| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. ततियवग्गो
3. Tatiyavaggo
१. पुग्गलसुत्तवण्णना
1. Puggalasuttavaṇṇanā
१३२. ‘‘नीचे कुले पच्चाजातो’’तिआदि अप्पकासनभावेन तमतीति तमो, तेन तमेन युत्तोति तमो पुग्गलो वुच्चति, तंयोगतो पुग्गलस्स तब्बोहारो यथा ‘‘मच्छेरयोगतो मच्छेरो’’ति। तस्मा तमोति अप्पकासनभावेन तमो तमभूतो अन्धकारो विय जातो, अन्धकारत्तं वा पत्तोति अत्थो। वुत्तलक्खणं तममेव परम्परतो अयनं गति निट्ठा एतस्साति तमपरायणो, तमपरायणतं वा पत्तोति अत्थो। ञायेनपि तमग्गहणेन खन्धतमोव कथितो, न अन्धकारतमो। खन्धतमोति च सम्पत्तिरहिता खन्धपवत्तियेव दट्ठब्बा। ‘‘उच्चे कुले पच्चाजातो’’तिआदि पकासनभावेन जोतेतीति जोति, तेन जोतिना युत्तोतिआदि सब्बं तमे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। इतरे द्वेति जोतितमपरायणो जोतिजोतिपरायणोति इतरे द्वे पुग्गले।
132. ‘‘Nīce kule paccājāto’’tiādi appakāsanabhāvena tamatīti tamo, tena tamena yuttoti tamo puggalo vuccati, taṃyogato puggalassa tabbohāro yathā ‘‘maccherayogato macchero’’ti. Tasmā tamoti appakāsanabhāvena tamo tamabhūto andhakāro viya jāto, andhakārattaṃ vā pattoti attho. Vuttalakkhaṇaṃ tamameva paramparato ayanaṃ gati niṭṭhā etassāti tamaparāyaṇo, tamaparāyaṇataṃ vā pattoti attho. Ñāyenapi tamaggahaṇena khandhatamova kathito, na andhakāratamo. Khandhatamoti ca sampattirahitā khandhapavattiyeva daṭṭhabbā. ‘‘Ucce kule paccājāto’’tiādi pakāsanabhāvena jotetīti joti, tena jotinā yuttotiādi sabbaṃ tame vuttanayeneva veditabbaṃ. Itare dveti jotitamaparāyaṇo jotijotiparāyaṇoti itare dve puggale.
वेणुवेत्तादिकेहि पेळादिकारका विलीवकारका। मिगमच्छादीनं निसादनतो नेसादा, मागविकमच्छबन्धादयो। रथेसु चम्मेन हननकरणतो रथकारा चम्मकारा वुत्ता। ‘‘पु’’ इति करीसस्स नामं, तं कुसेन्ति अपनेन्तीति पुक्कुसा, पुप्फछड्डका। दुब्बण्णोति विरूपो। ओकोटिमकोति आरोहाभावेन हेट्ठिमकोटिको, रस्सकायोति अत्थो। तेनाह ‘‘लकुण्डको’’ति। लकु विय घटिका विय डेति पवत्ततीति हि लकुण्डको, रस्सो। कणति निमीलतीति काणो। तं पनस्स निमीलनं एकेन अक्खिना द्वीहिपि वाति आह ‘‘एकक्खिकाणो वा उभयक्खिकाणो वा’’ति। कुणनं कुणो, हत्थवेकल्लं, सो एतस्स अत्थीति कुणी। खञ्जो वुच्चति पादविकलो। हेट्ठिमकायसङ्खातो सरीरस्स पक्खो पदेसो हतो अस्साति पक्खहतो। तेनाह ‘‘पीठसम्पी’’ति। पदीपे पदीपने एतब्बं नेतब्बन्ति पदीपेय्यं, तेलकपल्लादिउपकरणं। वुत्तन्ति अट्ठकथायं वुत्तं।
Veṇuvettādikehi peḷādikārakā vilīvakārakā. Migamacchādīnaṃ nisādanato nesādā, māgavikamacchabandhādayo. Rathesu cammena hananakaraṇato rathakārā cammakārā vuttā. ‘‘Pu’’ iti karīsassa nāmaṃ, taṃ kusenti apanentīti pukkusā, pupphachaḍḍakā. Dubbaṇṇoti virūpo. Okoṭimakoti ārohābhāvena heṭṭhimakoṭiko, rassakāyoti attho. Tenāha ‘‘lakuṇḍako’’ti. Laku viya ghaṭikā viya ḍeti pavattatīti hi lakuṇḍako, rasso. Kaṇati nimīlatīti kāṇo. Taṃ panassa nimīlanaṃ ekena akkhinā dvīhipi vāti āha ‘‘ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā’’ti. Kuṇanaṃ kuṇo, hatthavekallaṃ, so etassa atthīti kuṇī. Khañjo vuccati pādavikalo. Heṭṭhimakāyasaṅkhāto sarīrassa pakkho padeso hato assāti pakkhahato. Tenāha ‘‘pīṭhasampī’’ti. Padīpe padīpane etabbaṃ netabbanti padīpeyyaṃ, telakapallādiupakaraṇaṃ. Vuttanti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
आगमनविपत्तीति आगमनट्ठानवसेन विपत्ति आगमो एत्थाति कत्वा। पुब्बुप्पन्नपच्चयविपत्तीति पठमुप्पन्नपच्चयवसेन विपत्ति। चण्डालादिसभावा हिस्स मातापितरो पठमुप्पन्नपच्चया, पठमुप्पत्तिया वा पच्चया, तेहेवस्स विपत्ति एव, न सम्पत्ति। पवत्तपच्चयविपत्तीति पवत्ते सुखपच्चयविपत्ति। तादिसे निहीनकुले उप्पन्नोपि कोचि विभवसम्पन्नो सिया, अयं पन दुग्गतो दुरूपो होति। आजीवुपायविपत्तीति आजीवनुपायवसेन विपत्ति। सुखेन हि जीविकं पवत्तेतुं उपायभूता हत्थिसिप्पादयो इमस्स नत्थि, पुप्फछड्डकसिलाकोट्टनादिकम्मं पन कत्वा जीविकं पवत्तेति। तेनाह ‘‘कसिरवुत्तिके’’ति। अत्तभावविपत्तीति उपधिविपत्ति। दुक्खकारणसमायोगोति कायिकचेतसिकदुक्खुप्पत्तिया पच्चयसमोधानं। सुखकारणविपत्तीति सुखपच्चयपरिहानि। उपभोगविपत्तीति उपभोगसुखस्स विनासो अनुपलद्धि। जोति चेव जोतिपरायणभावो च सुक्कपक्खो।
Āgamanavipattīti āgamanaṭṭhānavasena vipatti āgamo etthāti katvā. Pubbuppannapaccayavipattīti paṭhamuppannapaccayavasena vipatti. Caṇḍālādisabhāvā hissa mātāpitaro paṭhamuppannapaccayā, paṭhamuppattiyā vā paccayā, tehevassa vipatti eva, na sampatti. Pavattapaccayavipattīti pavatte sukhapaccayavipatti. Tādise nihīnakule uppannopi koci vibhavasampanno siyā, ayaṃ pana duggato durūpo hoti. Ājīvupāyavipattīti ājīvanupāyavasena vipatti. Sukhena hi jīvikaṃ pavattetuṃ upāyabhūtā hatthisippādayo imassa natthi, pupphachaḍḍakasilākoṭṭanādikammaṃ pana katvā jīvikaṃ pavatteti. Tenāha ‘‘kasiravuttike’’ti. Attabhāvavipattīti upadhivipatti. Dukkhakāraṇasamāyogoti kāyikacetasikadukkhuppattiyā paccayasamodhānaṃ. Sukhakāraṇavipattīti sukhapaccayaparihāni. Upabhogavipattīti upabhogasukhassa vināso anupaladdhi. Joti ceva jotiparāyaṇabhāvo ca sukkapakkho.
दसहि अक्कोसवत्थूहीति लक्खणवचनं एतं यथा ‘‘यदि मे ब्याधिता होन्ति, दातब्बमिदमोसध’’न्ति, तस्मा दसहि अक्कोसवत्थूहि, तत्थ वा येन केनचि परिभासतीति अत्थो। एकग्गचित्तोति दानं दातुं अपेक्खितताय समाहितचित्तो।
Dasahi akkosavatthūhīti lakkhaṇavacanaṃ etaṃ yathā ‘‘yadi me byādhitā honti, dātabbamidamosadha’’nti, tasmā dasahi akkosavatthūhi, tattha vā yena kenaci paribhāsatīti attho. Ekaggacittoti dānaṃ dātuṃ apekkhitatāya samāhitacitto.
पुग्गलसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Puggalasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. पुग्गलसुत्तं • 1. Puggalasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. पुग्गलसुत्तवण्णना • 1. Puggalasuttavaṇṇanā
