂ ಸೋ ಅಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪರಸ್ಮಿಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಏಕೋಯೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸ್ವೇವಾತಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ಸಸ್ಸತಭಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ತಥೇವ ಪುಟ್ಠೋ ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋವ ನ ಅಞ್ಞೋ ಭಾವೋ, ‘‘ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇಧೂಪಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತಮ್ಪಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೨; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೫) ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಸ್ವೇವ ಮನುಸ್ಸೋತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸೇವ ದೇವತ್ತಾಭಾವತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    76. Puna sakavādinā ‘‘yvāyaṃ tava laddhiyā sandhāvati, kiṃ so asmiñca parasmiñca loke ekoyevā’’ti adhippāyena svevāti niyametvā puṭṭho sassatabhayā paṭikkhipitvā puna daḷhaṃ katvā tatheva puṭṭho yasmā so puggalova na añño bhāvo, ‘‘so tato cuto idhūpapanno’’tiādisuttampi (pārā. 12; dī. ni. 1.245) atthi, tasmā paṭijānāti. Sveva manussoti puṭṭho manussasseva devattābhāvato paṭikkhipati.

    ೭೭. ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ ಸುನೇತ್ತೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಅಹೋಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿಸುತ್ತವಸೇನ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೬ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸಕವಾದೀ ದೇವಮನುಸ್ಸುಪಪತ್ತೀನಂ ನಾನತ್ತತೋ ವಚನಂ ಮಿಚ್ಛಾತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಮನುಸ್ಸೋ ಹುತ್ವಾತಿಆದಿಮಾಹ।

    77. Puna puṭṭho ‘‘ahaṃ tena samayena sunetto nāma satthā ahosi’’ntiādisuttavasena (a. ni. 7.66 atthato samānaṃ) paṭijānāti. Athassa sakavādī devamanussupapattīnaṃ nānattato vacanaṃ micchāti pakāsento manusso hutvātiādimāha.

    ೭೮. ತತ್ಥ ಹೇವಂ ಮರಣಂ ನ ಹೇಹಿತೀತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮರಣಂ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತೋ ಪರಂ ಯಕ್ಖೋ ಪೇತೋತಿ ಅತ್ತಭಾವನಾನತ್ತವಸೇನ ಅನುಯೋಗನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    78. Tattha hevaṃ maraṇaṃ na hehitīti evaṃ sante maraṇaṃ na bhavissatīti attho. Ito paraṃ yakkho petoti attabhāvanānattavasena anuyoganānattaṃ veditabbaṃ.

    ೮೨. ಖತ್ತಿಯೋತಿಆದೀನಿ ಜಾತಿವಸೇನ ಚೇವ ಅಙ್ಗವೇಕಲ್ಲಾದಿವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾನಿ।

    82. Khattiyotiādīni jātivasena ceva aṅgavekallādivasena ca vuttāni.

    ೮೭. ಪುನ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪರವಾದಿನಾ ಪುಟ್ಠೋ ಇಧಟ್ಠಕಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ ಪರಲೋಕಸ್ಸ ಗಮನಾಭಾವತೋ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ ಪುನ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಾವಿಜಹನತೋ ದುತಿಯಪಟಿಞ್ಞಾಪಿ ತಸ್ಸೇವ। ಹಞ್ಚೀತಿಆದಿವಚನಂ ಪರವಾದಿಸ್ಸ।

    87. Puna na vattabbanti paravādinā puṭṭho idhaṭṭhakassa upapattivasena paralokassa gamanābhāvato paṭiññā sakavādissa puna sotāpannassa bhavantarepi sotāpannabhāvāvijahanato dutiyapaṭiññāpi tasseva. Hañcītiādivacanaṃ paravādissa.

    ೮೮. ಪುನ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪಪನ್ನಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸತ್ತಾಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಅನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ।

    88. Puna devaloke upapannassa manussattābhāvadassanena anuyogo sakavādissa.

    ೮೯. ತತೋ ಪರಂ ಅನಞ್ಞೋ ಅವಿಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನಞ್ಞೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಏಕಸದಿಸೋ। ಅವಿಗತೋತಿ ಏಕೇನಾಪಿ ಆಕಾರೇನ ಅವಿಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹೇವನ್ತಿ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪಪನ್ನಸ್ಸ ಮನುಸ್ಸಭಾವಾಭಾವತೋ ಏವಮಾಹ।

    89. Tato paraṃ anañño avigatoti ettha anaññoti sabbākārena ekasadiso. Avigatoti ekenāpi ākārena avigatoti attho. Na hevanti devaloke upapannassa manussabhāvābhāvato evamāha.

    ೯೦. ಪುನ ದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಯುತ್ತೋ ‘‘ಸ್ವೇವ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸನ್ಧಾವತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಿಯಾ ಅನುಜಾನಾತಿ। ಹತ್ಥಚ್ಛಿನ್ನೋತಿಆದಿ ಆಕಾರವಿಗಮನದಸ್ಸನೇನ ಅವಿಗತೋ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ಲದ್ಧಿಭಿನ್ದನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಳಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಯಸ್ಸ ಅಙ್ಗುಟ್ಠಕಾ ಛಿನ್ನಾ। ಕಣ್ಡರಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಯಸ್ಸ ಮಹಾನ್ಹಾರೂ ಛಿನ್ನಾ।

    90. Puna daḷhaṃ katvā anuyutto ‘‘sveva puggalo sandhāvatī’’ti laddhiyā anujānāti. Hatthacchinnotiādi ākāravigamanadassanena avigato sandhāvatīti laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ. Tattha aḷacchinnoti yassa aṅguṭṭhakā chinnā. Kaṇḍaracchinnoti yassa mahānhārū chinnā.

    ೯೧. ಸರೂಪೋತಿಆದೀಸು ಪಠಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಇಮಿನಾ ರೂಪಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ದುತಿಯೇ ಅನ್ತರಾಭವಪುಗ್ಗಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಸೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಯಾ ಸರೂಪೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಪವಿಸತಿ। ಅಥಸ್ಸ ತಂ ರೂಪಂ ಭಿಜ್ಜತಿ। ತಂ ಜೀವನ್ತಿ ಯೇನ ರೂಪಸಙ್ಖಾತೇನ ಸರೀರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಿಮಸ್ಸ ತದೇವ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪರವಾದೀ ಇಧ ಸರೀರನಿಕ್ಖೇಪಾ ಸುತ್ತವಿರೋಧಾ ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    91. Sarūpotiādīsu paṭhame pañhe iminā rūpakāyena saddhiṃ agamanaṃ sandhāya paṭikkhipati. Dutiye antarābhavapuggalaṃ sandhāya paṭijānāti. So hi tassa laddhiyā sarūpova gantvā mātukucchiṃ pavisati. Athassa taṃ rūpaṃ bhijjati. Taṃ jīvanti yena rūpasaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchati, kimassa tadeva jīvaṃ taṃ sarīranti pucchati. Paravādī idha sarīranikkhepā suttavirodhā ca paṭikkhipati.

    ಸವೇದನೋತಿಆದೀಸು ಅಸಞ್ಞೂಪಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತದಞ್ಞಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ತಂ ಜೀವನ್ತಿ ಯೇನ ವೇದನಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಸರೀರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಕಿಮಸ್ಸ ತದೇವ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರಂ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರನ್ತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಹಿ ಲದ್ಧಿಯಾ ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ಸರೀರನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಪರವಾದೀ ಸುತ್ತವಿರೋಧಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    Savedanotiādīsu asaññūpapattiṃ sandhāya paṭikkhipati, tadaññaṃ upapattiṃ sandhāya paṭijānāti. Taṃ jīvanti yena vedanādisaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchati. Kimassa tadeva jīvaṃ taṃ sarīranti pucchati. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti etissā hi laddhiyā pañcapi khandhā sarīranti adhippetā. Paravādī suttavirodhā paṭikkhipati.

