| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
२. दुतियपण्णासकं
2. Dutiyapaṇṇāsakaṃ
(६) १. पुग्गलवग्गवण्णना
(6) 1. Puggalavaggavaṇṇanā
५३. दुतियपण्णासकस्स पठमे चक्कवत्तिना सद्धिं गहितत्ता ‘‘लोकानुकम्पाया’’ति न वुत्तं। एत्थ च चक्कवत्तिनो उप्पत्तिया द्वे सम्पत्तियो लभन्ति, बुद्धानं उप्पत्तिया तिस्सोपि।
53. Dutiyapaṇṇāsakassa paṭhame cakkavattinā saddhiṃ gahitattā ‘‘lokānukampāyā’’ti na vuttaṃ. Ettha ca cakkavattino uppattiyā dve sampattiyo labhanti, buddhānaṃ uppattiyā tissopi.
५४. दुतिये अच्छरियमनुस्साति आचिण्णमनुस्सा अब्भुतमनुस्सा।
54. Dutiye acchariyamanussāti āciṇṇamanussā abbhutamanussā.
५५. ततिये बहुनो जनस्स अनुतप्पा होतीति महाजनस्स अनुतापकारी होति। तत्थ चक्कवत्तिनो कालकिरिया एकचक्कवाळे देवमनुस्सानं अनुतापं करोति, तथागतस्स कालकिरिया दससु चक्कवाळसहस्सेसु।
55. Tatiye bahuno janassa anutappā hotīti mahājanassa anutāpakārī hoti. Tattha cakkavattino kālakiriyā ekacakkavāḷe devamanussānaṃ anutāpaṃ karoti, tathāgatassa kālakiriyā dasasu cakkavāḷasahassesu.
५६. चतुत्थे थूपारहाति थूपस्स युत्ता अनुच्छविका। चक्कवत्तिनो हि चेतियं पटिजग्गित्वा द्वे सम्पत्तियो लभन्ति, बुद्धानं चेतियं पटिजग्गित्वा तिस्सोपि।
56. Catutthe thūpārahāti thūpassa yuttā anucchavikā. Cakkavattino hi cetiyaṃ paṭijaggitvā dve sampattiyo labhanti, buddhānaṃ cetiyaṃ paṭijaggitvā tissopi.
५७. पञ्चमे बुद्धाति अत्तनो आनुभावेन चत्तारि सच्चानि बुद्धा।
57. Pañcame buddhāti attano ānubhāvena cattāri saccāni buddhā.
५८. छट्ठे फलन्तियाति सद्दं करोन्तिया। न सन्तसन्तीति न भायन्ति। तत्थ खीणासवो अत्तनो सक्कायदिट्ठिया पहीनत्ता न भायति, हत्थाजानीयो सक्कायदिट्ठिया बलवत्ताति। सत्तमट्ठमेसुपि एसेव नयो।
58. Chaṭṭhe phalantiyāti saddaṃ karontiyā. Na santasantīti na bhāyanti. Tattha khīṇāsavo attano sakkāyadiṭṭhiyā pahīnattā na bhāyati, hatthājānīyo sakkāyadiṭṭhiyā balavattāti. Sattamaṭṭhamesupi eseva nayo.
६१. नवमे किंपुरिसाति किन्नरा। मानुसिं वाचं न भासन्तीति मनुस्सकथं न कथेन्ति। धम्मासोकस्स किर एकं किन्नरं आनेत्वा दस्सेसुं। सो ‘‘कथापेथ न’’न्ति आह। किन्नरो कथेतुं न इच्छति। एको पुरिसो ‘‘अहमेतं कथापेस्सामी’’ति हेट्ठापासादं ओतारेत्वा द्वे खाणुके कोट्टेत्वा उक्खलिं आरोपेसि। सा उभतोपस्सेहि पतति। तं दिस्वा किन्नरो ‘‘किं अञ्ञं एकं खाणुकं कोट्टेतुं न वट्टती’’ति एत्तकमेव आह। पुन अपरभागे द्वे किन्नरे आनेत्वा दस्सेसुं। राजा ‘‘कथापेथ ने’’ति आह। ते कथेतुं न इच्छिंसु। एको पुरिसो ‘‘अहमेते कथापेस्सामी’’ति ते गहेत्वा अन्तरापणं अगमासि। तत्थेको अम्बपक्कञ्च मच्छे च अद्दस, एको कबिट्ठफलञ्च अम्बिलिकाफलञ्च। तत्थ पुरिमो ‘‘महाविसं मनुस्सा खादन्ति, कथं ते किलासिनो न होन्ती’’ति आह। इतरो ‘‘कथं इमे एतं निस्साय कुट्ठिनो न होन्ती’’ति आह। एवं मानुसिं वाचं कथेतुं सक्कोन्तापि द्वे अत्थे सम्पस्समाना न कथेन्तीति।
61. Navame kiṃpurisāti kinnarā. Mānusiṃ vācaṃ na bhāsantīti manussakathaṃ na kathenti. Dhammāsokassa kira ekaṃ kinnaraṃ ānetvā dassesuṃ. So ‘‘kathāpetha na’’nti āha. Kinnaro kathetuṃ na icchati. Eko puriso ‘‘ahametaṃ kathāpessāmī’’ti heṭṭhāpāsādaṃ otāretvā dve khāṇuke koṭṭetvā ukkhaliṃ āropesi. Sā ubhatopassehi patati. Taṃ disvā kinnaro ‘‘kiṃ aññaṃ ekaṃ khāṇukaṃ koṭṭetuṃ na vaṭṭatī’’ti ettakameva āha. Puna aparabhāge dve kinnare ānetvā dassesuṃ. Rājā ‘‘kathāpetha ne’’ti āha. Te kathetuṃ na icchiṃsu. Eko puriso ‘‘ahamete kathāpessāmī’’ti te gahetvā antarāpaṇaṃ agamāsi. Tattheko ambapakkañca macche ca addasa, eko kabiṭṭhaphalañca ambilikāphalañca. Tattha purimo ‘‘mahāvisaṃ manussā khādanti, kathaṃ te kilāsino na hontī’’ti āha. Itaro ‘‘kathaṃ ime etaṃ nissāya kuṭṭhino na hontī’’ti āha. Evaṃ mānusiṃ vācaṃ kathetuṃ sakkontāpi dve atthe sampassamānā na kathentīti.
६२. दसमे अप्पटिवानोति अनुकण्ठितो अपच्चोसक्कितो।
62. Dasame appaṭivānoti anukaṇṭhito apaccosakkito.
६३. एकादसमे असन्तसन्निवासन्ति असप्पुरिसानं सन्निवासं। न वदेय्याति ओवादेन वा अनुसासनिया वा न वदेय्य, मा वदतूति अत्थो। थेरम्पाहं न वदेय्यन्ति अहम्पि थेरं भिक्खुं ओवादानुसासनिवसेन न वदेय्यं। अहितानुकम्पीति अहितं इच्छमानो। नो हितानुकम्पीति हितं अनिच्छमानो। नोति नं वदेय्यन्ति ‘‘अहं तव वचनं न करिस्स’’न्ति नं वदेय्यं। विहेठेय्यन्ति वचनस्स अकरणेन विहेठेय्यं। पस्सम्पिस्स नप्पटिकरेय्यन्ति पस्सन्तोपि जानन्तोपि अहं तस्स वचनं न करेय्यं। इमिना उपायेन सब्बत्थ अत्थो वेदितब्बो। सुक्कपक्खे पन साधूति नं वदेय्यन्ति ‘‘साधु भद्दकं सुकथितं तया’’ति तस्स कथं अभिनन्दन्तो नं वदेय्यन्ति अत्थो।
63. Ekādasame asantasannivāsanti asappurisānaṃ sannivāsaṃ. Na vadeyyāti ovādena vā anusāsaniyā vā na vadeyya, mā vadatūti attho. Therampāhaṃ na vadeyyanti ahampi theraṃ bhikkhuṃ ovādānusāsanivasena na vadeyyaṃ. Ahitānukampīti ahitaṃ icchamāno. No hitānukampīti hitaṃ anicchamāno. Noti naṃ vadeyyanti ‘‘ahaṃ tava vacanaṃ na karissa’’nti naṃ vadeyyaṃ. Viheṭheyyanti vacanassa akaraṇena viheṭheyyaṃ. Passampissanappaṭikareyyanti passantopi jānantopi ahaṃ tassa vacanaṃ na kareyyaṃ. Iminā upāyena sabbattha attho veditabbo. Sukkapakkhe pana sādhūti naṃ vadeyyanti ‘‘sādhu bhaddakaṃ sukathitaṃ tayā’’ti tassa kathaṃ abhinandanto naṃ vadeyyanti attho.
६४. द्वादसमे उभतो वचीसंसारोति द्वीसुपि पक्खेसु अञ्ञमञ्ञं अक्कोसनपच्चक्कोसनवसेन संसरमाना वाचा वचीसंसारो। दिट्ठिपळासोति दिट्ठिं निस्साय उप्पज्जनको युगग्गाहलक्खणो पळासो दिट्ठिपळासो नाम। चेतसो आघातोति कोपो। सो हि चित्तं आघातेन्तो उप्पज्जति। अप्पच्चयोति अतुट्ठाकारो, दोमनस्सन्ति अत्थो। अनभिरद्धीति कोपोयेव। सो हि अनभिराधनवसेन अनभिरद्धीति वुच्चति। अज्झत्तं अवूपसन्तं होतीति सब्बम्पेतं नियकज्झत्तसङ्खाते अत्तनो चित्ते च सद्धिविहारिकअन्तेवासिकसङ्खाताय अत्तनो परिसाय च अवूपसन्तं होति। तस्मेतन्ति तस्मिं एतं। सेसं वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
64. Dvādasame ubhato vacīsaṃsāroti dvīsupi pakkhesu aññamaññaṃ akkosanapaccakkosanavasena saṃsaramānā vācā vacīsaṃsāro. Diṭṭhipaḷāsoti diṭṭhiṃ nissāya uppajjanako yugaggāhalakkhaṇo paḷāso diṭṭhipaḷāso nāma. Cetaso āghātoti kopo. So hi cittaṃ āghātento uppajjati. Appaccayoti atuṭṭhākāro, domanassanti attho. Anabhiraddhīti kopoyeva. So hi anabhirādhanavasena anabhiraddhīti vuccati. Ajjhattaṃ avūpasantaṃ hotīti sabbampetaṃ niyakajjhattasaṅkhāte attano citte ca saddhivihārikaantevāsikasaṅkhātāya attano parisāya ca avūpasantaṃ hoti. Tasmetanti tasmiṃ etaṃ. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbanti.
पुग्गलवग्गो पठमो।
Puggalavaggo paṭhamo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / (६) १. पुग्गलवग्गो • (6) 1. Puggalavaggo
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / (६) १. पुग्गलवग्गवण्णना • (6) 1. Puggalavaggavaṇṇanā
