Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
මහාවග්ගො
Mahāvaggo
1. පුග්ගලකථා
1. Puggalakathā
1. සුද්ධසච්චිකට්ඨො
1. Suddhasaccikaṭṭho
1. අනුලොමපච්චනීකවණ්ණනා
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
1. මායාය අමණිආදයො මණිආදිආකාරෙන දිස්සමානා ‘‘මායා’’ති වුත්තා. අභූතෙන මණිඋදකාදිආකාරෙන ගය්හමානා මායාමරීචිආදයො අභූතඤ්ඤෙය්යාකාරත්තා අසච්චිකට්ඨා. යො තථා න හොති, සො සච්චිකට්ඨොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘මායා…පෙ.… භූතත්ථො’’ති. අනුස්සවාදිවසෙන ගය්හමානො තථාපි හොති අඤ්ඤථාපීති තාදිසො ඤෙය්යො න පරමත්ථො, අත්තපච්චක්ඛො පන පරමත්ථොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘අනුස්සවා…පෙ.… උත්තමත්ථො’’ති.
1. Māyāya amaṇiādayo maṇiādiākārena dissamānā ‘‘māyā’’ti vuttā. Abhūtena maṇiudakādiākārena gayhamānā māyāmarīciādayo abhūtaññeyyākārattā asaccikaṭṭhā. Yo tathā na hoti, so saccikaṭṭhoti dassento āha ‘‘māyā…pe… bhūtattho’’ti. Anussavādivasena gayhamāno tathāpi hoti aññathāpīti tādiso ñeyyo na paramattho, attapaccakkho pana paramatthoti dassento āha ‘‘anussavā…pe… uttamattho’’ti.
ඡලවාදස්සාති අත්ථීති වචනසාමඤ්ඤෙන අත්ථීති වුත්තෙහි රූපාදීහි සාමඤ්ඤවචනස්සාති අධිප්පායො. ‘‘සො සච්චි…පෙ.… ලද්ධිං ගහෙත්වා ආමන්තාති පටිජානාතී’’ති වචනතො පන ‘‘ඡලවාදස්සා’’ති න සක්කා වත්තුං. න හි ලද්ධි ඡලන්ති. ඔකාසං අදදමානොති පතිට්ඨං පච්ඡින්දන්තො. යදි සච්චිකට්ඨෙන උපලබ්භති, රූපාදයො විය උපලබ්භෙය්ය, තථා අනුපලබ්භනීයතො න තව වාදො තිට්ඨතීති නිවත්තෙන්තොති අධිප්පායො. තං සන්ධායාති ‘‘යො සච්චිකට්ඨො’’ති එත්ථ වුත්තො යො සච්චිකට්ඨො, සො සප්පච්චයාදිභාවෙන දීපිතො ‘‘රූපඤ්ච උපලබ්භතී’’තිආදීසු ආගතො ධම්මප්පභෙදොති දස්සෙති.
Chalavādassāti atthīti vacanasāmaññena atthīti vuttehi rūpādīhi sāmaññavacanassāti adhippāyo. ‘‘So sacci…pe… laddhiṃ gahetvā āmantāti paṭijānātī’’ti vacanato pana ‘‘chalavādassā’’ti na sakkā vattuṃ. Na hi laddhi chalanti. Okāsaṃ adadamānoti patiṭṭhaṃ pacchindanto. Yadi saccikaṭṭhena upalabbhati, rūpādayo viya upalabbheyya, tathā anupalabbhanīyato na tava vādo tiṭṭhatīti nivattentoti adhippāyo. Taṃ sandhāyāti ‘‘yo saccikaṭṭho’’ti ettha vutto yo saccikaṭṭho, so sappaccayādibhāvena dīpito ‘‘rūpañca upalabbhatī’’tiādīsu āgato dhammappabhedoti dasseti.
‘‘තෙන සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනා’’ති වත්වා ‘‘තෙනාකාරෙනා’’ති වදතො අයමධිප්පායො – සච්චිකට්ඨපරමත්ථාකාරෙන උපලබ්භමානං සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන උපලබ්භමානං නාම හොතීති. අඤ්ඤථා තතොති තස්ස තෙනාකාරෙනාති වත්තබ්බං සියා. කො පනෙතිස්සා පුරිමපුච්ඡාය ච විසෙසොති? පුරිමපුච්ඡාය සත්තපඤ්ඤාසවිධො ධම්මප්පභෙදො යථා භූතෙන සභාවත්ථෙන උපලබ්භති, එවං පුග්ගලො උපලබ්භතීති වුත්තං. ඉධ පන භූතසභාවත්ථෙන උපලබ්භමානො සො ධම්මප්පභෙදො යෙන රුප්පනාදිසප්පච්චයාදිආකාරෙන උපලබ්භති, කිං තෙනාකාරෙන පුග්ගලොපි උපලබ්භතීති එස විසෙසො. යථා පන රූපං විය භූතසභාවත්ථෙන උපලබ්භමානා වෙදනා න රුප්පනාකාරෙන උපලබ්භති, එවං ධම්මප්පභෙදො විය භූතසභාවත්ථෙන උපලබ්භමානො පුග්ගලො න රුප්පනාදිසප්පච්චයාදිආකාරෙන උපලබ්භතීති සක්කා පරවාදිනා වත්තුන්ති අචොදනීයං එතං සියා. අවජානනඤ්ච තස්ස යුත්තන්ති නිග්ගහො ච න කාතබ්බො. ධම්මප්පභෙදතො පන අඤ්ඤස්ස සච්චිකට්ඨස්ස අසිද්ධත්තා ධම්මප්පභෙදාකාරෙනෙව චොදෙති. අවජානනෙනෙව නිග්ගහං දස්සෙති. අනුජානනාවජානනපක්ඛා සාමඤ්ඤවිසෙසෙහි පටිඤ්ඤාපටික්ඛෙපපක්ඛා අනුලොමපටිලොමපක්ඛා පඨමදුතියනයාති අයමෙතෙසං විසෙසො වෙදිතබ්බො.
‘‘Tenasaccikaṭṭhaparamatthenā’’ti vatvā ‘‘tenākārenā’’ti vadato ayamadhippāyo – saccikaṭṭhaparamatthākārena upalabbhamānaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhamānaṃ nāma hotīti. Aññathā tatoti tassa tenākārenāti vattabbaṃ siyā. Ko panetissā purimapucchāya ca visesoti? Purimapucchāya sattapaññāsavidho dhammappabhedo yathā bhūtena sabhāvatthena upalabbhati, evaṃ puggalo upalabbhatīti vuttaṃ. Idha pana bhūtasabhāvatthena upalabbhamāno so dhammappabhedo yena ruppanādisappaccayādiākārena upalabbhati, kiṃ tenākārena puggalopi upalabbhatīti esa viseso. Yathā pana rūpaṃ viya bhūtasabhāvatthena upalabbhamānā vedanā na ruppanākārena upalabbhati, evaṃ dhammappabhedo viya bhūtasabhāvatthena upalabbhamāno puggalo na ruppanādisappaccayādiākārena upalabbhatīti sakkā paravādinā vattunti acodanīyaṃ etaṃ siyā. Avajānanañca tassa yuttanti niggaho ca na kātabbo. Dhammappabhedato pana aññassa saccikaṭṭhassa asiddhattā dhammappabhedākāreneva codeti. Avajānaneneva niggahaṃ dasseti. Anujānanāvajānanapakkhā sāmaññavisesehi paṭiññāpaṭikkhepapakkhā anulomapaṭilomapakkhā paṭhamadutiyanayāti ayametesaṃ viseso veditabbo.
‘‘තෙන වත රෙ වත්තබ්බෙ’’ති වදන්තො වත්තබ්බස්ස අවචනෙ දොසං පාපෙතීති ඉමිනා අධිප්පායෙන ‘‘නිග්ගහස්ස පාපිතත්තා’’ති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. ‘‘එවමෙතං නිග්ගහස්ස ච අනුලොමපටිලොමතො චතුන්නං පාපනාරොපනඤ්ච වුත්තත්තා උපලබ්භතීතිආදිකං අනුලොමපඤ්චකං නාමා’’ති වුත්තං, අනුලොමපටිලොමතො පන ද්වීහි ඨපනාහි සහ සත්තකෙන භවිතබ්බං, තංවජ්ජනෙ වා කාරණං වත්තබ්බං. යං පන වක්ඛති ‘‘ඨපනා නාම පරවාදීපක්ඛස්ස ඨපනතො ‘අයං තව දොසො’ති දස්සෙතුං ඨපනමත්තමෙව හොති, න නිග්ගහස්ස වා පටිකම්මස්ස වා පාකටභාවකරණ’’න්ති (කථා. අට්ඨ. 2). තෙනාධිප්පායෙන ඉධාපි ඨපනාද්වයං වජ්ජෙති. යථා පන තත්ථ පටිකම්මපඤ්චකභාවං අවත්වා පටිකම්මචතුක්කභාවං වක්ඛති, එවමිධාපි නිග්ගහචතුක්කභාවො වත්තබ්බො සියා. සුද්ධිකනිග්ගහස්ස පන නිග්ගහප්පධානත්තා උද්දෙසභාවෙන වුත්තො නිග්ගහොව විසුං වුත්තොති දට්ඨබ්බො. යෙ පන ‘‘අයථාභූතනිග්ගහත්තා තත්ථ පටිකම්මං විසුං න වුත්ත’’න්ති වදන්ති, තෙසං දුතියෙ වාදමුඛෙ නිග්ගහචතුක්කභාවො පටිකම්මපඤ්චකභාවො ච ආපජ්ජති.
‘‘Tena vata re vattabbe’’ti vadanto vattabbassa avacane dosaṃ pāpetīti iminā adhippāyena ‘‘niggahassa pāpitattā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Evametaṃ niggahassa ca anulomapaṭilomato catunnaṃ pāpanāropanañca vuttattā upalabbhatītiādikaṃ anulomapañcakaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, anulomapaṭilomato pana dvīhi ṭhapanāhi saha sattakena bhavitabbaṃ, taṃvajjane vā kāraṇaṃ vattabbaṃ. Yaṃ pana vakkhati ‘‘ṭhapanā nāma paravādīpakkhassa ṭhapanato ‘ayaṃ tava doso’ti dassetuṃ ṭhapanamattameva hoti, na niggahassa vā paṭikammassa vā pākaṭabhāvakaraṇa’’nti (kathā. aṭṭha. 2). Tenādhippāyena idhāpi ṭhapanādvayaṃ vajjeti. Yathā pana tattha paṭikammapañcakabhāvaṃ avatvā paṭikammacatukkabhāvaṃ vakkhati, evamidhāpi niggahacatukkabhāvo vattabbo siyā. Suddhikaniggahassa pana niggahappadhānattā uddesabhāvena vutto niggahova visuṃ vuttoti daṭṭhabbo. Ye pana ‘‘ayathābhūtaniggahattā tattha paṭikammaṃ visuṃ na vutta’’nti vadanti, tesaṃ dutiye vādamukhe niggahacatukkabhāvo paṭikammapañcakabhāvo ca āpajjati.
2. අත්තනා අධිප්පෙතං සච්චිකට්ඨමෙවාති සම්මුතිසච්චං සන්ධායාති අධිප්පායො. වක්ඛති හි ‘‘සුද්ධසම්මුතිසච්චං වා පරමත්ථමිස්සකං වා සම්මුතිසච්චං සන්ධාය ‘යො සච්චිකට්ඨො’ති පුන අනුයොගො පරවාදිස්සා’’ති (කථා. අට්ඨ. 6). තත්ථ යදි පරවාදිනා අත්තනා අධිප්පෙතසච්චිකට්ඨො සම්මුතිසච්චං, සම්මුතිසච්චාකාරෙන පුග්ගලො උපලබ්භතීති වදන්තෙන සමානලද්ධිකො නප්පටිසෙධිතබ්බො, කථා එවායං නාරභිතබ්බා. අථ සකවාදිනා අත්තනා ච අධිප්පෙතසච්චිකට්ඨංයෙව සන්ධාය පරවාදී ‘‘යො සච්චිකට්ඨො’’තිආදිමාහාති අයමත්ථො. සකවාදිනා සම්මුතිසච්චංයෙව සච්චිකට්ඨොති අධිප්පෙතන්ති ආපජ්ජති. යදි උභයං අධිප්පෙතං, පුන ‘‘සම්මුතිසච්චපරමත්ථසච්චානි වා එකතො කත්වාපි එවමාහා’’ති න වත්තබ්බං සියාති. යදි ච ද්වෙපි සච්චානි සච්චිකට්ඨපරමත්ථා, සච්චිකට්ඨෙකදෙසෙන උපලද්ධිං ඉච්ඡන්තෙන ‘‘පුග්ගලො උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනා’’තිආදි අනුයොගො න කාතබ්බො, න ච සච්චිකට්ඨෙකදෙසෙන අනුයොගො යුත්තො. න හි වෙදයිතාකාරෙන උපලබ්භමානා වෙදනා රුප්පනාකාරෙන උපලබ්භතීති අනුයුඤ්ජිතබ්බා, න ච පරවාදී රුප්පනාදිසභාවං පුග්ගලං ඉච්ඡති, අථ ඛො සච්චිකට්ඨපරමත්ථමෙවාති. පරමත්ථසච්චතො අඤ්ඤස්මිං සච්චිකට්ඨෙ විජ්ජමානෙ නාස්ස පරමත්ථසච්චතා අනුයුඤ්ජිතබ්බා. අසච්චිකට්ඨෙ සච්චිකට්ඨවොහාරං ආරොපෙත්වා තං සන්ධාය පුච්ඡතීති වදන්තානං වොහරිතසච්චිකට්ඨස්ස අත්තනා අධිප්පෙතසච්චිකට්ඨතා න යුත්තා. වොහරිතපරමත්ථසච්චිකට්ඨානඤ්ච ද්වින්නං සච්චිකට්ඨභාවෙ වුත්තනයොව දොසො. සම්මුතිසච්චාකාරෙන උපලබ්භමානඤ්ච භූතසභාවත්ථෙන උපලබ්භෙය්ය වා න වා. යදි භූතසභාවත්ථෙන උපලබ්භති, පුග්ගලොපි උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනාති අනුජානන්තො නානුයුඤ්ජිතබ්බො. අථ න භූතසභාවත්ථෙන, තංවිනිමුත්තො සම්මුතිසච්චස්ස සච්චිකට්ඨපරමත්ථාකාරො න වත්තබ්බො අසිද්ධත්තා. වක්ඛති ච ‘‘යථා රූපාදයො පච්චත්තලක්ඛණසාමඤ්ඤලක්ඛණවසෙන අත්ථි, න එවං පුග්ගලො’’ති. තස්මා මග්ගිතබ්බො එත්ථ අධිප්පායො.
2. Attanā adhippetaṃ saccikaṭṭhamevāti sammutisaccaṃ sandhāyāti adhippāyo. Vakkhati hi ‘‘suddhasammutisaccaṃ vā paramatthamissakaṃ vā sammutisaccaṃ sandhāya ‘yo saccikaṭṭho’ti puna anuyogo paravādissā’’ti (kathā. aṭṭha. 6). Tattha yadi paravādinā attanā adhippetasaccikaṭṭho sammutisaccaṃ, sammutisaccākārena puggalo upalabbhatīti vadantena samānaladdhiko nappaṭisedhitabbo, kathā evāyaṃ nārabhitabbā. Atha sakavādinā attanā ca adhippetasaccikaṭṭhaṃyeva sandhāya paravādī ‘‘yo saccikaṭṭho’’tiādimāhāti ayamattho. Sakavādinā sammutisaccaṃyeva saccikaṭṭhoti adhippetanti āpajjati. Yadi ubhayaṃ adhippetaṃ, puna ‘‘sammutisaccaparamatthasaccāni vā ekato katvāpi evamāhā’’ti na vattabbaṃ siyāti. Yadi ca dvepi saccāni saccikaṭṭhaparamatthā, saccikaṭṭhekadesena upaladdhiṃ icchantena ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’tiādi anuyogo na kātabbo, na ca saccikaṭṭhekadesena anuyogo yutto. Na hi vedayitākārena upalabbhamānā vedanā ruppanākārena upalabbhatīti anuyuñjitabbā, na ca paravādī ruppanādisabhāvaṃ puggalaṃ icchati, atha kho saccikaṭṭhaparamatthamevāti. Paramatthasaccato aññasmiṃ saccikaṭṭhe vijjamāne nāssa paramatthasaccatā anuyuñjitabbā. Asaccikaṭṭhe saccikaṭṭhavohāraṃ āropetvā taṃ sandhāya pucchatīti vadantānaṃ voharitasaccikaṭṭhassa attanā adhippetasaccikaṭṭhatā na yuttā. Voharitaparamatthasaccikaṭṭhānañca dvinnaṃ saccikaṭṭhabhāve vuttanayova doso. Sammutisaccākārena upalabbhamānañca bhūtasabhāvatthena upalabbheyya vā na vā. Yadi bhūtasabhāvatthena upalabbhati, puggalopi upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti anujānanto nānuyuñjitabbo. Atha na bhūtasabhāvatthena, taṃvinimutto sammutisaccassa saccikaṭṭhaparamatthākāro na vattabbo asiddhattā. Vakkhati ca ‘‘yathā rūpādayo paccattalakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena atthi, na evaṃ puggalo’’ti. Tasmā maggitabbo ettha adhippāyo.
ද්වින්නං සච්චානන්ති එත්ථ සච්චද්වයාකාරෙන අනුපලබ්භනීයතො අනුඤ්ඤෙය්යමෙතං සියා, න වා කිඤ්චි වත්තබ්බං. යථා හි එකදෙසෙන පරමත්ථාකාරෙන අනුපලබ්භනීයතා අනුජානනස්ස න කාරණං, එවං එකදෙසෙන සම්මුතියාකාරෙන උපලබ්භනීයතා පටික්ඛෙපස්ස චාති මග්ගිතබ්බො එත්ථාපි අධිප්පායො. නුපලබ්භතීති වචනසාමඤ්ඤමත්තන්ති නුපලබ්භතීති ඉදමෙව වචනං අනුඤ්ඤාතං පටික්ඛිත්තඤ්චාති එතං ඡලවාදං නිස්සායාති අධිප්පායො. යථා උපලබ්භතීති එතස්සෙව අනුජානනපටික්ඛෙපෙහි අහං නිග්ගහෙතබ්බො, එවං නුපලබ්භතීති එතස්සෙව අනුජානනපටික්ඛෙපෙහි ත්වන්ති එවං සම්භවන්තස්ස සාමඤ්ඤෙන අසම්භවන්තස්ස කප්පනං පනෙත්ථ ඡලවාදො භවිතුං අරහති. තෙන නුපලබ්භතීති වචනසාමඤ්ඤමත්තං ඡලවාදස්ස කාරණත්තා ‘‘ඡලවාදො’’ති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. වචනසාමඤ්ඤමත්තඤ්ච ඡලවාදඤ්ච නිස්සායාති වා අත්ථො. ඨපනා නිග්ගහප්පටිකම්මානං පාකටභාවකරණං න හොතීති ඉදං විචාරෙතබ්බං. න හි පක්ඛට්ඨපනෙන විනා පුරිමං අනුජානිත්වා පච්ඡිමස්ස අවජානනං, පච්ඡිමං වා අවජානන්තස්ස පුරිමානුජානනං මිච්ඡාති සක්කා ආරොපෙතුන්ති.
Dvinnaṃ saccānanti ettha saccadvayākārena anupalabbhanīyato anuññeyyametaṃ siyā, na vā kiñci vattabbaṃ. Yathā hi ekadesena paramatthākārena anupalabbhanīyatā anujānanassa na kāraṇaṃ, evaṃ ekadesena sammutiyākārena upalabbhanīyatā paṭikkhepassa cāti maggitabbo etthāpi adhippāyo. Nupalabbhatīti vacanasāmaññamattanti nupalabbhatīti idameva vacanaṃ anuññātaṃ paṭikkhittañcāti etaṃ chalavādaṃ nissāyāti adhippāyo. Yathā upalabbhatīti etasseva anujānanapaṭikkhepehi ahaṃ niggahetabbo, evaṃ nupalabbhatīti etasseva anujānanapaṭikkhepehi tvanti evaṃ sambhavantassa sāmaññena asambhavantassa kappanaṃ panettha chalavādo bhavituṃ arahati. Tena nupalabbhatīti vacanasāmaññamattaṃ chalavādassa kāraṇattā ‘‘chalavādo’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vacanasāmaññamattañca chalavādañca nissāyāti vā attho. Ṭhapanā niggahappaṭikammānaṃ pākaṭabhāvakaraṇaṃ na hotīti idaṃ vicāretabbaṃ. Na hi pakkhaṭṭhapanena vinā purimaṃ anujānitvā pacchimassa avajānanaṃ, pacchimaṃ vā avajānantassa purimānujānanaṃ micchāti sakkā āropetunti.
3. තවාති, පටිජානන්තන්ති ච පච්චත්තෙ සාමිඋපයොගවචනානීති අධිප්පායෙන ‘‘ත්වංයෙව පටිජානන්තො’’ති ආහ.
3. Tavāti, paṭijānantanti ca paccatte sāmiupayogavacanānīti adhippāyena ‘‘tvaṃyeva paṭijānanto’’ti āha.
4-5. චතූහි පාපනාරොපනාහි නිග්ගහස්ස උපනීතත්තාති ‘‘දුන්නිග්ගහිතා ච හොම, හඤ්චී’’තිආදිනා තයා මම කතො නිග්ගහො, මයා තව කතො නිග්ගහො විය මිච්ඡාති එවං තෙන අනුලොමපඤ්චකෙ චතූහි පාපනාරොපනාහි කතස්ස නිග්ගහස්ස තෙන නියාමෙන දුක්කටභාවස්ස අත්තනා කතනිග්ගහෙන සහ උපනීතත්තා අනිග්ගහභාවස්ස වා උපගමිතත්තාති අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවමෙව තෙන හි යං නිග්ගණ්හාසි හඤ්චි…පෙ.… ඉදං තෙ මිච්ඡාති එතස්ස අනිග්ගහභාවනිගමනස්සෙව නිග්ගමනචතුක්කතා වෙදිතබ්බා.
4-5. Catūhi pāpanāropanāhi niggahassa upanītattāti ‘‘dunniggahitā ca homa, hañcī’’tiādinā tayā mama kato niggaho, mayā tava kato niggaho viya micchāti evaṃ tena anulomapañcake catūhi pāpanāropanāhi katassa niggahassa tena niyāmena dukkaṭabhāvassa attanā kataniggahena saha upanītattā aniggahabhāvassa vā upagamitattāti attho daṭṭhabbo. Evameva tena hi yaṃ niggaṇhāsi hañci…pe… idaṃ te micchāti etassa aniggahabhāvanigamanasseva niggamanacatukkatā veditabbā.
අනුලොමපච්චනීකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Anulomapaccanīkavaṇṇanā niṭṭhitā.
2. පච්චනීකානුලොමවණ්ණනා
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
7-10. ‘‘අත්තනො ලද්ධිං නිස්සාය පටිඤ්ඤා පරවාදිස්සා’’ති වත්වා පුන ‘‘පරමත්ථවසෙන පුග්ගලස්ස අභාවතො පටික්ඛෙපො පරවාදිස්සා’’ති වුත්තං. තත්රායං පටික්ඛෙපො අත්තනො ලද්ධියා යදි කතො, පරමත්ථතො අඤ්ඤෙන සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන පුග්ගලො උපලබ්භතීති අයමස්ස ලද්ධීති ආපජ්ජති. තථා ච සති නායං සම්මුතිසච්චවසෙන උපලද්ධිං ඉච්ඡන්තෙන නිග්ගහෙතබ්බො. අථ අත්තනො ලද්ධිං නිග්ගූහිත්වා පරස්ස ලද්ධිවසෙන පටික්ඛිපති, පුරිමපටිඤ්ඤාය අවිරොධිතත්තා න නිග්ගහෙතබ්බො. න හි අත්තනො ච පරස්ස ච ලද්ධිං වදන්තස්ස දොසො ආපජ්ජතීති. අත්තනො පන ලද්ධියා පටිජානිත්වා පරලද්ධියා පටික්ඛිපන්තෙන අත්තනො ලද්ධිං ඡඩ්ඩෙත්වා පරලද්ධි ගහිතා හොතීති නිග්ගහෙතබ්බොති අයමෙත්ථ අධිප්පායො සියා.
7-10. ‘‘Attano laddhiṃ nissāya paṭiññā paravādissā’’ti vatvā puna ‘‘paramatthavasena puggalassa abhāvato paṭikkhepo paravādissā’’ti vuttaṃ. Tatrāyaṃ paṭikkhepo attano laddhiyā yadi kato, paramatthato aññena saccikaṭṭhaparamatthena puggalo upalabbhatīti ayamassa laddhīti āpajjati. Tathā ca sati nāyaṃ sammutisaccavasena upaladdhiṃ icchantena niggahetabbo. Atha attano laddhiṃ niggūhitvā parassa laddhivasena paṭikkhipati, purimapaṭiññāya avirodhitattā na niggahetabbo. Na hi attano ca parassa ca laddhiṃ vadantassa doso āpajjatīti. Attano pana laddhiyā paṭijānitvā paraladdhiyā paṭikkhipantena attano laddhiṃ chaḍḍetvā paraladdhi gahitā hotīti niggahetabboti ayamettha adhippāyo siyā.
පච්චනීකානුලොමවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Paccanīkānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
සුද්ධසච්චිකට්ඨවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Suddhasaccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
2. ඔකාසසච්චිකට්ඨො
2. Okāsasaccikaṭṭho
1. අනුලොමපච්චනීකවණ්ණනා
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
11. සබ්බත්ථාති සබ්බස්මිං සරීරෙති අයමත්ථොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සරීරං සන්ධායා’’ති. තත්ථාති තස්මිං සංඛිත්තපාඨෙ. යස්මා සරීරං සන්ධාය ‘‘සබ්බත්ථ න උපලබ්භතී’’ති වුත්තෙ සරීරතො බහි උපලබ්භතීති ආපජ්ජති, තස්මා පච්චනීකෙ පටික්ඛෙපො සකවාදිස්සාති එතෙන න කෙනචි සභාවෙන පුග්ගලො උපලබ්භතීති අයමත්ථො වුත්තො හොති. න හි කෙනචි සභාවෙන උපලබ්භමානස්ස සරීරතදඤ්ඤාවිමුත්තො උපලද්ධිඔකාසො අත්ථීති.
11. Sabbatthāti sabbasmiṃ sarīreti ayamatthoti dassento āha ‘‘sarīraṃ sandhāyā’’ti. Tatthāti tasmiṃ saṃkhittapāṭhe. Yasmā sarīraṃ sandhāya ‘‘sabbattha na upalabbhatī’’ti vutte sarīrato bahi upalabbhatīti āpajjati, tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissāti etena na kenaci sabhāvena puggalo upalabbhatīti ayamattho vutto hoti. Na hi kenaci sabhāvena upalabbhamānassa sarīratadaññāvimutto upaladdhiokāso atthīti.
3. කාලසච්චිකට්ඨො
3. Kālasaccikaṭṭho
1. අනුලොමපච්චනීකවණ්ණනා
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
12. පුරිමපච්ඡිමජාතිකාලඤ්චාති මජ්ඣිමජාතිකාලෙ උපලබ්භමානස්ස තස්සෙව පුරිමපච්ඡිමජාතිකාලෙසු උපලද්ධිං සන්ධායාති අධිප්පායො. සෙසං පඨමනයෙ වුත්තසදිසමෙවාති ඉමෙසු තීසු පඨමෙ ‘‘සබ්බත්ථා’’ති එතස්මිං නයෙ වුත්තසදිසමෙව, කිං තං? පාඨස්ස සංඛිත්තතාති අත්ථො. ඉධාපි හි යස්මා ‘‘සබ්බදා න උපලබ්භතී’’ති වුත්තෙ එකදා උපලබ්භතීති ආපජ්ජති, තස්මා පච්චනීකෙ පටික්ඛෙපො සකවාදිස්සාති යොජෙතබ්බන්ති.
12. Purimapacchimajātikālañcāti majjhimajātikāle upalabbhamānassa tasseva purimapacchimajātikālesu upaladdhiṃ sandhāyāti adhippāyo. Sesaṃ paṭhamanaye vuttasadisamevāti imesu tīsu paṭhame ‘‘sabbatthā’’ti etasmiṃ naye vuttasadisameva, kiṃ taṃ? Pāṭhassa saṃkhittatāti attho. Idhāpi hi yasmā ‘‘sabbadā na upalabbhatī’’ti vutte ekadā upalabbhatīti āpajjati, tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissāti yojetabbanti.
4. අවයවසච්චිකට්ඨො
4. Avayavasaccikaṭṭho
1. අනුලොමපච්චනීකවණ්ණනා
1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā
13. තතියනයෙ ච යස්මා ‘‘සබ්බෙසු න උපලබ්භතී’’ති වුත්තෙ එකස්මිං උපලබ්භතීති ආපජ්ජති, තස්මා පච්චනීකෙ පටික්ඛෙපො සකවාදිස්සාති යොජෙතබ්බං. තෙනාහ ‘‘තාදිසමෙවා’’ති.
13. Tatiyanaye ca yasmā ‘‘sabbesu na upalabbhatī’’ti vutte ekasmiṃ upalabbhatīti āpajjati, tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissāti yojetabbaṃ. Tenāha ‘‘tādisamevā’’ti.
ඔකාසාදිසච්චිකට්ඨො
Okāsādisaccikaṭṭho
2. පච්චනීකානුලොමවණ්ණනා
2. Paccanīkānulomavaṇṇanā
14. තත්ථ අනුලොමපඤ්චකස්සාතිආදිම්හි අනුලොමපඤ්චකන්ති නිග්ගහපඤ්චකං, පච්චනීකන්ති ච පටිකම්මං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. තත්ථ අනුලොමපඤ්චකස්ස ‘‘සබ්බත්ථ පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’තිආදිකස්ස අත්ථො ‘‘සබ්බත්ථ පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’තිආදිපාළිං සංඛිපිත්වා ආගතෙ සරූපෙන අවුත්තෙ ‘‘යස්මා සරීරං සන්ධායා’’තිආදිනා (කථා. අට්ඨ. 11) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො, පච්චනීකස්ස ච ‘‘සබ්බත්ථ පුග්ගලො උපලබ්භතී’’තිආදිකස්ස පටිකම්මකරණවසෙන වුත්තස්ස අත්ථො පටිකම්මාදිපාළිං සංඛිපිත්වා ආදිමත්තදස්සනෙන ආගතෙ ‘‘පුග්ගලො උපලබ්භතී’’තිආදිම්හි අනුලොමෙ ‘‘සබ්බත්ථාති සරීරං සන්ධාය අනුයොගො සකවාදිස්සා’’තිආදිනා (කථා. අට්ඨ. 11) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බොති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. අථ වා තත්ථාති යං ආරද්ධං, තස්මින්ති එවං අත්ථං අග්ගහෙත්වා තත්ථ තෙසු තීසු මුඛෙසූති අත්ථො ගහෙතබ්බො. අනුලොමපඤ්චකමූලකා චෙත්ථ සබ්බානුලොමපච්චනීකපඤ්චකපාළි අනුලොමපඤ්චකස්ස පාළීති වුත්තා, තථා පච්චනීකානුලොමපඤ්චකපාළි ච පච්චනීකස්ස පාළීති. තං සංඛිපිත්වා පටිකම්මවසෙන ආගතෙ සරූපෙන අවුත්තෙ ‘‘පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’තිආදිකෙ පච්චනීකෙ ‘‘උපලබ්භතී’’තිආදිකෙ අනුලොමෙ ච අත්ථො හෙට්ඨා සුද්ධිකසච්චිකට්ඨෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බොති වුත්තං හොති.
14. Tattha anulomapañcakassātiādimhi anulomapañcakanti niggahapañcakaṃ, paccanīkanti ca paṭikammaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tattha anulomapañcakassa ‘‘sabbattha puggalo nupalabbhatī’’tiādikassa attho ‘‘sabbattha puggalo nupalabbhatī’’tiādipāḷiṃ saṃkhipitvā āgate sarūpena avutte ‘‘yasmā sarīraṃ sandhāyā’’tiādinā (kathā. aṭṭha. 11) vuttanayena veditabbo, paccanīkassa ca ‘‘sabbattha puggalo upalabbhatī’’tiādikassa paṭikammakaraṇavasena vuttassa attho paṭikammādipāḷiṃ saṃkhipitvā ādimattadassanena āgate ‘‘puggalo upalabbhatī’’tiādimhi anulome ‘‘sabbatthāti sarīraṃ sandhāya anuyogo sakavādissā’’tiādinā (kathā. aṭṭha. 11) vuttanayena veditabboti evamattho daṭṭhabbo. Atha vā tatthāti yaṃ āraddhaṃ, tasminti evaṃ atthaṃ aggahetvā tattha tesu tīsu mukhesūti attho gahetabbo. Anulomapañcakamūlakā cettha sabbānulomapaccanīkapañcakapāḷi anulomapañcakassa pāḷīti vuttā, tathā paccanīkānulomapañcakapāḷi ca paccanīkassa pāḷīti. Taṃ saṃkhipitvā paṭikammavasena āgate sarūpena avutte ‘‘puggalo nupalabbhatī’’tiādike paccanīke ‘‘upalabbhatī’’tiādike anulome ca attho heṭṭhā suddhikasaccikaṭṭhe vuttanayeneva veditabboti vuttaṃ hoti.
සච්චිකට්ඨවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Saccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.
5. සුද්ධිකසංසන්දනවණ්ණනා
5. Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā
17-27. රූපාදීහි සද්ධිං සච්චිකට්ඨසංසන්දනන්ති සච්චිකට්ඨස්ස පුග්ගලස්ස රූපාදීහි සද්ධිං සංසන්දනං, සච්චිකට්ඨෙ වා රූපාදීහි සද්ධිං පුග්ගලස්ස සංසන්දනන්ති අධිප්පායො. පුග්ගලො රූපඤ්චාති ච-කාරස්ස සමුච්චයත්ථත්තා යථා රූපන්ති එවං නිදස්සනවසෙන වුත්තො අත්ථො විචාරෙතබ්බො. රූපාදීහි අඤ්ඤො අනඤ්ඤො ච පුග්ගලො න වත්තබ්බොති ලද්ධි සමයො. ‘‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්ති අබ්යාකතමෙතං භගවතා’’තිආදිකං (සං. නි. 4.416) සුත්තං. අනුඤ්ඤායමානෙ තදුභයවිරොධො ආපජ්ජතීති ඉමමත්ථං සන්ධායාහ ‘‘සමයසුත්තවිරොධං දිස්වා’’ති.
17-27. Rūpādīhisaddhiṃ saccikaṭṭhasaṃsandananti saccikaṭṭhassa puggalassa rūpādīhi saddhiṃ saṃsandanaṃ, saccikaṭṭhe vā rūpādīhi saddhiṃ puggalassa saṃsandananti adhippāyo. Puggalo rūpañcāti ca-kārassa samuccayatthattā yathā rūpanti evaṃ nidassanavasena vutto attho vicāretabbo. Rūpādīhi añño anañño ca puggalo na vattabboti laddhi samayo. ‘‘Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti abyākatametaṃ bhagavatā’’tiādikaṃ (saṃ. ni. 4.416) suttaṃ. Anuññāyamāne tadubhayavirodho āpajjatīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘samayasuttavirodhaṃ disvā’’ti.
ධම්මතොති පාළිතො. ‘‘පටිකම්මචතුක්කාදීනි සංඛිත්තානි. පරවාදී…පෙ.… දස්සිතානී’’ති වදන්තෙහි පුග්ගලො නුපලබ්භති…පෙ.… ආජානාහි පටිකම්මන්ති එත්ථ ආජානාහි නිග්ගහන්ති පාඨො දිට්ඨො භවිස්සති. අඤ්ඤත්තං පටිජානාපනත්ථන්ති යථා මයා අඤ්ඤත්තං වත්තබ්බං, තථා ච තයාපි තං වත්තබ්බන්ති අඤ්ඤත්තපටිඤ්ඤාය චොදනත්ථන්ති අත්ථො. සම්මුතිපරමත්ථානං එකත්තනානත්තපඤ්හස්ස ඨපනීයත්තාති අබ්යාකතත්තාති අත්ථො. යදි ඨපනීයත්තා පටික්ඛිපිතබ්බං, පරෙනපි ඨපනීයත්තා ලද්ධිමෙව නිස්සාය පටික්ඛෙපො කතොති සොපි න නිග්ගහෙතබ්බො සියා. පරො පන පුග්ගලොති කඤ්චි සභාවං ගහෙත්වා තස්ස ඨපනීයත්තං ඉච්ඡති, සති ච සභාවෙ ඨපනීයතා න යුත්තාති නිග්ගහෙතබ්බො. සම්මුති පන කොචි සභාවො නත්ථි. තෙනෙවස්ස එකත්තනානත්තපඤ්හස්ස ඨපනීයතං වදන්තො න නිග්ගහෙතබ්බොති සකවාදිනා පටික්ඛෙපො කතොති අයමෙත්ථ අධිප්පායො යුත්තො.
Dhammatoti pāḷito. ‘‘Paṭikammacatukkādīni saṃkhittāni. Paravādī…pe… dassitānī’’ti vadantehi puggalo nupalabbhati…pe… ājānāhi paṭikammanti ettha ājānāhi niggahanti pāṭho diṭṭho bhavissati. Aññattaṃ paṭijānāpanatthanti yathā mayā aññattaṃ vattabbaṃ, tathā ca tayāpi taṃ vattabbanti aññattapaṭiññāya codanatthanti attho. Sammutiparamatthānaṃ ekattanānattapañhassa ṭhapanīyattāti abyākatattāti attho. Yadi ṭhapanīyattā paṭikkhipitabbaṃ, parenapi ṭhapanīyattā laddhimeva nissāya paṭikkhepo katoti sopi na niggahetabbo siyā. Paro pana puggaloti kañci sabhāvaṃ gahetvā tassa ṭhapanīyattaṃ icchati, sati ca sabhāve ṭhapanīyatā na yuttāti niggahetabbo. Sammuti pana koci sabhāvo natthi. Tenevassa ekattanānattapañhassa ṭhapanīyataṃ vadanto na niggahetabboti sakavādinā paṭikkhepo katoti ayamettha adhippāyo yutto.
සුද්ධිකසංසන්දනවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
6. ඔපම්මසංසන්දනවණ්ණනා
6. Opammasaṃsandanavaṇṇanā
28-36. උපලද්ධිසාමඤ්ඤෙන අඤ්ඤත්තපුච්ඡා චාති ඉදඤ්ච ද්වින්නං සමානතා නො අඤ්ඤත්තස්ස කාරණං යුත්තං, අථ ඛො විසුං අත්තනො සභාවෙන සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන උපලබ්භනීයතාති විචාරෙතබ්බං. ‘‘එකවීසාධිකානී’’ති පුරිමපාඨො, වීසාධිකානීති පන පඨිතබ්බං.
28-36. Upaladdhisāmaññena aññattapucchā cāti idañca dvinnaṃ samānatā no aññattassa kāraṇaṃ yuttaṃ, atha kho visuṃ attano sabhāvena saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhanīyatāti vicāretabbaṃ. ‘‘Ekavīsādhikānī’’ti purimapāṭho, vīsādhikānīti pana paṭhitabbaṃ.
37-45. ‘‘අත්ථි පුග්ගලො’’ති සුත්තං අනුජානාපෙන්තෙන උපලද්ධි අනුජානිතා හොතීති මඤ්ඤමානො ආහ ‘‘උපලද්ධිසාමඤ්ඤං ආරොපෙත්වා’’ති. වීසාධිකානි නව පටිකම්මපඤ්චකසතානි දස්සිතානීති එතෙන සුද්ධිකසංසන්දනෙපි ‘‘ආජානාහි පටිකම්ම’’මිච්චෙව පාඨොති විඤ්ඤායති. යඤ්ච වාදමුඛෙසු සුද්ධිකසච්චිකට්ඨෙ ‘‘පටිකම්මචතුක්ක’’න්ති වුත්තං, තම්පි ‘‘පටිකම්මපඤ්චක’’න්ති.
37-45. ‘‘Atthi puggalo’’ti suttaṃ anujānāpentena upaladdhi anujānitā hotīti maññamāno āha ‘‘upaladdhisāmaññaṃ āropetvā’’ti. Vīsādhikāni nava paṭikammapañcakasatāni dassitānīti etena suddhikasaṃsandanepi ‘‘ājānāhi paṭikamma’’micceva pāṭhoti viññāyati. Yañca vādamukhesu suddhikasaccikaṭṭhe ‘‘paṭikammacatukka’’nti vuttaṃ, tampi ‘‘paṭikammapañcaka’’nti.
ඔපම්මසංසන්දනවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Opammasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
7. චතුක්කනයසංසන්දනවණ්ණනා
7. Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā
46-52. එකධම්මතොපි අඤ්ඤත්තං අනිච්ඡන්තො රූපාදිඑකෙකධම්මවසෙන නානුයුඤ්ජිතබ්බො. සමුදායතො හි අයං අඤ්ඤත්තං අනිච්ඡන්තො එකදෙසතො අනඤ්ඤත්තං පටික්ඛිපන්තො න නිග්ගහාරහො සියාති එතං වචනොකාසං නිවත්තෙතුං ‘‘අයඤ්ච අනුයොගො’’තිආදිමාහ. සකලන්ති සත්තපඤ්ඤාසවිධො ධම්මප්පභෙදො පුග්ගලොති වා පරමත්ථසච්චං පුග්ගලොති වා එවං සකලං සන්ධායාති අත්ථො. එවං සකලං පරමත්ථං චින්තෙත්වා තන්තිවසෙන අනුයොගලක්ඛණස්ස ඨපිතත්තා සකලපරමත්ථතො ච අඤ්ඤස්ස සච්චිකට්ඨස්ස අභාවා සච්චිකට්ඨෙන පුග්ගලෙන තතො අඤ්ඤෙන න භවිතබ්බන්ති ‘‘රූපං පුග්ගලො’’ති ඉමං පඤ්හං පටික්ඛිපන්තස්ස නිග්ගහාරොපනං යුත්තන්ති අත්ථො.
46-52. Ekadhammatopi aññattaṃ anicchanto rūpādiekekadhammavasena nānuyuñjitabbo. Samudāyato hi ayaṃ aññattaṃ anicchanto ekadesato anaññattaṃ paṭikkhipanto na niggahāraho siyāti etaṃ vacanokāsaṃ nivattetuṃ ‘‘ayañca anuyogo’’tiādimāha. Sakalanti sattapaññāsavidho dhammappabhedo puggaloti vā paramatthasaccaṃ puggaloti vā evaṃ sakalaṃ sandhāyāti attho. Evaṃ sakalaṃ paramatthaṃ cintetvā tantivasena anuyogalakkhaṇassa ṭhapitattā sakalaparamatthato ca aññassa saccikaṭṭhassa abhāvā saccikaṭṭhena puggalena tato aññena na bhavitabbanti ‘‘rūpaṃ puggalo’’ti imaṃ pañhaṃ paṭikkhipantassa niggahāropanaṃ yuttanti attho.
සභාගවිනිබ්භොගතොති රූපතො අඤ්ඤසභාගත්තාති වුත්තං හොති. සබ්බධම්මාති රූපවජ්ජෙ සබ්බධම්මෙ වදති. ‘‘රූපස්මිං පුග්ගලො’’ති එත්ථ නිස්සයවිනාසෙ විනාසාපත්තිභයෙන පටික්ඛිපතීති අධිප්පායෙනාහ ‘‘උච්ඡෙදදිට්ඨිභයෙන චෙවා’’ති. තීසු පන සමයවිරොධෙන පටික්ඛෙපො අධිප්පෙතො. න හි සො සක්කායදිට්ඨිං ඉච්ඡති, අපිච සස්සතදිට්ඨිභයෙන පටික්ඛිපතීති යුත්තං වත්තුං. සක්කායදිට්ඨීසු හි පඤ්චෙව උච්ඡෙදදිට්ඨියො, සෙසාසස්සතදිට්ඨියොති. අඤ්ඤත්ර රූපාති එත්ථ ච රූපවා පුග්ගලොති අයමත්ථො සඞ්ගහිතොති වෙදිතබ්බො.
Sabhāgavinibbhogatoti rūpato aññasabhāgattāti vuttaṃ hoti. Sabbadhammāti rūpavajje sabbadhamme vadati. ‘‘Rūpasmiṃ puggalo’’ti ettha nissayavināse vināsāpattibhayena paṭikkhipatīti adhippāyenāha ‘‘ucchedadiṭṭhibhayena cevā’’ti. Tīsu pana samayavirodhena paṭikkhepo adhippeto. Na hi so sakkāyadiṭṭhiṃ icchati, apica sassatadiṭṭhibhayena paṭikkhipatīti yuttaṃ vattuṃ. Sakkāyadiṭṭhīsu hi pañceva ucchedadiṭṭhiyo, sesāsassatadiṭṭhiyoti. Aññatra rūpāti ettha ca rūpavā puggaloti ayamattho saṅgahitoti veditabbo.
චතුක්කනයසංසන්දනවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
නිට්ඨිතා ච සංසන්දනකථාවණ්ණනා.
Niṭṭhitā ca saṃsandanakathāvaṇṇanā.
8. ලක්ඛණයුත්තිවණ්ණනා
8. Lakkhaṇayuttivaṇṇanā
54. පච්චනීකානුලොමෙති ඉදං යං වක්ඛති ‘‘ඡලවසෙන පන වත්තබ්බං ‘ආජානාහි පටිකම්ම’න්තිආදී’’ති (කථා. අට්ඨ. 54), තෙන පන න සමෙති. පච්චනීකානුලොමෙ හි පච්චනීකෙ ‘‘ආජානාහි නිග්ගහ’’න්ති වත්තබ්බං, න පන ‘‘පටිකම්ම’’න්ති.
54. Paccanīkānulometi idaṃ yaṃ vakkhati ‘‘chalavasena pana vattabbaṃ ‘ājānāhi paṭikamma’ntiādī’’ti (kathā. aṭṭha. 54), tena pana na sameti. Paccanīkānulome hi paccanīke ‘‘ājānāhi niggaha’’nti vattabbaṃ, na pana ‘‘paṭikamma’’nti.
ලක්ඛණයුත්තිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Lakkhaṇayuttivaṇṇanā niṭṭhitā.
9. වචනසොධනවණ්ණනා
9. Vacanasodhanavaṇṇanā
55-59. පුග්ගලො උපලබ්භතීති පදද්වයස්ස අත්ථතො එකත්තෙති එත්ථ තදෙව එකත්තං පරෙන සම්පටිච්ඡිතං අසම්පටිච්ඡිතන්ති විචාරෙතබ්බමෙතං. පුග්ගලස්ස හි අවිභජිතබ්බතං, උපලබ්භතීති එතස්ස විභජිතබ්බතං වදන්තො විභජිතබ්බාවිභජිතබ්බත්ථානං උපලබ්භතිපුග්ගල-සද්දානං කථං අත්ථතො එකත්තං සම්පටිච්ඡෙය්යාති? යථා ච විභජිතබ්බාවිභජිතබ්බත්ථානං උපලබ්භති-රූප-සද්දානං තං විභාගං වදතො රූපං කිඤ්චි උපලබ්භති, කිඤ්චි න උපලබ්භතීති අයං පසඞ්ගො නාපජ්ජති, එවං එතස්සපි යථාවුත්තවිභාගං වදතො යථාආපාදිතෙන පසඞ්ගෙන න භවිතබ්බන්ති මග්ගිතබ්බො එත්ථ අධිප්පායො.
55-59. Puggaloupalabbhatīti padadvayassa atthato ekatteti ettha tadeva ekattaṃ parena sampaṭicchitaṃ asampaṭicchitanti vicāretabbametaṃ. Puggalassa hi avibhajitabbataṃ, upalabbhatīti etassa vibhajitabbataṃ vadanto vibhajitabbāvibhajitabbatthānaṃ upalabbhatipuggala-saddānaṃ kathaṃ atthato ekattaṃ sampaṭiccheyyāti? Yathā ca vibhajitabbāvibhajitabbatthānaṃ upalabbhati-rūpa-saddānaṃ taṃ vibhāgaṃ vadato rūpaṃ kiñci upalabbhati, kiñci na upalabbhatīti ayaṃ pasaṅgo nāpajjati, evaṃ etassapi yathāvuttavibhāgaṃ vadato yathāāpāditena pasaṅgena na bhavitabbanti maggitabbo ettha adhippāyo.
60. ‘‘සුඤ්ඤතො ලොකං අවෙක්ඛස්සූ’’ති (සු. නි. 1125) එතෙන අත්ථතො පුග්ගලො නත්ථීති වුත්තං හොතීති ආහ ‘‘නත්ථීතිපි වුත්ත’’න්ති.
60. ‘‘Suññato lokaṃ avekkhassū’’ti (su. ni. 1125) etena atthato puggalo natthīti vuttaṃ hotīti āha ‘‘natthītipi vutta’’nti.
වචනසොධනවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
10. පඤ්ඤත්තානුයොගවණ්ණනා
10. Paññattānuyogavaṇṇanā
61-66. රූපකායාවිරහං සන්ධාය ‘‘රූපකායසබ්භාවතො’’ති ආහ. ‘‘රූපිනො වා අරූපිනො වා’’ති (ඉතිවු. 90) සුත්තෙ ආගතපඤ්ඤත්තිං සන්ධාය ‘‘තථාරූපාය ච පඤ්ඤත්තියා අත්ථිතායා’’ති. වීතරාගසබ්භාවතොති කාමීභාවස්ස අනෙකන්තිකත්තා කාමධාතුයා ආයත්තත්තාභාවතො ච ‘‘කාමී’’ති න වත්තබ්බොති පටික්ඛිපතීති අධිප්පායො.
61-66. Rūpakāyāvirahaṃ sandhāya ‘‘rūpakāyasabbhāvato’’ti āha. ‘‘Rūpino vā arūpino vā’’ti (itivu. 90) sutte āgatapaññattiṃ sandhāya ‘‘tathārūpāya ca paññattiyā atthitāyā’’ti. Vītarāgasabbhāvatoti kāmībhāvassa anekantikattā kāmadhātuyā āyattattābhāvato ca ‘‘kāmī’’ti na vattabboti paṭikkhipatīti adhippāyo.
67. කායානුපස්සනායාති කාරණවචනමෙතං, කායානුපස්සනාය කාරණභූතාය එවංලද්ධිකත්තාති අත්ථො. ආහච්ච භාසිතන්ති ‘‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්ති අබ්යාකතමෙතං මයා’’ති (ම. නි. 2.128) ආහච්ච භාසිතං.
67. Kāyānupassanāyāti kāraṇavacanametaṃ, kāyānupassanāya kāraṇabhūtāya evaṃladdhikattāti attho. Āhacca bhāsitanti ‘‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti abyākatametaṃ mayā’’ti (ma. ni. 2.128) āhacca bhāsitaṃ.
පඤ්ඤත්තානුයොගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Paññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
11. ගතිඅනුයොගවණ්ණනා
11. Gatianuyogavaṇṇanā
69-72. ‘‘දස්සෙන්තො ‘තෙන හි පුග්ගලො සන්ධාවතී’තිආදිමාහා’’ති වුත්තං, ‘‘දස්සෙන්තො ‘න වත්තබ්බං පුග්ගලො සන්ධාවතී’තිආදිමාහා’’ති පන භවිතබ්බං, දස්සෙත්වාති වා වත්තබ්බං.
69-72. ‘‘Dassento‘tena hi puggalo sandhāvatī’tiādimāhā’’ti vuttaṃ, ‘‘dassento ‘na vattabbaṃ puggalo sandhāvatī’tiādimāhā’’ti pana bhavitabbaṃ, dassetvāti vā vattabbaṃ.
91. යෙන රූපසඞ්ඛාතෙන සරීරෙන සද්ධිං ගච්ඡතීති එත්ථ ‘‘රූපෙන සද්ධිං ගච්ඡතී’’ති වදන්තෙන ‘‘රූපං පුග්ගලො’’ති අනනුඤ්ඤාතත්තා යෙනාකාරෙන තං ජීවං තං සරීරන්ති ඉදං ආපජ්ජති , සො වත්තබ්බො. අසඤ්ඤූපපත්තිං සන්ධායාති නිරයූපගස්ස පුග්ගලස්ස අසඤ්ඤූපගස්ස අරූපූපගස්ස ච අන්තරාභවං න ඉච්ඡතීති චුතිතො අනන්තරං උපපත්තිං සන්ධායාති අත්ථො දට්ඨබ්බො. යෙ පන චුතිකාලෙ උපපත්තිකාලෙ ච අසඤ්ඤූපපත්තිකාලෙ ච අසඤ්ඤසත්තෙසු සඤ්ඤා අත්ථීති ගහෙත්වා අසඤ්ඤූපගස්ස ච අන්තරාභවං ඉච්ඡෙය්යුං, තෙසං අන්තරාභවභාවතො ‘‘අසඤ්ඤූපපත්ති අවෙදනා’’ති න සක්කා වත්තුන්ති.
91. Yena rūpasaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchatīti ettha ‘‘rūpena saddhiṃ gacchatī’’ti vadantena ‘‘rūpaṃ puggalo’’ti ananuññātattā yenākārena taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti idaṃ āpajjati , so vattabbo. Asaññūpapattiṃ sandhāyāti nirayūpagassa puggalassa asaññūpagassa arūpūpagassa ca antarābhavaṃ na icchatīti cutito anantaraṃ upapattiṃ sandhāyāti attho daṭṭhabbo. Ye pana cutikāle upapattikāle ca asaññūpapattikāle ca asaññasattesu saññā atthīti gahetvā asaññūpagassa ca antarābhavaṃ iccheyyuṃ, tesaṃ antarābhavabhāvato ‘‘asaññūpapatti avedanā’’ti na sakkā vattunti.
92. අවෙදනොතිආදීසු තදඤ්ඤන්ති සඤ්ඤභවතො අඤ්ඤං අසඤ්ඤානෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනුපපත්තිං. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙපි හි න වත්තබ්බං සඤ්ඤා අත්ථීති ඉච්ඡන්ති.
92. Avedanotiādīsu tadaññanti saññabhavato aññaṃ asaññānevasaññānāsaññāyatanupapattiṃ. Nevasaññānāsaññāyatanepi hi na vattabbaṃ saññā atthīti icchanti.
93. යස්මා රූපාදිධම්මෙ විනා පුග්ගලො නත්ථීති ඉන්ධනුපාදානො අග්ගි විය ඉන්ධනෙන රූපාදිඋපාදානො පුග්ගලො රූපාදිනා විනා නත්ථීති ලද්ධිවසෙන වදති.
93. Yasmā rūpādidhamme vinā puggalo natthīti indhanupādāno aggi viya indhanena rūpādiupādāno puggalo rūpādinā vinā natthīti laddhivasena vadati.
ගතිඅනුයොගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Gatianuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
12. උපාදාපඤ්ඤත්තානුයොගවණ්ණනා
12. Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā
97. නීලං රූපං උපාදාය නීලොතිආදීසූති ‘‘නීලං රූපං උපාදාය නීලකස්ස පුග්ගලස්ස පඤ්ඤත්තී’’ති එත්ථ යො පුට්ඨො නීලං උපාදාය නීලොති, තදාදීසූති අත්ථො.
97. Nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlotiādīsūti ‘‘nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlakassa puggalassa paññattī’’ti ettha yo puṭṭho nīlaṃ upādāya nīloti, tadādīsūti attho.
98. ඡෙකට්ඨං සන්ධායාති ඡෙකට්ඨං සන්ධාය වුත්තං, න කුසලපඤ්ඤත්තිං. ‘‘කුසලං වෙදනං උපාදායා’’ති මඤ්ඤමානො පටිජානාතීති අත්ථො දට්ඨබ්බො.
98. Chekaṭṭhaṃ sandhāyāti chekaṭṭhaṃ sandhāya vuttaṃ, na kusalapaññattiṃ. ‘‘Kusalaṃ vedanaṃ upādāyā’’ti maññamāno paṭijānātīti attho daṭṭhabbo.
112. ඉදානි …පෙ.… දස්සෙතුං ‘‘යථා රුක්ඛ’’න්තිආදිමාහාති පුබ්බපක්ඛං දස්සෙත්වා උත්තරමාහාති වුත්තං හොති.
112. Idāni…pe… dassetuṃ ‘‘yathā rukkha’’ntiādimāhāti pubbapakkhaṃ dassetvā uttaramāhāti vuttaṃ hoti.
115. ‘‘යස්ස රූපං සො රූපවා’’ති උත්තරපක්ඛෙ වුත්තං වචනං උද්ධරිත්වා ‘‘යස්මා’’තිආදිමාහ.
115. ‘‘Yassa rūpaṃ so rūpavā’’ti uttarapakkhe vuttaṃ vacanaṃ uddharitvā ‘‘yasmā’’tiādimāha.
116. චිත්තානුපස්සනාවසෙනාති චිත්තානුපස්සනාවසෙන පරිදීපිතස්ස සරාගාදිචිත්තයොගස්ස වසෙනාති අධිප්පායො.
116. Cittānupassanāvasenāti cittānupassanāvasena paridīpitassa sarāgādicittayogassa vasenāti adhippāyo.
118. යෙනාති චක්ඛුන්ති ‘‘යෙනා’’ති වුත්තං කරණං චක්ඛුන්ති අත්ථො. චක්ඛුමෙව රූපං පස්සතීති විඤ්ඤාණනිස්සයභාවූපගමනමෙව චක්ඛුස්ස දස්සනං නාම හොතීති සන්ධාය වදති.
118. Yenāti cakkhunti ‘‘yenā’’ti vuttaṃ karaṇaṃ cakkhunti attho. Cakkhumeva rūpaṃ passatīti viññāṇanissayabhāvūpagamanameva cakkhussa dassanaṃ nāma hotīti sandhāya vadati.
උපාදාපඤ්ඤත්තානුයොගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
13. පුරිසකාරානුයොගවණ්ණනා
13. Purisakārānuyogavaṇṇanā
123. කරණමත්තන්ති කම්මානං නිප්ඵාදකප්පයොජකභාවෙන පවත්තා ඛන්ධා.
123. Karaṇamattanti kammānaṃ nipphādakappayojakabhāvena pavattā khandhā.
124. පුරිමකම්මෙන විනා පුග්ගලස්ස ජාති, ජාතස්ස ච විජ්ජට්ඨානාදීසු සම්මා මිච්ඡා වා පවත්ති නත්ථීති සන්ධාය ‘‘පුරිමකම්මමෙව තස්සා’’තිආදිමාහ.
124. Purimakammena vinā puggalassa jāti, jātassa ca vijjaṭṭhānādīsu sammā micchā vā pavatti natthīti sandhāya ‘‘purimakammameva tassā’’tiādimāha.
125. කම්මවට්ටස්සාති එත්ථ කම්මකාරකස්ස යො කාරකො, තෙනපි අඤ්ඤං කම්මං කාතබ්බං, තස්ස කාරකෙනපි අඤ්ඤන්ති එවං කම්මවට්ටස්ස අනුපච්ඡෙදං වදන්ති. පුග්ගලස්ස කාරකො කම්මස්ස කාරකො ආපජ්ජතීති විචාරෙතබ්බමෙතං. මාතාපිතූහි ජනිතතාදිනා තස්ස කාරකං ඉච්ඡන්තස්ස කම්මකාරකානං කාරකපරම්පරා ආපජ්ජතීති ඉදඤ්ච විචාරෙතබ්බං.
125. Kammavaṭṭassāti ettha kammakārakassa yo kārako, tenapi aññaṃ kammaṃ kātabbaṃ, tassa kārakenapi aññanti evaṃ kammavaṭṭassa anupacchedaṃ vadanti. Puggalassa kārako kammassa kārako āpajjatīti vicāretabbametaṃ. Mātāpitūhi janitatādinā tassa kārakaṃ icchantassa kammakārakānaṃ kārakaparamparā āpajjatīti idañca vicāretabbaṃ.
170. සුත්තවිරොධභයෙනාති ‘‘සො කරොති සො පටිසංවෙදයතීති ඛො, බ්රාහ්මණ, අයමෙකො අන්තො’’තිආදීහි (සං. නි. 2.46) විරොධභයා.
170. Suttavirodhabhayenāti ‘‘so karoti so paṭisaṃvedayatīti kho, brāhmaṇa, ayameko anto’’tiādīhi (saṃ. ni. 2.46) virodhabhayā.
171. ‘‘ඉධ නන්දති පෙච්ච නන්දතී’’ති (ධ. ප. 18) වචනතො කම්මකරණකාලෙ විපාකපටිසංවෙදනකාලෙ ච සොයෙවාති පටිජානාතීති අධිප්පායො. සයංකතං සුඛදුක්ඛන්ති ච පුට්ඨො ‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, සයංකතං සුඛං දුක්ඛන්ති? මා හෙවං කස්සපා’’තිආදිසුත්තවිරොධා (සං. නි. 2.18) පටික්ඛිපති.
171. ‘‘Idha nandati pecca nandatī’’ti (dha. pa. 18) vacanato kammakaraṇakāle vipākapaṭisaṃvedanakāle ca soyevāti paṭijānātīti adhippāyo. Sayaṃkataṃsukhadukkhanti ca puṭṭho ‘‘kiṃ nu kho, bho gotama, sayaṃkataṃ sukhaṃ dukkhanti? Mā hevaṃ kassapā’’tiādisuttavirodhā (saṃ. ni. 2.18) paṭikkhipati.
176. ලද්ධිමත්තමෙවෙතන්ති සොයෙවෙකො නෙව සො හොති න අඤ්ඤොති ඉදං පන නත්ථෙව, තස්මා එවංවාදිනො අසයංකාරන්තිආදි ආපජ්ජතීති අධිප්පායො. අපිචාතිආදිනා ඉදං දස්සෙති – න පරස්ස ඉච්ඡාවසෙනෙව ‘‘සො කරොතී’’තිආදි අනුයොගො වුත්තො, අථ ඛො ‘‘සො කරොතී’’තිආදීසු එකං අනිච්ඡන්තස්ස ඉතරං, තඤ්ච අනිච්ඡන්තස්ස අඤ්ඤං ආපන්නන්ති එවං කාරකවෙදකිච්ඡාය ඨත්වා ‘‘සො කරොතී’’තිආදීසු තං තං අනිච්ඡාය ආපන්නවසෙනාපීති. අථ වා න කෙවලං ‘‘සො කරොතී’’තිආදීනං සබ්බෙසං ආපන්නත්තා, අථ ඛො එකෙකස්සෙව ච ආපන්නත්තා අයං අනුයොගො කතොති දස්සෙති. පුරිමනයෙනෙවාති එතෙන ‘‘ඉධ නන්දතී’’තිආදි සබ්බං පටිජානනාදිකාරණං එකතො යොජෙතබ්බන්ති දස්සෙති.
176. Laddhimattamevetanti soyeveko neva so hoti na aññoti idaṃ pana nattheva, tasmā evaṃvādino asayaṃkārantiādi āpajjatīti adhippāyo. Apicātiādinā idaṃ dasseti – na parassa icchāvaseneva ‘‘so karotī’’tiādi anuyogo vutto, atha kho ‘‘so karotī’’tiādīsu ekaṃ anicchantassa itaraṃ, tañca anicchantassa aññaṃ āpannanti evaṃ kārakavedakicchāya ṭhatvā ‘‘so karotī’’tiādīsu taṃ taṃ anicchāya āpannavasenāpīti. Atha vā na kevalaṃ ‘‘so karotī’’tiādīnaṃ sabbesaṃ āpannattā, atha kho ekekasseva ca āpannattā ayaṃ anuyogo katoti dasseti. Purimanayenevāti etena ‘‘idha nandatī’’tiādi sabbaṃ paṭijānanādikāraṇaṃ ekato yojetabbanti dasseti.
පුරිසකාරානුයොගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Purisakārānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
කල්යාණවග්ගො නිට්ඨිතො.
Kalyāṇavaggo niṭṭhito.
14. අභිඤ්ඤානුයොගවණ්ණනා
14. Abhiññānuyogavaṇṇanā
193. අභිඤ්ඤානුයොගාදිවසෙන අරහත්තසාධනාති එත්ථ ‘‘නනු අත්ථි කොචි ඉද්ධිං විකුබ්බතී’’ති අභිඤ්ඤාඅනුයොගො ච ‘‘හඤ්චි අත්ථි කොචි ඉද්ධිං විකුබ්බතී’’ති ඨපනා ච ‘‘තෙන වත රෙ’’තිආදි පාපනා ච ආදිසද්දසඞ්ගහිතො අත්ථොව දට්ඨබ්බො. ආසවක්ඛයඤාණං පනෙත්ථ අභිඤ්ඤා වුත්තාති තදභිඤ්ඤාවතො අරහතො සාධනං ‘‘අරහත්තසාධනා’’ති ආහ. අරහතො හි සාධනා තබ්භාවස්ස ච සාධනා හොතියෙවාති.
193. Abhiññānuyogādivasena arahattasādhanāti ettha ‘‘nanu atthi koci iddhiṃ vikubbatī’’ti abhiññāanuyogo ca ‘‘hañci atthi koci iddhiṃ vikubbatī’’ti ṭhapanā ca ‘‘tena vata re’’tiādi pāpanā ca ādisaddasaṅgahito atthova daṭṭhabbo. Āsavakkhayañāṇaṃ panettha abhiññā vuttāti tadabhiññāvato arahato sādhanaṃ ‘‘arahattasādhanā’’ti āha. Arahato hi sādhanā tabbhāvassa ca sādhanā hotiyevāti.
අභිඤ්ඤානුයොගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Abhiññānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.
15-18. ඤාතකානුයොගාදිවණ්ණනා
15-18. Ñātakānuyogādivaṇṇanā
209. තථාරූපස්සාති තතියකොටිභූතස්ස සච්චිකට්ඨස්ස අභාවාති අධිප්පායො. එවං පන පටික්ඛිපන්තො අසච්චිකට්ඨං තතියකොටිභූතං පුග්ගලං වදෙය්යාති තාදිසං පුග්ගලං ඉච්ඡන්තො හි සුත්තෙන නිග්ගහෙතබ්බො සියා. කස්මා? තථාරූපස්ස සච්චිකට්ඨස්ස අභාවතොති, තථාරූපස්ස කස්සචි සභාවස්ස අභාවතො පටික්ඛෙපාරහත්තා අත්තනො ලද්ධිං නිගූහිත්වා පටික්ඛෙපො පරවාදිස්සාති අයමත්ථො දට්ඨබ්බො.
209. Tathārūpassāti tatiyakoṭibhūtassa saccikaṭṭhassa abhāvāti adhippāyo. Evaṃ pana paṭikkhipanto asaccikaṭṭhaṃ tatiyakoṭibhūtaṃ puggalaṃ vadeyyāti tādisaṃ puggalaṃ icchanto hi suttena niggahetabbo siyā. Kasmā? Tathārūpassa saccikaṭṭhassa abhāvatoti, tathārūpassa kassaci sabhāvassa abhāvato paṭikkhepārahattā attano laddhiṃ nigūhitvā paṭikkhepo paravādissāti ayamattho daṭṭhabbo.
ඤාතකානුයොගාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Ñātakānuyogādivaṇṇanā niṭṭhitā.
19. පටිවෙධානුයොගාදිවණ්ණනා
19. Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā
218. පරිග්ගහිතවෙදනොති වචනෙන අපරිග්ගහිතවෙදනස්ස ‘‘සුඛිතොස්මි, දුක්ඛිතොස්මී’’ති ජානනං පජානනං නාම න හොතීති දස්සෙති යොගාවචරස්ස සුඛුමානම්පි වෙදනානං පරිච්ඡෙදනසමත්ථතඤ්ච.
218. Pariggahitavedanoti vacanena apariggahitavedanassa ‘‘sukhitosmi, dukkhitosmī’’ti jānanaṃ pajānanaṃ nāma na hotīti dasseti yogāvacarassa sukhumānampi vedanānaṃ paricchedanasamatthatañca.
228. ලක්ඛණවචනන්ති රූපබ්භන්තරගමනං සහරූපභාවො, බහිද්ධා නික්ඛමනං විනාරූපභාවොති අධිප්පායො.
228. Lakkhaṇavacananti rūpabbhantaragamanaṃ saharūpabhāvo, bahiddhā nikkhamanaṃ vinārūpabhāvoti adhippāyo.
237. ඉමා ඛොති ඔළාරිකො අත්තපටිලාභො මනොමයො අත්තපටිලාභො අරූපො අත්තපටිලාභොති ඉමා ලොකස්ස සමඤ්ඤා, යාහි තථාගතො වොහරති අපරාමසං, යො සච්චො මොඝො වා සියා, තස්මිං අනුපලබ්භමානෙපි අත්තනි තදනුපලබ්භතොයෙව පරාමාසං අත්තදිට්ඨිං අනුප්පාදෙන්තො ලොකෙ අත්තපටිලාභොති පවත්තවොහාරවසෙනෙව වොහරතීති අයමෙත්ථ අත්ථො. එත්ථ ච පච්චත්තසාමඤ්ඤලක්ඛණවසෙන පුග්ගලස්ස අත්ථිතං පටික්ඛිපිත්වා ලොකවොහාරෙන අත්ථිතං වදන්තෙන පුග්ගලොති කොචි සභාවො නත්ථීති වුත්තං හොති. සති හි තස්මිං අත්තනො සභාවෙනෙව අත්ථිතා වත්තබ්බා සියා, න ලොකවොහාරෙනාති. ඉමිනා පන යථා සමෙති, යථා ච පරාමාසො න හොති, එවං ඉතො පුරිමා ච අත්ථවණ්ණනා යොජෙතබ්බා.
237. Imā khoti oḷāriko attapaṭilābho manomayo attapaṭilābho arūpo attapaṭilābhoti imā lokassa samaññā, yāhi tathāgato voharati aparāmasaṃ, yo sacco mogho vā siyā, tasmiṃ anupalabbhamānepi attani tadanupalabbhatoyeva parāmāsaṃ attadiṭṭhiṃ anuppādento loke attapaṭilābhoti pavattavohāravaseneva voharatīti ayamettha attho. Ettha ca paccattasāmaññalakkhaṇavasena puggalassa atthitaṃ paṭikkhipitvā lokavohārena atthitaṃ vadantena puggaloti koci sabhāvo natthīti vuttaṃ hoti. Sati hi tasmiṃ attano sabhāveneva atthitā vattabbā siyā, na lokavohārenāti. Iminā pana yathā sameti, yathā ca parāmāso na hoti, evaṃ ito purimā ca atthavaṇṇanā yojetabbā.
ලොකසම්මුතිකාරණන්ති යස්මා ලොකසම්මුතිවසෙන පවත්තං, තස්මා සච්චන්ති වුත්තං හොති. තථලක්ඛණන්ති තථකාරණං. යස්මා ධම්මානං තථතාය පවත්තං, තස්මා සච්චන්ති දස්සෙති.
Lokasammutikāraṇanti yasmā lokasammutivasena pavattaṃ, tasmā saccanti vuttaṃ hoti. Tathalakkhaṇanti tathakāraṇaṃ. Yasmā dhammānaṃ tathatāya pavattaṃ, tasmā saccanti dasseti.
පටිවෙධානුයොගාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā niṭṭhitā.
පුග්ගලකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Puggalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / කථාවත්ථුපාළි • Kathāvatthupāḷi / 1. පුග්ගලකථා • 1. Puggalakathā
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්මපිටක (අට්ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 1. පුග්ගලකථා • 1. Puggalakathā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 1. පුග්ගලකථා • 1. Puggalakathā