    ೯೨. ಅರೂಪೋತಿಆದೀಸು ಪಠಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಅನ್ತರಾಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ದುತಿಯೇ ಅರೂಪಾ ರೂಪಂ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಅಞ್ಞಂ, ಜೀವನ್ತಿ ಯಂ ರೂಪಸಙ್ಖಾತಂ ಸರೀರಂ ಪಹಾಯ ಅರೂಪೋ ಸನ್ಧಾವತಿ, ಕಿಂ ತೇ ತಂ ಸರೀರಂ ಅಞ್ಞಂ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇತರೋ ಸುತ್ತವಿರೋಧಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    92. Arūpotiādīsu paṭhame pañhe antarābhavaṃ sandhāya paṭikkhipati. Dutiye arūpā rūpaṃ upapajjamānaṃ sandhāya paṭijānāti. Aññaṃ, jīvanti yaṃ rūpasaṅkhātaṃ sarīraṃ pahāya arūpo sandhāvati, kiṃ te taṃ sarīraṃ aññaṃ, aññaṃ jīvanti pucchati. Itaro suttavirodhā paṭikkhipati.

    ಅವೇದನೋತಿಆದೀಸು ಸಞ್ಞೀಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತದಞ್ಞಂ ಉಪಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಅಞ್ಞಂ ಜೀವನ್ತಿ ಯಂ ವೇದನಾದಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸರೀರಂ ಪಹಾಯ ಅವೇದನೋ ಅವಿಞ್ಞಾಣೋ ಸನ್ಧಾವತಿ, ಕಿಂ ತೇ ತಂ ಅಞ್ಞಂ ಸರೀರಂ, ಅಞ್ಞಂ ಜೀವನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇತರೋ ಸುತ್ತವಿರೋಧಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    Avedanotiādīsu saññībhavaṃ sandhāya paṭikkhipati, tadaññaṃ upapattiṃ sandhāya paṭijānāti. Aññaṃ jīvanti yaṃ vedanādisaṅkhātaṃ sarīraṃ pahāya avedano aviññāṇo sandhāvati, kiṃ te taṃ aññaṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvanti pucchati. Itaro suttavirodhā paṭikkhipati.

    ೯೩. ರೂಪಂ ಸನ್ಧಾವತೀತಿಆದೀಸು ಯೇ ರೂಪಾದಯೋ ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ಕಿಂ ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾವನ್ತೇ ತಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪರವಾದೀ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸನ್ಧಾವತಂ ಸಂಸರತ’’ನ್ತಿ ಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸನ್ಧಾವನವಚನತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮೇ ವಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸನ್ಧಾವನ್ತೇ ತೇನಪಿ ರೂಪೇನ ಸನ್ಧಾವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    93. Rūpaṃ sandhāvatītiādīsu ye rūpādayo khandhe upādāya puggalaṃ paññapeti, kiṃ te tasmiṃ puggale sandhāvante tampi rūpaṃ sandhāvatīti pucchati. Paravādī ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti sattasseva sandhāvanavacanato paṭikkhipati. Puna puṭṭho yasmā rūpādidhamme vinā puggalo natthi, tasmā tasmiṃ sandhāvante tenapi rūpena sandhāvitabbanti saññāya paṭijānāti. Vedanādīsupi eseva nayo.

    ೯೪. ರೂಪಂ ನ ಸನ್ಧಾವತೀತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ತೇ ರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಹೋತಿ, ಸ್ವೇವ ಚ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ವದೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಕಿಂ ತೇ ರೂಪಂ ನ ಸನ್ಧಾವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತರೋ ಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾವನ್ತೇ ನ ಸಕ್ಕಾ ತಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಭೂತೇನ ರೂಪೇನ ಸನ್ಧಾವಿತುನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಸತ್ತಾನಞ್ಞೇವ ಸನ್ಧಾವನವಚನತೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ।

    94. Rūpaṃ na sandhāvatītiādīsu yasmā te rūpaṃ puggalo na hoti, sveva ca sandhāvatīti vadesi, tasmā taṃ pucchāmi, kiṃ te rūpaṃ na sandhāvatīti attho. Itaro puggale sandhāvante na sakkā tassa upādānabhūtena rūpena sandhāvitunti saññāya paṭikkhipati. Puna puṭṭho sattānaññeva sandhāvanavacanato paṭijānāti. Sesamettha uttānameva.

    ಗಾಥಾನಂ ಪನ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಆಯಸ್ಮತೋ ಮತೇನ ರುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ ಛಾಯಾ ವಿಯ, ಇನ್ಧನಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ಚ, ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ; ರೂಪಾದೀನಂ ಸನ್ಧಾವನೇ ಅಸತಿ ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಭಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸೋ ತವ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಿಜ್ಜತಿ ಚೇ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಉಚ್ಛೇದಾ ಭವತಿ ದಿಟ್ಠಿ, ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ತೇ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಕತರಾ ಯಾ ಬುದ್ಧೇನ ವಿವಜ್ಜಿತಾ ಅಕುಸಲದಿಟ್ಠಿ। ಯಾ ಪನ ‘‘ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ’’ತಿ ಪರಿಯಾಯಭಾಸಿತಾ, ನ ತಂ ವದಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥಾಪಿ ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಭಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಸ್ಸತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಹೋತಿ। ತತೋ ಸೋ ನಿಬ್ಬಾನೇನ ಸಮಸಮೋ ಆಪಜ್ಜತಿ । ಸಮಸಮೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಸಮೋ, ಸಮೇನ ವಾ ಸಮೋ, ಸಮಭಾವೇನೇವ ಸಮೋ। ಯಥೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ತೇ ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ತೇನ ಸಮಸಮೋತಿ।

    Gāthānaṃ pana ayamattho – āyasmato matena rukkhaṃ upādāya chāyā viya, indhanaṃ upādāya aggi viya ca, khandhe upādāya puggalo; rūpādīnaṃ sandhāvane asati tesu khandhesu bhijjamānesu so tava puggalo bhijjati ce, evaṃ sante ucchedā bhavati diṭṭhi, ucchedadiṭṭhi te āpajjati. Katarā yā buddhena vivajjitā akusaladiṭṭhi. Yā pana ‘‘ucchedavādī samaṇo gotamo’’ti pariyāyabhāsitā, na taṃ vadāmāti dasseti. Athāpi tesu khandhesu bhijjamānesu so puggalo na bhijjati, evaṃ sante sassato puggalo hoti. Tato so nibbānena samasamo āpajjati . Samasamoti ativiya samo, samena vā samo, samabhāveneva samo. Yatheva nibbānaṃ nuppajjati na bhijjati, evaṃ te puggalopi tena samasamoti.

    ಗತಿಪರಿವತ್ತನಮುಖೇನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಾನುಯೋಗೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ।

    Gatiparivattanamukhena cutipaṭisandhānuyogo niṭṭhito.

    ಅನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ।

    Anuyogavaṇṇanā.

    ೧೨. ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ

    12. Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā

    ೯೫. ಇದಾನಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಟಿಞ್ಞಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸೋ ಹಿ ರುಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾಯ ಛಾಯಾಯ ವಿಯ, ಇನ್ಧನಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ ವಿಯ ಚ, ರೂಪಾದೀನಿ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಅವಬೋಧನಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪುನ ಯಥಾ ರುಕ್ಖುಪಾದಾನಾ ಛಾಯಾ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ, ಇನ್ಧನುಪಾದಾನೋ ಚ ಅಗ್ಗಿ ಇನ್ಧನಂ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಧಮ್ಮೋ, ಏವಂ ತೇ ರೂಪಾದಿಉಪಾದಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ರೂಪಾದಯೋ ವಿಯ ಅನಿಚ್ಚೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    95. Idāni upādāpaññattānuyogo hoti. Tattha pucchā sakavādissa, paṭiññāpaṭikkhepo paravādissa. So hi rukkhaṃ upādāya chāyāya viya, indhanaṃ upādāya aggissa viya ca, rūpādīni upādāya puggalassa paññattiṃ paññāpanaṃ avabodhanaṃ icchati, tasmā ‘‘rūpaṃ upādāyā’’ti puṭṭho paṭijānāti. Puna yathā rukkhupādānā chāyā rukkho viya, indhanupādāno ca aggi indhanaṃ viya aniccādidhammo, evaṃ te rūpādiupādāno puggalo rūpādayo viya aniccoti imamatthaṃ puṭṭho attano laddhiyaṃ ṭhatvā paṭikkhipati.

