Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၁၀. ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
10. Puṇṇamāsattheragāthāvaṇṇanā
ဝိဟရိ အပေက္ခန္တိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ စက္ကဝာကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော အတ္တနော မုခတုဏ္ဍကေန သာလပုပ္ဖံ ဂဟေတ္ဝာ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣတော သတ္တရသေ ကပ္ပေ အဋ္ဌက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ ရာဇာ အဟောသိ။ ဣမသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ ဩသက္ကမာနေ ကုဋုမ္ဗိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကတ္ဝာ တတော စုတော ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ သမိဒ္ဓိသ္သ နာမ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္သ ဇာတဒိဝသေ တသ္မိံ ဂေဟေ သဗ္ဗာ ရိတ္တကုမ္ဘိယော သုဝဏ္ဏမာသာနံ ပုဏ္ဏာ အဟေသုံ။ တေနသ္သ ပုဏ္ဏမာသောတိ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္ဝာ ဝိဝာဟကမ္မံ ကတ္ဝာ ဧကံ ပုတ္တံ လဘိတ္ဝာ ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နတာယ ဃရာဝာသံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒော ပုဗ္ဗကိစ္စသမ္ပန္နော စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၇.၁၃-၁၉) –
Vihariapekkhanti āyasmato puṇṇamāsattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira vipassissa bhagavato kāle cakkavākayoniyaṃ nibbatto bhagavantaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano mukhatuṇḍakena sālapupphaṃ gahetvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto ito sattarase kappe aṭṭhakkhattuṃ cakkavattī rājā ahosi. Imasmiṃ pana kappe kassapassa bhagavato sāsane osakkamāne kuṭumbiyakule nibbattitvā pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa jātadivase tasmiṃ gehe sabbā rittakumbhiyo suvaṇṇamāsānaṃ puṇṇā ahesuṃ. Tenassa puṇṇamāsoti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ patvā vivāhakammaṃ katvā ekaṃ puttaṃ labhitvā upanissayasampannatāya gharāvāsaṃ jigucchanto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado pubbakiccasampanno catusaccakammaṭṭhāne yuttappayutto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.7.13-19) –
‘‘သိန္ဓုယာ နဒိယာ တီရေ၊ စက္ကဝာကော အဟံ တဒာ။
‘‘Sindhuyā nadiyā tīre, cakkavāko ahaṃ tadā;
သုဒ္ဓသေဝာလဘက္ခောဟံ၊ ပာပေသု စ သုသညတော။
Suddhasevālabhakkhohaṃ, pāpesu ca susaññato.
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ။
‘‘Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase;
တုဏ္ဍေန သာလံ ပဂ္ဂယ္ဟ၊ ဝိပသ္သိသ္သာဘိရောပယိံ။
Tuṇḍena sālaṃ paggayha, vipassissābhiropayiṃ.
‘‘ယသ္သ သဒ္ဓာ တထာဂတေ၊ အစလာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ။
‘‘Yassa saddhā tathāgate, acalā suppatiṭṭhitā;
တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန၊ ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။
Tena cittappasādena, duggatiṃ so na gacchati.
‘‘သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌသ္သ သန္တိကေ။
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
ဝိဟင္ဂမေန သန္တေန၊ သုဗီဇံ ရောပိတံ မယာ။
Vihaṅgamena santena, subījaṃ ropitaṃ mayā.
‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိရောပယိံ။
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘သုစာရုဒသ္သနာ နာမ၊ အဋ္ဌေတေ ဧကနာမကာ။
‘‘Sucārudassanā nāma, aṭṭhete ekanāmakā;
ကပ္ပေ သတ္တရသေ အာသုံ၊ စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလာ။
Kappe sattarase āsuṃ, cakkavattī mahabbalā.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အထသ္သ ပုရာဏဒုတိယိကာ တံ ပလောဘေတုကာမာ အလင္ကတပဋိယတ္တာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပဂန္တ္ဝာ ပိယာလာပဘာဝာဒိကေဟိ ဘာဝဝိဝရဏကမ္မံ နာမ ကာတုံ အာရဘိ။ ထေရော တသ္သာ ကာရဏံ ဒိသ္ဝာ အတ္တနော ကတ္ထစိပိ အလဂ္ဂဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဝိဟရိ အပေက္ခ’’န္တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Athassa purāṇadutiyikā taṃ palobhetukāmā alaṅkatapaṭiyattā puttena saddhiṃ upagantvā piyālāpabhāvādikehi bhāvavivaraṇakammaṃ nāma kātuṃ ārabhi. Thero tassā kāraṇaṃ disvā attano katthacipi alaggabhāvaṃ pakāsento ‘‘vihari apekkha’’nti gāthaṃ abhāsi.
