| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
३. ततियवग्गो
3. Tatiyavaggo
१. पुग्गलसुत्तं
1. Puggalasuttaṃ
१३२. सावत्थिनिदानं । अथ खो राजा पसेनदि कोसलो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो राजानं पसेनदिं कोसलं भगवा एतदवोच – ‘‘चत्तारोमे, महाराज, पुग्गला सन्तो संविज्जमाना लोकस्मिं। कतमे चत्तारो? तमोतमपरायनो, तमोजोतिपरायनो, जोतितमपरायनो, जोतिजोतिपरायनो’’।
132. Sāvatthinidānaṃ . Atha kho rājā pasenadi kosalo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ bhagavā etadavoca – ‘‘cattārome, mahārāja, puggalā santo saṃvijjamānā lokasmiṃ. Katame cattāro? Tamotamaparāyano, tamojotiparāyano, jotitamaparāyano, jotijotiparāyano’’.
‘‘कथञ्च, महाराज पुग्गलो तमोतमपरायनो होति? इध, महाराज, एकच्चो पुग्गलो नीचे कुले पच्चाजातो होति, चण्डालकुले वा वेनकुले 1 वा नेसादकुले वा रथकारकुले वा पुक्कुसकुले वा दलिद्दे अप्पन्नपानभोजने कसिरवुत्तिके , यत्थ कसिरेन घासच्छादो लब्भति। सो च होति दुब्बण्णो दुद्दसिको ओकोटिमको बव्हाबाधो 2 काणो वा कुणी वा खञ्जो वा पक्खहतो वा, न लाभी अन्नस्स पानस्स वत्थस्स यानस्स मालागन्धविलेपनस्स सेय्यावसथपदीपेय्यस्स। सो कायेन दुच्चरितं चरति, वाचाय दुच्चरितं चरति, मनसा दुच्चरितं चरति। सो कायेन दुच्चरितं चरित्वा वाचाय दुच्चरितं चरित्वा मनसा दुच्चरितं चरित्वा, कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति।
‘‘Kathañca, mahārāja puggalo tamotamaparāyano hoti? Idha, mahārāja, ekacco puggalo nīce kule paccājāto hoti, caṇḍālakule vā venakule 3 vā nesādakule vā rathakārakule vā pukkusakule vā dalidde appannapānabhojane kasiravuttike , yattha kasirena ghāsacchādo labbhati. So ca hoti dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako bavhābādho 4 kāṇo vā kuṇī vā khañjo vā pakkhahato vā, na lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena duccaritaṃ carati, vācāya duccaritaṃ carati, manasā duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā duccaritaṃ caritvā, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati.
‘‘सेय्यथापि, महाराज , पुरिसो अन्धकारा वा अन्धकारं गच्छेय्य, तमा वा तमं गच्छेय्य, लोहितमला वा लोहितमलं गच्छेय्य। तथूपमाहं, महाराज, इमं पुग्गलं वदामि। एवं खो, महाराज, पुग्गलो तमोतमपरायनो होति।
‘‘Seyyathāpi, mahārāja , puriso andhakārā vā andhakāraṃ gaccheyya, tamā vā tamaṃ gaccheyya, lohitamalā vā lohitamalaṃ gaccheyya. Tathūpamāhaṃ, mahārāja, imaṃ puggalaṃ vadāmi. Evaṃ kho, mahārāja, puggalo tamotamaparāyano hoti.
‘‘कथञ्च, महाराज, पुग्गलो तमोजोतिपरायनो होति? इध, महाराज, एकच्चो पुग्गलो नीचे कुले पच्चाजातो होति, चण्डालकुले वा वेनकुले वा नेसादकुले वा रथकारकुले वा पुक्कुसकुले वा दलिद्दे अप्पन्नपानभोजने कसिरवुत्तिके, यत्थ कसिरेन घासच्छादो लब्भति। सो च खो होति दुब्बण्णो दुद्दसिको ओकोटिमको बव्हाबाधो, काणो वा कुणी वा खञ्जो वा पक्खहतो वा, न लाभी अन्नस्स पानस्स वत्थस्स यानस्स मालागन्धविलेपनस्स सेय्यावसथपदीपेय्यस्स। सो कायेन सुचरितं चरति, वाचाय सुचरितं चरति, मनसा सुचरितं चरति। सो कायेन सुचरितं चरित्वा वाचाय सुचरितं चरित्वा मनसा सुचरितं चरित्वा, कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति।
‘‘Kathañca, mahārāja, puggalo tamojotiparāyano hoti? Idha, mahārāja, ekacco puggalo nīce kule paccājāto hoti, caṇḍālakule vā venakule vā nesādakule vā rathakārakule vā pukkusakule vā dalidde appannapānabhojane kasiravuttike, yattha kasirena ghāsacchādo labbhati. So ca kho hoti dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako bavhābādho, kāṇo vā kuṇī vā khañjo vā pakkhahato vā, na lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena sucaritaṃ carati, vācāya sucaritaṃ carati, manasā sucaritaṃ carati. So kāyena sucaritaṃ caritvā vācāya sucaritaṃ caritvā manasā sucaritaṃ caritvā, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati.
‘‘सेय्यथापि, महाराज, पुरिसो पथविया वा पल्लङ्कं आरोहेय्य, पल्लङ्का वा अस्सपिट्ठिं आरोहेय्य, अस्सपिट्ठिया वा हत्थिक्खन्धं आरोहेय्य, हत्थिक्खन्धा वा पासादं आरोहेय्य। तथूपमाहं, महाराज, इमं पुग्गलं वदामि। एवं खो, महाराज, पुग्गलो तमोजोतिपरायनो होति।
‘‘Seyyathāpi, mahārāja, puriso pathaviyā vā pallaṅkaṃ āroheyya, pallaṅkā vā assapiṭṭhiṃ āroheyya, assapiṭṭhiyā vā hatthikkhandhaṃ āroheyya, hatthikkhandhā vā pāsādaṃ āroheyya. Tathūpamāhaṃ, mahārāja, imaṃ puggalaṃ vadāmi. Evaṃ kho, mahārāja, puggalo tamojotiparāyano hoti.
‘‘कथञ्च, महाराज, पुग्गलो जोतितमपरायनो होति? इध , महाराज, एकच्चो पुग्गलो उच्चे कुले पच्चाजातो होति, खत्तियमहासालकुले वा ब्राह्मणमहासालकुले वा गहपतिमहासालकुले वा, अड्ढे महद्धने महाभोगे पहूतजातरूपरजते पहूतवित्तूपकरणे पहूतधनधञ्ञे। सो च होति अभिरूपो दस्सनीयो पासादिको, परमाय वण्णपोक्खरताय समन्नागतो, लाभी अन्नस्स पानस्स वत्थस्स यानस्स मालागन्धविलेपनस्स सेय्यावसथपदीपेय्यस्स। सो कायेन दुच्चरितं चरति, वाचाय दुच्चरितं चरति, मनसा दुच्चरितं चरति। सो कायेन दुच्चरितं चरित्वा वाचाय दुच्चरितं चरित्वा मनसा दुच्चरितं चरित्वा, कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति।
‘‘Kathañca, mahārāja, puggalo jotitamaparāyano hoti? Idha , mahārāja, ekacco puggalo ucce kule paccājāto hoti, khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā gahapatimahāsālakule vā, aḍḍhe mahaddhane mahābhoge pahūtajātarūparajate pahūtavittūpakaraṇe pahūtadhanadhaññe. So ca hoti abhirūpo dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena duccaritaṃ carati, vācāya duccaritaṃ carati, manasā duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā duccaritaṃ caritvā, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati.
‘‘सेय्यथापि, महाराज, पुरिसो पासादा वा हत्थिक्खन्धं ओरोहेय्य, हत्थिक्खन्धा वा अस्सपिट्ठिं ओरोहेय्य, अस्सपिट्ठिया वा पल्लङ्कं ओरोहेय्य, पल्लङ्का वा पथविं ओरोहेय्य, पथविया वा अन्धकारं पविसेय्य। तथूपमाहं, महाराज, इमं पुग्गलं वदामि। एवं खो, महाराज, पुग्गलो जोतितमपरायनो होति।
‘‘Seyyathāpi, mahārāja, puriso pāsādā vā hatthikkhandhaṃ oroheyya, hatthikkhandhā vā assapiṭṭhiṃ oroheyya, assapiṭṭhiyā vā pallaṅkaṃ oroheyya, pallaṅkā vā pathaviṃ oroheyya, pathaviyā vā andhakāraṃ paviseyya. Tathūpamāhaṃ, mahārāja, imaṃ puggalaṃ vadāmi. Evaṃ kho, mahārāja, puggalo jotitamaparāyano hoti.
‘‘कथञ्च, महाराज, पुग्गलो जोतिजोतिपरायनो होति? इध, महाराज, एकच्चो पुग्गलो उच्चे कुले पच्चाजातो होति, खत्तियमहासालकुले वा ब्राह्मणमहासालकुले वा गहपतिमहासालकुले वा, अड्ढे महद्धने महाभोगे पहूतजातरूपरजते पहूतवित्तूपकरणे पहूतधनधञ्ञे। सो च होति अभिरूपो दस्सनीयो पासादिको, परमाय वण्णपोक्खरताय समन्नागतो , लाभी अन्नस्स पानस्स वत्थस्स यानस्स मालागन्धविलेपनस्स सेय्यावसथपदीपेय्यस्स। सो कायेन सुचरितं चरति, वाचाय सुचरितं चरति, मनसा सुचरितं चरति। सो कायेन सुचरितं चरित्वा वाचाय सुचरितं चरित्वा मनसा सुचरितं चरित्वा, कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जति।
‘‘Kathañca, mahārāja, puggalo jotijotiparāyano hoti? Idha, mahārāja, ekacco puggalo ucce kule paccājāto hoti, khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā gahapatimahāsālakule vā, aḍḍhe mahaddhane mahābhoge pahūtajātarūparajate pahūtavittūpakaraṇe pahūtadhanadhaññe. So ca hoti abhirūpo dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato , lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena sucaritaṃ carati, vācāya sucaritaṃ carati, manasā sucaritaṃ carati. So kāyena sucaritaṃ caritvā vācāya sucaritaṃ caritvā manasā sucaritaṃ caritvā, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati.
‘‘सेय्यथापि, महाराज, पुरिसो पल्लङ्का वा पल्लङ्कं सङ्कमेय्य, अस्सपिट्ठिया वा अस्सपिट्ठिं सङ्कमेय्य, हत्थिक्खन्धा वा हत्थिक्खन्धं सङ्कमेय्य, पासादा वा पासादं सङ्कमेय्य। तथूपमाहं, महाराज, इमं पुग्गलं वदामि। एवं खो, महाराज, पुग्गलो जोतिजोतिपरायनो होति। इमे खो, महाराज, चत्तारो पुग्गला सन्तो संविज्जमाना लोकस्मि’’न्ति। इदमवोच…पे॰…
‘‘Seyyathāpi, mahārāja, puriso pallaṅkā vā pallaṅkaṃ saṅkameyya, assapiṭṭhiyā vā assapiṭṭhiṃ saṅkameyya, hatthikkhandhā vā hatthikkhandhaṃ saṅkameyya, pāsādā vā pāsādaṃ saṅkameyya. Tathūpamāhaṃ, mahārāja, imaṃ puggalaṃ vadāmi. Evaṃ kho, mahārāja, puggalo jotijotiparāyano hoti. Ime kho, mahārāja, cattāro puggalā santo saṃvijjamānā lokasmi’’nti. Idamavoca…pe…
‘‘दलिद्दो पुरिसो राज, अस्सद्धो होति मच्छरी।
‘‘Daliddo puriso rāja, assaddho hoti maccharī;
कदरियो पापसङ्कप्पो, मिच्छादिट्ठि अनादरो॥
Kadariyo pāpasaṅkappo, micchādiṭṭhi anādaro.
‘‘समणे ब्राह्मणे वापि, अञ्ञे वापि वनिब्बके।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe vāpi, aññe vāpi vanibbake;
अक्कोसति परिभासति, नत्थिको होति रोसको॥
Akkosati paribhāsati, natthiko hoti rosako.
‘‘ददमानं निवारेति, याचमानान भोजनं।
‘‘Dadamānaṃ nivāreti, yācamānāna bhojanaṃ;
तादिसो पुरिसो राज, मीयमानो जनाधिप।
Tādiso puriso rāja, mīyamāno janādhipa;
उपेति निरयं घोरं, तमोतमपरायनो॥
Upeti nirayaṃ ghoraṃ, tamotamaparāyano.
‘‘दलिद्दो पुरिसो राज, सद्धो होति अमच्छरी।
‘‘Daliddo puriso rāja, saddho hoti amaccharī;
ददाति सेट्ठसङ्कप्पो, अब्यग्गमनसो नरो॥
Dadāti seṭṭhasaṅkappo, abyaggamanaso naro.
‘‘समणे ब्राह्मणे वापि, अञ्ञे वापि वनिब्बके।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe vāpi, aññe vāpi vanibbake;
उट्ठाय अभिवादेति, समचरियाय सिक्खति॥
Uṭṭhāya abhivādeti, samacariyāya sikkhati.
तादिसो पुरिसो राज, मीयमानो जनाधिप।
Tādiso puriso rāja, mīyamāno janādhipa;
उपेति तिदिवं ठानं, तमोजोतिपरायनो॥
Upeti tidivaṃ ṭhānaṃ, tamojotiparāyano.
कदरियो पापसङ्कप्पो, मिच्छादिट्ठि अनादरो॥
Kadariyo pāpasaṅkappo, micchādiṭṭhi anādaro.
‘‘समणे ब्राह्मणे वापि, अञ्ञे वापि वनिब्बके।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe vāpi, aññe vāpi vanibbake;
अक्कोसति परिभासति, नत्थिको होति रोसको॥
Akkosati paribhāsati, natthiko hoti rosako.
‘‘ददमानं निवारेति, याचमानान भोजनं।
‘‘Dadamānaṃ nivāreti, yācamānāna bhojanaṃ;
तादिसो पुरिसो राज, मीयमानो जनाधिप।
Tādiso puriso rāja, mīyamāno janādhipa;
उपेति निरयं घोरं, जोतितमपरायनो॥
Upeti nirayaṃ ghoraṃ, jotitamaparāyano.
‘‘अड्ढो चे पुरिसो राज, सद्धो होति अमच्छरी।
‘‘Aḍḍho ce puriso rāja, saddho hoti amaccharī;
ददाति सेट्ठसङ्कप्पो, अब्यग्गमनसो नरो॥
Dadāti seṭṭhasaṅkappo, abyaggamanaso naro.
‘‘समणे ब्राह्मणे वापि, अञ्ञे वापि वनिब्बके।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe vāpi, aññe vāpi vanibbake;
उट्ठाय अभिवादेति, समचरियाय सिक्खति॥
Uṭṭhāya abhivādeti, samacariyāya sikkhati.
‘‘ददमानं न वारेति, याचमानान भोजनं।
‘‘Dadamānaṃ na vāreti, yācamānāna bhojanaṃ;
तादिसो पुरिसो राज, मीयमानो जनाधिप।
Tādiso puriso rāja, mīyamāno janādhipa;
उपेति तिदिवं ठानं, जोतिजोतिपरायनो’’ति॥
Upeti tidivaṃ ṭhānaṃ, jotijotiparāyano’’ti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. पुग्गलसुत्तवण्णना • 1. Puggalasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. पुग्गलसुत्तवण्णना • 1. Puggalasuttavaṇṇanā
