| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
បុញ្ញកិរិយវត្ថាទិកថា
Puññakiriyavatthādikathā
តានិ សព្ពានិបិ ទសហិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូហិ ទីបេតព្ពានិ។ កថំ? ទានមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ, សីលមយំ… ភាវនាមយំ… អបចិតិសហគតំ… វេយ្យាវច្ចសហគតំ… បត្តានុប្បទានំ… អព្ភនុមោទនំ… ទេសនាមយំ… សវនមយំ… ទិដ្ឋិជុកម្មំ បុញ្ញកិរិយវត្ថូតិ ឥមានិ ទស បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ នាម។ តត្ថ ទានមេវ ទានមយំ។ បុញ្ញកិរិយា ច សា តេសំ តេសំ អានិសំសានំ វត្ថុ ចាតិ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។
Tāni sabbānipi dasahi puññakiriyavatthūhi dīpetabbāni. Kathaṃ? Dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ… bhāvanāmayaṃ… apacitisahagataṃ… veyyāvaccasahagataṃ… pattānuppadānaṃ… abbhanumodanaṃ… desanāmayaṃ… savanamayaṃ… diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthūti imāni dasa puññakiriyavatthūni nāma. Tattha dānameva dānamayaṃ. Puññakiriyā ca sā tesaṃ tesaṃ ānisaṃsānaṃ vatthu cāti puññakiriyavatthu. Sesesupi eseva nayo.
តត្ថ ចីវរាទីសុ ចតូសុ បច្ចយេសុ, រូបាទីសុ វា ឆសុ អារម្មណេសុ, អន្នាទីសុ វា ទសសុ ទានវត្ថូសុ, តំ តំ ទេន្តស្ស តេសំ តេសំ ឧប្បាទនតោ បដ្ឋាយ បុព្ពភាគេ, បរិច្ចាគកាលេ, បច្ឆា សោមនស្សចិត្តេន អនុស្សរណកាលេ ចាតិ តីសុ កាលេសុ បវត្តា ចេតនា ‘ទានមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម។
Tattha cīvarādīsu catūsu paccayesu, rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu, annādīsu vā dasasu dānavatthūsu, taṃ taṃ dentassa tesaṃ tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge, pariccāgakāle, pacchā somanassacittena anussaraṇakāle cāti tīsu kālesu pavattā cetanā ‘dānamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
បញ្ចសីលំ អដ្ឋសីលំ ទសសីលំ សមាទិយន្តស្ស, ‘បព្ពជិស្សាមី’តិ វិហារំ គច្ឆន្តស្ស, បព្ពជន្តស្ស, ‘មនោរថំ មត្ថកំ បាបេត្វា បព្ពជិតោ វត’ម្ហិ, ‘សាធុ សាធូ’តិ អាវជ្ជេន្តស្ស, បាតិមោក្ខំ សំវរន្តស្ស, ចីវរាទយោ បច្ចយេ បច្ចវេក្ខន្តស្ស, អាបាថគតេសុ រូបាទីសុ ចក្ខុទ្វារាទីនិ សំវរន្តស្ស , អាជីវំ សោធេន្តស្ស ច បវត្តា ចេតនា ‘សីលមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម។
Pañcasīlaṃ aṭṭhasīlaṃ dasasīlaṃ samādiyantassa, ‘pabbajissāmī’ti vihāraṃ gacchantassa, pabbajantassa, ‘manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā pabbajito vata’mhi, ‘sādhu sādhū’ti āvajjentassa, pātimokkhaṃ saṃvarantassa, cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa, āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantassa , ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā ‘sīlamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
បដិសម្ភិទាយំ វុត្តេន វិបស្សនាមគ្គេន ចក្ខុំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ ភាវេន្តស្ស…បេ.… មនំ… រូបេ…បេ.… ធម្មេ… ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ.… មនោវិញ្ញាណំ,… ចក្ខុសម្ផស្សំ…បេ.… មនោសម្ផស្សំ, ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ…បេ.… មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ, …បេ.… រូបសញ្ញំ…បេ.… ជរាមរណំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ ភាវេន្តស្ស បវត្តា ចេតនា, អដ្ឋតិំសាយ វា អារម្មណេសុ អប្បនំ អប្បត្តា សព្ពាបិ ចេតនា ‘ភាវនាមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម។
Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa…pe… manaṃ… rūpe…pe… dhamme… cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ,… cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, …pe… rūpasaññaṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā, aṭṭhatiṃsāya vā ārammaṇesu appanaṃ appattā sabbāpi cetanā ‘bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
មហល្លកំ បន ទិស្វា បច្ចុគ្គមនបត្តចីវរបដិគ្គហណអភិវាទនមគ្គសម្បទានាទិវសេន ‘អបចិតិសហគតំ’ វេទិតព្ពំ។
Mahallakaṃ pana disvā paccuggamanapattacīvarapaṭiggahaṇaabhivādanamaggasampadānādivasena ‘apacitisahagataṃ’ veditabbaṃ.
វុឌ្ឍតរានំ វត្តប្បដិបត្តិករណវសេន គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋំ ភិក្ខុំ ទិស្វា បត្តំ គហេត្វា គាមេ ភិក្ខំ សមាទបេត្វា ឧបសំហរណវសេន, ‘គច្ឆ ភិក្ខូនំ បត្តំ អាហរា’តិ សុត្វា វេគេន គន្ត្វា បត្តាហរណាទិវសេន ច កាយវេយ្យាវដិកកាលេ ‘វេយ្យាវច្ចសហគតំ’ វេទិតព្ពំ។
Vuḍḍhatarānaṃ vattappaṭipattikaraṇavasena gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā pattaṃ gahetvā gāme bhikkhaṃ samādapetvā upasaṃharaṇavasena, ‘gaccha bhikkhūnaṃ pattaṃ āharā’ti sutvā vegena gantvā pattāharaṇādivasena ca kāyaveyyāvaṭikakāle ‘veyyāvaccasahagataṃ’ veditabbaṃ.
ទានំ ទត្វា គន្ធាទីហិ បូជំ កត្វា ‘អសុកស្ស នាម បត្តិ ហោតូ’តិ វា, ‘សព្ពសត្តានំ ហោតូ’តិ វា បត្តិំ ទទតោ ‘បត្តានុប្បទានំ’ វេទិតព្ពំ។ កិំ បនេវំ បត្តិំ ទទតោ បុញ្ញក្ខយោ ហោតីតិ? ន ហោតិ។ យថា បន ឯកំ ទីបំ ជាលេត្វា តតោ ទីបសហស្សំ ជាលេន្តស្ស បឋមទីបោ ខីណោតិ ន វត្តព្ពោ; បុរិមាលោកេន បន សទ្ធិំ បច្ឆិមាលោកោ ឯកតោ ហុត្វា អតិមហា ហោតិ។ ឯវមេវ បត្តិំ ទទតោ បរិហានិ នាម នត្ថិ។ វុឌ្ឍិយេវ បន ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។
Dānaṃ datvā gandhādīhi pūjaṃ katvā ‘asukassa nāma patti hotū’ti vā, ‘sabbasattānaṃ hotū’ti vā pattiṃ dadato ‘pattānuppadānaṃ’ veditabbaṃ. Kiṃ panevaṃ pattiṃ dadato puññakkhayo hotīti? Na hoti. Yathā pana ekaṃ dīpaṃ jāletvā tato dīpasahassaṃ jālentassa paṭhamadīpo khīṇoti na vattabbo; purimālokena pana saddhiṃ pacchimāloko ekato hutvā atimahā hoti. Evameva pattiṃ dadato parihāni nāma natthi. Vuḍḍhiyeva pana hotīti veditabbo.
បរេហិ ទិន្នាយ បត្តិយា វា អញ្ញាយ វា បុញ្ញកិរិយាយ ‘សាធុ សាធូ’តិ អនុមោទនវសេន ‘អព្ភនុមោទនំ’ វេទិតព្ពំ។
Parehi dinnāya pattiyā vā aññāya vā puññakiriyāya ‘sādhu sādhū’ti anumodanavasena ‘abbhanumodanaṃ’ veditabbaṃ.
ឯកោ ‘ឯវំ មំ ធម្មកថិកោតិ មំ ជានិស្សន្តី’តិ ឥច្ឆាយ ឋត្វា លាភគរុកោ ហុត្វា ទេសេតិ, តំ ន មហប្ផលំ។ ឯកោ អត្តនោ បគុណំ ធម្មំ អបច្ចាសីសមានោ វិមុត្តាយតនសីសេន បរេសំ ទេសេតិ, ឥទំ ‘ទេសនាមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម។
Eko ‘evaṃ maṃ dhammakathikoti maṃ jānissantī’ti icchāya ṭhatvā lābhagaruko hutvā deseti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko attano paguṇaṃ dhammaṃ apaccāsīsamāno vimuttāyatanasīsena paresaṃ deseti, idaṃ ‘desanāmayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
ឯកោ សុណន្តោ ‘ឥតិ មំ សទ្ធោតិ ជានិស្សន្តី’តិ សុណាតិ, តំ ន មហប្ផលំ។ ឯកោ ‘ឯវំ មេ មហប្ផលំ ភវិស្សតី’តិ ហិតផរណេន មុទុចិត្តេន ធម្មំ សុណាតិ, ឥទំ ‘សវនមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម។
Eko suṇanto ‘iti maṃ saddhoti jānissantī’ti suṇāti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko ‘evaṃ me mahapphalaṃ bhavissatī’ti hitapharaṇena muducittena dhammaṃ suṇāti, idaṃ ‘savanamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
ទិដ្ឋិំ ឧជុំ ករោន្តស្ស ‘ទិដ្ឋិជុកម្មំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម។ ទីឃភាណកា បនាហុ – ‘ទិដ្ឋិជុកម្មំ សព្ពេសំ និយមលក្ខណំ, យំកិញ្ចិ បុញ្ញំ ករោន្តស្ស ហិ ទិដ្ឋិយា ឧជុកភាវេនេវ មហប្ផលំ ហោតី’តិ។
Diṭṭhiṃ ujuṃ karontassa ‘diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthu’ nāma. Dīghabhāṇakā panāhu – ‘diṭṭhijukammaṃ sabbesaṃ niyamalakkhaṇaṃ, yaṃkiñci puññaṃ karontassa hi diṭṭhiyā ujukabhāveneva mahapphalaṃ hotī’ti.
ឯតេសុ បន បុញ្ញកិរិយវត្ថូសុ ទានមយំ តាវ ‘ទានំ ទស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, ទានំ ទទតោ ឧប្បជ្ជតិ, ‘ទិន្នំ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ។ ឯវំ បុព្ពចេតនំ មុញ្ចនចេតនំ អបរចេតនន្តិ តិស្សោបិ ចេតនា ឯកតោ កត្វា ‘ទានមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម ហោតិ។ សីលមយម្បិ ‘សីលំ បូរេស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, សីលបូរណកាលេ ឧប្បជ្ជតិ, ‘បូរិតំ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ។ តា សព្ពាបិ ឯកតោ កត្វា ‘សីលមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម ហោតិ…បេ.… ទិដ្ឋិជុកម្មម្បិ ‘ទិដ្ឋិំ ឧជុកំ ករិស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, ទិដ្ឋិំ ឧជុំ ករោន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, ‘ទិដ្ឋិ មេ ឧជុកា កតា’តិ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ។ តា សព្ពាបិ ឯកតោ កត្វា ‘ទិដ្ឋិជុកម្មំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ’ នាម ហោតិ។
Etesu pana puññakiriyavatthūsu dānamayaṃ tāva ‘dānaṃ dassāmī’ti cintentassa uppajjati, dānaṃ dadato uppajjati, ‘dinnaṃ me’ti paccavekkhantassa uppajjati. Evaṃ pubbacetanaṃ muñcanacetanaṃ aparacetananti tissopi cetanā ekato katvā ‘dānamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti. Sīlamayampi ‘sīlaṃ pūressāmī’ti cintentassa uppajjati, sīlapūraṇakāle uppajjati, ‘pūritaṃ me’ti paccavekkhantassa uppajjati. Tā sabbāpi ekato katvā ‘sīlamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti…pe… diṭṭhijukammampi ‘diṭṭhiṃ ujukaṃ karissāmī’ti cintentassa uppajjati, diṭṭhiṃ ujuṃ karontassa uppajjati, ‘diṭṭhi me ujukā katā’ti paccavekkhantassa uppajjati. Tā sabbāpi ekato katvā ‘diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti.
សុត្តេ បន តីណិយេវ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ អាគតានិ។ តេសុ ឥតរេសម្បិ សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ អបចិតិវេយ្យាវច្ចានិ ហិ សីលមយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ បត្តានុប្បទានអព្ភនុមោទនានិ ទានមយេ។ ទេសនាសវនទិដ្ឋិជុកម្មានិ ភាវនាមយេ។ យេ បន ‘ទិដ្ឋិជុកម្មំ សព្ពេសំ និយមលក្ខណ’ន្តិ វទន្តិ តេសំ តំ តីសុបិ សង្គហំ គច្ឆតិ។ ឯវមេតានិ សង្ខេបតោ តីណិ ហុត្វា វិត្ថារតោ ទស ហោន្តិ។
Sutte pana tīṇiyeva puññakiriyavatthūni āgatāni. Tesu itaresampi saṅgaho veditabbo. Apacitiveyyāvaccāni hi sīlamaye saṅgahaṃ gacchanti. Pattānuppadānaabbhanumodanāni dānamaye. Desanāsavanadiṭṭhijukammāni bhāvanāmaye. Ye pana ‘diṭṭhijukammaṃ sabbesaṃ niyamalakkhaṇa’nti vadanti tesaṃ taṃ tīsupi saṅgahaṃ gacchati. Evametāni saṅkhepato tīṇi hutvā vitthārato dasa honti.
តេសុ ‘ទានំ ទស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោ អដ្ឋន្នំ កាមាវចរកុសលចិត្តានំ អញ្ញតរេនេវ ចិន្តេតិ; ទទមានោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ទេតិ; ‘ទានំ មេ ទិន្ន’ន្តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘សីលំ បូរេស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ; សីលំ បូរេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បូរេតិ, ‘សីលំ មេ បូរិត’ន្តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘ភាវនំ ភាវេស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ; ភាវេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ភាវេតិ; ‘ភាវនា មេ ភាវិតា’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។
Tesu ‘dānaṃ dassāmī’ti cintento aṭṭhannaṃ kāmāvacarakusalacittānaṃ aññatareneva cinteti; dadamānopi tesaṃyeva aññatarena deti; ‘dānaṃ me dinna’nti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Sīlaṃ pūressāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; sīlaṃ pūrentopi tesaṃyeva aññatarena pūreti, ‘sīlaṃ me pūrita’nti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Bhāvanaṃ bhāvessāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; bhāventopi tesaṃyeva aññatarena bhāveti; ‘bhāvanā me bhāvitā’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati.
‘ជេដ្ឋាបចិតិកម្មំ ករិស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ, ករោន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ករោតិ, ‘កតំ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘កាយវេយ្យាវដិកកម្មំ ករិស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ, ករោន្តោបិ, ‘កតំ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘បត្តិំ ទស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ, ទទន្តោបិ, ‘ទិន្នំ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ, ‘បត្តិំ វា សេសកុសលំ វា អនុមោទិស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ; អនុមោទន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន អនុមោទតិ, ‘អនុមោទិតំ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘ធម្មំ ទេសេស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ, ទេសេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ទេសេតិ, ‘ទេសិតោ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘ធម្មំ សោស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ, សុណន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន សុណាតិ, ‘សុតោ មេ’តិ បច្ចវេក្ខន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។ ‘ទិដ្ឋិំ ឧជុកំ ករិស្សាមី’តិ ចិន្តេន្តោបិ តេសំយេវ អញ្ញតរេន ចិន្តេតិ, ឧជុំ ករោន្តោ បន ចតុន្នំ ញាណសម្បយុត្តានំ អញ្ញតរេន ករោតិ, ‘ទិដ្ឋិ មេ ឧជុកា កតា’តិ បច្ចវេក្ខន្តោ អដ្ឋន្នំ អញ្ញតរេន បច្ចវេក្ខតិ។
‘Jeṭṭhāpacitikammaṃ karissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, karontopi tesaṃyeva aññatarena karoti, ‘kataṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Kāyaveyyāvaṭikakammaṃ karissāmī’ti cintentopi, karontopi, ‘kataṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Pattiṃ dassāmī’ti cintentopi, dadantopi, ‘dinnaṃ me’ti paccavekkhantopi, ‘pattiṃ vā sesakusalaṃ vā anumodissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; anumodantopi tesaṃyeva aññatarena anumodati, ‘anumoditaṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Dhammaṃ desessāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, desentopi tesaṃyeva aññatarena deseti, ‘desito me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Dhammaṃ sossāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, suṇantopi tesaṃyeva aññatarena suṇāti, ‘suto me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Diṭṭhiṃ ujukaṃ karissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, ujuṃ karonto pana catunnaṃ ñāṇasampayuttānaṃ aññatarena karoti, ‘diṭṭhi me ujukā katā’ti paccavekkhanto aṭṭhannaṃ aññatarena paccavekkhati.
ឥមស្មិំ ឋានេ ចត្តារិ អនន្តានិ នាម គហិតានិ។ ចត្តារិ ហិ អនន្តានិ – អាកាសោ អនន្តោ, ចក្កវាឡានិ អនន្តានិ, សត្តនិកាយោ អនន្តោ, ពុទ្ធញ្ញាណំ អនន្តំ។ អាកាសស្ស ហិ បុរត្ថិមាយ ទិសាយ វា បច្ឆិមុត្តរទក្ខិណាសុ វា ឯត្តកានិ វា យោជនសតានិ ឯត្តកានិ វា យោជនសហស្សានីតិ បរិច្ឆេទោ នត្ថិ។ សិនេរុមត្តម្បិ អយោកូដំ បថវិំ ទ្វិធា កត្វា ហេដ្ឋា ខិត្តំ ភស្សេថេវ, នោ បតិដ្ឋំ លភេថ, ឯវំ អាកាសំ អនន្តំ នាម។
Imasmiṃ ṭhāne cattāri anantāni nāma gahitāni. Cattāri hi anantāni – ākāso ananto, cakkavāḷāni anantāni, sattanikāyo ananto, buddhaññāṇaṃ anantaṃ. Ākāsassa hi puratthimāya disāya vā pacchimuttaradakkhiṇāsu vā ettakāni vā yojanasatāni ettakāni vā yojanasahassānīti paricchedo natthi. Sinerumattampi ayokūṭaṃ pathaviṃ dvidhā katvā heṭṭhā khittaṃ bhassetheva, no patiṭṭhaṃ labhetha, evaṃ ākāsaṃ anantaṃ nāma.
ចក្កវាឡានម្បិ សតេហិ វា សហស្សេហិ វា បរិច្ឆេទោ នត្ថិ។ សចេបិ ហិ អកនិដ្ឋភវនេ និព្ពត្តា, ទឡ្ហថាមធនុគ្គហស្ស លហុកេន សរេន តិរិយំ តាលច្ឆាយំ អតិក្កមនមត្តេន កាលេន ចក្កវាឡសតសហស្សំ អតិក្កមនសមត្ថេន ជវេន សមន្នាគតា ចត្តារោ មហាព្រហ្មានោ ‘ចក្កវាឡបរិយន្តំ បស្សិស្សាមា’តិ តេន ជវេន ធាវេយ្យុំ, ចក្កវាឡបរិយន្តំ អទិស្វាវ បរិនិព្ពាយេយ្យុំ, ឯវំ ចក្កវាឡានិ អនន្តានិ នាម។
Cakkavāḷānampi satehi vā sahassehi vā paricchedo natthi. Sacepi hi akaniṭṭhabhavane nibbattā, daḷhathāmadhanuggahassa lahukena sarena tiriyaṃ tālacchāyaṃ atikkamanamattena kālena cakkavāḷasatasahassaṃ atikkamanasamatthena javena samannāgatā cattāro mahābrahmāno ‘cakkavāḷapariyantaṃ passissāmā’ti tena javena dhāveyyuṃ, cakkavāḷapariyantaṃ adisvāva parinibbāyeyyuṃ, evaṃ cakkavāḷāni anantāni nāma.
ឯត្តកេសុ បន ចក្កវាឡេសុ ឧទកដ្ឋកថលដ្ឋកសត្តានំ បមាណំ នត្ថិ។ ឯវំ សត្តនិកាយោ អនន្តោ នាម។ តតោបិ ពុទ្ធញាណំ អនន្តមេវ។
Ettakesu pana cakkavāḷesu udakaṭṭhakathalaṭṭhakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Evaṃ sattanikāyo ananto nāma. Tatopi buddhañāṇaṃ anantameva.
ឯវំ អបរិមាណេសុ ចក្កវាឡេសុ អបរិមាណានំ សត្តានំ កាមាវចរសោមនស្សសហគតញាណសម្បយុត្តអសង្ខារិកកុសលចិត្តានិ ឯកស្ស ពហូនិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ពហូនម្បិ ពហូនិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ តានិ សព្ពានិបិ កាមាវចរដ្ឋេន សោមនស្សសហគតដ្ឋេន ញាណសម្បយុត្តដ្ឋេន អសង្ខារិកដ្ឋេន ឯកត្តំ គច្ឆន្តិ។ ឯកមេវ សោមនស្សសហគតំ តិហេតុកំ អសង្ខារិកំ មហាចិត្តំ ហោតិ។ តថា សសង្ខារិកំ មហាចិត្តំ…បេ.… តថា ឧបេក្ខាសហគតំ ញាណវិប្បយុត្តំ ទ្វិហេតុកំ សសង្ខារិកចិត្តន្តិ។ ឯវំ សព្ពានិបិ អបរិមាណេសុ ចក្កវាឡេសុ អបរិមាណានំ សត្តានំ ឧប្បជ្ជមានានិ កាមាវចរកុសលចិត្តានិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ មហាតុលាយ តុលយមានោ វិយ, តុម្ពេ បក្ខិបិត្វា មិនមានោ វិយ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា ‘អដ្ឋេវេតានី’តិ សរិក្ខដ្ឋេន អដ្ឋេវ កោដ្ឋាសេ កត្វា ទស្សេសិ។
Evaṃ aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ kāmāvacarasomanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikakusalacittāni ekassa bahūni uppajjanti. Bahūnampi bahūni uppajjanti. Tāni sabbānipi kāmāvacaraṭṭhena somanassasahagataṭṭhena ñāṇasampayuttaṭṭhena asaṅkhārikaṭṭhena ekattaṃ gacchanti. Ekameva somanassasahagataṃ tihetukaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittaṃ hoti. Tathā sasaṅkhārikaṃ mahācittaṃ…pe… tathā upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ dvihetukaṃ sasaṅkhārikacittanti. Evaṃ sabbānipi aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uppajjamānāni kāmāvacarakusalacittāni sammāsambuddho mahātulāya tulayamāno viya, tumbe pakkhipitvā minamāno viya, sabbaññutaññāṇena paricchinditvā ‘aṭṭhevetānī’ti sarikkhaṭṭhena aṭṭheva koṭṭhāse katvā dassesi.
បុន ឥមស្មិំ ឋានេ ឆព្ពិធេន បុញ្ញាយូហនំ នាម គហិតំ។ បុញ្ញញ្ហិ អត្ថិ សយំការំ អត្ថិ បរំការំ, អត្ថិ សាហត្ថិកំ អត្ថិ អាណត្តិកំ, អត្ថិ សម្បជានកតំ អត្ថិ អសម្បជានកតន្តិ។
Puna imasmiṃ ṭhāne chabbidhena puññāyūhanaṃ nāma gahitaṃ. Puññañhi atthi sayaṃkāraṃ atthi paraṃkāraṃ, atthi sāhatthikaṃ atthi āṇattikaṃ, atthi sampajānakataṃ atthi asampajānakatanti.
តត្ថ អត្តនោ ធម្មតាយ កតំ ‘សយំការំ’ នាម។ បរំ ករោន្តំ ទិស្វា កតំ ‘បរំការំ’ នាម។ សហត្ថេន កតំ ‘សាហត្ថិកំ’ នាម។ អាណាបេត្វា ការិតំ ‘អាណត្តិកំ’ នាម។ កម្មញ្ច ផលញ្ច សទ្ទហិត្វា កតំ ‘សម្បជានកតំ’ នាម។ កម្មម្បិ ផលម្បិ អជានិត្វា កតំ ‘អសម្បជានកតំ’ នាម។ តេសុ សយំការំ ករោន្តោបិ ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ កុសលចិត្តានំ អញ្ញតរេនេវ ករោតិ។ បរំការំ ករោន្តោបិ, សហត្ថេន ករោន្តោបិ, អាណាបេត្វា ករោន្តោបិ ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ កុសលចិត្តានំ អញ្ញតរេនេវ ករោតិ។ សម្បជានករណំ បន ចតូហិ ញាណសម្បយុត្តេហិ ហោតិ។ អសម្បជានករណំ ចតូហិ ញាណវិប្បយុត្តេហិ។
Tattha attano dhammatāya kataṃ ‘sayaṃkāraṃ’ nāma. Paraṃ karontaṃ disvā kataṃ ‘paraṃkāraṃ’ nāma. Sahatthena kataṃ ‘sāhatthikaṃ’ nāma. Āṇāpetvā kāritaṃ ‘āṇattikaṃ’ nāma. Kammañca phalañca saddahitvā kataṃ ‘sampajānakataṃ’ nāma. Kammampi phalampi ajānitvā kataṃ ‘asampajānakataṃ’ nāma. Tesu sayaṃkāraṃ karontopi imesaṃ aṭṭhannaṃ kusalacittānaṃ aññatareneva karoti. Paraṃkāraṃ karontopi, sahatthena karontopi, āṇāpetvā karontopi imesaṃ aṭṭhannaṃ kusalacittānaṃ aññatareneva karoti. Sampajānakaraṇaṃ pana catūhi ñāṇasampayuttehi hoti. Asampajānakaraṇaṃ catūhi ñāṇavippayuttehi.
អបរាបិ ឥមស្មិំ ឋានេ ចតស្សោ ទក្ខិណាវិសុទ្ធិយោ គហិតា – បច្ចយានំ ធម្មិកតា, ចេតនាមហត្តំ, វត្ថុសម្បត្តិ, គុណាតិរេកតាតិ។ តត្ថ ធម្មេន សមេន ឧប្បន្នា បច្ចយា ‘ធម្មិកា’ នាម។ សទ្ទហិត្វា ឱកប្បេត្វា ទទតោ បន ‘ចេតនាមហត្តំ’ នាម ហោតិ។ ខីណាសវភាវោ ‘វត្ថុសម្បត្តិ’ នាម។ ខីណាសវស្សេវ និរោធា វុដ្ឋិតភាវោ ‘គុណាតិរេកតា’ នាម។ ឥមានិ ចត្តារិ សមោធានេត្វា ទាតុំ សក្កោន្តស្ស កាមាវចរំ កុសលំ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ វិបាកំ ទេតិ។ បុណ្ណកសេដ្ឋិកាកវលិយសុមនមាលាការាទីនំ (ធ. ប. អដ្ឋ. ២.២២៥ បុណ្ណទាសីវត្ថុ) (ធ. ប. អដ្ឋ. ១.៦៧ សុមនមាលាការវត្ថុ) វិយ។
Aparāpi imasmiṃ ṭhāne catasso dakkhiṇāvisuddhiyo gahitā – paccayānaṃ dhammikatā, cetanāmahattaṃ, vatthusampatti, guṇātirekatāti. Tattha dhammena samena uppannā paccayā ‘dhammikā’ nāma. Saddahitvā okappetvā dadato pana ‘cetanāmahattaṃ’ nāma hoti. Khīṇāsavabhāvo ‘vatthusampatti’ nāma. Khīṇāsavasseva nirodhā vuṭṭhitabhāvo ‘guṇātirekatā’ nāma. Imāni cattāri samodhānetvā dātuṃ sakkontassa kāmāvacaraṃ kusalaṃ imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ deti. Puṇṇakaseṭṭhikākavaliyasumanamālākārādīnaṃ (dha. pa. aṭṭha. 2.225 puṇṇadāsīvatthu) (dha. pa. aṭṭha. 1.67 sumanamālākāravatthu) viya.
សង្ខេបតោ បនេតំ សព្ពម្បិ កាមាវចរកុសលចិត្តំ ‘ចិត្ត’ន្តិ ករិត្វា ចិត្តវិចិត្តដ្ឋេន ឯកមេវ ហោតិ។ វេទនាវសេន សោមនស្សសហគតំ ឧបេក្ខាសហគតន្តិ ទុវិធំ ហោតិ។ ញាណវិភត្តិទេសនាវសេន ចតុព្ពិធំ ហោតិ។ សោមនស្សសហគតំ ញាណសម្បយុត្តំ អសង្ខារិកំ មហាចិត្តញ្ហិ ឧបេក្ខាសហគតំ ញាណសម្បយុត្តំ អសង្ខារិកំ មហាចិត្តញ្ច ញាណសម្បយុត្តដ្ឋេន អសង្ខារិកដ្ឋេន ច ឯកមេវ ហោតិ។ តថា ញាណសម្បយុត្តំ សសង្ខារិកំ, ញាណវិប្បយុត្តំ អសង្ខារិកំ, ញាណវិប្បយុត្តំ សសង្ខារិកញ្ចាតិ។ ឯវំ ញាណវិភត្តិទេសនាវសេន ចតុព្ពិធេ បនេតស្មិំ អសង្ខារសសង្ខារវិភត្តិតោ ចត្តារិ អសង្ខារិកានិ ចត្តារិ សសង្ខារិកានីតិ អដ្ឋេវ កុសលចិត្តានិ ហោន្តិ។ តានិ យាថាវតោ ញត្វា ភគវា សព្ពញ្ញូ គណីវរោ មុនិសេដ្ឋោ អាចិក្ខតិ ទេសេតិ បញ្ញបេតិ បដ្ឋបេតិ វិវរតិ វិភជតិ ឧត្តានីករោតីតិ។
Saṅkhepato panetaṃ sabbampi kāmāvacarakusalacittaṃ ‘citta’nti karitvā cittavicittaṭṭhena ekameva hoti. Vedanāvasena somanassasahagataṃ upekkhāsahagatanti duvidhaṃ hoti. Ñāṇavibhattidesanāvasena catubbidhaṃ hoti. Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittañhi upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittañca ñāṇasampayuttaṭṭhena asaṅkhārikaṭṭhena ca ekameva hoti. Tathā ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ, ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ, ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikañcāti. Evaṃ ñāṇavibhattidesanāvasena catubbidhe panetasmiṃ asaṅkhārasasaṅkhāravibhattito cattāri asaṅkhārikāni cattāri sasaṅkhārikānīti aṭṭheva kusalacittāni honti. Tāni yāthāvato ñatvā bhagavā sabbaññū gaṇīvaro muniseṭṭho ācikkhati deseti paññapeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkarotīti.
អដ្ឋសាលិនិយា ធម្មសង្គហដ្ឋកថាយ
Aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya
កាមាវចរកុសលនិទ្ទេសោ សមត្តោ។
Kāmāvacarakusalaniddeso samatto.