၁၀. တတ္ထ ဝိဟရီတိ ဝိသေသတော ဟရိ အပဟရိ အပနေသိ။ အပေက္ခန္တိ တဏ္ဟံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္တဘာဝေ ဝာ။ ဟုရန္တိ အပရသ္မိံ အနာဂတေ အတ္တဘာဝေ ဝာ။ ဣဓာတိ ဝာ အဇ္ဈတ္တိကေသု အာယတနေသု။ ဟုရန္တိ ဗာဟိရေသု ။ ဝာ-သဒ္ဒော သမုစ္စယတ္ထော ‘‘အပဒာ ဝာ ဒ္ဝိပဒာ ဝာ’’တိအာဒီသု (ဣတိဝု. ၉၀; အ. နိ. ၄.၃၄; ၅.၃၂) ဝိယ။ ယောတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဒသ္သေတိ။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒေန ဂတော မဂ္ဂဉာဏေန နိဗ္ဗာနံ ဂတော အဓိဂတော, စတ္တာရိ ဝာ သစ္စာနိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန အဘိသမေစ္စ ဌိတော။ ယတတ္တောတိ မဂ္ဂသံဝရေန သံယတသဘာဝော, သမ္မာဝာယာမေန ဝာ သံယတသဘာဝော။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တောတိ သဗ္ဗေသု အာရမ္မဏေသု ဓမ္မေသု တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိလေပဝသေန န ဥပလိတ္တော, တေန လာဘာဒိလောကဓမ္မေ သမတိက္ကမံ ဒသ္သေတိ။ လောကသ္သာတိ ဥပာဒာနက္ခန္ဓပဉ္စကသ္သ။ တဉ္ဟိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ ဇညာတိ ဇာနိတ္ဝာ။ ဥဒယဗ္ဗယဉ္စာတိ ဥပ္ပာဒဉ္စေဝ ဝယဉ္စ, ဧတေန ယထာဝုတ္တဂုဏာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဒသ္သေတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယော သကလသ္သ ခန္ဓာဒိလောကသ္သ သမပညာသာယ အာကာရေဟိ ဥဒယဗ္ဗယံ ဇာနိတ္ဝာ ဝေဒဂူ ယတတ္တော ကတ္ထစိ အနုပလိတ္တော, သော သဗ္ဗတ္ထ အပေက္ခံ ဝိနေယ္ယ သန္တုသိတော တာဒိသာနံ ဝိပ္ပကာရာနံ န ကိဉ္စိ မညတိ, တသ္မာ တ္ဝံ အန္ဓဗာလေ ယထာဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂစ္ဆာတိ။ အထ သာ ဣတ္ထီ ‘‘အယံ သမဏော မယိ ပုတ္တေ စ နိရပေက္ခော, န သက္ကာ ဣမံ ပလောဘေတု’’န္တိ ပက္ကာမိ။
10. Tattha viharīti visesato hari apahari apanesi. Apekkhanti taṇhaṃ. Idhāti imasmiṃ loke attabhāve vā. Huranti aparasmiṃ anāgate attabhāve vā. Idhāti vā ajjhattikesu āyatanesu. Huranti bāhiresu . Vā-saddo samuccayattho ‘‘apadā vā dvipadā vā’’tiādīsu (itivu. 90; a. ni. 4.34; 5.32) viya. Yoti attānameva paraṃ viya dasseti. Vedagūti vedena gato maggañāṇena nibbānaṃ gato adhigato, cattāri vā saccāni pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena abhisamecca ṭhito. Yatattoti maggasaṃvarena saṃyatasabhāvo, sammāvāyāmena vā saṃyatasabhāvo. Sabbesu dhammesu anūpalittoti sabbesu ārammaṇesu dhammesu taṇhādiṭṭhilepavasena na upalitto, tena lābhādilokadhamme samatikkamaṃ dasseti. Lokassāti upādānakkhandhapañcakassa. Tañhi lujjanapalujjanaṭṭhena loko. Jaññāti jānitvā. Udayabbayañcāti uppādañceva vayañca, etena yathāvuttaguṇānaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ dasseti. Ayaṃ panettha attho – yo sakalassa khandhādilokassa samapaññāsāya ākārehi udayabbayaṃ jānitvā vedagū yatatto katthaci anupalitto, so sabbattha apekkhaṃ vineyya santusito tādisānaṃ vippakārānaṃ na kiñci maññati, tasmā tvaṃ andhabāle yathāgatamaggeneva gacchāti. Atha sā itthī ‘‘ayaṃ samaṇo mayi putte ca nirapekkho, na sakkā imaṃ palobhetu’’nti pakkāmi.
ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Puṇṇamāsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ပရမတ္ထဒီပနိယာ ထေရဂာထာသံဝဏ္ဏနာယ
Paramatthadīpaniyā theragāthāsaṃvaṇṇanāya
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁၀. ပုဏ္ဏမာသတ္ထေရဂာထာ • 10. Puṇṇamāsattheragāthā