| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථාදිකථා
Puññakiriyavatthādikathā
තානි සබ්‌බානිපි දසහි පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූහි දීපෙතබ්‌බානි. කථං? දානමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු, සීලමයං… භාවනාමයං… අපචිතිසහගතං… වෙය්‍යාවච්‌චසහගතං… පත්‌තානුප්‌පදානං… අබ්‌භනුමොදනං… දෙසනාමයං… සවනමයං… දිට්‌ඨිජුකම්‌මං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූති ඉමානි දස පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූනි නාම. තත්‌ථ දානමෙව දානමයං. පුඤ්‌ඤකිරියා ච සා තෙසං තෙසං ආනිසංසානං වත්‌ථු චාති පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු. සෙසෙසුපි එසෙව නයො.
Tāni sabbānipi dasahi puññakiriyavatthūhi dīpetabbāni. Kathaṃ? Dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ… bhāvanāmayaṃ… apacitisahagataṃ… veyyāvaccasahagataṃ… pattānuppadānaṃ… abbhanumodanaṃ… desanāmayaṃ… savanamayaṃ… diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthūti imāni dasa puññakiriyavatthūni nāma. Tattha dānameva dānamayaṃ. Puññakiriyā ca sā tesaṃ tesaṃ ānisaṃsānaṃ vatthu cāti puññakiriyavatthu. Sesesupi eseva nayo.
තත්‌ථ චීවරාදීසු චතූසු පච්‌චයෙසු, රූපාදීසු වා ඡසු ආරම්‌මණෙසු, අන්‌නාදීසු වා දසසු දානවත්‌ථූසු, තං තං දෙන්‌තස්‌ස තෙසං තෙසං උප්‌පාදනතො පට්‌ඨාය පුබ්‌බභාගෙ, පරිච්‌චාගකාලෙ, පච්‌ඡා සොමනස්‌සචිත්‌තෙන අනුස්‌සරණකාලෙ චාති තීසු කාලෙසු පවත්‌තා චෙතනා ‘දානමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම.
Tattha cīvarādīsu catūsu paccayesu, rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu, annādīsu vā dasasu dānavatthūsu, taṃ taṃ dentassa tesaṃ tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge, pariccāgakāle, pacchā somanassacittena anussaraṇakāle cāti tīsu kālesu pavattā cetanā ‘dānamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
පඤ්‌චසීලං අට්‌ඨසීලං දසසීලං සමාදියන්‌තස්‌ස, ‘පබ්‌බජිස්‌සාමී’ති විහාරං ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස, පබ්‌බජන්‌තස්‌ස, ‘මනොරථං මත්‌ථකං පාපෙත්‌වා පබ්‌බජිතො වත’ම්‌හි, ‘සාධු සාධූ’ති ආවජ්‌ජෙන්‌තස්‌ස, පාතිමොක්‌ඛං සංවරන්‌තස්‌ස, චීවරාදයො පච්‌චයෙ පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස, ආපාථගතෙසු රූපාදීසු චක්‌ඛුද්‌වාරාදීනි සංවරන්‌තස්‌ස , ආජීවං සොධෙන්‌තස්‌ස ච පවත්‌තා චෙතනා ‘සීලමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම.
Pañcasīlaṃ aṭṭhasīlaṃ dasasīlaṃ samādiyantassa, ‘pabbajissāmī’ti vihāraṃ gacchantassa, pabbajantassa, ‘manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā pabbajito vata’mhi, ‘sādhu sādhū’ti āvajjentassa, pātimokkhaṃ saṃvarantassa, cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa, āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantassa , ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā ‘sīlamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
පටිසම්‌භිදායං වුත්‌තෙන විපස්‌සනාමග්‌ගෙන චක්‌ඛුං අනිච්‌චතො දුක්‌ඛතො අනත්‌තතො භාවෙන්‌තස්‌ස…පෙ.… මනං… රූපෙ…පෙ.… ධම්‌මෙ… චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං…පෙ.… මනොවිඤ්‌ඤාණං,… චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සං…පෙ.… මනොසම්‌ඵස්‌සං, චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජං වෙදනං…පෙ.… මනොසම්‌ඵස්‌සජං වෙදනං, …පෙ.… රූපසඤ්‌ඤං…පෙ.… ජරාමරණං අනිච්‌චතො දුක්‌ඛතො අනත්‌තතො භාවෙන්‌තස්‌ස පවත්‌තා චෙතනා, අට්‌ඨතිංසාය වා ආරම්‌මණෙසු අප්‌පනං අප්‌පත්‌තා සබ්‌බාපි චෙතනා ‘භාවනාමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම.
Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa…pe… manaṃ… rūpe…pe… dhamme… cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ,… cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, …pe… rūpasaññaṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā, aṭṭhatiṃsāya vā ārammaṇesu appanaṃ appattā sabbāpi cetanā ‘bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
මහල්‌ලකං පන දිස්‌වා පච්‌චුග්‌ගමනපත්‌තචීවරපටිග්‌ගහණඅභිවාදනමග්‌ගසම්‌පදානාදිවසෙන ‘අපචිතිසහගතං’ වෙදිතබ්‌බං.
Mahallakaṃ pana disvā paccuggamanapattacīvarapaṭiggahaṇaabhivādanamaggasampadānādivasena ‘apacitisahagataṃ’ veditabbaṃ.
වුඩ්‌ඪතරානං වත්‌තප්‌පටිපත්‌තිකරණවසෙන ගාමං පිණ්‌ඩාය පවිට්‌ඨං භික්‌ඛුං දිස්‌වා පත්‌තං ගහෙත්‌වා ගාමෙ භික්‌ඛං සමාදපෙත්‌වා උපසංහරණවසෙන, ‘ගච්‌ඡ භික්‌ඛූනං පත්‌තං ආහරා’ති සුත්‌වා වෙගෙන ගන්‌ත්‌වා පත්‌තාහරණාදිවසෙන ච කායවෙය්‍යාවටිකකාලෙ ‘වෙය්‍යාවච්‌චසහගතං’ වෙදිතබ්‌බං.
Vuḍḍhatarānaṃ vattappaṭipattikaraṇavasena gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā pattaṃ gahetvā gāme bhikkhaṃ samādapetvā upasaṃharaṇavasena, ‘gaccha bhikkhūnaṃ pattaṃ āharā’ti sutvā vegena gantvā pattāharaṇādivasena ca kāyaveyyāvaṭikakāle ‘veyyāvaccasahagataṃ’ veditabbaṃ.
දානං දත්‌වා ගන්‌ධාදීහි පූජං කත්‌වා ‘අසුකස්‌ස නාම පත්‌ති හොතූ’ති වා, ‘සබ්‌බසත්‌තානං හොතූ’ති වා පත්‌තිං දදතො ‘පත්‌තානුප්‌පදානං’ වෙදිතබ්‌බං. කිං පනෙවං පත්‌තිං දදතො පුඤ්‌ඤක්‌ඛයො හොතීති? න හොති. යථා පන එකං දීපං ජාලෙත්‌වා තතො දීපසහස්‌සං ජාලෙන්‌තස්‌ස පඨමදීපො ඛීණොති න වත්‌තබ්‌බො; පුරිමාලොකෙන පන සද්‌ධිං පච්‌ඡිමාලොකො එකතො හුත්‌වා අතිමහා හොති. එවමෙව පත්‌තිං දදතො පරිහානි නාම නත්‌ථි. වුඩ්‌ඪියෙව පන හොතීති වෙදිතබ්‌බො.
Dānaṃ datvā gandhādīhi pūjaṃ katvā ‘asukassa nāma patti hotū’ti vā, ‘sabbasattānaṃ hotū’ti vā pattiṃ dadato ‘pattānuppadānaṃ’ veditabbaṃ. Kiṃ panevaṃ pattiṃ dadato puññakkhayo hotīti? Na hoti. Yathā pana ekaṃ dīpaṃ jāletvā tato dīpasahassaṃ jālentassa paṭhamadīpo khīṇoti na vattabbo; purimālokena pana saddhiṃ pacchimāloko ekato hutvā atimahā hoti. Evameva pattiṃ dadato parihāni nāma natthi. Vuḍḍhiyeva pana hotīti veditabbo.
පරෙහි දින්‌නාය පත්‌තියා වා අඤ්‌ඤාය වා පුඤ්‌ඤකිරියාය ‘සාධු සාධූ’ති අනුමොදනවසෙන ‘අබ්‌භනුමොදනං’ වෙදිතබ්‌බං.
Parehi dinnāya pattiyā vā aññāya vā puññakiriyāya ‘sādhu sādhū’ti anumodanavasena ‘abbhanumodanaṃ’ veditabbaṃ.
එකො ‘එවං මං ධම්‌මකථිකොති මං ජානිස්‌සන්‌තී’ති ඉච්‌ඡාය ඨත්‌වා ලාභගරුකො හුත්‌වා දෙසෙති, තං න මහප්‌ඵලං. එකො අත්‌තනො පගුණං ධම්‌මං අපච්‌චාසීසමානො විමුත්‌තායතනසීසෙන පරෙසං දෙසෙති, ඉදං ‘දෙසනාමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම.
Eko ‘evaṃ maṃ dhammakathikoti maṃ jānissantī’ti icchāya ṭhatvā lābhagaruko hutvā deseti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko attano paguṇaṃ dhammaṃ apaccāsīsamāno vimuttāyatanasīsena paresaṃ deseti, idaṃ ‘desanāmayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
එකො සුණන්‌තො ‘ඉති මං සද්‌ධොති ජානිස්‌සන්‌තී’ති සුණාති, තං න මහප්‌ඵලං. එකො ‘එවං මෙ මහප්‌ඵලං භවිස්‌සතී’ති හිතඵරණෙන මුදුචිත්‌තෙන ධම්‌මං සුණාති, ඉදං ‘සවනමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම.
Eko suṇanto ‘iti maṃ saddhoti jānissantī’ti suṇāti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko ‘evaṃ me mahapphalaṃ bhavissatī’ti hitapharaṇena muducittena dhammaṃ suṇāti, idaṃ ‘savanamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
දිට්‌ඨිං උජුං කරොන්‌තස්‌ස ‘දිට්‌ඨිජුකම්‌මං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම. දීඝභාණකා පනාහු – ‘දිට්‌ඨිජුකම්‌මං සබ්‌බෙසං නියමලක්‌ඛණං, යංකිඤ්‌චි පුඤ්‌ඤං කරොන්‌තස්‌ස හි දිට්‌ඨියා උජුකභාවෙනෙව මහප්‌ඵලං හොතී’ති.
Diṭṭhiṃ ujuṃ karontassa ‘diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthu’ nāma. Dīghabhāṇakā panāhu – ‘diṭṭhijukammaṃ sabbesaṃ niyamalakkhaṇaṃ, yaṃkiñci puññaṃ karontassa hi diṭṭhiyā ujukabhāveneva mahapphalaṃ hotī’ti.
එතෙසු පන පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූසු දානමයං තාව ‘දානං දස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති, දානං දදතො උප්‌පජ්‌ජති, ‘දින්‌නං මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති. එවං පුබ්‌බචෙතනං මුඤ්‌චනචෙතනං අපරචෙතනන්‌ති තිස්‌සොපි චෙතනා එකතො කත්‌වා ‘දානමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම හොති. සීලමයම්‌පි ‘සීලං පූරෙස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති, සීලපූරණකාලෙ උප්‌පජ්‌ජති, ‘පූරිතං මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති. තා සබ්‌බාපි එකතො කත්‌වා ‘සීලමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම හොති…පෙ.… දිට්‌ඨිජුකම්‌මම්‌පි ‘දිට්‌ඨිං උජුකං කරිස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති, දිට්‌ඨිං උජුං කරොන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති, ‘දිට්‌ඨි මෙ උජුකා කතා’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජති. තා සබ්‌බාපි එකතො කත්‌වා ‘දිට්‌ඨිජුකම්‌මං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු’ නාම හොති.
Etesu pana puññakiriyavatthūsu dānamayaṃ tāva ‘dānaṃ dassāmī’ti cintentassa uppajjati, dānaṃ dadato uppajjati, ‘dinnaṃ me’ti paccavekkhantassa uppajjati. Evaṃ pubbacetanaṃ muñcanacetanaṃ aparacetananti tissopi cetanā ekato katvā ‘dānamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti. Sīlamayampi ‘sīlaṃ pūressāmī’ti cintentassa uppajjati, sīlapūraṇakāle uppajjati, ‘pūritaṃ me’ti paccavekkhantassa uppajjati. Tā sabbāpi ekato katvā ‘sīlamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti…pe… diṭṭhijukammampi ‘diṭṭhiṃ ujukaṃ karissāmī’ti cintentassa uppajjati, diṭṭhiṃ ujuṃ karontassa uppajjati, ‘diṭṭhi me ujukā katā’ti paccavekkhantassa uppajjati. Tā sabbāpi ekato katvā ‘diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti.
සුත්‌තෙ පන තීණියෙව පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූනි ආගතානි. තෙසු ඉතරෙසම්‌පි සඞ්‌ගහො වෙදිතබ්‌බො. අපචිතිවෙය්‍යාවච්‌චානි හි සීලමයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. පත්‌තානුප්‌පදානඅබ්‌භනුමොදනානි දානමයෙ. දෙසනාසවනදිට්‌ඨිජුකම්‌මානි භාවනාමයෙ. යෙ පන ‘දිට්‌ඨිජුකම්‌මං සබ්‌බෙසං නියමලක්‌ඛණ’න්‌ති වදන්‌ති තෙසං තං තීසුපි සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. එවමෙතානි සඞ්‌ඛෙපතො තීණි හුත්‌වා විත්‌ථාරතො දස හොන්‌ති.
Sutte pana tīṇiyeva puññakiriyavatthūni āgatāni. Tesu itaresampi saṅgaho veditabbo. Apacitiveyyāvaccāni hi sīlamaye saṅgahaṃ gacchanti. Pattānuppadānaabbhanumodanāni dānamaye. Desanāsavanadiṭṭhijukammāni bhāvanāmaye. Ye pana ‘diṭṭhijukammaṃ sabbesaṃ niyamalakkhaṇa’nti vadanti tesaṃ taṃ tīsupi saṅgahaṃ gacchati. Evametāni saṅkhepato tīṇi hutvā vitthārato dasa honti.
තෙසු ‘දානං දස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තො අට්‌ඨන්‌නං කාමාවචරකුසලචිත්‌තානං අඤ්‌ඤතරෙනෙව චින්‌තෙති; දදමානොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන දෙති; ‘දානං මෙ දින්‌න’න්‌ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘සීලං පූරෙස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති; සීලං පූරෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පූරෙති, ‘සීලං මෙ පූරිත’න්‌ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘භාවනං භාවෙස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති; භාවෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන භාවෙති; ‘භාවනා මෙ භාවිතා’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති.
Tesu ‘dānaṃ dassāmī’ti cintento aṭṭhannaṃ kāmāvacarakusalacittānaṃ aññatareneva cinteti; dadamānopi tesaṃyeva aññatarena deti; ‘dānaṃ me dinna’nti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Sīlaṃ pūressāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; sīlaṃ pūrentopi tesaṃyeva aññatarena pūreti, ‘sīlaṃ me pūrita’nti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Bhāvanaṃ bhāvessāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; bhāventopi tesaṃyeva aññatarena bhāveti; ‘bhāvanā me bhāvitā’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati.
‘ජෙට්‌ඨාපචිතිකම්‌මං කරිස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති, කරොන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන කරොති, ‘කතං මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘කායවෙය්‍යාවටිකකම්‌මං කරිස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි, කරොන්‌තොපි, ‘කතං මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘පත්‌තිං දස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි, දදන්‌තොපි, ‘දින්‌නං මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි, ‘පත්‌තිං වා සෙසකුසලං වා අනුමොදිස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති; අනුමොදන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන අනුමොදති, ‘අනුමොදිතං මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘ධම්‌මං දෙසෙස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති, දෙසෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන දෙසෙති, ‘දෙසිතො මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘ධම්‌මං සොස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති, සුණන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන සුණාති, ‘සුතො මෙ’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති. ‘දිට්‌ඨිං උජුකං කරිස්‌සාමී’ති චින්‌තෙන්‌තොපි තෙසංයෙව අඤ්‌ඤතරෙන චින්‌තෙති, උජුං කරොන්‌තො පන චතුන්‌නං ඤාණසම්‌පයුත්‌තානං අඤ්‌ඤතරෙන කරොති, ‘දිට්‌ඨි මෙ උජුකා කතා’ති පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො අට්‌ඨන්‌නං අඤ්‌ඤතරෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති.
‘Jeṭṭhāpacitikammaṃ karissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, karontopi tesaṃyeva aññatarena karoti, ‘kataṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Kāyaveyyāvaṭikakammaṃ karissāmī’ti cintentopi, karontopi, ‘kataṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Pattiṃ dassāmī’ti cintentopi, dadantopi, ‘dinnaṃ me’ti paccavekkhantopi, ‘pattiṃ vā sesakusalaṃ vā anumodissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; anumodantopi tesaṃyeva aññatarena anumodati, ‘anumoditaṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Dhammaṃ desessāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, desentopi tesaṃyeva aññatarena deseti, ‘desito me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Dhammaṃ sossāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, suṇantopi tesaṃyeva aññatarena suṇāti, ‘suto me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Diṭṭhiṃ ujukaṃ karissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, ujuṃ karonto pana catunnaṃ ñāṇasampayuttānaṃ aññatarena karoti, ‘diṭṭhi me ujukā katā’ti paccavekkhanto aṭṭhannaṃ aññatarena paccavekkhati.
ඉමස්‌මිං ඨානෙ චත්‌තාරි අනන්‌තානි නාම ගහිතානි. චත්‌තාරි හි අනන්‌තානි – ආකාසො අනන්‌තො, චක්‌කවාළානි අනන්‌තානි, සත්‌තනිකායො අනන්‌තො, බුද්‌ධඤ්‌ඤාණං අනන්‌තං. ආකාසස්‌ස හි පුරත්‌ථිමාය දිසාය වා පච්‌ඡිමුත්‌තරදක්‌ඛිණාසු වා එත්‌තකානි වා යොජනසතානි එත්‌තකානි වා යොජනසහස්‌සානීති පරිච්‌ඡෙදො නත්‌ථි. සිනෙරුමත්‌තම්‌පි අයොකූටං පථවිං ද්‌විධා කත්‌වා හෙට්‌ඨා ඛිත්‌තං භස්‌සෙථෙව, නො පතිට්‌ඨං ලභෙථ, එවං ආකාසං අනන්‌තං නාම.
Imasmiṃ ṭhāne cattāri anantāni nāma gahitāni. Cattāri hi anantāni – ākāso ananto, cakkavāḷāni anantāni, sattanikāyo ananto, buddhaññāṇaṃ anantaṃ. Ākāsassa hi puratthimāya disāya vā pacchimuttaradakkhiṇāsu vā ettakāni vā yojanasatāni ettakāni vā yojanasahassānīti paricchedo natthi. Sinerumattampi ayokūṭaṃ pathaviṃ dvidhā katvā heṭṭhā khittaṃ bhassetheva, no patiṭṭhaṃ labhetha, evaṃ ākāsaṃ anantaṃ nāma.
චක්‌කවාළානම්‌පි සතෙහි වා සහස්‌සෙහි වා පරිච්‌ඡෙදො නත්‌ථි. සචෙපි හි අකනිට්‌ඨභවනෙ නිබ්‌බත්‌තා, දළ්‌හථාමධනුග්‌ගහස්‌ස ලහුකෙන සරෙන තිරියං තාලච්‌ඡායං අතික්‌කමනමත්‌තෙන කාලෙන චක්‌කවාළසතසහස්‌සං අතික්‌කමනසමත්‌ථෙන ජවෙන සමන්‌නාගතා චත්‌තාරො මහාබ්‍රහ්‌මානො ‘චක්‌කවාළපරියන්‌තං පස්‌සිස්‌සාමා’ති තෙන ජවෙන ධාවෙය්‍යුං, චක්‌කවාළපරියන්‌තං අදිස්‌වාව පරිනිබ්‌බායෙය්‍යුං, එවං චක්‌කවාළානි අනන්‌තානි නාම.
Cakkavāḷānampi satehi vā sahassehi vā paricchedo natthi. Sacepi hi akaniṭṭhabhavane nibbattā, daḷhathāmadhanuggahassa lahukena sarena tiriyaṃ tālacchāyaṃ atikkamanamattena kālena cakkavāḷasatasahassaṃ atikkamanasamatthena javena samannāgatā cattāro mahābrahmāno ‘cakkavāḷapariyantaṃ passissāmā’ti tena javena dhāveyyuṃ, cakkavāḷapariyantaṃ adisvāva parinibbāyeyyuṃ, evaṃ cakkavāḷāni anantāni nāma.
එත්‌තකෙසු පන චක්‌කවාළෙසු උදකට්‌ඨකථලට්‌ඨකසත්‌තානං පමාණං නත්‌ථි. එවං සත්‌තනිකායො අනන්‌තො නාම. තතොපි බුද්‌ධඤාණං අනන්‌තමෙව.
Ettakesu pana cakkavāḷesu udakaṭṭhakathalaṭṭhakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Evaṃ sattanikāyo ananto nāma. Tatopi buddhañāṇaṃ anantameva.
එවං අපරිමාණෙසු චක්‌කවාළෙසු අපරිමාණානං සත්‌තානං කාමාවචරසොමනස්‌සසහගතඤාණසම්‌පයුත්‌තඅසඞ්‌ඛාරිකකුසලචිත්‌තානි එකස්‌ස බහූනි උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. බහූනම්‌පි බහූනි උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. තානි සබ්‌බානිපි කාමාවචරට්‌ඨෙන සොමනස්‌සසහගතට්‌ඨෙන ඤාණසම්‌පයුත්‌තට්‌ඨෙන අසඞ්‌ඛාරිකට්‌ඨෙන එකත්‌තං ගච්‌ඡන්‌ති. එකමෙව සොමනස්‌සසහගතං තිහෙතුකං අසඞ්‌ඛාරිකං මහාචිත්‌තං හොති. තථා සසඞ්‌ඛාරිකං මහාචිත්‌තං…පෙ.… තථා උපෙක්‌ඛාසහගතං ඤාණවිප්‌පයුත්‌තං ද්‌විහෙතුකං සසඞ්‌ඛාරිකචිත්‌තන්‌ති. එවං සබ්‌බානිපි අපරිමාණෙසු චක්‌කවාළෙසු අපරිමාණානං සත්‌තානං උප්‌පජ්‌ජමානානි කාමාවචරකුසලචිත්‌තානි සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො මහාතුලාය තුලයමානො විය, තුම්‌බෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා මිනමානො විය, සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා ‘අට්‌ඨෙවෙතානී’ති සරික්‌ඛට්‌ඨෙන අට්‌ඨෙව කොට්‌ඨාසෙ කත්‌වා දස්‌සෙසි.
Evaṃ aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ kāmāvacarasomanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikakusalacittāni ekassa bahūni uppajjanti. Bahūnampi bahūni uppajjanti. Tāni sabbānipi kāmāvacaraṭṭhena somanassasahagataṭṭhena ñāṇasampayuttaṭṭhena asaṅkhārikaṭṭhena ekattaṃ gacchanti. Ekameva somanassasahagataṃ tihetukaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittaṃ hoti. Tathā sasaṅkhārikaṃ mahācittaṃ…pe… tathā upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ dvihetukaṃ sasaṅkhārikacittanti. Evaṃ sabbānipi aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uppajjamānāni kāmāvacarakusalacittāni sammāsambuddho mahātulāya tulayamāno viya, tumbe pakkhipitvā minamāno viya, sabbaññutaññāṇena paricchinditvā ‘aṭṭhevetānī’ti sarikkhaṭṭhena aṭṭheva koṭṭhāse katvā dassesi.
පුන ඉමස්‌මිං ඨානෙ ඡබ්‌බිධෙන පුඤ්‌ඤායූහනං නාම ගහිතං. පුඤ්‌ඤඤ්‌හි අත්‌ථි සයංකාරං අත්‌ථි පරංකාරං, අත්‌ථි සාහත්‌ථිකං අත්‌ථි ආණත්‌තිකං, අත්‌ථි සම්‌පජානකතං අත්‌ථි අසම්‌පජානකතන්‌ති.
Puna imasmiṃ ṭhāne chabbidhena puññāyūhanaṃ nāma gahitaṃ. Puññañhi atthi sayaṃkāraṃ atthi paraṃkāraṃ, atthi sāhatthikaṃ atthi āṇattikaṃ, atthi sampajānakataṃ atthi asampajānakatanti.
තත්‌ථ අත්‌තනො ධම්‌මතාය කතං ‘සයංකාරං’ නාම. පරං කරොන්‌තං දිස්‌වා කතං ‘පරංකාරං’ නාම. සහත්‌ථෙන කතං ‘සාහත්‌ථිකං’ නාම. ආණාපෙත්‌වා කාරිතං ‘ආණත්‌තිකං’ නාම. කම්‌මඤ්‌ච ඵලඤ්‌ච සද්‌දහිත්‌වා කතං ‘සම්‌පජානකතං’ නාම. කම්‌මම්‌පි ඵලම්‌පි අජානිත්‌වා කතං ‘අසම්‌පජානකතං’ නාම. තෙසු සයංකාරං කරොන්‌තොපි ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං කුසලචිත්‌තානං අඤ්‌ඤතරෙනෙව කරොති. පරංකාරං කරොන්‌තොපි, සහත්‌ථෙන කරොන්‌තොපි, ආණාපෙත්‌වා කරොන්‌තොපි ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං කුසලචිත්‌තානං අඤ්‌ඤතරෙනෙව කරොති. සම්‌පජානකරණං පන චතූහි ඤාණසම්‌පයුත්‌තෙහි හොති. අසම්‌පජානකරණං චතූහි ඤාණවිප්‌පයුත්‌තෙහි.
Tattha attano dhammatāya kataṃ ‘sayaṃkāraṃ’ nāma. Paraṃ karontaṃ disvā kataṃ ‘paraṃkāraṃ’ nāma. Sahatthena kataṃ ‘sāhatthikaṃ’ nāma. Āṇāpetvā kāritaṃ ‘āṇattikaṃ’ nāma. Kammañca phalañca saddahitvā kataṃ ‘sampajānakataṃ’ nāma. Kammampi phalampi ajānitvā kataṃ ‘asampajānakataṃ’ nāma. Tesu sayaṃkāraṃ karontopi imesaṃ aṭṭhannaṃ kusalacittānaṃ aññatareneva karoti. Paraṃkāraṃ karontopi, sahatthena karontopi, āṇāpetvā karontopi imesaṃ aṭṭhannaṃ kusalacittānaṃ aññatareneva karoti. Sampajānakaraṇaṃ pana catūhi ñāṇasampayuttehi hoti. Asampajānakaraṇaṃ catūhi ñāṇavippayuttehi.
අපරාපි ඉමස්‌මිං ඨානෙ චතස්‌සො දක්‌ඛිණාවිසුද්‌ධියො ගහිතා – පච්‌චයානං ධම්‌මිකතා, චෙතනාමහත්‌තං, වත්‌ථුසම්‌පත්‌ති, ගුණාතිරෙකතාති. තත්‌ථ ධම්‌මෙන සමෙන උප්‌පන්‌නා පච්‌චයා ‘ධම්‌මිකා’ නාම. සද්‌දහිත්‌වා ඔකප්‌පෙත්‌වා දදතො පන ‘චෙතනාමහත්‌තං’ නාම හොති. ඛීණාසවභාවො ‘වත්‌ථුසම්‌පත්‌ති’ නාම. ඛීණාසවස්‌සෙව නිරොධා වුට්‌ඨිතභාවො ‘ගුණාතිරෙකතා’ නාම. ඉමානි චත්‌තාරි සමොධානෙත්‌වා දාතුං සක්‌කොන්‌තස්‌ස කාමාවචරං කුසලං ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ විපාකං දෙති. පුණ්‌ණකසෙට්‌ඨිකාකවලියසුමනමාලාකාරාදීනං (ධ. ප. අට්‌ඨ. 2.225 පුණ්‌ණදාසීවත්‌ථු) (ධ. ප. අට්‌ඨ. 1.67 සුමනමාලාකාරවත්‌ථු) විය.
Aparāpi imasmiṃ ṭhāne catasso dakkhiṇāvisuddhiyo gahitā – paccayānaṃ dhammikatā, cetanāmahattaṃ, vatthusampatti, guṇātirekatāti. Tattha dhammena samena uppannā paccayā ‘dhammikā’ nāma. Saddahitvā okappetvā dadato pana ‘cetanāmahattaṃ’ nāma hoti. Khīṇāsavabhāvo ‘vatthusampatti’ nāma. Khīṇāsavasseva nirodhā vuṭṭhitabhāvo ‘guṇātirekatā’ nāma. Imāni cattāri samodhānetvā dātuṃ sakkontassa kāmāvacaraṃ kusalaṃ imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ deti. Puṇṇakaseṭṭhikākavaliyasumanamālākārādīnaṃ (dha. pa. aṭṭha. 2.225 puṇṇadāsīvatthu) (dha. pa. aṭṭha. 1.67 sumanamālākāravatthu) viya.
සඞ්‌ඛෙපතො පනෙතං සබ්‌බම්‌පි කාමාවචරකුසලචිත්‌තං ‘චිත්‌ත’න්‌ති කරිත්‌වා චිත්‌තවිචිත්‌තට්‌ඨෙන එකමෙව හොති. වෙදනාවසෙන සොමනස්‌සසහගතං උපෙක්‌ඛාසහගතන්‌ති දුවිධං හොති. ඤාණවිභත්‌තිදෙසනාවසෙන චතුබ්‌බිධං හොති. සොමනස්‌සසහගතං ඤාණසම්‌පයුත්‌තං අසඞ්‌ඛාරිකං මහාචිත්‌තඤ්‌හි උපෙක්‌ඛාසහගතං ඤාණසම්‌පයුත්‌තං අසඞ්‌ඛාරිකං මහාචිත්‌තඤ්‌ච ඤාණසම්‌පයුත්‌තට්‌ඨෙන අසඞ්‌ඛාරිකට්‌ඨෙන ච එකමෙව හොති. තථා ඤාණසම්‌පයුත්‌තං සසඞ්‌ඛාරිකං, ඤාණවිප්‌පයුත්‌තං අසඞ්‌ඛාරිකං, ඤාණවිප්‌පයුත්‌තං සසඞ්‌ඛාරිකඤ්‌චාති. එවං ඤාණවිභත්‌තිදෙසනාවසෙන චතුබ්‌බිධෙ පනෙතස්‌මිං අසඞ්‌ඛාරසසඞ්‌ඛාරවිභත්‌තිතො චත්‌තාරි අසඞ්‌ඛාරිකානි චත්‌තාරි සසඞ්‌ඛාරිකානීති අට්‌ඨෙව කුසලචිත්‌තානි හොන්‌ති. තානි යාථාවතො ඤත්‌වා භගවා සබ්‌බඤ්‌ඤූ ගණීවරො මුනිසෙට්‌ඨො ආචික්‌ඛති දෙසෙති පඤ්‌ඤපෙති පට්‌ඨපෙති විවරති විභජති උත්‌තානීකරොතීති.
Saṅkhepato panetaṃ sabbampi kāmāvacarakusalacittaṃ ‘citta’nti karitvā cittavicittaṭṭhena ekameva hoti. Vedanāvasena somanassasahagataṃ upekkhāsahagatanti duvidhaṃ hoti. Ñāṇavibhattidesanāvasena catubbidhaṃ hoti. Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittañhi upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittañca ñāṇasampayuttaṭṭhena asaṅkhārikaṭṭhena ca ekameva hoti. Tathā ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ, ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ, ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikañcāti. Evaṃ ñāṇavibhattidesanāvasena catubbidhe panetasmiṃ asaṅkhārasasaṅkhāravibhattito cattāri asaṅkhārikāni cattāri sasaṅkhārikānīti aṭṭheva kusalacittāni honti. Tāni yāthāvato ñatvā bhagavā sabbaññū gaṇīvaro muniseṭṭho ācikkhati deseti paññapeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkarotīti.
අට්‌ඨසාලිනියා ධම්‌මසඞ්‌ගහට්‌ඨකථාය
Aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya
කාමාවචරකුසලනිද්‌දෙසො සමත්‌තො.
Kāmāvacarakusalaniddeso samatto.