    ೯೭. ನೀಲಂ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ ನೀಲೋತಿಆದೀಸು ನೀಲರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏಕತ್ತಂ, ಏಕಸರೀರೇ ನೀಲಾದೀನಂ ಬಹೂನಂ ವಸೇನ ಬಹುಭಾವಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    97. Nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlotiādīsu nīlarūpena saddhiṃ puggalassa ekattaṃ, ekasarīre nīlādīnaṃ bahūnaṃ vasena bahubhāvañca anicchanto paṭikkhipati.

    ೯೮. ಕುಸಲಂ ವೇದನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವೇದನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತ್ತಂ ಏಕಸನ್ತಾನೇ ಬಹೂನಂ ಕುಸಲವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ಬಹುಭಾವಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ದುತಿಯನಯೇ ಮಗ್ಗಕುಸಲೋತಿಆದಿವಚನಸಬ್ಭಾವತೋ ಛೇಕಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಸಫಲೋತಿಆದೀನಿ ಪುಟ್ಠೋ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    98. Kusalaṃ vedananti etthāpi vedanāya saddhiṃ ekattaṃ ekasantāne bahūnaṃ kusalavedanānaṃ vasena bahubhāvañca anicchanto paṭikkhipati. Dutiyanaye maggakusalotiādivacanasabbhāvato chekaṭṭhaṃ sandhāya paṭijānāti. Saphalotiādīni puṭṭho tathārūpassa vohārassa abhāvato paṭikkhipati.

    ೯೯. ಅಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಅಛೇಕಟ್ಠಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ।

    99. Akusalapakkhe achekaṭṭhaṃ sandhāya paṭijānāti.

    ೧೦೦. ಅಬ್ಯಾಕತಪಕ್ಖೇ ಸಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    100. Abyākatapakkhe sassatādivasena abyākatabhāvaṃ sandhāya paṭijānāti. Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ೧೦೪. ಚಕ್ಖುಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿಆದೀಸು ‘‘ಚಕ್ಖುಮಾ ವಿಸಮಾನೀವ…ಪೇ॰… ಪಾಪಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜಯೇ’’ತಿ(ಉದಾ॰ ೪೩) ಆದಿವೋಹಾರಸಬ್ಭಾವತೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಚಕ್ಖುಮತ್ತಾದಿನಿರೋಧೇನ ಪುಗ್ಗಲನಿರೋಧಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    104. Cakkhuṃupādāyātiādīsu ‘‘cakkhumā visamānīva…pe… pāpāni parivajjaye’’ti(udā. 43) ādivohārasabbhāvato paṭijānāti. Cakkhumattādinirodhena puggalanirodhaṃ anicchanto paṭikkhipati.

    ೧೦೭. ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ ವೇದನಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞೇಪಿ ರೂಪಮೂಲಕಾ ದುಕತಿಕಚತುಕ್ಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇಪಿ ತಯೋಪಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಏಕಸನ್ತಾನೇ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಾ ಅಭಾವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಆಯತನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    107. Rūpaṃ upādāya vedanaṃ upādāyāti ettha aññepi rūpamūlakā dukatikacatukkā veditabbā. Yasmā pana khandhe upādāya puggalassa paññatti, tasmā dvepi tayopi cattāropi pañcapi upādāya paññattiṃ paṭijānāti. Ekasantāne pana dvinnaṃ pañcannaṃ vā abhāvā paṭikkhipati. Āyatanādīsupi eseva nayo.

    ೧೧೨. ಇದಾನಿ ಯಂ ಉಪಾದಾಯ ಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಯಥಾ ತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನಿಚ್ಚತಾ, ತತೋ ಚ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿದ್ಧಂ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾಪಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಥಾ ರುಕ್ಖನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಗಮ್ಮ, ನ ವಿನಾ ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರವಾದೀ ಪನ ತಥಾ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಲದ್ಧಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    112. Idāni yaṃ upādāya yassa paññatti, yathā tassa aniccatāya tassāpi aniccatā, tato ca aññattaṃ siddhaṃ, evaṃ tassa puggalassāpi āpajjatīti dassetuṃ yathā rukkhantiādimāha. Tattha upādāyāti paṭicca āgamma, na vinā tanti attho. Paravādī pana tathā anicchanto laddhiyaṃ ṭhatvā paṭikkhipati.

    ೧೧೫. ನಿಗಳೋತಿ ಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನಂ। ನೇಗಳಿಕೋತಿ ತೇನ ಬನ್ಧಕೋ ಯಸ್ಸ ರೂಪಂ ಸೋ ರೂಪವಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ರೂಪಂ ಸೋ ರೂಪವಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನ ನಿಗಳೋ …ಪೇ॰… ಅಞ್ಞೋ ರೂಪವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    115. Nigaḷoti saṅkhalikabandhanaṃ. Negaḷikoti tena bandhako yassa rūpaṃ so rūpavāti yasmā yassa rūpaṃ so rūpavā hoti, tasmā yathā na nigaḷo …pe… añño rūpavāti attho.

    ೧೧೬. ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತೇತಿಆದೀಸು ಸರಾಗಾದಿಚಿತ್ತವಸೇನ ಸರಾಗಾದಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಚಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಜಾಯತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಖಣಿಕಭಾವಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ‘‘ಸೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞೋ’’ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪುನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಕುಮಾರಕೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಕುಮಾರಿಕಾ’’ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ಲೋಕವೋಹಾರಸಮುಚ್ಛೇದಭಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ।

    116. Citte cittetiādīsu sarāgādicittavasena sarāgāditaṃ sandhāya cittānupassanāvasena paṭijānāti. Jāyatītiādinā nayena puṭṭho puggalassa khaṇikabhāvaṃ anicchanto paṭikkhipati. ‘‘So’’ti vā ‘‘añño’’ti vā puṭṭho sassatucchedabhayena paṭikkhipati. Puna na vattabbaṃ ‘‘kumārako’’ti vā ‘‘kumārikā’’ti vā puṭṭho lokavohārasamucchedabhayena vattabbanti paṭijānāti. Sesamettha pākaṭameva.

    ೧೧೮. ಇದಾನಿ ಪರವಾದೀ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ಲದ್ಧಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಕಾಮೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಕಿಂ ತೇ ಇಮಿನಾ ಏವಂ ಬಹುನಾ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗೇನ, ಇದಂ ತಾವ ವದೇಹಿ, ಕಿಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮತ್ಥೇನಾ’’ತಿ। ತತೋ ಸಕವಾದಿನಾ ಆಮನ್ತಾತಿ ವುತ್ತೇ ನನು ಯೋ ಪಸ್ಸತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ । ಯನ್ತಿ ರೂಪಂ। ಯೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುನಾ। ಸೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ। ತನ್ತಿ ರೂಪಂ। ತೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುನಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ನನು ಯೋ ಯಂ ರೂಪಂ ಯೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಂ ರೂಪಂ ತೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ। ಸಕವಾದೀ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಚಕ್ಖುಮೇವ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ಸೋತಮೇವ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅರಹತೋ ಚಕ್ಖು, ಪಸ್ಸತಿ ಅರಹಾ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಪನ ಆಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ।

    118. Idāni paravādī aññenākārena laddhiṃ patiṭṭhāpetukāmo na vattabbaṃ puggalo upalabbhatītiādimāha. Tattha na vattabbanti kiṃ te iminā evaṃ bahunā upādāpaññattānuyogena, idaṃ tāva vadehi, kiṃ na vattabbaṃ ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti. Tato sakavādinā āmantāti vutte nanu yo passatītiādimāha. Tattha yoti puggalo . Yanti rūpaṃ. Yenāti cakkhunā. Soti puggalo. Tanti rūpaṃ. Tenāti cakkhunā. Idaṃ vuttaṃ hoti – nanu yo yaṃ rūpaṃ yena cakkhunā passati, so taṃ rūpaṃ tena cakkhunā passanto puggaloti. Sakavādī kiñcāpi cakkhuviññāṇassa nissayabhāvaṃ gacchantaṃ cakkhumeva rūpaṃ passati, tathā sotameva saddaṃ suṇāti…pe… viññāṇameva dhammaṃ vijānāti, ‘‘atthi arahato cakkhu, passati arahā cakkhunā rūpa’’ntiādisammutivasena pana āmantāti paṭijānāti.

    ೧೨೦. ತತೋ ಛಲವಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪರವಾದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬತಾಯ ಸಾಧಿತಾಯ ತಮೇವ ವಾದಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೋ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅನ್ಧೋ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೋ ಅರೂಪಂ ಉಪಪನ್ನೋ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ಅನನ್ಧೋಪಿ ಚ ಅಞ್ಞತ್ರ ದಸ್ಸನಸಮಯಾ ನ ಪಸ್ಸತಿ ನಾಮ। ಸೇಸವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೇಸಂ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    120. Tato chalavādaṃ nissāya paravādinā puggalassa vattabbatāya sādhitāya tameva vādaṃ parivattetvā puggalo upalabbhatītiādimāha. Tattha yo na passatīti andho asaññasatto arūpaṃ upapanno nirodhaṃ samāpanno, anandhopi ca aññatra dassanasamayā na passati nāma. Sesavāresupi eseva nayo. Sesaṃ pāḷivaseneva atthato veditabbaṃ.

    ೧೨೨. ಸುತ್ತಸಂಸನ್ದನಾಯಂ ದಿಬ್ಬಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನೋ ರೂಪಗೋಚರತ್ತಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ। ದುತಿಯವಾರೇ ‘‘ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿವಚನತೋ ಪುಗ್ಗಲಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ। ತತಿಯವಾರೇ ‘‘ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ವಿಭಾವೇತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧಿತೋ ಉಭೋ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಆಹ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ರೂಪಸಙ್ಗಹೇ ರೂಪಾಯತನಮೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಕವಾದೀ ‘‘ರೂಪಂ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ ರೂಪಂ, ಉಭೋ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಕರೋತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪಾಕಟೋಯೇವಾತಿ।

    122. Suttasaṃsandanāyaṃ dibbassa cakkhuno rūpagocarattā rūpaṃ passatīti āha. Dutiyavāre ‘‘satte passāmī’’tivacanato puggalaṃ passatīti āha. Tatiyavāre ‘‘rūpaṃ disvā puggalaṃ vibhāvetī’’ti laddhito ubho passatīti āha. Yasmā pana passitabbaṃ nāma diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātanti catubbidhe rūpasaṅgahe rūpāyatanameva saṅgahitaṃ, tasmā sakavādī ‘‘rūpaṃ puggalo, puggalo rūpaṃ, ubho rūpa’’nti anuyogaṃ karoti. Tassattho pākaṭoyevāti.

    ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ।

    Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā.

    ೧೩. ಪುರಿಸಕಾರಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ

    13. Purisakārānuyogavaṇṇanā

    ೧೨೩. ಇದಾನಿ ಪುರಿಸಕಾರಾನುಯೋಗೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮೇ ಸತಿ ನಿಯಮತೋ ತಸ್ಸ ಕಾರಕೇನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲದ್ಧಿಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ, ತಥಾರೂಪಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಪುನ ಕತ್ತಾ ಕಾರೇತಾತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಕತ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಕೋ। ಕಾರೇತಾತಿ ಆಣತ್ತಿದೇಸನಾದೀಹಿ ಉಪಾಯೇಹಿ ಕಾರಾಪಕೋ। ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಪರವಾದೀ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತ್ತಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ನ ಕರಣಮತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ।

    123. Idāni purisakārānuyogo hoti. Tattha kamme sati niyamato tassa kārakenapi bhavitabbanti laddhiyā pucchā paravādissa, tathārūpānaṃ kammānaṃ atthitāya paṭiññā sakavādissa. Puna kattā kāretāti pucchā paravādissa. Tattha kattāti tesaṃ kammānaṃ kārako. Kāretāti āṇattidesanādīhi upāyehi kārāpako. Idāni yasmā paravādī puggalaṃ sandhāya kattāti pucchati, na karaṇamattaṃ, tasmā paṭikkhepo sakavādissa.

    ೧೨೪. ತಸ್ಸ ಕತ್ತಾ ಕಾರೇತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿ ಯಂ ಯಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕತ್ತಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ತೇ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಕಿಂ ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾರಕೋ ಚ ಕಾರಾಪಕೋ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರವಾದೀ ತಥಾ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನವಾದಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಯಸ್ಮಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಜನೇನ್ತಿ ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತಿ ಪೋಸೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತೇ ಕಾರಕಾ। ಯೇ ಚ ಪನ ತಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ವಾ ಆಚರಿಯಾ ವಾ ತಾನಿ ತಾನಿ ವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ , ತೇ ಕಾರಾಪಕಾ ನಾಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪುರಿಮಕಮ್ಮಮೇವ ತಸ್ಸ ಕತ್ತಾ ಚೇವ ಕಾರಾಪೇತಾ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।

    124. Tassa kattā kāretāti ettha yadi yaṃ yaṃ upalabbhati, tassa tassa kattā puggalo te upalabbhati, kiṃ tassāpi kārako ca kārāpako ca añño puggalo upalabbhatīti attho. Paravādī tathā anicchanto issaranimmānavādabhayena paṭikkhipati. Puna puṭṭho yasmā puggalaṃ mātāpitaro janenti nāmaṃ karonti posenti, tasmāssa te kārakā. Ye ca pana taṃ kalyāṇamittā vā ācariyā vā tāni tāni vijjāṭṭhānasippāyatanāni sikkhāpenti , te kārāpakā nāmāti imamatthaṃ sandhāya paṭijānāti. Purimakammameva tassa kattā ceva kārāpetā cāti adhippetaṃ.

    ೧೨೫. ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ಯದಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಕಸ್ಸ ಕತ್ತಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಕತ್ತಾ ತಸ್ಸಾಪಿ ಕತ್ತಾ ಅತ್ಥೇವ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಪುರಿಮೇನ ಪುರಿಮೇನ ಅವಸ್ಸಂ ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಛಾ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ತೇ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಕೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಆಯತಿಂ ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ತೇನಾಪಿ ಅಞ್ಞೋತಿ ನತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾ, ನತ್ಥಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೋ, ನತ್ಥಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ। ಪಚ್ಚಯಾಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಬದ್ಧಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತಂ, ನತ್ಥಿ ತೇ ತನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಯದಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಮತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಕಾರಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾರಕೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಾರಕೋತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲಪರಮ್ಪರಾ ಅತ್ಥಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯಾ ಏಸಾ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರವಾದೀ ತಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಇತೋ ಅಪರಾಸುಪಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಕಾರಕಪುಚ್ಛಾಸು ಪುಗ್ಗಲಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕತ್ತಾ ಕಾರೇತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಚ್ಚಯೇ। ನ ಹಿ ಮಹಾಪಥವೀಆದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ನತ್ಥಿ।

    125. Tassa tassevāti iminā idaṃ pucchati – yadi kammānaṃ kārakassa kattā tassāpi kattā tassāpi kattā attheva, evaṃ sante purimena purimena avassaṃ pacchā pacchā puggalo kātabboti imināpi te kammānaṃ kārakena puggalena āyatiṃ añño puggalo kātabbo, tenāpi aññoti natthi dukkhassa antakiriyā, natthi vaṭṭassa upacchedo, natthi appaccayaparinibbānaṃ. Paccayābhāvena paccayapaṭibaddhassa dukkhassa abhāvā yaṃ nibbānaṃ vuttaṃ, natthi te tanti. Atha vā tassa tassevāti yadi kammaṃ kammamattaṃ na hoti, tassa pana kārako puggalo, tassāpi kārako, tassāpi kārakoti evaṃ puggalaparamparā atthi. Evaṃ sante yā esā kammavaṭṭassa appavattikaraṇena dukkhassa antakiriyā vuttā, sā natthīti attho. Paravādī taṃ anicchanto paṭikkhipati. Ito aparāsupi upalabbhati sāmaññena kārakapucchāsu puggalaṃyeva sandhāya ‘‘kattā kāretā’’ti vuttaṃ, na paccaye. Na hi mahāpathavīādīnaṃ paccayā natthi.

    ೧೩೫. ಅಞ್ಞೋ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಹೋ ‘‘ಸಙ್ಖಾರವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿದಿಟ್ಠಿಭಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ।

    135. Añño kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ kattāti pañho ‘‘saṅkhāravantaṃ vā attāna’’ntiādidiṭṭhibhayā paṭikkhitto.

    ೧೩೬. ವಿಪಾಕೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿಆದಿ ವಿಪಾಕಪಟಿಸಂವೇದೀವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಭಿನ್ದನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ವಿಪಾಕಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಅನುಯೋಗೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ , ವಿಪಾಕಪವತ್ತಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವೇದಕಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ಪುನ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಪಟಿಞ್ಞಾ ಇತರಸ್ಸ।

    136. Vipāko upalabbhatītiādi vipākapaṭisaṃvedīvasena puggalaṃ dassentassa laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ. Tattha vipākapaṭisaṃvedīti anuyogo paravādissa , vipākapavattito aññassa vedakassa abhāvā paṭikkhepo sakavādissa. Puna pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa.

    ೧೩೮. ತಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಪಟಿಸಂವೇದಕಸ್ಸ ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಟಿಸಂವೇದಿತಬ್ಬೋ ನಾಮ ವಿಪಾಕೋ, ನ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ವಿಪಾಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಯಸ್ಮಾ ಪುಞ್ಞವಿಪಾಕೇ ಠಿತತ್ತಾ ವಿಪಾಕಪಟಿಸಂವೇದೀ ಪುತ್ತಂ ವಾ ಪತಿಂ ವಾ ಮಾತಾ ವಾ ಜಾಯಾ ವಾ ಪರಿಚುಮ್ಬತಿ ಪರಿಸಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾರೂಪಂ ಪಟಿಸಂವೇದಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಪರವಾದೀ।

    138. Tassa paṭisaṃvedīti tassa vipākapaṭisaṃvedakassa paṭisaṃvedī yasmā pana paṭisaṃveditabbo nāma vipāko, na ca puggalo vipāko, tasmā paṭikkhepo paravādissa. Puna puṭṭho yasmā puññavipāke ṭhitattā vipākapaṭisaṃvedī puttaṃ vā patiṃ vā mātā vā jāyā vā paricumbati parisajjati, tasmā tathārūpaṃ paṭisaṃveditaṃ sandhāya paṭijānāti paravādī.

    ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಯದಿ ವಿಪಾಕೋ ವಿಪಾಕಮತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪಟಿಸಂವೇದೀ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿಸಂವೇದೀ ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲಪರಮ್ಪರಾ ಅತ್ಥಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯಾ ಏಸಾ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಕಿರಿಯಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತೋ ಪರಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೀಪುಚ್ಛಾಸು ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tassatassevāti yadi vipāko vipākamattaṃ na hoti, tassa pana paṭisaṃvedī puggalo, tassāpi paṭisaṃvedī tassāpi paṭisaṃvedīti evaṃ puggalaparamparā atthi. Evaṃ sante yā esā vipākavaṭṭassa appavattikaraṇena dukkhassa antakiriyā vuttā, sā natthīti attho. Ito paraṃ upalabbhatisāmaññena paṭisaṃvedīpucchāsu heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.

    ೧೪೨. ಅಞ್ಞೋ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಪಞ್ಹೋ ‘‘ವೇದನವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿದಿಟ್ಠಿಭಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ।

    142. Añño kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākapaṭisaṃvedīti pañho ‘‘vedanavantaṃ vā attāna’’ntiādidiṭṭhibhayā paṭikkhitto.

    ೧೪೩. ದಿಬ್ಬಂ ಸುಖನ್ತಿಆದಿ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಆರದ್ಧಂ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಕವಾದಿನೋ ಚೇತ್ಥ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನೇವ ಪಟಿಸಂವೇದೀಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ವೇದಯಿತವಸೇನ।

    143. Dibbaṃ sukhantiādi kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ bhājetvā dassanavasena āraddhaṃ. Taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Sakavādino cettha puggalavaseneva paṭisaṃvedīpaṭikkhepo veditabbo, na vedayitavasena.

    ೧೪೮. ಮಹಾಪಥವೀಆದೀನಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ವೇದಯಿತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ।

    148. Mahāpathavīādīni hi ārammaṇaṃ katvā vedayitānaṃ uppatti appaṭisiddhā.

    ೧೭೦. ಕತ್ತಾ ಕಾರೇತಾ ವಿಪಾಕಪಟಿಸಂವೇದೀತಿಆದಿ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯವಸೇನ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಸೋ ಕರೋತೀತಿ ಯಂ ತ್ವಂ ಕತ್ತಾತಿ ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಚ ವದೇಸಿ, ಕಿಂ ಸೋಯೇವ ಕರೋತಿ, ಸೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ। ಅಯಮನುಯೋಗೋ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ಸುತ್ತವಿರೋಧಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ।

    170. Kattā kāretā vipākapaṭisaṃvedītiādi vomissakanayavasena āraddhaṃ. Tattha so karotīti yaṃ tvaṃ kattāti ca paṭisaṃvedīti ca vadesi, kiṃ soyeva karoti, so paṭisaṃvedeti. Ayamanuyogo sakavādissa, suttavirodhabhayena paṭikkhepo paravādissa.

    ೧೭೧. ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಇಧ ನನ್ದತಿ ಪೇಚ್ಚ ನನ್ದತೀ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತವಸೇನ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೮) ಪಟಿಞ್ಞಾ ತಸ್ಸೇವ। ಅಥಸ್ಸ ವಚನೋಕಾಸಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ ಸಕವಾದೀ ಸಯಂಕತಂ ಸುಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ಆಹ।

    171. Puna puṭṭho ‘‘idha nandati pecca nandatī’’tiādisuttavasena (dha. pa. 18) paṭiññā tasseva. Athassa vacanokāsaṃ paṭibāhanto sakavādī sayaṃkataṃ sukhadukkhanti āha.

    ೧೭೨. ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೋ ಕರೋತೀತಿ ಕಾರಕವೇದಕಾನಂ ಅಞ್ಞತ್ತಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತೋ ಪರವಾದೀ ಸುತ್ತವಿರೋಧಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಕತ್ವಾ ದೇವಭೂತೋ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ । ಏವಂವಾದಿನೋ ಪನ ಪರಂಕತಂ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಪುನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    172. Tattha añño karotīti kārakavedakānaṃ aññattapucchāvasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhabhayena paṭikkhipitvā puna puṭṭho ‘‘manussabhūto katvā devabhūto paṭisaṃvedetī’’ti maññamāno paṭijānāti . Evaṃvādino pana paraṃkataṃ sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati.

    ೧೭೪. ಸೋ ಚ ಅಞ್ಞೋ ಚಾತಿ ಕಾರಕವೇದಕಾನಂ ಏಕತ್ತಅಞ್ಞತ್ತಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತೋ ಪರವಾದೀ ಸುತ್ತವಿರೋಧಭಯೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಪುರಿಮೇ ದ್ವೇಪಿ ನಯೇ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಏವಂವಾದಿನೋ ಪನ ಸಯಂಕತಞ್ಚ ಪರಂಕತಞ್ಚ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಪುನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    174. So ca añño cāti kārakavedakānaṃ ekattaaññattapucchāvasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhabhayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho purime dvepi naye ekato katvā paṭijānāti. Evaṃvādino pana sayaṃkatañca paraṃkatañca sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati.

    ೧೭೬. ನೇವ ಸೋ ಕರೋತೀತಿ ಕಾರಕವೇದಕಾನಂ ಏಕತ್ತಅಞ್ಞತ್ತಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತೋ ಪರವಾದೀ ಸುತ್ತವಿರೋಧವಸೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಯಸ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸೋ ದೇವಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋವ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ನಾಪಿ ಯೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತತೋ ಅಞ್ಞೋವ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಕತೋ ವೇದಕೋ ನೇವ ಸೋ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞೋತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಲದ್ಧಿಮತ್ತಮೇವೇತಂ? ಏವಂವಾದಿನೋ ಪನ ಅಸಯಂಕಾರಂ ಅಪರಂಕಾರಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪುಟ್ಠೋ ಪುನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅಪಿಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವೋಮಿಸ್ಸಕನಯೇ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮಿನಾಪಿ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲವಾದೀ ಕಮ್ಮಾನಂ ಕಾರಕಞ್ಚೇವ ವೇದಕಞ್ಚ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಯೋ ಕಾರಕೋ, ತೇನೇವ ವಾ ವೇದಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಉಭೋಹಿ ವಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಉಭೋಹಿ ವಾಪಿ ನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಮಾಪನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಏವಮಾಪನ್ನಮೇವ ಅನುಯೋಗಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಸಕವಾದೀ ‘‘ಸೋ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇ ಆಹ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ।

    176. Neva so karotīti kārakavedakānaṃ ekattaaññattapaṭikkhepavasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhavaseneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho yasmā manusso devalokūpapattiyā kammaṃ katvā na manussabhūtova paṭisaṃvedeti, nāpi yena kammaṃ kataṃ, tato aññova paṭisaṃvedeti, tasmā kārakato vedako neva so hoti, na aññoti maññamāno paṭijānāti. Laddhimattamevetaṃ? Evaṃvādino pana asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati. Apica imasmiṃ vomissakanaye ādito paṭṭhāya imināpi nayena attho veditabbo. Yasmā hi ayaṃ puggalavādī kammānaṃ kārakañceva vedakañca icchati, tasmāssa yo kārako, teneva vā vedakena bhavitabbaṃ, aññena vā ubhohi vā bhavitabbaṃ, ubhohi vāpi na bhavitabbanti idamāpannaṃ hoti. Evamāpannameva anuyogaṃ anuyuñjanto sakavādī ‘‘so karotī’’tiādayo cattāropi vikappe āha. Sesaṃ vuttappakārameva.

    ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪನ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಞ್ಹಾ ಏಕತೋ ಪುಟ್ಠಾ। ತತ್ಥ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಪಟಿಜಾನನಾ ಚ ಸಯಂಕತಾದಿದೋಸಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇತೋ ಪರಂ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಕಪ್ಪೇನ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇಸಮ್ಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Pariyosāne pana cattāropi pañhā ekato puṭṭhā. Tattha paṭikkhepo ca paṭijānanā ca sayaṃkatādidosappatti ca purimanayeneva veditabbā. Ito paraṃ ‘‘kalyāṇapāpakānī’’ti avatvā heṭṭhā vuttanayā eva ‘‘kammaṃ atthī’’tiādinā vikappena dassitā. Tesampi heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.

    ಪುರಿಸಕಾರಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ।

    Purisakārānuyogavaṇṇanā.

    ಕಲ್ಯಾಣವಗ್ಗೋತಿಪಿ ಏತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ।

    Kalyāṇavaggotipi etasseva nāmaṃ.

    ೧೪. ಅಭಿಞ್ಞಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ

    14. Abhiññānuyogavaṇṇanā

    ೧೯೩. ಇತೋ ಪರಂ ಅಭಿಞ್ಞಾನುಯೋಗಾದಿವಸೇನ ಅರಹತ್ತಸಾಧನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಆಮನ್ತಾತಿ ಸಕವಾದಿನಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತೇ ಪರವಾದೀ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧರೂಪೇ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ನತ್ಥಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಇದ್ಧಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ನನು ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಇದ್ಧಿಂ ವಿಕುಬ್ಬತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।

    193. Ito paraṃ abhiññānuyogādivasena arahattasādhanā hoti. Tattha āmantāti sakavādinā paṭiññāte paravādī ‘‘bahiddhā anindriyabaddharūpe iddhividhādivisesādhigamo natthi, ajjhattaṃ atthi, tasmā iddhādinibbattakena puggalena bhavitabba’’nti maññamāno nanu atthi koci iddhiṃ vikubbatītiādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānatthameva.

    ಅಭಿಞ್ಞಾನುಯೋಗವಣ್ಣನಾ।

    Abhiññānuyogavaṇṇanā.

    ೧೫-೧೮. ಞಾತಕಾನುಯೋಗಾದಿವಣ್ಣನಾ

    15-18. Ñātakānuyogādivaṇṇanā

    ೧೯೭. ಇದಾನಿ ಮಾತಾತಿಆದಿಕೋ ಞಾತಕಾನುಯೋಗೋ। ಖತ್ತಿಯೋತಿಆದಿಕೋ ಜಾತಿಅನುಯೋಗೋ। ಗಹಟ್ಠೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಅನುಯೋಗೋ। ದೇವೋ ಮನುಸ್ಸೋತಿ ಉಪಪತ್ತಿಅನುಯೋಗೋ। ಸೋತಾಪನ್ನೋತಿಆದಿಕೋ ಪಟಿವೇಧಾನುಯೋಗೋ, ಅರಿಯಾನುಯೋಗೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ। ‘‘ಅರಹಾ ಹುತ್ವಾ ನ ಅರಹಾ’’ತಿ ಪನೇತ್ಥ ಮೋಘಪಞ್ಹತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಂ।

    197. Idāni mātātiādiko ñātakānuyogo. Khattiyotiādiko jātianuyogo. Gahaṭṭho pabbajitoti paṭipattianuyogo. Devo manussoti upapattianuyogo. Sotāpannotiādiko paṭivedhānuyogo, ariyānuyogotipi vuccati. Te sabbe uttānatthāyeva. ‘‘Arahā hutvā na arahā’’ti panettha moghapañhattā na vuttaṃ.

    ೨೦೬. ಚತ್ತಾರೋ ಪುರಿಸಯುಗಾತಿಆದಿ ಸಂಘಾನುಯೋಗೋ, ಸೋಪಿ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ।

    206. Cattāro purisayugātiādi saṃghānuyogo, sopi uttānatthoyeva.

    ೨೦೯. ಸಙ್ಖತೋತಿಆದಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸಭಾವಾನುಯೋಗೋ। ತತ್ಥ ತತಿಯಾ ಕೋಟೀತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ। ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಪುನ ಪುಟ್ಠೋ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾ ತಸ್ಸೇವ।

    209. Saṅkhatotiādi saccikaṭṭhasabhāvānuyogo. Tattha tatiyā koṭīti pucchā sakavādissa. Tathārūpassa saccikaṭṭhassa abhāvato paṭikkhepo paravādissa. Puna puṭṭho puggalaṃ sandhāya paṭiññā tasseva.

    ೨೧೧. ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಪಞ್ಹೇಪಿ ಸಙ್ಖತೇಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ತಸ್ಸೇವ।

    211. Aññopuggalotipañhepi saṅkhatehi khandhehi aññattaṃ anicchanto paṭikkhepo tasseva.

    ೨೧೨. ಖನ್ಧಾ ಸಙ್ಖತಾತಿಆದಿ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಾನಿ ಸರೂಪೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ತಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।

    212. Khandhā saṅkhatātiādi saṅkhatāsaṅkhatāni sarūpena dassetvā aññattapucchanatthaṃ vuttaṃ.

    ೨೧೩. ರೂಪಂ ಸಙ್ಖತನ್ತಿಆದಿ ಖನ್ಧೇ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ತಪುಚ್ಛನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।

    213. Rūpaṃ saṅkhatantiādi khandhe vibhāgato dassetvā aññattapucchanatthaṃ vuttaṃ.

    ೨೧೪. ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಸಕವಾದಿಸ್ಸ, ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಜರಾಧಮ್ಮಾ, ಅಥೋ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತವಸೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಪರವಾದಿಸ್ಸ। ಸಙ್ಖತಭಾವಂ ಪನಸ್ಸ ಸೋ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    214. Puggalassa uppādoti pucchā sakavādissa, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’tiādisuttavasena paṭiññā paravādissa. Saṅkhatabhāvaṃ panassa so na icchati, tasmā paṭikkhipati.

    ೨೧೫. ಪುನ ನ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ದುಕ್ಖಮೇವ ಹಿ ಸಮ್ಭೋತಿ , ದುಕ್ಖಂ ತಿಟ್ಠತಿ ವೇತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧) ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ನಾಮ ನ ಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ।

    215. Puna na uppādo paññāyatītiādinā nayena puṭṭho ‘‘dukkhameva hi sambhoti , dukkhaṃ tiṭṭhati veti cā’’tiādivacanato (saṃ. ni. 1.171) puggalassa uppādādayo nāma na yujjantīti paṭijānāti.

    ೨೧೬. ಅತ್ಥತ್ಥಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಸಸ್ಸತಂ, ನತ್ಥಿತಾಯ। ಉಚ್ಛೇದೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ।

    216. Atthatthamhīti atthaṃ vuccati nibbānaṃ. Tattha atthīti pucchati. Tassa atthitāya sassataṃ, natthitāya. Ucchedo āpajjati. Tadubhayampi anicchanto pacchā paṭikkhipati.

    ಞಾತಕಾನುಯೋಗಾದಿವಣ್ಣನಾ।

    Ñātakānuyogādivaṇṇanā.

    ೧೯. ಪಟಿವೇಧಾನುಯೋಗಾದಿವಣ್ಣನಾ

    19. Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā

    ೨೧೭. ಭವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಞ್ಹೇ ಭವನ್ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ।

    217. Bhavaṃ nissāya pañhe bhavanti upapattibhavaṃ.

    ೨೧೮. ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನಪಞ್ಹೇ ವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನೋ ಪರಿಗ್ಗಹಿತವೇದನೋ ಯೋಗಾವಚರೋವ ಪಜಾನಾತಿ, ಬಾಲಪುಥುಜ್ಜನೋ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ।

    218. Vedanaṃ vediyamānapañhe vedanaṃ vediyamāno pariggahitavedano yogāvacarova pajānāti, bālaputhujjano nappajānāti.

    ೨೨೪. ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದಿಪಞ್ಹಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ।

    224. Kāyānupassanādipañhā uttānatthāyeva.

    ೨೨೬. ಪಾರಾಯನಗಾಥಾಯ ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸೂತಿ ಸತ್ತಸುಞ್ಞತವಸೇನ ಖನ್ಧಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    226. Pārāyanagāthāya suññato lokaṃ avekkhassūti sattasuññatavasena khandhalokaṃ olokehīti attho.

    ೨೨೮. ಪುಗ್ಗಲೋ ಅವೇಕ್ಖತೀತಿ ಸಕವಾದಿಪುಚ್ಛಾ। ಪರವಾದಿಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ ಲೋಕಂ ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸೂ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ಯೋ ಅವೇಕ್ಖತಿ, ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಹ ರೂಪೇನಾತಿ ರೂಪಕಾಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ತತೋ ಅನಿಸ್ಸಟೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರವಸೇನ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಜೀವನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸುತ್ತವಿರೋಧಭಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ವಿನಾ ರೂಪೇನಾತಿ ಇದಂ ಚತುವೋಕಾರವಸೇನ ಅನುಜಾನಿತ್ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸುತ್ತವಿರೋಧಭಯೇನೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರಗತೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ‘‘ಸಹ ರೂಪೇನ ವಿನಾ ರೂಪೇನಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ। ತತ್ಥ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತೋತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗತೋ, ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಅನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ರೂಪಂ ಅನಿಸ್ಸಿತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    228. Puggalo avekkhatīti sakavādipucchā. Paravādissa hi ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti gāthāya yo avekkhati, so puggaloti laddhi, tasmā naṃ evaṃ pucchati. Saha rūpenāti rūpakāyena saddhiṃ. Tato anissaṭo hutvāti attho. Idaṃ pañcavokāravasena anujānitvā puna taṃ jīvanti puṭṭho suttavirodhabhayena paṭikkhipati. Vinā rūpenāti idaṃ catuvokāravasena anujānitvā puna aññaṃ jīvanti puṭṭho suttavirodhabhayeneva paṭikkhipati. ‘‘Abbhantaragato’’ti ca ‘‘bahiddhā nikkhamitvā’’ti ca idaṃ ‘‘saha rūpena vinā rūpenā’’ti heṭṭhā vuttassa lakkhaṇavacanaṃ. Tattha abbhantaragatoti rūpassa antogato, ito vā etto vā anikkhamitvā rūpaparicchedavaseneva ṭhito hutvāti attho. Nikkhamitvāti rūpaparicchedaṃ atikkamitvā. Rūpaṃ anissito hutvāti attho.

    ೨೩೧. ಅನತ್ತಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಜೀವೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ರಹಿತೋ। ಏಕಧಮ್ಮೇಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಸುತ್ತಾನಂ ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಧ ಪನ ಸನ್ಧಾಯಭಾಸಿತಮತ್ತಮೇವ ವಕ್ಖಾಮ।

    231. Anattāti attanā jīvena puggalena rahito. Ekadhammepi puggalo natthīti attho. Evaṃ sabbasuttānaṃ āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva attho veditabbo. Idha pana sandhāyabhāsitamattameva vakkhāma.

    ೨೩೭. ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ ಸಪ್ಪಿಕುಮ್ಭೋತಿಆದಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾವ ದೇಸನಾ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಆಭತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸುವಣ್ಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತೋ ಸುವಣ್ಣವಿಕಾರೋ ಕುಮ್ಭೋ ಸುವಣ್ಣಕುಮ್ಭೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಏವಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತೋ ಸಪ್ಪಿಸ್ಸ ವಿಕಾರೋ ಸಪ್ಪಿಕುಮ್ಭೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕುಮ್ಭೇ ಸಪ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಸೋ ಸಪ್ಪಿಕುಮ್ಭೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತೇಲಕುಮ್ಭಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಥಾ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ, ನ ಏವಂ ಭತ್ತಂ ವಾ ಯಾಗು ವಾ ಅತ್ಥಿ। ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪನ ಅಕತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ದಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತವಸೇನ ‘‘ನಿಚ್ಚಭತ್ತಂ ಧುವಯಾಗೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।

    237. Vuttaṃ bhagavatā sappikumbhotiādi ‘‘sabbāva desanā yathārutavaseneva atthato na gahetabbā’’ti dassanatthaṃ ābhataṃ. Yathā hi suvaṇṇaṃ gahetvā kato suvaṇṇavikāro kumbho suvaṇṇakumbhoti vuccati, na evaṃ sappiṃ gahetvā kato sappissa vikāro sappikumbho nāma atthi. Yasmiṃ pana kumbhe sappi pakkhittaṃ, so sappikumbho nāmāti ayamettha attho. Telakumbhādīsupi eseva nayo. Yathā ca nibbānaṃ niccaṃ dhuvaṃ, na evaṃ bhattaṃ vā yāgu vā atthi. Kālaparicchedaṃ pana akatvā divase divase dassāmāti paññattavasena ‘‘niccabhattaṃ dhuvayāgū’’ti vuccatīti ayamettha attho.

    ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಹಿತಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಯಥಾ ರೂಪಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚತ್ತಲಕ್ಖಣಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಅತ್ಥಿ, ನ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲೋ । ರೂಪಾದೀಸು ಪನ ಸತಿ ‘ಏವಂನಾಮೋ’‘ಏವಂಗೋತ್ತೋ’ತಿ ವೋಹಾರೋ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಇಮಾ ಖೋ ಚಿತ್ತ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಯೋ ಲೋಕವೋಹಾರಾ ಲೋಕಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೦)। ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾ ಪನ ವಿನಾಪಿ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಂ ಪಚ್ಚತ್ತಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।

    ‘‘Atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādīsupi yathā rūpādayo dhammā paccattalakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena atthi, na evaṃ puggalo . Rūpādīsu pana sati ‘evaṃnāmo’‘evaṃgotto’ti vohāro hoti. Iti iminā lokavohārena lokasammutiyā lokaniruttiyā atthi puggaloti ayamettha attho. Vuttampi cetaṃ bhagavatā – ‘‘imā kho citta, lokasamaññā lokaniruttiyo lokavohārā lokapaññattiyo’’ti (dī. ni. 1.440). Rūpādidhammā pana vināpi lokasammutiṃ paccattasāmaññalakkhaṇavasena paññāpanato atthīti ayamettha attho.

    ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ದ್ವೇ ಕಥಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ ಚ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ ಚ। ತತ್ಥ ಸತ್ತೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ದೇವೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾತಿಆದಿಕಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾ ನಾಮ। ಅನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ, ಅನತ್ತಾ, ಖನ್ಧಾ, ಧಾತುಯೋ, ಆಯತನಾನಿ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾತಿಆದಿಕಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಾ ನಾಮ।

    Buddhānaṃ pana dve kathā sammutikathā ca paramatthakathā ca. Tattha satto, puggalo, devo, brahmātiādikā sammutikathā nāma. Aniccaṃ, dukkhaṃ, anattā, khandhā, dhātuyo, āyatanāni, satipaṭṭhānā, sammappadhānātiādikā paramatthakathā nāma.

    ತತ್ಥ ಯೋ ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾಯ ಸತ್ತೋತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ವಾತಿ ವುತ್ತೇ ಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನಿಯ್ಯಾತುಂ ಅರಹತ್ತಜಯಗ್ಗಾಹಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಆದಿತೋವ ಸತ್ತೋತಿ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ವಾ ಪೋಸೋತಿ ವಾ ದೇವೋತಿ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ವಾ ಕಥೇತಿ। ಯೋ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾಯ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವಾತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಸುತ್ವಾವ ಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನಿಯ್ಯಾತುಂ ಅರಹತ್ತಜಯಗ್ಗಾಹಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಕಥೇತಿ। ತಥಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾಯ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸ ನ ಪಠಮಂ ಪರಮತ್ಥಕಥಂ ಕಥೇತಿ। ಸಮ್ಮುತಿಕಥಾಯ ಪನ ಬೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಂ ಕಥೇತಿ । ಪರಮತ್ಥಕಥಾಯ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ನ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಂ ಕಥೇತಿ। ಪರಮತ್ಥಕಥಾಯ ಪನ ಬೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಂ ಕಥೇತಿ। ಪಕತಿಯಾ ಪನ ಪಠಮಮೇವ ಪರಮತ್ಥಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ದೇಸನಾ ಲೂಖಾಕಾರಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧಾ ಪಠಮಂ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪರಮತ್ಥಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಿ। ತೇ ಸಮ್ಮುತಿಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾಪಿ ಸಚ್ಚಮೇವ ಸಭಾವಮೇವ ಅಮುಸಾವ ಕಥೇನ್ತಿ। ಪರಮತ್ಥಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಾಪಿ ಸಚ್ಚಮೇವ ಸಭಾವಮೇವ ಅಮುಸಾವ ಕಥೇನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ –

    Tattha yo sammutidesanāya sattoti vā…pe… brahmāti vāti vutte jānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti, tassa bhagavā āditova sattoti vā puggaloti vā posoti vā devoti vā brahmāti vā katheti. Yo paramatthadesanāya aniccanti vā dukkhanti vātiādīsu aññataraṃ sutvāva jānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti. Tassa aniccantiādīsu aññataraṃ katheti. Tathā sammutikathāya bujjhanakasattassa na paṭhamaṃ paramatthakathaṃ katheti. Sammutikathāya pana bodhetvā pacchā paramatthakathaṃ katheti . Paramatthakathāya bujjhanakasattassāpi na paṭhamaṃ sammutikathaṃ katheti. Paramatthakathāya pana bodhetvā pacchā sammutikathaṃ katheti. Pakatiyā pana paṭhamameva paramatthakathaṃ kathentassa desanā lūkhākārā hoti. Tasmā buddhā paṭhamaṃ sammutikathaṃ kathetvā pacchā paramatthakathaṃ kathenti. Te sammutikathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Paramatthakathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Ayañhi –

    ‘‘ದುವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕ್ಖಾಸಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವದತಂ ವರೋ।

    ‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;

    ಸಮ್ಮುತಿಂ ಪರಮತ್ಥಞ್ಚ, ತತಿಯಂ ನುಪಲಬ್ಭತಿ’’॥

    Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nupalabbhati’’.

    ತತ್ಥ –

    Tattha –

    ‘‘ಸಙ್ಕೇತವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿಕಾರಣಂ।

    ‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇaṃ;

    ಪರಮತ್ಥವಚನಂ ಸಚ್ಚಂ, ಧಮ್ಮಾನಂ ತಥಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ॥

    Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ tathalakkhaṇa’’nti.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ದ್ವೇ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ ಚ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ, ಸಮ್ಮುತಿದೇಸನಾ ಚ ಸಪ್ಪಿಕುಮ್ಭಾದಿವಸೇನ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಸಮಞ್ಞಂ ಅತಿಧಾವತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತತೋ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಸತ್ಥಾರಾ ಹಿ –

    Aparo nayo – dve bhagavato desanā paramatthadesanā ca khandhādivasena, sammutidesanā ca sappikumbhādivasena. Na hi bhagavā samaññaṃ atidhāvati. Tasmā ‘‘atthi puggalo’’ti vacanamattato abhiniveso na kātabbo. Satthārā hi –

    ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಅನತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಪರಮತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ।

    ‘‘Paññattiṃ anatikkamma, paramattho pakāsito;

    ಸಮಞ್ಞಂ ನಾತಿಧಾವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪಣ್ಡಿತೋ।

    Samaññaṃ nātidhāveyya, tasmā aññopi paṇḍito;

    ಪರಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ, ಸಮಞ್ಞಂ ನಾತಿಧಾವಯೇ’’॥

    Paramatthaṃ pakāsento, samaññaṃ nātidhāvaye’’.

    ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।

    Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    ಪುಗ್ಗಲಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Puggalakathā niṭṭhitā.




    Next: ೨. ಪರಿಹಾನಿಕಥಾ • 2. Parihānikathā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಕಥಾವತ್ಥುಪಾಳಿ • Kathāvatthupāḷi / ೧. ಪುಗ್ಗಲಕಥಾ • 1. Puggalakathā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೧. ಪುಗ್ಗಲಕಥಾ • 1. Puggalakathā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೧. ಪುಗ್ಗಲಕಥಾ • 1. Puggalakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact