Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ਮਹਾવਗ੍ਗੋ

    Mahāvaggo

    ੧. ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਾ

    1. Puggalakathā

    ੧. ਸੁਦ੍ਧਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ

    1. Suddhasaccikaṭṭho

    ੧. ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕવਣ੍ਣਨਾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ੧. ਤਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਅਯਂ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਅਯਂ ਪਟਿਜਾਨਨਾ। ਕਸ੍ਸ ਪਨਾਯਂ ਪੁਚ੍ਛਾ, ਕਸ੍ਸ ਪਟਿਜਾਨਨਾਤਿ? ਅਸੁਕਸ੍ਸਾਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਭਗવਤਾ ਹਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕਰਣੇ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਲਦ੍ਧੀਨਂ વਿਸੋਧਨਤ੍ਥਂ ਤਨ੍ਤਿવਸੇਨ ਮਾਤਿਕਾ ਠਪਿਤਾ। ਸਾ ਥੇਰੇਨ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦਿਨ੍ਨਨਯੇ ਠਤ੍વਾ ਤਨ੍ਤਿવਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਥੇਰੋ ਯਤ੍ਤਕਾ ਏਤ੍ਥ વਾਦਮਗ੍ਗਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਤ੍ਤਕੇਹਿ વਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ વਾਦੇਨ વਿਗ੍ਗਾਹਿਕਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਪਨ ਤਾਸਂ ਤਾਸਂ ਕਥਾਨਂ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸੁਖਾવਧਾਰਣਤ੍ਥਂ ਸਕવਾਦੀਪੁਚ੍ਛਾ, ਪਰવਾਦੀਪੁਚ੍ਛਾ, ਸਕવਾਦੀਪਟਿਞ੍ਞਾ, ਪਰવਾਦੀਪਟਿਞ੍ਞਾਤਿ ਏવਂ વਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾવ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ।

    1. Tattha puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti ayaṃ pucchā. Āmantāti ayaṃ paṭijānanā. Kassa panāyaṃ pucchā, kassa paṭijānanāti? Asukassāti na vattabbā. Bhagavatā hi imasmiṃ pakaraṇe nānappakārānaṃ laddhīnaṃ visodhanatthaṃ tantivasena mātikā ṭhapitā. Sā therena satthārā dinnanaye ṭhatvā tantivasena vibhattā. Na hi thero yattakā ettha vādamaggā dassitā, tattakehi vādīhi saddhiṃ vādena viggāhikakathaṃ kathesi. Evaṃ santepi pana tāsaṃ tāsaṃ kathānaṃ atthassa sukhāvadhāraṇatthaṃ sakavādīpucchā, paravādīpucchā, sakavādīpaṭiññā, paravādīpaṭiññāti evaṃ vibhāgaṃ dassetvāva atthavaṇṇanaṃ karissāma.

    ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਹਿ ਅਯਂ ਸਕવਾਦੀਪੁਚ੍ਛਾ। ਤਾਯ ‘‘ਯੇ ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਏવਂਲਦ੍ਧਿਕਾ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਿਨੋ, ਤੇ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਕੇ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਿਨੋਤਿ? ਸਾਸਨੇ વਜ੍ਜਿਪੁਤ੍ਤਕਾ ਚੇવ ਸਮਿਤਿਯਾ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਬਹੂ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਤ੍ਤਾ, ਸਤ੍ਤੋ ਜੀવੋ। ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋਤਿ ਮਾਯਾਮਰੀਚਿਆਦਯੋ વਿਯ ਅਭੂਤਾਕਾਰੇਨ ਅਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ ਭੂਤਟ੍ਠੋ। ਪਰਮਤ੍ਥੋਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿવਸੇਨ ਅਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥੋ। ਉਭਯੇਨਾਪਿ ਯੋ ਪਰਤੋ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ, ਰੂਪਞ੍ਚ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੁਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸવਿਧੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ । ਯਥਾ ਸੋ ਭੂਤੇਨ ਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਏવਂ ਤવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਪਰવਾਦੀ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਪਟਿਜਾਨਨਞ੍ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਆਮ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਆਮੋ’’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਨਂ ਆਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਧ ਪਨ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਆਗਤਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਸੋ ਹਿ ਯਂ ਤਂ ਪਰਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਗਤਂ, ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਸਚ੍ਚવਾਦੀ ਨ વਿਸਂવਾਦਨਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰੋ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ, ਨਾਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਸਦੇવਕਂ ਪਨ ਲੋਕਂ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਪવੇਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ, ਸੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਲਦ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ।

    Puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti hi ayaṃ sakavādīpucchā. Tāya ‘‘ye atthi puggaloti evaṃladdhikā puggalavādino, te evaṃ pucchitabbā’’ti dīpeti. Ke pana puggalavādinoti? Sāsane vajjiputtakā ceva samitiyā ca bahiddhā ca bahū aññatitthiyā. Tattha puggaloti attā, satto jīvo. Upalabbhatīti paññāya upagantvā labbhati, ñāyatīti attho. Saccikaṭṭhaparamatthenāti ettha saccikaṭṭhoti māyāmarīciādayo viya abhūtākārena aggahetabbo bhūtaṭṭho. Paramatthoti anussavādivasena aggahetabbo uttamattho. Ubhayenāpi yo parato ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthena, rūpañca upalabbhatī’’tiādinā khandhāyatanadhātuindriyavasena sattapaññāsavidho dhammappabhedo dassito . Yathā so bhūtena sabhāvaṭṭhena upalabbhati, evaṃ tava puggalo upalabbhatīti pucchati. Paravādī āmantāti paṭijānāti. Paṭijānanañhi katthaci ‘‘āma, bhante’’ti āgacchati, katthaci ‘‘āmo’’ti paṭijānanaṃ āgacchati. Idha pana ‘‘āmantā’’ti āgataṃ. Tatrāyaṃ adhippāyo – so hi yaṃ taṃ parato vuttaṃ bhagavatā – ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti suttaṃ āgataṃ, taṃ gahetvā yasmā pana bhagavā saccavādī na visaṃvādanapurekkhāro vācaṃ bhāsati, nāpi anussavādivasena dhammaṃ deseti, sadevakaṃ pana lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti, tasmā yo tena vutto ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti, so saccikaṭṭhaparamattheneva atthīti laddhiṃ gahetvā ‘‘āmantā’’ti paṭijānāti.

    ਅਥਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਲੇਸવਚਨਸ੍ਸ ਛਲવਾਦਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਅਦਦਮਾਨੋ ਸਕવਾਦੀ ਯੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯ੍વਾਯਂ ਪਰਤੋ ‘‘ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਙ੍ਖਤੋ ਅਸਙ੍ਖਤੋ, ਸਸ੍ਸਤੋ, ਅਸਸ੍ਸਤੋ ਸਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਰਿਦੀਪਿਤੋ ਰੂਪਾਦਿਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸવਿਧੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦੋ ਆਗਤੋ; ਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚવਸੇਨ, ਨਾਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿવਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨ ਭੂਤਤਾਯ ਏવ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ, ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾਯ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ – ‘‘ਯੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋ, ਤਤੋ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾ’’ਤਿ।

    Athassa tādisassa lesavacanassa chalavādassa okāsaṃ adadamāno sakavādī yo saccikaṭṭhotiādimāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – yvāyaṃ parato ‘‘sappaccayo appaccayo, saṅkhato asaṅkhato, sassato, asassato sanimitto animitto’’ti evaṃ paridīpito rūpādisattapaññāsavidho dhammappabhedo āgato; na sammutisaccavasena, nāpi anussavādivasena gahetabbo. Attano pana bhūtatāya eva saccikaṭṭho, attapaccakkhatāya ca paramattho. Taṃ sandhāyāha – ‘‘yo saccikaṭṭho paramattho, tato so puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti.

    ਤਤੋਤਿ ਕਰਣવਚਨਮੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਭੇਦੇਨ વਾ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਭੇਦੇਨ વਾ ਆਕਾਰੇਨ ਯੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ? ਨ ਹੇવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਤਿ ਅવਜਾਨਨਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ਤਥਾਰੂਪਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅવਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦੋ – ‘ਨ ਹਿ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ’ਤਿ, ਨ ਹਿ ਏવਨ੍ਤਿਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tatoti karaṇavacanametaṃ, tasmā tena saccikaṭṭhaparamatthena so puggalo upalabbhatīti ayamettha attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ruppanādibhedena vā sappaccayādibhedena vā ākārena yo saccikaṭṭhaparamattho upalabbhati, kiṃ te puggalopi tenākārena upalabbhatīti? Na hevaṃ vattabbeti avajānanā paravādissa. So hi tathārūpaṃ puggalaṃ anicchanto avajānāti. Tatrāyaṃ padacchedo – ‘na hi evaṃ vattabbe’ti, na hi evantipi vaṭṭati. Dvinnampi evaṃ na vattabboti attho.

    ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹਨ੍ਤਿ ਸਕવਾਦਿવਚਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਪੁਰਿਮਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਪਟਿਞ੍ਞਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਯ ਚ ਪੁਰਿਮਾ ਨ ਸਨ੍ਧਿਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਦੋਸਂ ਅਪਰਾਧਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਆਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਠਪਨਾਯ ਚੇવ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਹਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਹਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਯਦਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਚੇ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਤਾવ ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਠਪਨਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਭੂਤਾ ਅਨੁਲੋਮਠਪਨਾ ਨਾਮ। ਤੇਨ વਤ ਰੇਤਿਆਦਿ ਅਨੁਲੋਮਪਕ੍ਖੇ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਪਾਪਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨੁਲੋਮਪਾਪਨਾ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ਕਾਰਣવਚਨਂ। વਤਾਤਿ ਓਕਪ੍ਪਨવਚਨਂ। ਰੇਤਿ ਆਮਨ੍ਤਨવਚਨਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਤੇਨ, ਰੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ વਤ, ਰੇ ਹਮ੍ਭੋ, ਭਦ੍ਰਮੁਖ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋਯੇવਾਤਿ। ਯਂ ਤਤ੍ਥ વਦੇਸੀਤਿਆਦਿ ਅਨੁਲੋਮਪਕ੍ਖੇ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਆਰੋਪਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨੁਲੋਮਰੋਪਨਾ ਨਾਮ। ਯਂ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿਪਦਂ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਇਦਂ ਤੇ’ਤਿ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਂ ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਤੋ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਏਤਂ ਆਗਤਮੇવ।

    Ājānāhi niggahanti sakavādivacanaṃ. Yasmā te purimāya vattabbapaṭiññāya pacchimā navattabbapaṭiññā, pacchimāya ca purimā na sandhiyati, tasmāpi niggahaṃ patto. Taṃ niggahaṃ dosaṃ aparādhaṃ sampaṭicchāhīti attho. Evaṃ niggahaṃ ājānāpetvā idāni taṃ ṭhapanāya ceva anulomapaṭilomato pāpanāropanānañca vasena pākaṭaṃ karonto hañci puggalotiādimāha. Tattha hañci puggalo upalabbhatīti yadi puggalo upalabbhati, sace puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenāti attho. Ayaṃ tāva paravādīpakkhassa ṭhapanato niggahapāpanāropanānaṃ lakkhaṇabhūtā anulomaṭhapanā nāma. Tena vata retiādi anulomapakkhe niggahassa pāpitattā anulomapāpanā nāma. Tattha tenāti kāraṇavacanaṃ. Vatāti okappanavacanaṃ. Reti āmantanavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – tena, re vattabbe vata, re hambho, bhadramukha, tena kāraṇena vattabboyevāti. Yaṃ tattha vadesītiādi anulomapakkhe niggahassa āropitattā anulomaropanā nāma. Yaṃ tassa pariyosāne micchātipadaṃ tassa purato idaṃ te’ti āharitabbaṃ. Idaṃ te micchāti ayañhettha attho. Parato ca pāḷiyaṃ etaṃ āgatameva.

    ਨੋ ਚੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਤਿਆਦਿ ‘‘ਨ ਹੇવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਭੂਤਾ ਪਟਿਲੋਮਠਪਨਾ ਨਾਮ। ਨੋ ਚ વਤ ਰੇਤਿਆਦਿ ਪਟਿਲੋਮਪਕ੍ਖੇ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਪਾਪਿਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਲੋਮਪਾਪਨਾ ਨਾਮ। ਪੁਨ ਯਂ ਤਤ੍ਥ વਦੇਸੀਤਿਆਦਿ ਪਟਿਲੋਮਪਕ੍ਖੇ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਆਰੋਪਿਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਲੋਮਰੋਪਨਾ ਨਾਮ। ਇਧਾਪਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿਪਦਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਇਦਂ ਤੇਤਿ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬਮੇવ। ਪਰਤੋਪਿ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    No ce pana vattabbetiādi ‘‘na hevaṃ vattabbe’’ti paṭikkhittapakkhassa ṭhapitattā paṭilomato niggahapāpanāropanānaṃ lakkhaṇabhūtā paṭilomaṭhapanā nāma. No ca vata retiādi paṭilomapakkhe niggahassa pāpitattā paṭilomapāpanā nāma. Puna yaṃ tattha vadesītiādi paṭilomapakkhe niggahassa āropitattā paṭilomaropanā nāma. Idhāpi pariyosāne micchātipadassa purato idaṃ teti āharitabbameva. Paratopi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਦਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ, ਤੇਨ વਤ ਭੋ ਸੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਯਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥ વਦੇਸਿ ‘‘વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਖੋ ਪੁਰਿਮਪਞ੍ਹੇ ‘ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’ਤਿ, ਨੋ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਹੇ ‘ਤਤੋ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’’ਤਿ, ਇਦਂ ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ ਏવਂ ਤਾવ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਠਪਨਾਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਤਤੋ ਸੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ, ਪੁਰਿਮਪਞ੍ਹੇਪਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋવ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਦੇਸਿ ‘‘વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਖੋ ਪੁਰਿਮਪਞ੍ਹੇ ‘ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’ਤਿ, ਨੋ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਹੇ ‘ਤਤੋ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’’ਤਿ, ਇਦਂ ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ ਏવਂ ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਠਪਨਾਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਨਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਕਂ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕਂ ਨਾਮ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਹਿ ਏਕੋ, ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਹਿ ਏਕੋਤਿ ਦ੍વੇ ਨਿਗ੍ਗਹਾ ਕਤਾ। ‘ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹ’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸੇવ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਠਮਂ વਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਠਮਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਆਰੋਪਿਤਤ੍ਤਾ ਏਕੋવਾਯਂ ਨਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਪਠਮੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ।

    Tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya saṅkhepattho – yadi puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthena, tena vata bho so upalabbhatīti vattabbo. Yaṃ pana tattha vadesi ‘‘vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhatī’’’ti, idaṃ te micchāti evaṃ tāva anulomato ṭhapanāpāpanāropanā honti. Atha na vattabbo dutiyapañhe ‘‘tato so upalabbhatī’’ti, purimapañhepi na vattabbova. Yaṃ panettha vadesi ‘‘vattabbo kho purimapañhe ‘saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’ti, no ca vattabbo dutiyapañhe ‘tato so puggalo upalabbhatī’’’ti, idaṃ te micchāti evaṃ paṭilomato ṭhapanāpāpanāropanā honti. Evametaṃ niggahassa ca anulomapaṭilomato catunnaṃ pāpanāropanānañca vuttattā upalabbhatītiādikaṃ anulomapañcakaṃ nāma. Ettha ca kiñcāpi anulomato pāpanāropanāhi eko, paṭilomato pāpanāropanāhi ekoti dve niggahā katā. ‘Ājānāhi niggaha’nti etasseva panettha puggalo upalabbhatīti paṭhamaṃ vādaṃ nissāya paṭhamassa niggahassa dvīhākārehi āropitattā ekovāyaṃ niggahoti paṭhamo niggaho.

    ੨. ਇਦਾਨਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਨਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ ਅਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਸਕવਾਦੀ ਯਥਾ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਨੀਯਤੋ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਪੁਨ ਇਤਰੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਯੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਾਨਿ વਾ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾਪਿ ਏવਮਾਹ। ਸਕવਾਦੀ ‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ’ਤਿ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋਪਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾਪਿ ਨ ਹੇવਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    2. Idāni paccanīkanayo hoti. Tattha pucchā paravādissa. So hi ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti gahitattā ‘‘nupalabbhatī’’ti asampaṭicchanto evaṃ pucchati. Sakavādī yathā rūpādidhammā upalabbhanti, evaṃ anupalabbhanīyato āmantāti paṭijānāti. Puna itaro attanā adhippetaṃ saccikaṭṭhaṃyeva sandhāya yo saccikaṭṭhotiādimāha. Sammutisaccaparamatthasaccāni vā ekato katvāpi evamāha. Sakavādī ‘puggalo’ti upādāpaññattisabbhāvatopi dvinnaṃ saccānaṃ ekato katvā pucchitattāpi na hevanti paṭikkhipati.

    ਇਦਾਨਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤੇਨ ਪਠਮਂ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚવਸੇਨ ਨੁਪਲਬ੍ਭਨੀਯਤਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਾ, ਪਚ੍ਛਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚવਸੇਨ વੋਮਿਸ੍ਸਕવਸੇਨ વਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ। ਪਰવਾਦੀ ਪਨ ‘ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀ’ਤਿ વਚਨਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤਂ ਛਲવਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਯਂ ਤਯਾ ਪਠਮਂ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਤਂ ਪਚ੍ਛਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਣ੍ਡਨਸ੍ਸ ਪਟਿਭਣ੍ਡਨਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਹਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਆਜਾਨਾਹਿ ਪਟਿਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਇਦਾਨਿ ਯਥਾਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕੇ ਸਕવਾਦਿਨਾ વਾਦਟ੍ਠਪਨਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਪਾਕਟੋ ਕਤੋ, ਏવਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਹਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਠਪਨਾ ਨਾਮ ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਠਪਨਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਤવ ਦੋਸੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਠਪਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ વਾ ਪਟਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਪਾਕਟਭਾવਕਰਣਂ, ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਹਿ ਪਨਸ੍ਸ ਪਾਕਟਕਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤੂਹਾਕਾਰੇਹਿ। ਪਟਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਂ ਨਾਮਾਤਿ ਏਕਂ ਚਤੁਕ੍ਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Idāni kiñcāpi tena paṭhamaṃ paramatthasaccavasena nupalabbhanīyatā sampaṭicchitā, pacchā sammutisaccavasena vomissakavasena vā paṭikkhittā. Paravādī pana ‘nupalabbhatī’ti vacanasāmaññamattaṃ chalavādaṃ nissāya yaṃ tayā paṭhamaṃ paṭiññātaṃ, taṃ pacchā paṭikkhittanti bhaṇḍanassa paṭibhaṇḍanaṃ viya attano katassa niggahakammassa paṭikammaṃ karonto ājānāhi paṭikammanti āha. Idāni yathāssa anulomapañcake sakavādinā vādaṭṭhapanaṃ katvā anulomapaṭilomato pāpanāropanāhi niggaho pākaṭo kato, evaṃ paṭikammaṃ pākaṭaṃ karonto hañci puggalotiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttanayeneva atthato veditabbaṃ. Yasmā panettha ṭhapanā nāma paravādīpakkhassa ṭhapanato ‘‘ayaṃ tava doso’’ti dassetuṃ ṭhapanamattameva hoti, na niggahassa vā paṭikammassa vā pākaṭabhāvakaraṇaṃ, pāpanāropanāhi panassa pākaṭakaraṇaṃ hoti. Tasmā idaṃ anulomapaṭilomato pāpanāropanānaṃ vasena catūhākārehi. Paṭikammassa katattā paṭikammacatukkaṃ nāmāti ekaṃ catukkaṃ veditabbaṃ.

    ੩. ਏવਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯ੍વਾਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕੇ ਸਕવਾਦਿਨਾ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਮੇવ ਛਲવਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦੁਕ੍ਕਟਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤ੍વਞ੍ਚੇ ਪਨ ਮਞ੍ਞਸੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤ੍વਂ ਚੇ ਪਨ ਮਞ੍ਞਸੀਤਿ ਯਦਿ ਤ੍વਂ ਮਞ੍ਞਸਿ। વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਖੋਤਿ ਇਦਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ । ਨੋ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਨ ਹੇવਾਤਿ ਅવਜਾਨਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਤવ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤ੍વਂਯੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਕ੍ਖੇ – ‘‘ਹੇવਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਹੇવਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੇਤਿ ਪੁਨ ਨ ਹੇવਾਤਿ ਅવਜਾਨਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮਾਤਿ ਅਥੇવਂ ਨਿਗ੍ਗਹਾਰਹਂ ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਮ। ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤੋ ਚ ਹੋਸੀਤਿ ਸਕੇਨ ਮਤੇਨ ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤੋ ਚ ਭવਸਿ।

    3. Evaṃ paṭikammaṃ katvā idāni yvāssa anulomapañcake sakavādinā niggaho kato, tassa tameva chalavādaṃ nissāya dukkaṭabhāvaṃ dassento tvañce pana maññasītiādimāha. Tattha tvaṃ ce pana maññasīti yadi tvaṃ maññasi. Vattabbe khoti idaṃ paccanīke āmantāti paṭiññaṃ sandhāya vuttaṃ . No ca vattabbeti idaṃ pana na hevāti avajānanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tena tava tatthāti tena kāraṇena tvaṃyeva tasmiṃ nupalabbhatīti pakkhe – ‘‘hevaṃ paṭijānantanti āmantā’’ti evaṃ paṭijānanto. Hevaṃ niggahetabbeti puna na hevāti avajānanto evaṃ niggahetabbo. Atha taṃ niggaṇhāmāti athevaṃ niggahārahaṃ taṃ niggaṇhāma. Suniggahito ca hosīti sakena matena niggahitattā suniggahito ca bhavasi.

    ਏવਮਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਹਞ੍ਚੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਠਪਨਾਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਨ ਇਦਂ ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ ਇਦਂ ਤવ વਚਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਛਲવਾਦੇਨ ਚਤੂਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਨਿਗ੍ਗਹਚਤੁਕ੍ਕਂ ਨਾਮ।

    Evamassa niggahetabbabhāvaṃ dassetvā idāni taṃ niggaṇhanto hañcītiādimāha. Tattha ṭhapanāpāpanāropanā heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Pariyosāne pana idaṃ te micchāti idaṃ tava vacanaṃ micchā hotīti attho. Idaṃ chalavādena catūhi ākārehi niggahassa katattā niggahacatukkaṃ nāma.

    ੪. ਏવਂ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਕਤ੍વਾਪਿ ਇਦਾਨਿ ‘‘ਯਦਿ ਅਯਂ ਮਯਾ ਤવ ਮਤੇਨ ਕਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹੋ, ਯੋ ਮਮ ਤਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕੇ ਕਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ, ਸੋਪਿ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏਸੇ ਚੇ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਿਤੇਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਏਸੇ ਚੇ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਿਤੇਤਿ ਏਸੋ ਚੇ ਤવ વਾਦੋ ਮਯਾ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਿਤੋ। ਅਥ વਾ ਏਸੋ ਚੇ ਤવ ਮਯਾ ਕਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹੋ। ਹੇવਮੇવਂ ਤਤ੍ਥ ਦਕ੍ਖਾਤਿ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਤਯਾ ਮਮ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਤੇ ਨਿਗ੍ਗਹੇ ਏવਮੇવਂ ਪਸ੍ਸ। ਇਦਾਨਿ ਯ੍વਾਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਕવਾਦਿਨਾ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ, ਤਂ ‘‘વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਅਨਿਗ੍ਗਹਭਾવਂ ਉਪਨੇਨ੍ਤੋ ਨੋ ਚ ਮਯਂ ਤਯਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨੋ ਚ ਮਯਂ ਤਯਾ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਾ ਸੋ ਤਯਾ ਮਮ ਕਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਯਂ ਤਯਾ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕੇ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਏਤਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਏવਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪੁਨ ਨ ਹੇવਾਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇ ਕਤੇਪਿ ‘‘ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਯੇવ। ਏવਂ ਅਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਮਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਸਿ, ਈਦਿਸੇਨ ਪਨ ਨਿਗ੍ਗਹੇਨ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਮਯਂ ਹੋਮ।

    4. Evaṃ niggahaṃ katvāpi idāni ‘‘yadi ayaṃ mayā tava matena kato niggaho dunniggaho, yo mama tayā heṭṭhā anulomapañcake kato niggaho, sopi dunniggaho’’ti dassento ese ce dunniggahitetiādimāha. Tattha ese ce dunniggahiteti eso ce tava vādo mayā dunniggahito. Atha vā eso ce tava mayā kato niggaho dunniggaho. Hevamevaṃ tattha dakkhāti tatthāpi tayā mama heṭṭhā kate niggahe evamevaṃ passa. Idāni yvāssa heṭṭhā sakavādinā niggaho kato, taṃ ‘‘vattabbe kho’’tiādivacanena dassetvā puna taṃ niggahaṃ aniggahabhāvaṃ upanento no ca mayaṃ tayātiādimāha. Tattha no ca mayaṃ tayā tattha hetāya paṭiññāyātiādīsu ayamattho – yasmā so tayā mama kato niggaho dunniggaho, tasmā mayaṃ tayā tattha anulomapañcake āmantāti etāya paṭiññāya evaṃ paṭijānantā puna na hevāti paṭikkhepe katepi ‘‘ājānāhi niggaha’’nti evaṃ na niggahetabboyeva. Evaṃ aniggahetabbampi maṃ niggaṇhāsi, īdisena pana niggahena dunniggahitā mayaṃ homa.

    ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਚ ਹੋਮਾ’’ਤਿ ਅવੋਚ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਹਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿਆਹ। ਏવਮਿਦਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਚਤੂਹਿ ਪਾਪਨਾਰੋਪਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਉਪਨੀਤਤ੍ਤਾ ਉਪਨਯਨਚਤੁਕ੍ਕਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Idāni yaṃ niggahaṃ sandhāya ‘‘dunniggahitā ca homā’’ti avoca, taṃ dassetuṃ hañci puggalo…pe… idaṃ te micchātiāha. Evamidaṃ anulomapaṭilomato catūhi pāpanāropanāhi niggahassa upanītattā upanayanacatukkaṃ nāma hoti.

    ੫. ਇਦਾਨਿ ‘‘ਨ ਹੇવਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਨਿਗ੍ਗਮਨਚਤੁਕ੍ਕਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਹੇવਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੇਤਿ ਯਥਾਹਂ ਤਯਾ ਨਿਗ੍ਗਹਿਤੋ, ਨ ਹਿ ਏવਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਏਤਸ੍ਸ ਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹਭਾવੋ ਮਯਾ ਸਾਧਿਤੋ। ਤੇਨ ਹੀਤਿ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ, ਯਸ੍ਮਾ ਏਸ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਮਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਸਿ ਹਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ, ਇਦਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਤવ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਹਿ ਯੇ ਕਤੇ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਿ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਇਦਂ ਮਿਚ੍ਛਾ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਯੋ ਤਯਾ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ, ਸੋ ਦੁਕ੍ਕਟੋ। ਯਂ ਮਯਾ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ, ਤਦੇવ ਸੁਕਤਂ। ਯਾਪਿ ਚੇਸਾ ਪਟਿਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਾਦਿવਸੇਨ ਕਥਾਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨਾ ਕਤਾ, ਸਾਪਿ ਸੁਕਤਾ। ਏવਮੇਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕਸ੍ਸ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਕਾਨਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਨਿਗ੍ਗਹੋਪਨਯਨਨਿਗ੍ਗਮਨਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕਪਞ੍ਚਕਂ ਨਾਮ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਕવਾਦਿਨੋ ਪੁਬ੍ਬਪਕ੍ਖੇ ਸਤਿ ਪਰવਾਦਿਨੋ વਚਨਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤੇਨ ਛਲવਾਦੇਨ ਜਯੋ ਹੋਤਿ।

    5. Idāni ‘‘na hevaṃ niggahetabbe’’tiādikaṃ niggamanacatukkaṃ nāma hoti. Tattha na hevaṃ niggahetabbeti yathāhaṃ tayā niggahito, na hi evaṃ niggahetabbo. Etassa hi niggahassa dunniggahabhāvo mayā sādhito. Tena hīti tena kāraṇena, yasmā esa niggaho dunniggaho, tasmā yaṃ maṃ niggaṇhāsi hañci puggalo…pe… idaṃ te micchāti, idaṃ niggaṇhanaṃ tava micchāti attho. Tena hi ye kate niggaheti yena kāraṇena idaṃ micchā, tena kāraṇena yo tayā niggaho kato, so dukkaṭo. Yaṃ mayā paṭikammaṃ kataṃ, tadeva sukataṃ. Yāpi cesā paṭikammacatukkādivasena kathāmaggasampaṭipādanā katā, sāpi sukatā. Evametaṃ puggalo upalabbhatītiādikassa anulomapañcakassa nupalabbhatītiādikānaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānaṃ vasena anulomapaccanīkapañcakaṃ nāma niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Ettāvatā sakavādino pubbapakkhe sati paravādino vacanasāmaññamattena chalavādena jayo hoti.

    ੨. ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮવਣ੍ਣਨਾ

    2. Paccanīkānulomavaṇṇanā

    ੬. ਇਦਾਨਿ ਯਥਾ ਪਰવਾਦਿਨੋ ਪੁਬ੍ਬਪਕ੍ਖੇ ਸਤਿ ਸਕવਾਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮੇਨੇવ ਤਥੇਨ ਸੁਜਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ વਾਦੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇ ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ, ਰੂਪਾਦਿਭੇਦਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੁਦ੍ਧਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਂ વਾ ਪਰਮਤ੍ਥਮਿਸ੍ਸਕਂ વਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਯੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋਤਿ ਪੁਨ ਅਨੁਯੋਗੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਮਿਸ੍ਸਕવਸੇਨ વਾ ਅਨੁਯੋਗਸ੍ਸ ਸਂਕਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾ ਨ ਹੇવਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤੀਤਿ વਚਨਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤੇਨ ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਏવਮਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਦੁਤਿਯવਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦੁਤਿਯੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਤੇਨ ਛਲੇਨ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਆਰੋਪਿਤੋ।

    6. Idāni yathā paravādino pubbapakkhe sati sakavādino dhammeneva tathena sujayo hoti, tathā vāduppattiṃ dassetuṃ puggalo nupalabbhatīti paccanīkānulomapañcakaṃ āraddhaṃ. Tattha paccanīke pucchā paravādissa, rūpādibhedaṃ saccikaṭṭhaparamatthaṃ sandhāya paṭiññā sakavādissa. Suddhasammutisaccaṃ vā paramatthamissakaṃ vā sammutisaccaṃ sandhāya yo saccikaṭṭhoti puna anuyogo paravādissa, sammutivasena nupalabbhatīti navattabbattā missakavasena vā anuyogassa saṃkiṇṇattā na hevanti paṭikkhepo sakavādissa. Paṭiññātaṃ paṭikkhipatīti vacanasāmaññamattena ājānāhi niggahantiādivacanaṃ paravādissa. Evamayaṃ puggalo nupalabbhatīti dutiyavādaṃ nissāya dutiyo niggaho hotīti veditabbo. Evaṃ tena chalena niggaho āropito.

    ੭-੧੦. ਇਦਾਨਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਦੇ ਜਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਨੁਲੋਮਨਯੇ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਦ੍ਧਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਓਕਾਸਂ ਅਦਤ੍વਾ ਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਪੁਨ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਹਿ ਪਟਿਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਸਕવਾਦੀવਚਨਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਨਿਗ੍ਗਹੋਪਨਯਨਨਿਗ੍ਗਮਨਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਮਿਦਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕਪਞ੍ਚਕਸ੍ਸ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦੀਨਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਨਿਗ੍ਗਹੋਪਨਯਨਨਿਗ੍ਗਮਨਚਤੁਕ੍ਕਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕਂ ਨਾਮ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ। ਏવਮੇਤਾਨਿ ਪਠਮਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੇ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਚਕਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਪਞ੍ਚਕੇ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ ਸਕવਾਦਿਨਾ ਕਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹੋ। ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ ਪਨ ਪਰવਾਦਿਨਾ ਛਲવਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਾਧਿਤੋ ਜਯੋ ਦੁਜ੍ਜਯੋ। ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਚਕੇ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ ਪਰવਾਦਿਨਾ ਕਤੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਦੁਨ੍ਨਿਗ੍ਗਹੋ। ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ ਪਨ ਸਕવਾਦਿਨਾ ਧਮ੍ਮવਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਾਧਿਤੋ ਜਯੋ ਸੁਜਯੋਤਿ ਪਠਮਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ। ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    7-10. Idāni dhammena samena attano vāde jayaṃ dassetuṃ anulomanaye pucchā sakavādissa, attano laddhiṃ nissāya paṭiññā paravādissa. Laddhiyā okāsaṃ adatvā paramatthavasena puna anuyogo sakavādissa, paramatthavasena puggalassa abhāvato paṭikkhepo paravādissa. Tato paraṃ dhammena samena attano jayadassanatthaṃ ājānāhi paṭikammantiādi sabbaṃ sakavādīvacanameva hoti. Tattha sabbesaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānaṃ heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo. Evamidaṃ puggalo nupalabbhatītiādikassa paccanīkapañcakassa upalabbhatītiādīnaṃ paṭikammaniggahopanayananiggamanacatukkānañca vasena paccanīkānulomapañcakaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hoti. Evametāni paṭhamasaccikaṭṭhe dve pañcakāni niddiṭṭhāni. Tattha purimapañcake paravādissa sakavādinā kato niggaho suniggaho. Sakavādissa pana paravādinā chalavādaṃ nissāya paṭikammaṃ katvā attanā sādhito jayo dujjayo. Dutiyapañcake sakavādissa paravādinā kato niggaho dunniggaho. Paravādissa pana sakavādinā dhammavādaṃ nissāya paṭikammaṃ katvā attanā sādhito jayo sujayoti paṭhamasaccikaṭṭho. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ, ਸੁਦ੍ਧੋ ਪਠਮਪਞ੍ਚਕੇ।

    ‘‘Niggaho paravādissa, suddho paṭhamapañcake;

    ਅਸੁਦ੍ਧੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸੇવ, ਪਟਿਕਮ੍ਮਜਯੋ ਤਹਿਂ॥

    Asuddho pana tasseva, paṭikammajayo tahiṃ.

    ‘‘ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਅਸੁਦ੍ਧੋ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਚਕੇ।

    ‘‘Niggaho sakavādissa, asuddho dutiyapañcake;

    વਿਸੁਦ੍ਧੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸੇવ, ਪਟਿਕਮ੍ਮਜਯੋ ਤਹਿਂ॥

    Visuddho pana tasseva, paṭikammajayo tahiṃ.

    ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ, ਜਯੋવ ਸਕવਾਦਿਨੋ।

    ‘‘Tasmā dvīsupi ṭhānesu, jayova sakavādino;

    ਧਮ੍ਮੇਨ ਹਿ ਜਯੋ ਨਾਮ, ਅਧਮ੍ਮੇਨ ਕੁਤੋ ਜਯੋ॥

    Dhammena hi jayo nāma, adhammena kuto jayo.

    ‘‘ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੇ ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ, ਪਞ੍ਚਕਦ੍વਯਮਣ੍ਡਿਤੇ।

    ‘‘Saccikaṭṭhe yathā cettha, pañcakadvayamaṇḍite;

    ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮવਸੇਨੇવ, વੁਤ੍ਤੋ ਜਯਪਰਾਜਯੋ॥

    Dhammādhammavaseneva, vutto jayaparājayo.

    ‘‘ਇਤੋ ਪਰੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ, ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੇਸੁ ਪਣ੍ਡਿਤੋ।

    ‘‘Ito paresu sabbesu, saccikaṭṭhesu paṇḍito;

    ਏવਮੇવ વਿਭਾવੇਯ੍ਯ, ਉਭੋ ਜਯਪਰਾਜਯੇ’’ਤਿ॥

    Evameva vibhāveyya, ubho jayaparājaye’’ti.

    ੨. ਓਕਾਸਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ

    2. Okāsasaccikaṭṭho

    ੧. ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕવਣ੍ਣਨਾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ੧੧. ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧਿਕਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਅਪਰੇਹਿ ਓਕਾਸਾਦੀਹਿ ਨਯੇਹਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤੁਂ ਪੁਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪੁਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਰੀਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੋਸਞ੍ਚ ‘ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਂ ਅਞ੍ਞਂ ਸਰੀਰ’ਨ੍ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਨਦੋਸਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕਪਞ੍ਚਕੇ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਾਠੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤੋ । ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਸਰੀਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਰੀਰਤੋ ਬਹਿ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਠਮਂ ਅਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅવਜਾਨਾਤੀਤਿ ਛਲવਾਦਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।

    11. Evaṃ suddhikasaccikaṭṭhaṃ vitthāretvā idāni tameva aparehi okāsādīhi nayehi vitthāretuṃ puna puggalo upalabbhatītiādi āraddhaṃ. Tattha pucchā sakavādissa, paṭiññā paravādissa. Puna sabbatthāti sarīraṃ sandhāya anuyogo sakavādissa, rūpasmiṃ attānaṃ samanupassanādosañca ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’nti āpajjanadosañca disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesamettha anulomapaccanīkapañcake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Pāṭho pana saṅkhitto . Tattha yasmā sarīraṃ sandhāya ‘‘sabbattha na upalabbhatī’’ti vutte sarīrato bahi upalabbhatīti āpajjati. Tasmā paccanīke paṭikkhepo sakavādissa, paṭhamaṃ anujānitvā pacchā avajānātīti chalavādassa vasena paṭikammaṃ paravādissa. Sesaṃ pākaṭameva.

    ੩. ਕਾਲਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ

    3. Kālasaccikaṭṭho

    ੧. ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕવਣ੍ਣਨਾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ੧੨. ਦੁਤਿਯਨਯੇ ਸਬ੍ਬਦਾਤਿ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਜਾਤਿਕਾਲਞ੍ਚ ਧਰਮਾਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਕਾਲਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਸ੍વੇવ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿਆਦੀਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਦੋਸਞ੍ਚ ਧਰਮਾਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਾਨਂ વਿਸੇਸਾਭਾવਦੋਸਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਂ ਪਠਮਨਯੇ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ।

    12. Dutiyanaye sabbadāti purimapacchimajātikālañca dharamānaparinibbutakālañca sandhāya anuyogo sakavādissa, sveva khattiyo so brāhmaṇotiādīnaṃ āpattidosañca dharamānaparinibbutānaṃ visesābhāvadosañca disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ paṭhamanaye vuttasadisameva.

    ੪. ਅવਯવਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋ

    4. Avayavasaccikaṭṭho

    ੧. ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕવਣ੍ਣਨਾ

    1. Anulomapaccanīkavaṇṇanā

    ੧੩. ਤਤਿਯਨਯੇ ਸਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾ, ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿਦੋਸਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਂ ਤਾਦਿਸਮੇવਾਤਿ।

    13. Tatiyanaye sabbesūti khandhāyatanādīni sandhāya anuyogo sakavādissa, rūpasmiṃ attā, cakkhusmiṃ attātiādidosabhayena paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ tādisamevāti.

    ਓਕਾਸਦਿਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਾਦਿ

    Okāsadisaccikaṭṭhādi

    ੨. ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮવਣ੍ਣਨਾ

    2. Paccanīkānulomavaṇṇanā

    ੧੪. ਏવਮੇਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕਪਞ੍ਚਕੇ ਅਨੁਲੋਮਮਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਤਾવ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕੇ ਪਚ੍ਚਨੀਕਮਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਭਾਜੇਤੁਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕਸ੍ਸ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਆਗਤੇ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਨੀਕਸ੍ਸ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਆਗਤੇ ਅਨੁਲੋਮੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸੁਦ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਚੇવ ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਤਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਾਨਂ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੇ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ વਸੇਨ ਅਯਂ ਅਟ੍ਠਮੁਖਾ ਨਾਮ વਾਦਯੁਤ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਾ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਮੁਖੇ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਕਨਿਗ੍ਗਹੋਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਲਿਖਿਯਤਿ। ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    14. Evametāni tīṇi anulomapaccanīkapañcake anulomamattavaseneva tāva paṭipāṭiyā bhājetvā puna paccanīkānulomapañcake paccanīkamattavaseneva bhājetuṃ puggalo nupalabbhatītiādi āraddhaṃ. Tattha anulomapañcakassa pāḷiyaṃ saṅkhipitvā āgate paccanīke vuttanayeneva paccanīkassa ca pāḷiyaṃ saṅkhipitvā āgate anulome vuttanayeneva attho veditabbo. Ettāvatā suddhikassa ceva imesañca tiṇṇanti catunnaṃ saccikaṭṭhānaṃ ekekasmiṃ saccikaṭṭhe anulomapaccanīkassa paccanīkānulomassa cāti dvinnaṃ dvinnaṃ paccanīkānaṃ vasena ayaṃ aṭṭhamukhā nāma vādayutti niddiṭṭhā hotīti veditabbā. Yā ekekasmiṃ mukhe ekekassa niggahassa vasena aṭṭhakaniggahoti pāḷiyaṃ likhiyati. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਏવਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਪਞ੍ਹੇ, ਪਞ੍ਚਕਦ੍વਯਭੇਦਤੋ।

    ‘‘Evaṃ catubbidhe pañhe, pañcakadvayabhedato;

    ਏਸਾ ਅਟ੍ਠਮੁਖਾ ਨਾਮ, વਾਦਯੁਤ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾ॥

    Esā aṭṭhamukhā nāma, vādayutti pakāsitā.

    ‘‘ਅਟ੍ਠੇવ ਨਿਗ੍ਗਹਾ ਤਤ੍ਥ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮਿਕਾ।

    ‘‘Aṭṭheva niggahā tattha, cattāro tesu dhammikā;

    ਅਧਮ੍ਮਿਕਾ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਕવਾਦਿਨੋ।

    Adhammikā ca cattāro, sabbattha sakavādino;

    ਜਯੋ ਪਰਾਜਯੋ ਚੇવ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਰવਾਦਿਨੋ’’ਤਿ॥

    Jayo parājayo ceva, sabbattha paravādino’’ti.

    ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saccikaṭṭhavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੫. ਸੁਦ੍ਧਿਕਸਂਸਨ੍ਦਨવਣ੍ਣਨਾ

    5. Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā

    ੧੭-੨੭. ਇਦਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਞ੍ਚਾਤਿ ਯਥਾ ਰੂਪਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਤਥੇવ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਯਦਿ ਤੇ ਰੂਪਂ વਿਯ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਰੂਪਤੋ વੇਦਨਾਦੀਨਂ વਿਯ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਸਮਯਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਮੇવ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸਭੇਦਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਕવਾਦੀਪਕ੍ਖਮੂਲਕੇ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕੇ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸ ਅਨੁਲੋਮਪਞ੍ਚਕਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਪਟਿਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖਮੂਲਕੇਪਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮੇ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸ ਪਟਿਲੋਮਪਞ੍ਚਕਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਪਟਿਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਨੀਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਪਟਿਜਾਨਾਪਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾਤਿ ਅਨੁਯੋਗੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤਨਾਨਤ੍ਤਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਠਪਨੀਯਤ੍ਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਮਿਧਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਮੇવਾਤਿ।

    17-27. Idāni rūpādīhi saddhiṃ saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ hoti. Tattha rūpañcāti yathā rūpaṃ paramatthato upalabbhati, kiṃ te puggalopi tatheva upalabbhatīti sandhāya pucchā sakavādissa, atthi puggaloti vacanamattaṃ gahetvā paṭiññā paravādissa. Yadi te rūpaṃ viya paramatthato puggalo atthi, rūpato vedanādīnaṃ viya puggalassāpi aññattaṃ āpajjatīti anuyogo sakavādissa, samayasuttavirodhaṃ disvā paṭikkhepo paravādissa. Sesaṃ atthato pākaṭameva. Dhammato panettha sattapaññāsabhedassa saccikaṭṭhaparamatthassa vasena sakavādīpakkhamūlake anulomapaccanīke sattapaññāsa anulomapañcakāni dassitāni. Paṭikammacatukkādīni saṅkhittāni. Paravādīpakkhamūlakepi paccanīkānulome sattapaññāsa paṭilomapañcakāni dassitāni. Paṭikammacatukkādīni saṅkhittāni. Tattha ‘‘vuttaṃ bhagavatā’’ti vacanamattena puggalassa atthitaṃ rūpassa ca saccikaṭṭhaparamatthavasena upalabbhanīyataṃ dassetvā ubhinnaṃ aññattaṃ paṭijānāpanatthaṃ vuttaṃ bhagavatāti anuyogo paravādissa, sammutiparamatthānaṃ ekattanānattapañhassa ṭhapanīyattā paṭikkhepo sakavādissa. Sesamidhāpi atthato pākaṭamevāti.

    ਸੁਦ੍ਧਿਕਸਂਸਨ੍ਦਨવਣ੍ਣਨਾ।

    Suddhikasaṃsandanavaṇṇanā.

    ੬. ਓਪਮ੍ਮਸਂਸਨ੍ਦਨવਣ੍ਣਨਾ

    6. Opammasaṃsandanavaṇṇanā

    ੨੮-੩੬. ਇਦਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਹੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਓਪਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪવੇਦਨਾਨਂ ਉਪਲਦ੍ਧਿਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਰੂਪਾਨਂ ਉਪਲਦ੍ਧਿਸਾਮਞ੍ਞਪੁਚ੍ਛਾ ਚਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਦ੍વਯਮ੍ਪਿ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਉਭੋਪਿ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪਰવਾਦਿਨਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧਿਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਰੂਪવੇਦਨਾਨਂ વਿਯ ਰੂਪਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਇਤਰਸ੍ਸ। ਸੇਸਮਿਧਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਮੇવ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਰੂਪਮੂਲਕਾਦੀਨਂ ਚਕ੍ਕਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਸਕવਾਦੀਪਕ੍ਖੇ વੀਸਾਧਿਕਾਨਿ ਨવ ਨਿਗ੍ਗਹਪਞ੍ਚਕਸਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਕਥਂ? ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਤਾવ ਰੂਪਮੂਲਕੇ ਚਕ੍ਕੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਤਥਾ વੇਦਨਾਦਿਮੂਲਕੇਸੂਤਿ વੀਸਤਿ। ਆਯਤਨੇਸੁ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਮੂਲਕੇ ਚਕ੍ਕੇ ਏਕਾਦਸ, ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੂਤਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਸਤਂ। ਧਾਤੂਸੁ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਮੂਲਕੇ ਚਕ੍ਕੇ ਸਤ੍ਤਰਸ, ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੂਤਿ ਛਾਧਿਕਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸਤਾਨਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੂਲਕੇ ਚਕ੍ਕੇ ਏਕવੀਸਤਿ, ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੂਤਿ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਾਧਿਕਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਾਨਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ વੀਸਾਧਿਕਾਨਿ ਨવ ਨਿਗ੍ਗਹਪਞ੍ਚਕਸਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    28-36. Idāni rūpādīheva saddhiṃ opammavasena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ hoti. Tattha rūpavedanānaṃ upaladdhisāmaññena aññattapucchā ca puggalarūpānaṃ upaladdhisāmaññapucchā cāti pucchādvayampi sakavādissa, ubhopi paṭiññā paravādissa. Paravādinā anuññātena upaladdhisāmaññena rūpavedanānaṃ viya rūpapuggalānaṃ aññattānuyogo sakavādissa, paṭikkhepo itarassa. Sesamidhāpi atthato pākaṭameva. Dhammato panettha rūpamūlakādīnaṃ cakkānañca vasena sakavādīpakkhe vīsādhikāni nava niggahapañcakasatāni dassitāni. Kathaṃ? Khandhesu tāva rūpamūlake cakke cattāri, tathā vedanādimūlakesūti vīsati. Āyatanesu cakkhāyatanamūlake cakke ekādasa, tathā sesesūti dvattiṃsasataṃ. Dhātūsu cakkhudhātumūlake cakke sattarasa, tathā sesesūti chādhikāni tīṇi satāni. Indriyesu cakkhundriyamūlake cakke ekavīsati, tathā sesesūti dvāsaṭṭhādhikāni cattāri satāni. Evaṃ sabbānipi vīsādhikāni nava niggahapañcakasatāni honti.

    ੩੭-੪੫. ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖੇਪਿ ਰੂਪਂ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਨੁਲੋਮવਸੇਨੇવ ਰੂਪવੇਦਨਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪਟਿਞ੍ਞਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਛਲવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਉਪਲਦ੍ਧਿਸਾਮਞ੍ਞਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗੋ ਕਤੋ। ਸੇਸਮਿਧਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ। ਧਮ੍ਮਤੋਪਿ ਸਕવਾਦੀਪਕ੍ਖੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੀਸਾਧਿਕਾਨਿ ਨવ ਪਟਿਕਮ੍ਮਪਞ੍ਚਕਸਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ।

    37-45. Paravādīpakkhepi rūpaṃ upalabbhatīti anulomavaseneva rūpavedanādīnaṃ aññattapaṭiññaṃ kāretvā puna atthi puggaloti suttaṃ nissāya chalavasena puggalassa rūpādīhi upaladdhisāmaññaṃ āropetvā aññattānuyogo kato. Sesamidhāpi atthato uttānameva. Dhammatopi sakavādīpakkhe vuttanayena vīsādhikāni nava paṭikammapañcakasatāni dassitāni.

    ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਓਪਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਂ।

    Rūpādīhi saddhiṃ opammavasena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ.

    ੭. ਚਤੁਕ੍ਕਨਯਸਂਸਨ੍ਦਨવਣ੍ਣਨਾ

    7. Catukkanayasaṃsandanavaṇṇanā

    ੪੬-੫੨. ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਤੇਨ ਯਸ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ; ਰੂਪਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤੇਨ વਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਾ ਰੂਪਾਦੀਹਿ, ਰੂਪਾਦੀਨਂ વਾ ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇਨ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਭਯੇਨ ਨ ਹੇવਾਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ, ਨਿਗ੍ਗਹਾਰੋਪਨਂ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਕਿਂ ਪਨੇਤਂ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਰੂਪਂ વੇਦਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਮੇવਾਤਿ? ਆਮ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਪਨ ਰੂਪਤੋ વੇਦਨਾਯ ਅਞ੍ਞਸਭਾવਸਬ੍ਭਾવਤੋ, ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਧਮ੍ਮਤੋਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਨੁਯੋਗੋ ਰੂਪਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸਕਲਂ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਸਕਲਂ ਪਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਏਕਤੋ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਤਨ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਨੁਯੋਗਲਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਮੇਤਂ ਠਪਿਤਂ। ਤੇਨ વਿਞ੍ਞੂ ਅਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤਿ। વਾਦਕਾਮੇਨ ਪਨ ਇਮਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਤਥਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਿ ਤਨ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਨੁਯੋਗਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾਪਿ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਾਨੁਯੋਗੇਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    46-52. Idāni yaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhati, tena yasmā rūpādīsu sattapaññāsāya saccikaṭṭhaparamatthesu aññatarena bhavitabbaṃ; rūpādinissitena vā, aññatra vā rūpādīhi, rūpādīnaṃ vā nissayena, tasmā iminā catukkanayena saccikaṭṭhasaṃsandanaṃ āraddhaṃ. Tattha rūpaṃ puggaloti anuyogo sakavādissa, ucchedadiṭṭhibhayena na hevāti paṭikkhepo paravādissa, niggahāropanaṃ sakavādissa. Kiṃ panetaṃ yuttaṃ, nanu rūpaṃ vedanāti vuttampi paṭikkhipitabbamevāti? Āma paṭikkhipitabbaṃ. Taṃ pana rūpato vedanāya aññasabhāvasabbhāvato, na aññattābhāvato. Ayañca rūpādīsu ekadhammatopi puggalassa aññattaṃ na icchati, tasmā yuttaṃ. Ayañca anuyogo rūpaṃ puggalo…pe… aññātāvindriyaṃ puggaloti sakalaṃ paramatthasaccaṃ sandhāya āraddho. Sakalaṃ pana paccattalakkhaṇavasena ekato vattuṃ na sakkāti tantivasena anuyogalakkhaṇamattametaṃ ṭhapitaṃ. Tena viññū atthaṃ vibhāventi. Vādakāmena pana imaṃ lakkhaṇaṃ gahetvā yathā yathā paravādissa okāso na hoti, tathā tathā vattabbaṃ. Iti tantivasena anuyogalakkhaṇassa ṭhapitattāpi yuttameva. Iminā nayena sabbānuyogesu attho veditabbo.

    ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦੀਸੁ ਯਥਾ ਏਕਂ ਮਹਾਭੂਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਯੋ ਮਹਾਭੂਤਾ, વਤ੍ਥੁਰੂਪਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ? ਯਥਾ ਚ ਸਭਾਗવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਤੋ વੇਦਨਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ, ਅਰੂਪਾ વਾ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਏવਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ? ਯਥਾ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਰੂਪਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ‘‘વੇਦਨਾਯ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਏવਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ? ਸਬ੍ਬਾਨੁਯੋਗੇਸੁ ਪਨ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਭਯੇਨ ਚੇવ ਸਮਯવਿਰੋਧੇਨ ਚ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਮੇવ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਤ੍વਾ ਨਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ ਅਟ੍ਠવੀਸਾਧਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਚਕਸਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖੇਪਿ ਪਟਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਤਤ੍ਤਕਾਨੇવ। ਯਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ ਪਟਿਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ। ਯੋ ਰੂਪਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਸੋ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਠਪਨੀਯਤ੍ਤਾ। ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਛਲવਸੇਨੇવਾਤਿ।

    Ayaṃ pana viseso – rūpasmiṃ puggalotiādīsu yathā ekaṃ mahābhūtaṃ nissāya tayo mahābhūtā, vatthurūpaṃ nissāya viññāṇaṃ rūpasminti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ rūpasmiṃ puggalo? Yathā ca sabhāgavinibbhogato vedanādayo sabbadhammā, arūpā vā pana cattāro khandhā, nibbānameva vā ‘‘aññatra rūpā’’ti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ puggalo? Yathā ca cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ nissayavasena ‘‘vedanāya rūpaṃ…pe… viññāṇasmiṃ rūpa’’nti vattuṃ vaṭṭati, kiṃ te evaṃ puggaloti? Sabbānuyogesu pana ucchedadiṭṭhibhayena ceva samayavirodhena ca paṭikkhepo paravādissa. Sesamettha atthato pākaṭameva. Dhammato panettha sattapaññāsāya saccikaṭṭhesu ekekasmiṃ cattāri cattāri katvā niggahavasena aṭṭhavīsādhikāni dve pañcakasatāni dassitāni. Paravādīpakkhepi paṭikammavasena tattakāneva. Yā panettha atthi puggaloti vutte sakavādissa paṭiññā, sā sutte āgatena sammutivasena. Yo rūpaṃ puggalotiādīsu paṭikkhepo, so sakkāyadiṭṭhipañhassa ṭhapanīyattā. Paravādissa paṭikammaṃ chalavasenevāti.

    ਚਤੁਕ੍ਕਨਯਸਂਸਨ੍ਦਨਂ।

    Catukkanayasaṃsandanaṃ.

    ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਸਂਸਨ੍ਦਨਕਥਾ।

    Niṭṭhitā ca saṃsandanakathā.

    ੮. ਲਕ੍ਖਣਯੁਤ੍ਤਿવਣ੍ਣਨਾ

    8. Lakkhaṇayuttivaṇṇanā

    ੫੩. ਇਦਾਨਿ ਲਕ੍ਖਣਯੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸੇਸੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੋ ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਬਦ੍ਧਤਾਯ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ, ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਮਾਗਮ੍ਮ ਕਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਤੋ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ ਸਦਾ ਅਭਾવਤੋ ਅਸਸ੍ਸਤੋ, ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਸਨਿਮਿਤ੍ਤੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਭਾવਤੋ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੋવ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਇਮਿਨਾ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋਤਿਆਦਯੋ ਅਟ੍ਠਪਿ ਅਨੁਯੋਗਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ , ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹਨ੍ਤਿਆਦਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ਏવਮੇਤਾਨਿ ਸਕવਾਦੀਪਕ੍ਖੇ ਅਨੁਲੋਮਪਚ੍ਚਨੀਕੇ ਅਨੁਲੋਮਮਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਟ੍ਠ ਪਞ੍ਚਕਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    53. Idāni lakkhaṇayutti nāma hoti. Tattha yasmā ṭhapetvā nibbānaṃ seso saccikaṭṭhaparamattho paccayapaṭibaddhatāya sappaccayo, paccayehi samāgamma katattā saṅkhato, uppajjitvā nirujjhanato sadā abhāvato asassato, uppattikāraṇasaṅkhātassa nimittassa atthitāya sanimitto, nibbānaṃ vuttappakārābhāvato appaccayaṃ asaṅkhataṃ sassataṃ animittanti idaṃ saccikaṭṭhassa lakkhaṇaṃ. Tasmā yadi puggalopi saccikaṭṭhaparamatthova tassāpi iminā lakkhaṇena bhavitabbanti sandhāya puggalo sappaccayotiādayo aṭṭhapi anuyogā sakavādissa , paṭikkhepo paravādissa. Ājānāhi niggahantiādi panettha saṅkhittaṃ. Evametāni sakavādīpakkhe anulomapaccanīke anulomamattavasena aṭṭha pañcakāni veditabbāni.

    ੫੪. ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖੇਪਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੁਲੋਮੇ ਪਚ੍ਚਨੀਕਮਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਟ੍ਠੇવ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਪਰવਾਦਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਂ ਸਾਧਿਤਂ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਚ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਭਾવੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਾਥਾવਤੋ ਚ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਛਲવਸੇਨ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਆਜਾਨਾਹਿ ਪਟਿਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਇਧਾਪਿ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਮੇવ।

    54. Paravādīpakkhepi paccanīkānulome paccanīkamattavasena aṭṭheva. Tattha yasmā paravādinā suttavasena sammutisaccaṃ sādhitaṃ, sammutiyā ca sappaccayādibhāvo natthi, tasmā yāthāvato ca paṭikkhepo sakavādissa. Chalavasena pana vattabbaṃ ‘‘ājānāhi paṭikamma’’ntiādi sabbaṃ idhāpi saṅkhittameva.

    ਲਕ੍ਖਣਯੁਤ੍ਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Lakkhaṇayuttikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੯. વਚਨਸੋਧਨવਣ੍ਣਨਾ

    9. Vacanasodhanavaṇṇanā

    ੫੫-੫੯. ਇਦਾਨਿ વਚਨਸੋਧਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਦੇਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વਚਨਂ, ਤਂ ਸੋਧੇਤੁਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ। ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਦੇਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਦਦ੍વਯਂ, ਤਂ ਏਕਤ੍ਥਂ વਾ ਭવੇਯ੍ਯ ਨਾਨਤ੍ਥਂ વਾ। ਯਦਿ ਤਾવ ਨਾਨਤ੍ਥਂ, ਯਥਾ ਅਞ੍ਞਂ ਰੂਪਂ, ਅਞ੍ਞਾ વੇਦਨਾ, ਏવਂ ਅਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਅਞ੍ਞੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਥੇਕਤ੍ਥਂ, ਯਥਾ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਂ ਮਨੋ, ਏવਂ ਸ੍વੇવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਤਂ વਦਾਮਿ ‘‘ਯਦਿ ਤੇ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯੋ ਯੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਸੋ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਸਿ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦੀ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪਲਬ੍ਭਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਮਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਭਾવਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਕੇ ਹਿ ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੇ ਹਿ ਚਿ ਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਮਮ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸਤ੍ਥੁ વਚਨਤੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਨ ਸੋ ਸਬ੍ਬੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਅਥ ਖੋ ਕੇ ਹਿ ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੇ ਹਿ ਚਿ ਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕੋ-ਕਾਰਤ੍ਥੇ ਕੇ-ਕਾਰੋ, ਹਿ-ਕਾਰੋ ਚ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤੋ। ਕੋਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਕੋਚਿ ਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਹਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁਪਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ, ਤਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲੋવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਪਨ ਕੋਚਿਪਿ ਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ। ਤਤੋ ਤਂ ਸਕવਾਦੀ ਆਹ – ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੇ ਹਿ ਚਿ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਕੇ ਹਿ ਚਿ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਦਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਤ੍ਤੇ ਯਦਿ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪੁਗ੍ਗਲਤੋ ਅਨਞ੍ਞੋਪਿ ਕੋਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੋਚਿ ਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਤੇ ਕੋਚਿ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਕੋਚਿ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਸਿ ਏਤਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਨੁਪਲਦ੍ਧਿਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਹੇવਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਇਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਹੇਤਾਨਿ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿવੇવਚਨਾਨੇવ, ਅਪਿਚ ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਿਨੋ ਪਟਿਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਯਥੇવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਏવਮੇવਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠੋਤਿਪਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਾ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਤਸ੍ਸਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨੋਤਿવੇવਚਨਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪੇਤਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਸੋਧਿਤਾਨਿ।

    55-59. Idāni vacanasodhanaṃ hoti. Tattha yadetaṃ puggalo upalabbhatīti vacanaṃ, taṃ sodhetuṃ puggalo upalabbhati, upalabbhati puggaloti. Pucchā sakavādissa. Tassattho – yadetaṃ puggalo upalabbhatīti padadvayaṃ, taṃ ekatthaṃ vā bhaveyya nānatthaṃ vā. Yadi tāva nānatthaṃ, yathā aññaṃ rūpaṃ, aññā vedanā, evaṃ añño puggalo, añño upalabbhatīti āpajjati. Athekatthaṃ, yathā yaṃ cittaṃ taṃ mano, evaṃ sveva puggalo, so upalabbhatīti āpajjati. Tena taṃ vadāmi ‘‘yadi te yo puggalo, so upalabbhati, evaṃ sante yo yo upalabbhati, so so puggaloti āpajjati, kiṃ sampaṭicchasi eta’’nti? Tato puggalavādī yasmā puggalassa upalabbhataṃ icchati, na upalabbhamānānampi rūpādīnaṃ puggalabhāvaṃ, tasmā puggalo upalabbhati, upalabbhati ke hi ci puggalo ke hi ci na puggalotiādimāha. Tassattho – mama puggalo atthi puggaloti satthu vacanato upalabbhati. Yo pana upalabbhati, na so sabbo puggalo, atha kho ke hi ci puggalo ke hi ci na puggaloti. Tattha ko-kāratthe ke-kāro, hi-kāro ca nipātamatto. Koci puggalo, koci na puggaloti ayaṃ panettha attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – puggalopi hi rūpādīsupi yo koci dhammo upalabbhatiyeva, tattha puggalova puggalo. Rūpādīsu pana kocipi na puggaloti. Tato taṃ sakavādī āha – puggalo ke hi ci upalabbhati ke hi ci na upalabbhatīti. Tassattho – puggalo upalabbhatīti padadvayassa atthato ekatte yadi upalabbhatīti anuññāto dhammo puggalato anaññopi koci puggalo koci na puggalo, puggalopi te koci upalabbhati, koci na upalabbhatīti āpajjati, kiṃ sampaṭicchasi etanti? So puggalassa anupaladdhiṃ anicchanto na hevanti paṭikkhipati. Ito paraṃ ‘‘ājānāhi niggaha’’ntiādi sabbaṃ saṅkhittaṃ. Vitthārato pana veditabbaṃ. Puggalo saccikaṭṭhotiādīsupi eseva nayo. Sabbāni hetāni upalabbhativevacanāneva, apica yasmā ‘‘puggalo upalabbhatisaccikaṭṭhaparamatthenā’’ti ayaṃ puggalavādino paṭiññā, tasmāssa yatheva puggalo upalabbhatīti laddhi, evamevaṃ puggalo saccikaṭṭhotipi āpajjati. Yā panassa puggalo atthīti laddhi, tassā vijjamānotivevacanameva, tasmā sabbānipetāni vacanāni sodhitāni.

    ੬੦. ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਅવਸਾਨੇ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਰਾਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਞ੍ਹੇਤਂ ਪਰવਾਦਿਨਾ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਕੇਹਿਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਕੇਹਿਚਿ ਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ਸਕવਾਦੀ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨਂ ਏવਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਤਿ। ਤਯਾ ਹਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿ ਗਹਿਤਾ, ਯਥਾ ਚ ਭਗવਤਾ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ, ਮੋਘਰਾਜਾ, ਸਦਾ ਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੧੨੫) ਨਯੇਨ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥੇવ ਤੇ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਤਥਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਪਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਂ ਏਤਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਸੀਤਿ? ਅਥ ਨਂ ਅਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਹੇવਾਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਨਿਗ੍ਗਹਾਦਿવਿਧਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    60. Tattha yaṃ avasāne ‘‘puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo’’tiādi vuttaṃ, tatrāyamadhippāyo – yañhetaṃ paravādinā ‘‘puggalo atthi, atthi kehici puggalo, kehici na puggalo’’ti vuttaṃ, taṃ yasmā atthato puggalo atthi, atthi na sabbo puggaloti ettakaṃ hoti, tasmā naṃ sakavādī sampaṭicchāpetvā idāni naṃ evaṃ anuyuñjati. Tayā hi ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’ti vacanamattaṃ nissāya ‘‘puggalo atthī’’ti laddhi gahitā, yathā ca bhagavatā etaṃ vuttaṃ, tathā ‘‘suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājā, sadā sato’’tiādinā (su. ni. 1125) nayena ‘‘natthī’’tipi vuttaṃ, tasmā yatheva te ‘‘puggalo atthi, atthi na sabbo puggalo’’ti laddhi, tathā puggalo natthi, natthi na sabbo puggalotipi āpajjati, kiṃ etaṃ sampaṭicchasīti? Atha naṃ asampaṭicchanto na hevāti paṭikkhipati. Sesamettha niggahādividhānaṃ vuttanayeneva veditabbanti.

    વਚਨਸੋਧਨવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੧੦. ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ

    10. Paññattānuyogavaṇṇanā

    ੬੧-੬੬. ਇਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦੀ ਰੂਪਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ, ਤਥਾ ਅਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਅਰੂਪਿਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਲਦ੍ਧਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਚ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਚ ਇਤਰਸ੍ਸ । ਸੋ ਹਿ ਰੂਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰੂਪਕਾਯਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਚੇવ ਤਥਾਰੂਪਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਕਾਮੀਤਿ વੁਤ੍ਤੇ વੀਤਰਾਗਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਚੇવ ਤਥਾਰੂਪਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿਤਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਅਰੂਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਚੇવ ਤਥਾਰੂਪਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਦ੍વੀਸੁਪਿ ਨਯੇਸੁ ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વੇવਚਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ।

    61-66. Idāni paññattānuyogo nāma hoti. Rūpadhātuyā hi puggalavādī rūpiṃ puggalaṃ paññapeti, tathā arūpadhātuyā arūpiṃ. Tassa taṃ laddhiṃ bhindituṃ sabbāpi pucchā sakavādissa, paṭiññā ca paṭikkhepo ca itarassa . So hi rūpīti vutte rūpakāyasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā atthitāya paṭijānāti. Kāmīti vutte vītarāgasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā natthitāya paṭikkhipati. Arūpīti vuttepi arūpakkhandhasabbhāvato ceva tathārūpāya ca paññattiyā atthitāya paṭijānāti. Dvīsupi nayesu sattoti puggalassa vevacanavasena vuttaṃ.

    ੬੭. ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸੋ ‘‘ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਅਞ੍ਞੋ ਕਾਯੋ ਅਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਲਦ੍ਧਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਕਾਯੋਤਿ વਾ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ વਾਤਿਆਦਿ ਸਕવਾਦੀਪੁਚ੍ਛਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਂ ਅਪ੍ਪਿਯਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਕਾਯਂ ਅਪ੍ਪੇਤਬ੍ਬਂ ਅਲ੍ਲੀਯਾਪੇਤਬ੍ਬਂ ਏਕੀਭਾવਂ ਉਪਨੇਤਬ੍ਬਂ ਅવਿਭਜਿਤਬ੍ਬਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸੇਸੇਤਿ ਏਸੋ ਸੋਯੇવ। ਏਸੇ ਏਸੇਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਏਸੋ ਏਸੋਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਟ੍ਠੇਤਿ ਏਕਟ੍ਠੋ। ਸਮੇ ਸਮਭਾਗੇ ਤਜ੍ਜਾਤੇਤਿ ਸਮੋ ਸਮਭਾਗੋ ਤਜ੍ਜਾਤਿਕੋ। વਚਨਮਤ੍ਤੇਯੇવੇਤ੍ਥ ਭੇਦੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਕਾਯੋવ ਏਸੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਪਰવਾਦੀ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વਾ ਜੀવੋਤਿ વਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਞ੍ਞੋ ਕਾਯੋਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਨ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏવਂਲਦ੍ਧਿਕਤ੍ਤਾ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਨ ਆਹਚ੍ਚ ਭਾਸਿਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅવਜਾਨਾਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਆਜਾਨਾਹਿ ਨਿਗ੍ਗਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।

    67. Idāni yasmā so ‘‘kāye kāyānupassī’’ti āgataṭṭhāne añño kāyo añño puggaloti icchati, tasmā taṃ laddhiṃ bhindituṃ kāyoti vā sarīranti vātiādi sakavādīpucchā hoti. Tattha kāyaṃ appiyaṃ karitvāti kāyaṃ appetabbaṃ allīyāpetabbaṃ ekībhāvaṃ upanetabbaṃ avibhajitabbaṃ katvā pucchāmīti attho. Eseseti eso soyeva. Ese esetipi pāṭho. Eso esoyevāti attho. Ekaṭṭheti ekaṭṭho. Same samabhāge tajjāteti samo samabhāgo tajjātiko. Vacanamatteyevettha bhedo. Atthato pana kāyova esoti pucchati. Paravādī nānattaṃ apassanto āmantāti paṭijānāti. Puggaloti vā jīvoti vāti pucchāyapi eseva nayo. Añño kāyoti puṭṭho pana kāyānupassanāya evaṃladdhikattā paṭijānāti. Aññaṃ jīvanti puṭṭho pana āhacca bhāsitaṃ suttaṃ paṭikkhipituṃ asakkonto avajānāti. Tato paraṃ ‘‘ājānāhi niggaha’’ntiādi uttānatthameva.

    ੬੮. ਪਰવਾਦੀਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਅਞ੍ਞੋ ਕਾਯੋ ਅਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸਕવਾਦੀ ਠਪਨੀਯਪਞ੍ਹਤ੍ਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਪਰવਾਦੀ ਛਲવਸੇਨ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ।

    68. Paravādīpakkhe pana añño kāyo añño puggaloti puṭṭho sakavādī ṭhapanīyapañhattā paṭikkhipati, paravādī chalavasena paṭikammaṃ karoti. Tampi uttānatthamevāti.

    ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paññattānuyogavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੧੧. ਗਤਿਅਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ

    11. Gatianuyogavaṇṇanā

    ੬੯-੭੨. ਇਦਾਨਿ ਗਤਿਪਰਿવਤ੍ਤਨਮੁਖੇਨ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨੁਯੋਗੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦੀ ‘‘ਸ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮਂ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੩; ਇਤਿવੁ॰ ੨੪) ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਲਦ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੋਹਰਤਿ , ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਤਂ ਲਦ੍ਧਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਸਂਸਰਤਿ ਗਮਨਾਗਮਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦਯੋ ਅਨੁਯੋਗੋਪਿ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਇਤਰਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਿ ਸੋਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਪਨ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਭਯੇਨ। ਸੋ ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਚਾਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਏਕਚ੍ਚਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਭਯੇਨ। ਨੇવ ਸੋ ਨ ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪਦਿਟ੍ਠਿਭਯੇਨ। ਪੁਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਞ੍ਹੇ ਏਕਤੋ ਪੁਟ੍ਠੋ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਯਾਨਿਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਦ੍ਧਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤੇਨ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    69-72. Idāni gatiparivattanamukhena cutipaṭisandhianuyogo hoti. Tattha yasmā puggalavādī ‘‘sa sattakkhattuparamaṃ sandhāvitvāna puggalo’’tiādīni (saṃ. ni. 2.133; itivu. 24) suttāni nissāya puggalo sandhāvatīti laddhiṃ gahetvā voharati , tasmāssa taṃ laddhiṃ bhindituṃ sandhāvatīti pucchā sakavādissa. Tattha sandhāvatīti saṃsarati gamanāgamanaṃ karoti. Attano laddhivasena paṭiññā paravādissa. So puggalotiādayo anuyogopi sakavādissa, paṭikkhepo itarassa. Tattha soti soyevāti attho. Evaṃ pana anuyutto sassatadiṭṭhibhayena paṭikkhipati. Aññoti puṭṭho ucchedadiṭṭhibhayena. So ca añño cāti puṭṭho ekaccasassatadiṭṭhibhayena. Neva so na aññoti puṭṭho amarāvikkhepadiṭṭhibhayena. Puna cattāropi pañhe ekato puṭṭho catunnampi diṭṭhīnaṃ bhayena paṭikkhipitvā puna yānissa suttāni nissāya laddhi uppannā tāni dassento tena hi puggalosandhāvatītiādimāha.

    ੭੬. ਪੁਨ ਸਕવਾਦਿਨਾ ‘‘ਯ੍વਾਯਂ ਤવ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ, ਕਿਂ ਸੋ ਅਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਰਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਲੋਕੇ ਏਕੋਯੇવਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਸ੍વੇવਾਤਿ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸਸ੍ਸਤਭਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਤਥੇવ ਪੁਟ੍ਠੋ ਯਸ੍ਮਾ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋવ ਨ ਅਞ੍ਞੋ ਭਾવੋ, ‘‘ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਧੂਪਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੨; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੫) ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸ੍વੇવ ਮਨੁਸ੍ਸੋਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਮਨੁਸ੍ਸਸ੍ਸੇવ ਦੇવਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    76. Puna sakavādinā ‘‘yvāyaṃ tava laddhiyā sandhāvati, kiṃ so asmiñca parasmiñca loke ekoyevā’’ti adhippāyena svevāti niyametvā puṭṭho sassatabhayā paṭikkhipitvā puna daḷhaṃ katvā tatheva puṭṭho yasmā so puggalova na añño bhāvo, ‘‘so tato cuto idhūpapanno’’tiādisuttampi (pārā. 12; dī. ni. 1.245) atthi, tasmā paṭijānāti. Sveva manussoti puṭṭho manussasseva devattābhāvato paṭikkhipati.

    ੭੭. ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਅਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਸੁਨੇਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਸਤ੍ਥਾ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੬ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਮਾਨਂ) ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸਕવਾਦੀ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੁਪਪਤ੍ਤੀਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਤੋ વਚਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾਤਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    77. Puna puṭṭho ‘‘ahaṃ tena samayena sunetto nāma satthā ahosi’’ntiādisuttavasena (a. ni. 7.66 atthato samānaṃ) paṭijānāti. Athassa sakavādī devamanussupapattīnaṃ nānattato vacanaṃ micchāti pakāsento manusso hutvātiādimāha.

    ੭੮. ਤਤ੍ਥ ਹੇવਂ ਮਰਣਂ ਨ ਹੇਹਿਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਮਰਣਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤੋ ਪਰਂ ਯਕ੍ਖੋ ਪੇਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਨਾਨਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਨੁਯੋਗਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    78. Tattha hevaṃ maraṇaṃ na hehitīti evaṃ sante maraṇaṃ na bhavissatīti attho. Ito paraṃ yakkho petoti attabhāvanānattavasena anuyoganānattaṃ veditabbaṃ.

    ੮੨. ਖਤ੍ਤਿਯੋਤਿਆਦੀਨਿ ਜਾਤਿવਸੇਨ ਚੇવ ਅਙ੍ਗવੇਕਲ੍ਲਾਦਿવਸੇਨ ਚ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।

    82. Khattiyotiādīni jātivasena ceva aṅgavekallādivasena ca vuttāni.

    ੮੭. ਪੁਨ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਰવਾਦਿਨਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਇਧਟ੍ਠਕਸ੍ਸ ਉਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਰਲੋਕਸ੍ਸ ਗਮਨਾਭਾવਤੋ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ ਪੁਨ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਭਾવਾવਿਜਹਨਤੋ ਦੁਤਿਯਪਟਿਞ੍ਞਾਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ। ਹਞ੍ਚੀਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ।

    87. Puna na vattabbanti paravādinā puṭṭho idhaṭṭhakassa upapattivasena paralokassa gamanābhāvato paṭiññā sakavādissa puna sotāpannassa bhavantarepi sotāpannabhāvāvijahanato dutiyapaṭiññāpi tasseva. Hañcītiādivacanaṃ paravādissa.

    ੮੮. ਪੁਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਾਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ।

    88. Puna devaloke upapannassa manussattābhāvadassanena anuyogo sakavādissa.

    ੮੯. ਤਤੋ ਪਰਂ ਅਨਞ੍ਞੋ ਅવਿਗਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨਞ੍ਞੋਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਏਕਸਦਿਸੋ। ਅવਿਗਤੋਤਿ ਏਕੇਨਾਪਿ ਆਕਾਰੇਨ ਅવਿਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹੇવਨ੍ਤਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવਾਭਾવਤੋ ਏવਮਾਹ।

    89. Tato paraṃ anañño avigatoti ettha anaññoti sabbākārena ekasadiso. Avigatoti ekenāpi ākārena avigatoti attho. Na hevanti devaloke upapannassa manussabhāvābhāvato evamāha.

    ੯੦. ਪੁਨ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਸ੍વੇવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਨ੍ਧਾવਤੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਹਤ੍ਥਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿਆਦਿ ਆਕਾਰવਿਗਮਨਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅવਿਗਤੋ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਲਦ੍ਧਿਭਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਲ਼ਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ ਯਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗੁਟ੍ਠਕਾ ਛਿਨ੍ਨਾ। ਕਣ੍ਡਰਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ ਯਸ੍ਸ ਮਹਾਨ੍ਹਾਰੂ ਛਿਨ੍ਨਾ।

    90. Puna daḷhaṃ katvā anuyutto ‘‘sveva puggalo sandhāvatī’’ti laddhiyā anujānāti. Hatthacchinnotiādi ākāravigamanadassanena avigato sandhāvatīti laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ. Tattha aḷacchinnoti yassa aṅguṭṭhakā chinnā. Kaṇḍaracchinnoti yassa mahānhārū chinnā.

    ੯੧. ਸਰੂਪੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪਠਮੇ ਪਞ੍ਹੇ ਇਮਿਨਾ ਰੂਪਕਾਯੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਗਮਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਦੁਤਿਯੇ ਅਨ੍ਤਰਾਭવਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਸਰੂਪੋવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪવਿਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਤਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਰੀਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਿਮਸ੍ਸ ਤਦੇવ ਜੀવਂ ਤਂ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਪਰવਾਦੀ ਇਧ ਸਰੀਰਨਿਕ੍ਖੇਪਾ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਾ ਚ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    91. Sarūpotiādīsu paṭhame pañhe iminā rūpakāyena saddhiṃ agamanaṃ sandhāya paṭikkhipati. Dutiye antarābhavapuggalaṃ sandhāya paṭijānāti. So hi tassa laddhiyā sarūpova gantvā mātukucchiṃ pavisati. Athassa taṃ rūpaṃ bhijjati. Taṃ jīvanti yena rūpasaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchati, kimassa tadeva jīvaṃ taṃ sarīranti pucchati. Paravādī idha sarīranikkhepā suttavirodhā ca paṭikkhipati.

    ਸવੇਦਨੋਤਿਆਦੀਸੁ ਅਸਞ੍ਞੂਪਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਦਞ੍ਞਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਤਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਯੇਨ વੇਦਨਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਰੀਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਕਿਮਸ੍ਸ ਤਦੇવ ਜੀવਂ ਤਂ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਤਂ ਜੀવਂ ਤਂ ਸਰੀਰਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਂ ਅਞ੍ਞਂ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਹਿ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਪਞ੍ਚਪਿ ਖਨ੍ਧਾ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਪਰવਾਦੀ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    Savedanotiādīsu asaññūpapattiṃ sandhāya paṭikkhipati, tadaññaṃ upapattiṃ sandhāya paṭijānāti. Taṃ jīvanti yena vedanādisaṅkhātena sarīrena saddhiṃ gacchati. Kimassa tadeva jīvaṃ taṃ sarīranti pucchati. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti etissā hi laddhiyā pañcapi khandhā sarīranti adhippetā. Paravādī suttavirodhā paṭikkhipati.

    ੯੨. ਅਰੂਪੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪਠਮੇ ਪਞ੍ਹੇ ਅਨ੍ਤਰਾਭવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਦੁਤਿਯੇ ਅਰੂਪਾ ਰੂਪਂ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਂ, ਜੀવਨ੍ਤਿ ਯਂ ਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਰੀਰਂ ਪਹਾਯ ਅਰੂਪੋ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਤਂ ਸਰੀਰਂ ਅਞ੍ਞਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਇਤਰੋ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    92. Arūpotiādīsu paṭhame pañhe antarābhavaṃ sandhāya paṭikkhipati. Dutiye arūpā rūpaṃ upapajjamānaṃ sandhāya paṭijānāti. Aññaṃ, jīvanti yaṃ rūpasaṅkhātaṃ sarīraṃ pahāya arūpo sandhāvati, kiṃ te taṃ sarīraṃ aññaṃ, aññaṃ jīvanti pucchati. Itaro suttavirodhā paṭikkhipati.

    ਅવੇਦਨੋਤਿਆਦੀਸੁ ਸਞ੍ਞੀਭવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਦਞ੍ਞਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਯਂ વੇਦਨਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਰੀਰਂ ਪਹਾਯ ਅવੇਦਨੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਤਂ ਅਞ੍ਞਂ ਸਰੀਰਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਇਤਰੋ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    Avedanotiādīsu saññībhavaṃ sandhāya paṭikkhipati, tadaññaṃ upapattiṃ sandhāya paṭijānāti. Aññaṃ jīvanti yaṃ vedanādisaṅkhātaṃ sarīraṃ pahāya avedano aviññāṇo sandhāvati, kiṃ te taṃ aññaṃ sarīraṃ, aññaṃ jīvanti pucchati. Itaro suttavirodhā paṭikkhipati.

    ੯੩. ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਯੇ ਰੂਪਾਦਯੋ ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤੇ ਤਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਪਰવਾਦੀ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਨ੍ਧਾવਨવਚਨਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਯਸ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮੇ વਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤੇ ਤੇਨਪਿ ਰੂਪੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    93. Rūpaṃ sandhāvatītiādīsu ye rūpādayo khandhe upādāya puggalaṃ paññapeti, kiṃ te tasmiṃ puggale sandhāvante tampi rūpaṃ sandhāvatīti pucchati. Paravādī ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti sattasseva sandhāvanavacanato paṭikkhipati. Puna puṭṭho yasmā rūpādidhamme vinā puggalo natthi, tasmā tasmiṃ sandhāvante tenapi rūpena sandhāvitabbanti saññāya paṭijānāti. Vedanādīsupi eseva nayo.

    ੯੪. ਰੂਪਂ ਨ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਰੂਪਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸ੍વੇવ ਚ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ વਦੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਰੂਪਂ ਨ ਸਨ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤੇ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪਾਦਾਨਭੂਤੇਨ ਰੂਪੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਿਤੁਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ ਸਨ੍ਧਾવਨવਚਨਤੋ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।

    94. Rūpaṃ na sandhāvatītiādīsu yasmā te rūpaṃ puggalo na hoti, sveva ca sandhāvatīti vadesi, tasmā taṃ pucchāmi, kiṃ te rūpaṃ na sandhāvatīti attho. Itaro puggale sandhāvante na sakkā tassa upādānabhūtena rūpena sandhāvitunti saññāya paṭikkhipati. Puna puṭṭho sattānaññeva sandhāvanavacanato paṭijānāti. Sesamettha uttānameva.

    ਗਾਥਾਨਂ ਪਨ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਮਤੇਨ ਰੁਕ੍ਖਂ ਉਪਾਦਾਯ ਛਾਯਾ વਿਯ, ਇਨ੍ਧਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਚ, ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲੋ; ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਨੇ ਅਸਤਿ ਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਸੋ ਤવ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਭਿਜ੍ਜਤਿ ਚੇ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਉਚ੍ਛੇਦਾ ਭવਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿ, ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ ਤੇ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਤਰਾ ਯਾ ਬੁਦ੍ਧੇਨ વਿવਜ੍ਜਿਤਾ ਅਕੁਸਲਦਿਟ੍ਠਿ। ਯਾ ਪਨ ‘‘ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦੀ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ ਪਰਿਯਾਯਭਾਸਿਤਾ, ਨ ਤਂ વਦਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥਾਪਿ ਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਸਸ੍ਸਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਹੋਤਿ। ਤਤੋ ਸੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਸਮਸਮੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ । ਸਮਸਮੋਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਸਮੋ, ਸਮੇਨ વਾ ਸਮੋ, ਸਮਭਾવੇਨੇવ ਸਮੋ। ਯਥੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਤੇਨ ਸਮਸਮੋਤਿ।

    Gāthānaṃ pana ayamattho – āyasmato matena rukkhaṃ upādāya chāyā viya, indhanaṃ upādāya aggi viya ca, khandhe upādāya puggalo; rūpādīnaṃ sandhāvane asati tesu khandhesu bhijjamānesu so tava puggalo bhijjati ce, evaṃ sante ucchedā bhavati diṭṭhi, ucchedadiṭṭhi te āpajjati. Katarā yā buddhena vivajjitā akusaladiṭṭhi. Yā pana ‘‘ucchedavādī samaṇo gotamo’’ti pariyāyabhāsitā, na taṃ vadāmāti dasseti. Athāpi tesu khandhesu bhijjamānesu so puggalo na bhijjati, evaṃ sante sassato puggalo hoti. Tato so nibbānena samasamo āpajjati . Samasamoti ativiya samo, samena vā samo, samabhāveneva samo. Yatheva nibbānaṃ nuppajjati na bhijjati, evaṃ te puggalopi tena samasamoti.

    ਗਤਿਪਰਿવਤ੍ਤਨਮੁਖੇਨ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨੁਯੋਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    Gatiparivattanamukhena cutipaṭisandhānuyogo niṭṭhito.

    ਅਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ।

    Anuyogavaṇṇanā.

    ੧੨. ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ

    12. Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā

    ੯੫. ਇਦਾਨਿ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਞ੍ਞਾਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸੋ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖਂ ਉਪਾਦਾਯ ਛਾਯਾਯ વਿਯ, ਇਨ੍ਧਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਗ੍ਗਿਸ੍ਸ વਿਯ ਚ, ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਂ ਅવਬੋਧਨਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਪੁਨ ਯਥਾ ਰੁਕ੍ਖੁਪਾਦਾਨਾ ਛਾਯਾ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ, ਇਨ੍ਧਨੁਪਾਦਾਨੋ ਚ ਅਗ੍ਗਿ ਇਨ੍ਧਨਂ વਿਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਧਮ੍ਮੋ, ਏવਂ ਤੇ ਰੂਪਾਦਿਉਪਾਦਾਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਰੂਪਾਦਯੋ વਿਯ ਅਨਿਚ੍ਚੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਦ੍ਧਿਯਂ ਠਤ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    95. Idāni upādāpaññattānuyogo hoti. Tattha pucchā sakavādissa, paṭiññāpaṭikkhepo paravādissa. So hi rukkhaṃ upādāya chāyāya viya, indhanaṃ upādāya aggissa viya ca, rūpādīni upādāya puggalassa paññattiṃ paññāpanaṃ avabodhanaṃ icchati, tasmā ‘‘rūpaṃ upādāyā’’ti puṭṭho paṭijānāti. Puna yathā rukkhupādānā chāyā rukkho viya, indhanupādāno ca aggi indhanaṃ viya aniccādidhammo, evaṃ te rūpādiupādāno puggalo rūpādayo viya aniccoti imamatthaṃ puṭṭho attano laddhiyaṃ ṭhatvā paṭikkhipati.

    ੯੭. ਨੀਲਂ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ਨੀਲੋਤਿਆਦੀਸੁ ਨੀਲਰੂਪੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਏਕਤ੍ਤਂ, ਏਕਸਰੀਰੇ ਨੀਲਾਦੀਨਂ ਬਹੂਨਂ વਸੇਨ ਬਹੁਭਾવਞ੍ਚ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    97. Nīlaṃ rūpaṃ upādāya nīlotiādīsu nīlarūpena saddhiṃ puggalassa ekattaṃ, ekasarīre nīlādīnaṃ bahūnaṃ vasena bahubhāvañca anicchanto paṭikkhipati.

    ੯੮. ਕੁਸਲਂ વੇਦਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੇਦਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤ੍ਤਂ ਏਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਬਹੂਨਂ ਕੁਸਲવੇਦਨਾਨਂ વਸੇਨ ਬਹੁਭਾવਞ੍ਚ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਦੁਤਿਯਨਯੇ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋਤਿਆਦਿવਚਨਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਛੇਕਟ੍ਠਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸਫਲੋਤਿਆਦੀਨਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ વੋਹਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    98. Kusalaṃ vedananti etthāpi vedanāya saddhiṃ ekattaṃ ekasantāne bahūnaṃ kusalavedanānaṃ vasena bahubhāvañca anicchanto paṭikkhipati. Dutiyanaye maggakusalotiādivacanasabbhāvato chekaṭṭhaṃ sandhāya paṭijānāti. Saphalotiādīni puṭṭho tathārūpassa vohārassa abhāvato paṭikkhipati.

    ੯੯. ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੇ ਅਛੇਕਟ੍ਠਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ।

    99. Akusalapakkhe achekaṭṭhaṃ sandhāya paṭijānāti.

    ੧੦੦. ਅਬ੍ਯਾਕਤਪਕ੍ਖੇ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿવਸੇਨ ਅਬ੍ਯਾਕਤਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    100. Abyākatapakkhe sassatādivasena abyākatabhāvaṃ sandhāya paṭijānāti. Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ੧੦੪. ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਪਾਦਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਮਾ વਿਸਮਾਨੀવ…ਪੇ॰… ਪਾਪਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇ’’ਤਿ(ਉਦਾ॰ ੪੩) ਆਦਿવੋਹਾਰਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਮਤ੍ਤਾਦਿਨਿਰੋਧੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਨਿਰੋਧਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    104. Cakkhuṃupādāyātiādīsu ‘‘cakkhumā visamānīva…pe… pāpāni parivajjaye’’ti(udā. 43) ādivohārasabbhāvato paṭijānāti. Cakkhumattādinirodhena puggalanirodhaṃ anicchanto paṭikkhipati.

    ੧੦੭. ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ વੇਦਨਂ ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਰੂਪਮੂਲਕਾ ਦੁਕਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਦ੍વੇਪਿ ਤਯੋਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਞ੍ਚਪਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਏਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ વਾ ਅਭਾવਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਆਯਤਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    107. Rūpaṃ upādāya vedanaṃ upādāyāti ettha aññepi rūpamūlakā dukatikacatukkā veditabbā. Yasmā pana khandhe upādāya puggalassa paññatti, tasmā dvepi tayopi cattāropi pañcapi upādāya paññattiṃ paṭijānāti. Ekasantāne pana dvinnaṃ pañcannaṃ vā abhāvā paṭikkhipati. Āyatanādīsupi eseva nayo.

    ੧੧੨. ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਉਪਾਦਾਯ ਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਯਥਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ, ਤਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਪਿ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਥਾ ਰੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਆਗਮ੍ਮ, ਨ વਿਨਾ ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰવਾਦੀ ਪਨ ਤਥਾ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਲਦ੍ਧਿਯਂ ਠਤ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    112. Idāni yaṃ upādāya yassa paññatti, yathā tassa aniccatāya tassāpi aniccatā, tato ca aññattaṃ siddhaṃ, evaṃ tassa puggalassāpi āpajjatīti dassetuṃ yathā rukkhantiādimāha. Tattha upādāyāti paṭicca āgamma, na vinā tanti attho. Paravādī pana tathā anicchanto laddhiyaṃ ṭhatvā paṭikkhipati.

    ੧੧੫. ਨਿਗਲ਼ੋਤਿ ਸਙ੍ਖਲਿਕਬਨ੍ਧਨਂ। ਨੇਗਲ਼ਿਕੋਤਿ ਤੇਨ ਬਨ੍ਧਕੋ ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਸੋ ਰੂਪવਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਸੋ ਰੂਪવਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਨ ਨਿਗਲ਼ੋ …ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞੋ ਰੂਪવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    115. Nigaḷoti saṅkhalikabandhanaṃ. Negaḷikoti tena bandhako yassa rūpaṃ so rūpavāti yasmā yassa rūpaṃ so rūpavā hoti, tasmā yathā na nigaḷo …pe… añño rūpavāti attho.

    ੧੧੬. ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇਤਿਆਦੀਸੁ ਸਰਾਗਾਦਿਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਸਰਾਗਾਦਿਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਜਾਯਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਖਣਿਕਭਾવਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ‘‘ਸੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਅਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਪੁਨ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਕੁਮਾਰਕੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਕੁਮਾਰਿਕਾ’’ਤਿ વਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਲੋਕવੋਹਾਰਸਮੁਚ੍ਛੇਦਭਯੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ।

    116. Citte cittetiādīsu sarāgādicittavasena sarāgāditaṃ sandhāya cittānupassanāvasena paṭijānāti. Jāyatītiādinā nayena puṭṭho puggalassa khaṇikabhāvaṃ anicchanto paṭikkhipati. ‘‘So’’ti vā ‘‘añño’’ti vā puṭṭho sassatucchedabhayena paṭikkhipati. Puna na vattabbaṃ ‘‘kumārako’’ti vā ‘‘kumārikā’’ti vā puṭṭho lokavohārasamucchedabhayena vattabbanti paṭijānāti. Sesamettha pākaṭameva.

    ੧੧੮. ਇਦਾਨਿ ਪਰવਾਦੀ ਅਞ੍ਞੇਨਾਕਾਰੇਨ ਲਦ੍ਧਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕਿਂ ਤੇ ਇਮਿਨਾ ਏવਂ ਬਹੁਨਾ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗੇਨ, ਇਦਂ ਤਾવ વਦੇਹਿ, ਕਿਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਸਕવਾਦਿਨਾ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਨਨੁ ਯੋ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ । ਯਨ੍ਤਿ ਰੂਪਂ। ਯੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨਾ। ਸੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਰੂਪਂ। ਤੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨਾ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਨਨੁ ਯੋ ਯਂ ਰੂਪਂ ਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਰੂਪਂ ਤੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ। ਸਕવਾਦੀ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਮੇવ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਥਾ ਸੋਤਮੇવ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਾਤਿ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਧਮ੍ਮਂ વਿਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਹਤੋ ਚਕ੍ਖੁ, ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਰਹਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ ਪਨ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ।

    118. Idāni paravādī aññenākārena laddhiṃ patiṭṭhāpetukāmo na vattabbaṃ puggalo upalabbhatītiādimāha. Tattha na vattabbanti kiṃ te iminā evaṃ bahunā upādāpaññattānuyogena, idaṃ tāva vadehi, kiṃ na vattabbaṃ ‘‘puggalo upalabbhati saccikaṭṭhaparamatthenā’’ti. Tato sakavādinā āmantāti vutte nanu yo passatītiādimāha. Tattha yoti puggalo . Yanti rūpaṃ. Yenāti cakkhunā. Soti puggalo. Tanti rūpaṃ. Tenāti cakkhunā. Idaṃ vuttaṃ hoti – nanu yo yaṃ rūpaṃ yena cakkhunā passati, so taṃ rūpaṃ tena cakkhunā passanto puggaloti. Sakavādī kiñcāpi cakkhuviññāṇassa nissayabhāvaṃ gacchantaṃ cakkhumeva rūpaṃ passati, tathā sotameva saddaṃ suṇāti…pe… viññāṇameva dhammaṃ vijānāti, ‘‘atthi arahato cakkhu, passati arahā cakkhunā rūpa’’ntiādisammutivasena pana āmantāti paṭijānāti.

    ੧੨੦. ਤਤੋ ਛਲવਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਰવਾਦਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਸਾਧਿਤਾਯ ਤਮੇવ વਾਦਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਨ੍ਧੋ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤੋ ਅਰੂਪਂ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਨਿਰੋਧਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਅਨਨ੍ਧੋਪਿ ਚ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਦਸ੍ਸਨਸਮਯਾ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨਾਮ। ਸੇਸવਾਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸੇਸਂ ਪਾਲ਼ਿવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    120. Tato chalavādaṃ nissāya paravādinā puggalassa vattabbatāya sādhitāya tameva vādaṃ parivattetvā puggalo upalabbhatītiādimāha. Tattha yo na passatīti andho asaññasatto arūpaṃ upapanno nirodhaṃ samāpanno, anandhopi ca aññatra dassanasamayā na passati nāma. Sesavāresupi eseva nayo. Sesaṃ pāḷivaseneva atthato veditabbaṃ.

    ੧੨੨. ਸੁਤ੍ਤਸਂਸਨ੍ਦਨਾਯਂ ਦਿਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਨੋ ਰੂਪਗੋਚਰਤ੍ਤਾ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਆਹ। ਦੁਤਿਯવਾਰੇ ‘‘ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿવਚਨਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਆਹ। ਤਤਿਯવਾਰੇ ‘‘ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਿਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿਤੋ ਉਭੋ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਆਹ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤਂ વਿਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਰੂਪਸਙ੍ਗਹੇ ਰੂਪਾਯਤਨਮੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਕવਾਦੀ ‘‘ਰੂਪਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਰੂਪਂ, ਉਭੋ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪਾਕਟੋਯੇવਾਤਿ।

    122. Suttasaṃsandanāyaṃ dibbassa cakkhuno rūpagocarattā rūpaṃ passatīti āha. Dutiyavāre ‘‘satte passāmī’’tivacanato puggalaṃ passatīti āha. Tatiyavāre ‘‘rūpaṃ disvā puggalaṃ vibhāvetī’’ti laddhito ubho passatīti āha. Yasmā pana passitabbaṃ nāma diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātanti catubbidhe rūpasaṅgahe rūpāyatanameva saṅgahitaṃ, tasmā sakavādī ‘‘rūpaṃ puggalo, puggalo rūpaṃ, ubho rūpa’’nti anuyogaṃ karoti. Tassattho pākaṭoyevāti.

    ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ।

    Upādāpaññattānuyogavaṇṇanā.

    ੧੩. ਪੁਰਿਸਕਾਰਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ

    13. Purisakārānuyogavaṇṇanā

    ੧੨੩. ਇਦਾਨਿ ਪੁਰਿਸਕਾਰਾਨੁਯੋਗੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮੇ ਸਤਿ ਨਿਯਮਤੋ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਕੇਨਪਿ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ, ਤਥਾਰੂਪਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪੁਨ ਕਤ੍ਤਾ ਕਾਰੇਤਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰਕੋ। ਕਾਰੇਤਾਤਿ ਆਣਤ੍ਤਿਦੇਸਨਾਦੀਹਿ ਉਪਾਯੇਹਿ ਕਾਰਾਪਕੋ। ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਰવਾਦੀ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਕਤ੍ਤਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਕਰਣਮਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ।

    123. Idāni purisakārānuyogo hoti. Tattha kamme sati niyamato tassa kārakenapi bhavitabbanti laddhiyā pucchā paravādissa, tathārūpānaṃ kammānaṃ atthitāya paṭiññā sakavādissa. Puna kattā kāretāti pucchā paravādissa. Tattha kattāti tesaṃ kammānaṃ kārako. Kāretāti āṇattidesanādīhi upāyehi kārāpako. Idāni yasmā paravādī puggalaṃ sandhāya kattāti pucchati, na karaṇamattaṃ, tasmā paṭikkhepo sakavādissa.

    ੧੨੪. ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਾ ਕਾਰੇਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਿ ਯਂ ਯਂ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤੇ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਕਿਂ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਕਾਰਕੋ ਚ ਕਾਰਾਪਕੋ ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰવਾਦੀ ਤਥਾ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਇਸ੍ਸਰਨਿਮ੍ਮਾਨવਾਦਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਜਨੇਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਪੋਸੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਤੇ ਕਾਰਕਾ। ਯੇ ਚ ਪਨ ਤਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾ વਾ ਆਚਰਿਯਾ વਾ ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ વਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤਿ , ਤੇ ਕਾਰਾਪਕਾ ਨਾਮਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਪੁਰਿਮਕਮ੍ਮਮੇવ ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਾ ਚੇવ ਕਾਰਾਪੇਤਾ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ।

    124. Tassa kattā kāretāti ettha yadi yaṃ yaṃ upalabbhati, tassa tassa kattā puggalo te upalabbhati, kiṃ tassāpi kārako ca kārāpako ca añño puggalo upalabbhatīti attho. Paravādī tathā anicchanto issaranimmānavādabhayena paṭikkhipati. Puna puṭṭho yasmā puggalaṃ mātāpitaro janenti nāmaṃ karonti posenti, tasmāssa te kārakā. Ye ca pana taṃ kalyāṇamittā vā ācariyā vā tāni tāni vijjāṭṭhānasippāyatanāni sikkhāpenti , te kārāpakā nāmāti imamatthaṃ sandhāya paṭijānāti. Purimakammameva tassa kattā ceva kārāpetā cāti adhippetaṃ.

    ੧੨੫. ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਦਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ – ਯਦਿ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰਕਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਕਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਕਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥੇવ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਪੁਰਿਮੇਨ ਪੁਰਿਮੇਨ ਅવਸ੍ਸਂ ਪਚ੍ਛਾ ਪਚ੍ਛਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਤੇ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰਕੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਆਯਤਿਂ ਅਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਤੇਨਾਪਿ ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਾ, ਨਤ੍ਥਿ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਪਚ੍ਚਯਾਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਬਦ੍ਧਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਤੇ ਤਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਯਦਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਮਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਕਾਰਕੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਕਾਰਕੋ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਕਾਰਕੋਤਿ ਏવਂ ਪੁਗ੍ਗਲਪਰਮ੍ਪਰਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਾ ਏਸਾ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰવਾਦੀ ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਇਤੋ ਅਪਰਾਸੁਪਿ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਕਾਰਕਪੁਚ੍ਛਾਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਕਤ੍ਤਾ ਕਾਰੇਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਚ੍ਚਯੇ। ਨ ਹਿ ਮਹਾਪਥવੀਆਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਨਤ੍ਥਿ।

    125. Tassa tassevāti iminā idaṃ pucchati – yadi kammānaṃ kārakassa kattā tassāpi kattā tassāpi kattā attheva, evaṃ sante purimena purimena avassaṃ pacchā pacchā puggalo kātabboti imināpi te kammānaṃ kārakena puggalena āyatiṃ añño puggalo kātabbo, tenāpi aññoti natthi dukkhassa antakiriyā, natthi vaṭṭassa upacchedo, natthi appaccayaparinibbānaṃ. Paccayābhāvena paccayapaṭibaddhassa dukkhassa abhāvā yaṃ nibbānaṃ vuttaṃ, natthi te tanti. Atha vā tassa tassevāti yadi kammaṃ kammamattaṃ na hoti, tassa pana kārako puggalo, tassāpi kārako, tassāpi kārakoti evaṃ puggalaparamparā atthi. Evaṃ sante yā esā kammavaṭṭassa appavattikaraṇena dukkhassa antakiriyā vuttā, sā natthīti attho. Paravādī taṃ anicchanto paṭikkhipati. Ito aparāsupi upalabbhati sāmaññena kārakapucchāsu puggalaṃyeva sandhāya ‘‘kattā kāretā’’ti vuttaṃ, na paccaye. Na hi mahāpathavīādīnaṃ paccayā natthi.

    ੧੩੫. ਅਞ੍ਞੋ ਕਲ੍ਯਾਣਪਾਪਕਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਕਤ੍ਤਾਤਿ ਪਞ੍ਹੋ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਦਿਟ੍ਠਿਭਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ।

    135. Añño kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ kattāti pañho ‘‘saṅkhāravantaṃ vā attāna’’ntiādidiṭṭhibhayā paṭikkhitto.

    ੧੩੬. વਿਪਾਕੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿਆਦਿ વਿਪਾਕਪਟਿਸਂવੇਦੀવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਿਭਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਪਾਕਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਅਨੁਯੋਗੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ , વਿਪਾਕਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વੇਦਕਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪੁਨ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਇਤਰਸ੍ਸ।

    136. Vipāko upalabbhatītiādi vipākapaṭisaṃvedīvasena puggalaṃ dassentassa laddhibhindanatthaṃ vuttaṃ. Tattha vipākapaṭisaṃvedīti anuyogo paravādissa , vipākapavattito aññassa vedakassa abhāvā paṭikkhepo sakavādissa. Puna pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa.

    ੧੩੮. ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਪਟਿਸਂવੇਦਕਸ੍ਸ ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਟਿਸਂવੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਨਾਮ વਿਪਾਕੋ, ਨ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਪਾਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਞ੍ਞવਿਪਾਕੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਪੁਤ੍ਤਂ વਾ ਪਤਿਂ વਾ ਮਾਤਾ વਾ ਜਾਯਾ વਾ ਪਰਿਚੁਮ੍ਬਤਿ ਪਰਿਸਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਰੂਪਂ ਪਟਿਸਂવੇਦਿਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ ਪਰવਾਦੀ।

    138. Tassa paṭisaṃvedīti tassa vipākapaṭisaṃvedakassa paṭisaṃvedī yasmā pana paṭisaṃveditabbo nāma vipāko, na ca puggalo vipāko, tasmā paṭikkhepo paravādissa. Puna puṭṭho yasmā puññavipāke ṭhitattā vipākapaṭisaṃvedī puttaṃ vā patiṃ vā mātā vā jāyā vā paricumbati parisajjati, tasmā tathārūpaṃ paṭisaṃveditaṃ sandhāya paṭijānāti paravādī.

    ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਯਦਿ વਿਪਾਕੋ વਿਪਾਕਮਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਏવਂ ਪੁਗ੍ਗਲਪਰਮ੍ਪਰਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਾ ਏਸਾ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤੋ ਪਰਂ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੀਪੁਚ੍ਛਾਸੁ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Tassatassevāti yadi vipāko vipākamattaṃ na hoti, tassa pana paṭisaṃvedī puggalo, tassāpi paṭisaṃvedī tassāpi paṭisaṃvedīti evaṃ puggalaparamparā atthi. Evaṃ sante yā esā vipākavaṭṭassa appavattikaraṇena dukkhassa antakiriyā vuttā, sā natthīti attho. Ito paraṃ upalabbhatisāmaññena paṭisaṃvedīpucchāsu heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.

    ੧੪੨. ਅਞ੍ਞੋ ਕਲ੍ਯਾਣਪਾਪਕਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪਾਕਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਪਞ੍ਹੋ ‘‘વੇਦਨવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਦਿਟ੍ਠਿਭਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ।

    142. Añño kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākapaṭisaṃvedīti pañho ‘‘vedanavantaṃ vā attāna’’ntiādidiṭṭhibhayā paṭikkhitto.

    ੧੪੩. ਦਿਬ੍ਬਂ ਸੁਖਨ੍ਤਿਆਦਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪਾਪਕਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪਾਕਂ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਕવਾਦਿਨੋ ਚੇਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨੇવ ਪਟਿਸਂવੇਦੀਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ વੇਦਯਿਤવਸੇਨ।

    143. Dibbaṃ sukhantiādi kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ bhājetvā dassanavasena āraddhaṃ. Taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Sakavādino cettha puggalavaseneva paṭisaṃvedīpaṭikkhepo veditabbo, na vedayitavasena.

    ੧੪੮. ਮਹਾਪਥવੀਆਦੀਨਿ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ વੇਦਯਿਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਾ।

    148. Mahāpathavīādīni hi ārammaṇaṃ katvā vedayitānaṃ uppatti appaṭisiddhā.

    ੧੭੦. ਕਤ੍ਤਾ ਕਾਰੇਤਾ વਿਪਾਕਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿਆਦਿ વੋਮਿਸ੍ਸਕਨਯવਸੇਨ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਕਰੋਤੀਤਿ ਯਂ ਤ੍વਂ ਕਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਚ વਦੇਸਿ, ਕਿਂ ਸੋਯੇવ ਕਰੋਤਿ, ਸੋ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ। ਅਯਮਨੁਯੋਗੋ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ।

    170. Kattā kāretā vipākapaṭisaṃvedītiādi vomissakanayavasena āraddhaṃ. Tattha so karotīti yaṃ tvaṃ kattāti ca paṭisaṃvedīti ca vadesi, kiṃ soyeva karoti, so paṭisaṃvedeti. Ayamanuyogo sakavādissa, suttavirodhabhayena paṭikkhepo paravādissa.

    ੧੭੧. ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਇਧ ਨਨ੍ਦਤਿ ਪੇਚ੍ਚ ਨਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੮) ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਤਸ੍ਸੇવ। ਅਥਸ੍ਸ વਚਨੋਕਾਸਂ ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤੋ ਸਕવਾਦੀ ਸਯਂਕਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਆਹ।

    171. Puna puṭṭho ‘‘idha nandati pecca nandatī’’tiādisuttavasena (dha. pa. 18) paṭiññā tasseva. Athassa vacanokāsaṃ paṭibāhanto sakavādī sayaṃkataṃ sukhadukkhanti āha.

    ੧੭੨. ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞੋ ਕਰੋਤੀਤਿ ਕਾਰਕવੇਦਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਪਰવਾਦੀ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਭੂਤੋ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ । ਏવਂવਾਦਿਨੋ ਪਨ ਪਰਂਕਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    172. Tattha añño karotīti kārakavedakānaṃ aññattapucchāvasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhabhayena paṭikkhipitvā puna puṭṭho ‘‘manussabhūto katvā devabhūto paṭisaṃvedetī’’ti maññamāno paṭijānāti . Evaṃvādino pana paraṃkataṃ sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati.

    ੧੭੪. ਸੋ ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਚਾਤਿ ਕਾਰਕવੇਦਕਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਪਰવਾਦੀ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਭਯੇਨੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਰਿਮੇ ਦ੍વੇਪਿ ਨਯੇ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂવਾਦਿਨੋ ਪਨ ਸਯਂਕਤਞ੍ਚ ਪਰਂਕਤਞ੍ਚ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    174. So ca añño cāti kārakavedakānaṃ ekattaaññattapucchāvasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhabhayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho purime dvepi naye ekato katvā paṭijānāti. Evaṃvādino pana sayaṃkatañca paraṃkatañca sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati.

    ੧੭੬. ਨੇવ ਸੋ ਕਰੋਤੀਤਿ ਕਾਰਕવੇਦਕਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਪਰવਾਦੀ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧવਸੇਨੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਯਸ੍ਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਦੇવਲੋਕੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਨ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋવ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਨਾਪਿ ਯੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤਂ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੋવ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਰਕਤੋ વੇਦਕੋ ਨੇવ ਸੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞੋਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਲਦ੍ਧਿਮਤ੍ਤਮੇવੇਤਂ? ਏવਂવਾਦਿਨੋ ਪਨ ਅਸਯਂਕਾਰਂ ਅਪਰਂਕਾਰਂ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਅਪਿਚ ਇਮਸ੍ਮਿਂ વੋਮਿਸ੍ਸਕਨਯੇ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਇਮਿਨਾਪਿ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਹਿ ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦੀ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰਕਞ੍ਚੇવ વੇਦਕਞ੍ਚ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਯੋ ਕਾਰਕੋ, ਤੇਨੇવ વਾ વੇਦਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਉਭੋਹਿ વਾ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਉਭੋਹਿ વਾਪਿ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਦਮਾਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ। ਏવਮਾਪਨ੍ਨਮੇવ ਅਨੁਯੋਗਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਸਕવਾਦੀ ‘‘ਸੋ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿਆਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ વਿਕਪ੍ਪੇ ਆਹ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ।

    176. Neva so karotīti kārakavedakānaṃ ekattaaññattapaṭikkhepavasena vuttaṃ. Tato paravādī suttavirodhavaseneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho yasmā manusso devalokūpapattiyā kammaṃ katvā na manussabhūtova paṭisaṃvedeti, nāpi yena kammaṃ kataṃ, tato aññova paṭisaṃvedeti, tasmā kārakato vedako neva so hoti, na aññoti maññamāno paṭijānāti. Laddhimattamevetaṃ? Evaṃvādino pana asayaṃkāraṃ aparaṃkāraṃ adhiccasamuppannaṃ sukhadukkhaṃ āpajjatīti tassa vasena puṭṭho puna paṭikkhipati. Apica imasmiṃ vomissakanaye ādito paṭṭhāya imināpi nayena attho veditabbo. Yasmā hi ayaṃ puggalavādī kammānaṃ kārakañceva vedakañca icchati, tasmāssa yo kārako, teneva vā vedakena bhavitabbaṃ, aññena vā ubhohi vā bhavitabbaṃ, ubhohi vāpi na bhavitabbanti idamāpannaṃ hoti. Evamāpannameva anuyogaṃ anuyuñjanto sakavādī ‘‘so karotī’’tiādayo cattāropi vikappe āha. Sesaṃ vuttappakārameva.

    ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਞ੍ਹਾ ਏਕਤੋ ਪੁਟ੍ਠਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਚ ਪਟਿਜਾਨਨਾ ਚ ਸਯਂਕਤਾਦਿਦੋਸਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਪਾਪਕਾਨੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਕਪ੍ਪੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Pariyosāne pana cattāropi pañhā ekato puṭṭhā. Tattha paṭikkhepo ca paṭijānanā ca sayaṃkatādidosappatti ca purimanayeneva veditabbā. Ito paraṃ ‘‘kalyāṇapāpakānī’’ti avatvā heṭṭhā vuttanayā eva ‘‘kammaṃ atthī’’tiādinā vikappena dassitā. Tesampi heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabbo.

    ਪੁਰਿਸਕਾਰਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ।

    Purisakārānuyogavaṇṇanā.

    ਕਲ੍ਯਾਣવਗ੍ਗੋਤਿਪਿ ਏਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਂ।

    Kalyāṇavaggotipi etasseva nāmaṃ.

    ੧੪. ਅਭਿਞ੍ਞਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ

    14. Abhiññānuyogavaṇṇanā

    ੧੯੩. ਇਤੋ ਪਰਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਨੁਯੋਗਾਦਿવਸੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਸਾਧਨਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ ਸਕવਾਦਿਨਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤੇ ਪਰવਾਦੀ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਰੂਪੇ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਾਦਿવਿਸੇਸਾਧਿਗਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦ੍ਧਾਦਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਨਨੁ ਅਤ੍ਥਿ ਕੋਚਿ ਇਦ੍ਧਿਂ વਿਕੁਬ੍ਬਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।

    193. Ito paraṃ abhiññānuyogādivasena arahattasādhanā hoti. Tattha āmantāti sakavādinā paṭiññāte paravādī ‘‘bahiddhā anindriyabaddharūpe iddhividhādivisesādhigamo natthi, ajjhattaṃ atthi, tasmā iddhādinibbattakena puggalena bhavitabba’’nti maññamāno nanu atthi koci iddhiṃ vikubbatītiādimāha. Taṃ sabbaṃ uttānatthameva.

    ਅਭਿਞ੍ਞਾਨੁਯੋਗવਣ੍ਣਨਾ।

    Abhiññānuyogavaṇṇanā.

    ੧੫-੧੮. ਞਾਤਕਾਨੁਯੋਗਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ

    15-18. Ñātakānuyogādivaṇṇanā

    ੧੯੭. ਇਦਾਨਿ ਮਾਤਾਤਿਆਦਿਕੋ ਞਾਤਕਾਨੁਯੋਗੋ। ਖਤ੍ਤਿਯੋਤਿਆਦਿਕੋ ਜਾਤਿਅਨੁਯੋਗੋ। ਗਹਟ੍ਠੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋਤਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਅਨੁਯੋਗੋ। ਦੇવੋ ਮਨੁਸ੍ਸੋਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਅਨੁਯੋਗੋ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋਤਿਆਦਿਕੋ ਪਟਿવੇਧਾਨੁਯੋਗੋ, ਅਰਿਯਾਨੁਯੋਗੋਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਾਯੇવ। ‘‘ਅਰਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਅਰਹਾ’’ਤਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਮੋਘਪਞ੍ਹਤ੍ਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਂ।

    197. Idāni mātātiādiko ñātakānuyogo. Khattiyotiādiko jātianuyogo. Gahaṭṭho pabbajitoti paṭipattianuyogo. Devo manussoti upapattianuyogo. Sotāpannotiādiko paṭivedhānuyogo, ariyānuyogotipi vuccati. Te sabbe uttānatthāyeva. ‘‘Arahā hutvā na arahā’’ti panettha moghapañhattā na vuttaṃ.

    ੨੦੬. ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਰਿਸਯੁਗਾਤਿਆਦਿ ਸਂਘਾਨੁਯੋਗੋ, ਸੋਪਿ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋਯੇવ।

    206. Cattāro purisayugātiādi saṃghānuyogo, sopi uttānatthoyeva.

    ੨੦੯. ਸਙ੍ਖਤੋਤਿਆਦਿ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸਭਾવਾਨੁਯੋਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਤਤਿਯਾ ਕੋਟੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਪੁਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਤਸ੍ਸੇવ।

    209. Saṅkhatotiādi saccikaṭṭhasabhāvānuyogo. Tattha tatiyā koṭīti pucchā sakavādissa. Tathārūpassa saccikaṭṭhassa abhāvato paṭikkhepo paravādissa. Puna puṭṭho puggalaṃ sandhāya paṭiññā tasseva.

    ੨੧੧. ਅਞ੍ਞੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਪਞ੍ਹੇਪਿ ਸਙ੍ਖਤੇਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਤਸ੍ਸੇવ।

    211. Aññopuggalotipañhepi saṅkhatehi khandhehi aññattaṃ anicchanto paṭikkhepo tasseva.

    ੨੧੨. ਖਨ੍ਧਾ ਸਙ੍ਖਤਾਤਿਆਦਿ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਾਨਿ ਸਰੂਪੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    212. Khandhā saṅkhatātiādi saṅkhatāsaṅkhatāni sarūpena dassetvā aññattapucchanatthaṃ vuttaṃ.

    ੨੧੩. ਰੂਪਂ ਸਙ੍ਖਤਨ੍ਤਿਆਦਿ ਖਨ੍ਧੇ વਿਭਾਗਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    213. Rūpaṃ saṅkhatantiādi khandhe vibhāgato dassetvā aññattapucchanatthaṃ vuttaṃ.

    ੨੧੪. ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ‘‘ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾ ਜਰਾਧਮ੍ਮਾ, ਅਥੋ ਮਰਣਧਮ੍ਮਿਨੋ’’ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ। ਸਙ੍ਖਤਭਾવਂ ਪਨਸ੍ਸ ਸੋ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    214. Puggalassa uppādoti pucchā sakavādissa, ‘‘jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’tiādisuttavasena paṭiññā paravādissa. Saṅkhatabhāvaṃ panassa so na icchati, tasmā paṭikkhipati.

    ੨੧੫. ਪੁਨ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਹਿ ਸਮ੍ਭੋਤਿ , ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વੇਤਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੧) ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ ਨਾਮ ਨ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ।

    215. Puna na uppādo paññāyatītiādinā nayena puṭṭho ‘‘dukkhameva hi sambhoti , dukkhaṃ tiṭṭhati veti cā’’tiādivacanato (saṃ. ni. 1.171) puggalassa uppādādayo nāma na yujjantīti paṭijānāti.

    ੨੧੬. ਅਤ੍ਥਤ੍ਥਮ੍ਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਸਸ੍ਸਤਂ, ਨਤ੍ਥਿਤਾਯ। ਉਚ੍ਛੇਦੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ।

    216. Atthatthamhīti atthaṃ vuccati nibbānaṃ. Tattha atthīti pucchati. Tassa atthitāya sassataṃ, natthitāya. Ucchedo āpajjati. Tadubhayampi anicchanto pacchā paṭikkhipati.

    ਞਾਤਕਾਨੁਯੋਗਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ।

    Ñātakānuyogādivaṇṇanā.

    ੧੯. ਪਟਿવੇਧਾਨੁਯੋਗਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ

    19. Paṭivedhānuyogādivaṇṇanā

    ੨੧੭. ਭવਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਞ੍ਹੇ ਭવਨ੍ਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਂ।

    217. Bhavaṃ nissāya pañhe bhavanti upapattibhavaṃ.

    ੨੧੮. વੇਦਨਂ વੇਦਿਯਮਾਨਪਞ੍ਹੇ વੇਦਨਂ વੇਦਿਯਮਾਨੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤવੇਦਨੋ ਯੋਗਾવਚਰੋવ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।

    218. Vedanaṃ vediyamānapañhe vedanaṃ vediyamāno pariggahitavedano yogāvacarova pajānāti, bālaputhujjano nappajānāti.

    ੨੨੪. ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਪਞ੍ਹਾ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਾਯੇવ।

    224. Kāyānupassanādipañhā uttānatthāyeva.

    ੨੨੬. ਪਾਰਾਯਨਗਾਥਾਯ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੂਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤવਸੇਨ ਖਨ੍ਧਲੋਕਂ ਓਲੋਕੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    226. Pārāyanagāthāya suññato lokaṃ avekkhassūti sattasuññatavasena khandhalokaṃ olokehīti attho.

    ੨੨੮. ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅવੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸਕવਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾ। ਪਰવਾਦਿਸ੍ਸ ਹਿ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੂ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਯੋ ਅવੇਕ੍ਖਤਿ, ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਸਹ ਰੂਪੇਨਾਤਿ ਰੂਪਕਾਯੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਤਤੋ ਅਨਿਸ੍ਸਟੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਭਯੇਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। વਿਨਾ ਰੂਪੇਨਾਤਿ ਇਦਂ ਚਤੁવੋਕਾਰવਸੇਨ ਅਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਨ੍ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸੁਤ੍ਤવਿਰੋਧਭਯੇਨੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ‘‘ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ‘‘ਸਹ ਰੂਪੇਨ વਿਨਾ ਰੂਪੇਨਾ’’ਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣવਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤੋਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਗਤੋ, ਇਤੋ વਾ ਏਤ੍ਤੋ વਾ ਅਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇવ ਠਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾਤਿ ਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ। ਰੂਪਂ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    228. Puggalo avekkhatīti sakavādipucchā. Paravādissa hi ‘‘suññato lokaṃ avekkhassū’’ti gāthāya yo avekkhati, so puggaloti laddhi, tasmā naṃ evaṃ pucchati. Saha rūpenāti rūpakāyena saddhiṃ. Tato anissaṭo hutvāti attho. Idaṃ pañcavokāravasena anujānitvā puna taṃ jīvanti puṭṭho suttavirodhabhayena paṭikkhipati. Vinā rūpenāti idaṃ catuvokāravasena anujānitvā puna aññaṃ jīvanti puṭṭho suttavirodhabhayeneva paṭikkhipati. ‘‘Abbhantaragato’’ti ca ‘‘bahiddhā nikkhamitvā’’ti ca idaṃ ‘‘saha rūpena vinā rūpenā’’ti heṭṭhā vuttassa lakkhaṇavacanaṃ. Tattha abbhantaragatoti rūpassa antogato, ito vā etto vā anikkhamitvā rūpaparicchedavaseneva ṭhito hutvāti attho. Nikkhamitvāti rūpaparicchedaṃ atikkamitvā. Rūpaṃ anissito hutvāti attho.

    ੨੩੧. ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਜੀવੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਰਹਿਤੋ। ਏਕਧਮ੍ਮੇਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਆਗਮਟ੍ਠਕਥਾਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਧ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯਭਾਸਿਤਮਤ੍ਤਮੇવ વਕ੍ਖਾਮ।

    231. Anattāti attanā jīvena puggalena rahito. Ekadhammepi puggalo natthīti attho. Evaṃ sabbasuttānaṃ āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva attho veditabbo. Idha pana sandhāyabhāsitamattameva vakkhāma.

    ੨੩੭. વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਸਪ੍ਪਿਕੁਮ੍ਭੋਤਿਆਦਿ ‘‘ਸਬ੍ਬਾવ ਦੇਸਨਾ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਭਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸੁવਣ੍ਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਤੋ ਸੁવਣ੍ਣવਿਕਾਰੋ ਕੁਮ੍ਭੋ ਸੁવਣ੍ਣਕੁਮ੍ਭੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਏવਂ ਸਪ੍ਪਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਤੋ ਸਪ੍ਪਿਸ੍ਸ વਿਕਾਰੋ ਸਪ੍ਪਿਕੁਮ੍ਭੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਕੁਮ੍ਭੇ ਸਪ੍ਪਿ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ, ਸੋ ਸਪ੍ਪਿਕੁਮ੍ਭੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਲਕੁਮ੍ਭਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਥਾ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ, ਨ ਏવਂ ਭਤ੍ਤਂ વਾ ਯਾਗੁ વਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਪਨ ਅਕਤ੍વਾ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਦਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਸੇਨ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਭਤ੍ਤਂ ਧੁવਯਾਗੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ।

    237. Vuttaṃ bhagavatā sappikumbhotiādi ‘‘sabbāva desanā yathārutavaseneva atthato na gahetabbā’’ti dassanatthaṃ ābhataṃ. Yathā hi suvaṇṇaṃ gahetvā kato suvaṇṇavikāro kumbho suvaṇṇakumbhoti vuccati, na evaṃ sappiṃ gahetvā kato sappissa vikāro sappikumbho nāma atthi. Yasmiṃ pana kumbhe sappi pakkhittaṃ, so sappikumbho nāmāti ayamettha attho. Telakumbhādīsupi eseva nayo. Yathā ca nibbānaṃ niccaṃ dhuvaṃ, na evaṃ bhattaṃ vā yāgu vā atthi. Kālaparicchedaṃ pana akatvā divase divase dassāmāti paññattavasena ‘‘niccabhattaṃ dhuvayāgū’’ti vuccatīti ayamettha attho.

    ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਯਥਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਏવਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ । ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਪਨ ਸਤਿ ‘ਏવਂਨਾਮੋ’‘ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋ’ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਲੋਕવੋਹਾਰੇਨ ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਲੋਕਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਇਮਾ ਖੋ ਚਿਤ੍ਤ, ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾ ਲੋਕਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ ਲੋਕવੋਹਾਰਾ ਲੋਕਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੦)। ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਪਨ વਿਨਾਪਿ ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādīsupi yathā rūpādayo dhammā paccattalakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena atthi, na evaṃ puggalo . Rūpādīsu pana sati ‘evaṃnāmo’‘evaṃgotto’ti vohāro hoti. Iti iminā lokavohārena lokasammutiyā lokaniruttiyā atthi puggaloti ayamettha attho. Vuttampi cetaṃ bhagavatā – ‘‘imā kho citta, lokasamaññā lokaniruttiyo lokavohārā lokapaññattiyo’’ti (dī. ni. 1.440). Rūpādidhammā pana vināpi lokasammutiṃ paccattasāmaññalakkhaṇavasena paññāpanato atthīti ayamettha attho.

    ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਦ੍વੇ ਕਥਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤੋ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਦੇવੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿਆਦਿਕਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ ਨਾਮ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਨਤ੍ਤਾ, ਖਨ੍ਧਾ, ਧਾਤੁਯੋ, ਆਯਤਨਾਨਿ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿਆਦਿਕਾ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ ਨਾਮ।

    Buddhānaṃ pana dve kathā sammutikathā ca paramatthakathā ca. Tattha satto, puggalo, devo, brahmātiādikā sammutikathā nāma. Aniccaṃ, dukkhaṃ, anattā, khandhā, dhātuyo, āyatanāni, satipaṭṭhānā, sammappadhānātiādikā paramatthakathā nāma.

    ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾਯ ਸਤ੍ਤੋਤਿ વਾ…ਪੇ॰… ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ વਾਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਜਾਨਿਤੁਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੁਂ ਅਰਹਤ੍ਤਜਯਗ੍ਗਾਹਂ ਗਹੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਆਦਿਤੋવ ਸਤ੍ਤੋਤਿ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વਾ ਪੋਸੋਤਿ વਾ ਦੇવੋਤਿ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ વਾ ਕਥੇਤਿ। ਯੋ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਾ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਜਾਨਿਤੁਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੁਂ ਅਰਹਤ੍ਤਜਯਗ੍ਗਾਹਂ ਗਹੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਕਥੇਤਿ। ਤਥਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾਯ ਬੁਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਪਠਮਂ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਂ ਕਥੇਤਿ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾਯ ਪਨ ਬੋਧੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਂ ਕਥੇਤਿ । ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾਯ ਬੁਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਨ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਂ ਕਥੇਤਿ। ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾਯ ਪਨ ਬੋਧੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਂ ਕਥੇਤਿ। ਪਕਤਿਯਾ ਪਨ ਪਠਮਮੇવ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾ ਲੂਖਾਕਾਰਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤਾਪਿ ਸਚ੍ਚਮੇવ ਸਭਾવਮੇવ ਅਮੁਸਾવ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤਾਪਿ ਸਚ੍ਚਮੇવ ਸਭਾવਮੇવ ਅਮੁਸਾવ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ –

    Tattha yo sammutidesanāya sattoti vā…pe… brahmāti vāti vutte jānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti, tassa bhagavā āditova sattoti vā puggaloti vā posoti vā devoti vā brahmāti vā katheti. Yo paramatthadesanāya aniccanti vā dukkhanti vātiādīsu aññataraṃ sutvāva jānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti. Tassa aniccantiādīsu aññataraṃ katheti. Tathā sammutikathāya bujjhanakasattassa na paṭhamaṃ paramatthakathaṃ katheti. Sammutikathāya pana bodhetvā pacchā paramatthakathaṃ katheti . Paramatthakathāya bujjhanakasattassāpi na paṭhamaṃ sammutikathaṃ katheti. Paramatthakathāya pana bodhetvā pacchā sammutikathaṃ katheti. Pakatiyā pana paṭhamameva paramatthakathaṃ kathentassa desanā lūkhākārā hoti. Tasmā buddhā paṭhamaṃ sammutikathaṃ kathetvā pacchā paramatthakathaṃ kathenti. Te sammutikathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Paramatthakathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Ayañhi –

    ‘‘ਦੁવੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਕ੍ਖਾਸਿ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਦਤਂ વਰੋ।

    ‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;

    ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ ਪਰਮਤ੍ਥਞ੍ਚ, ਤਤਿਯਂ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤਿ’’॥

    Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nupalabbhati’’.

    ਤਤ੍ਥ –

    Tattha –

    ‘‘ਸਙ੍ਕੇਤવਚਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਰਣਂ।

    ‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇaṃ;

    ਪਰਮਤ੍ਥવਚਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ tathalakkhaṇa’’nti.

    ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਦ੍વੇ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ ਚ ਖਨ੍ਧਾਦਿવਸੇਨ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ ਚ ਸਪ੍ਪਿਕੁਮ੍ਭਾਦਿવਸੇਨ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਸਮਞ੍ਞਂ ਅਤਿਧਾવਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤਤੋ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਹਿ –

    Aparo nayo – dve bhagavato desanā paramatthadesanā ca khandhādivasena, sammutidesanā ca sappikumbhādivasena. Na hi bhagavā samaññaṃ atidhāvati. Tasmā ‘‘atthi puggalo’’ti vacanamattato abhiniveso na kātabbo. Satthārā hi –

    ‘‘ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ, ਪਰਮਤ੍ਥੋ ਪਕਾਸਿਤੋ।

    ‘‘Paññattiṃ anatikkamma, paramattho pakāsito;

    ਸਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿਧਾવੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ।

    Samaññaṃ nātidhāveyya, tasmā aññopi paṇḍito;

    ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ, ਸਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿਧਾવਯੇ’’॥

    Paramatthaṃ pakāsento, samaññaṃ nātidhāvaye’’.

    ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ।

    Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Puggalakathā niṭṭhitā.




    Next: ੨. ਪਰਿਹਾਨਿਕਥਾ • 2. Parihānikathā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਕਥਾવਤ੍ਥੁਪਾਲ਼ਿ • Kathāvatthupāḷi / ੧. ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਾ • 1. Puggalakathā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੧. ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਾ • 1. Puggalakathā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੧. ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਾ • 1. Puggalakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact