| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೧೦. ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
10. Puṇṇamāsattheragāthāvaṇṇanā
ವಿಹರಿ ಅಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಚಕ್ಕವಾಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಅತ್ತನೋ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಸಾಲಪುಪ್ಫಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇತೋ ಸತ್ತರಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಅಟ್ಠಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಪ್ಪೇ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಓಸಕ್ಕಮಾನೇ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿನಗರೇ ಸಮಿದ್ಧಿಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ತಸ್ಮಿಂ ಗೇಹೇ ಸಬ್ಬಾ ರಿತ್ತಕುಮ್ಭಿಯೋ ಸುವಣ್ಣಮಾಸಾನಂ ಪುಣ್ಣಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇನಸ್ಸ ಪುಣ್ಣಮಾಸೋತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಿಜ್ಜಾಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪತ್ವಾ ವಿವಾಹಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ ಘರಾವಾಸಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಲದ್ಧೂಪಸಮ್ಪದೋ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪನ್ನೋ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೭.೧೩-೧೯) –
Vihariapekkhanti āyasmato puṇṇamāsattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira vipassissa bhagavato kāle cakkavākayoniyaṃ nibbatto bhagavantaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano mukhatuṇḍakena sālapupphaṃ gahetvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto ito sattarase kappe aṭṭhakkhattuṃ cakkavattī rājā ahosi. Imasmiṃ pana kappe kassapassa bhagavato sāsane osakkamāne kuṭumbiyakule nibbattitvā pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa jātadivase tasmiṃ gehe sabbā rittakumbhiyo suvaṇṇamāsānaṃ puṇṇā ahesuṃ. Tenassa puṇṇamāsoti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ patvā vivāhakammaṃ katvā ekaṃ puttaṃ labhitvā upanissayasampannatāya gharāvāsaṃ jigucchanto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado pubbakiccasampanno catusaccakammaṭṭhāne yuttappayutto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.7.13-19) –
‘‘ಸಿನ್ಧುಯಾ ನದಿಯಾ ತೀರೇ, ಚಕ್ಕವಾಕೋ ಅಹಂ ತದಾ।
‘‘Sindhuyā nadiyā tīre, cakkavāko ahaṃ tadā;
ಸುದ್ಧಸೇವಾಲಭಕ್ಖೋಹಂ, ಪಾಪೇಸು ಚ ಸುಸಞ್ಞತೋ॥
Suddhasevālabhakkhohaṃ, pāpesu ca susaññato.
‘‘ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅನಿಲಞ್ಜಸೇ।
‘‘Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase;
ತುಣ್ಡೇನ ಸಾಲಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಭಿರೋಪಯಿಂ॥
Tuṇḍena sālaṃ paggayha, vipassissābhiropayiṃ.
‘‘ಯಸ್ಸ ಸದ್ಧಾ ತಥಾಗತೇ, ಅಚಲಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾ।
‘‘Yassa saddhā tathāgate, acalā suppatiṭṭhitā;
ತೇನ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೇನ, ದುಗ್ಗತಿಂ ಸೋ ನ ಗಚ್ಛತಿ॥
Tena cittappasādena, duggatiṃ so na gacchati.
‘‘ಸ್ವಾಗತಂ ವತ ಮೇ ಆಸಿ, ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ।
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
ವಿಹಙ್ಗಮೇನ ಸನ್ತೇನ, ಸುಬೀಜಂ ರೋಪಿತಂ ಮಯಾ॥
Vihaṅgamena santena, subījaṃ ropitaṃ mayā.
‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಸುಚಾರುದಸ್ಸನಾ ನಾಮ, ಅಟ್ಠೇತೇ ಏಕನಾಮಕಾ।
‘‘Sucārudassanā nāma, aṭṭhete ekanāmakā;
ಕಪ್ಪೇ ಸತ್ತರಸೇ ಆಸುಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ॥
Kappe sattarase āsuṃ, cakkavattī mahabbalā.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅಥಸ್ಸ ಪುರಾಣದುತಿಯಿಕಾ ತಂ ಪಲೋಭೇತುಕಾಮಾ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಪುತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಯಾಲಾಪಭಾವಾದಿಕೇಹಿ ಭಾವವಿವರಣಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕಾತುಂ ಆರಭಿ। ಥೇರೋ ತಸ್ಸಾ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಲಗ್ಗಭಾವಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಹರಿ ಅಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Athassa purāṇadutiyikā taṃ palobhetukāmā alaṅkatapaṭiyattā puttena saddhiṃ upagantvā piyālāpabhāvādikehi bhāvavivaraṇakammaṃ nāma kātuṃ ārabhi. Thero tassā kāraṇaṃ disvā attano katthacipi alaggabhāvaṃ pakāsento ‘‘vihari apekkha’’nti gāthaṃ abhāsi.
೧೦. ತತ್ಥ ವಿಹರೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಹರಿ ಅಪಹರಿ ಅಪನೇಸಿ। ಅಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಾ। ಹುರನ್ತಿ ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಾ। ಇಧಾತಿ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ಆಯತನೇಸು। ಹುರನ್ತಿ ಬಾಹಿರೇಸು । ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ‘‘ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಇತಿವು॰ ೯೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ೫.೩೨) ವಿಯ। ಯೋತಿ ಅತ್ತಾನಮೇವ ಪರಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇತಿ। ವೇದಗೂತಿ ವೇದೇನ ಗತೋ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ ಅಧಿಗತೋ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಠಿತೋ। ಯತತ್ತೋತಿ ಮಗ್ಗಸಂವರೇನ ಸಂಯತಸಭಾವೋ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೇನ ವಾ ಸಂಯತಸಭಾವೋ। ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅನೂಪಲಿತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಲೇಪವಸೇನ ನ ಉಪಲಿತ್ತೋ, ತೇನ ಲಾಭಾದಿಲೋಕಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಲೋಕಸ್ಸಾತಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ। ಜಞ್ಞಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಉದಯಬ್ಬಯಞ್ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಞ್ಚೇವ ವಯಞ್ಚ, ಏತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಾನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯೋ ಸಕಲಸ್ಸ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕಸ್ಸ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ವೇದಗೂ ಯತತ್ತೋ ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪೇಕ್ಖಂ ವಿನೇಯ್ಯ ಸನ್ತುಸಿತೋ ತಾದಿಸಾನಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಾನಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಅನ್ಧಬಾಲೇ ಯಥಾಗತಮಗ್ಗೇನೇವ ಗಚ್ಛಾತಿ। ಅಥ ಸಾ ಇತ್ಥೀ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಣೋ ಮಯಿ ಪುತ್ತೇ ಚ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಇಮಂ ಪಲೋಭೇತು’’ನ್ತಿ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
10. Tattha viharīti visesato hari apahari apanesi. Apekkhanti taṇhaṃ. Idhāti imasmiṃ loke attabhāve vā. Huranti aparasmiṃ anāgate attabhāve vā. Idhāti vā ajjhattikesu āyatanesu. Huranti bāhiresu . Vā-saddo samuccayattho ‘‘apadā vā dvipadā vā’’tiādīsu (itivu. 90; a. ni. 4.34; 5.32) viya. Yoti attānameva paraṃ viya dasseti. Vedagūti vedena gato maggañāṇena nibbānaṃ gato adhigato, cattāri vā saccāni pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena abhisamecca ṭhito. Yatattoti maggasaṃvarena saṃyatasabhāvo, sammāvāyāmena vā saṃyatasabhāvo. Sabbesu dhammesu anūpalittoti sabbesu ārammaṇesu dhammesu taṇhādiṭṭhilepavasena na upalitto, tena lābhādilokadhamme samatikkamaṃ dasseti. Lokassāti upādānakkhandhapañcakassa. Tañhi lujjanapalujjanaṭṭhena loko. Jaññāti jānitvā. Udayabbayañcāti uppādañceva vayañca, etena yathāvuttaguṇānaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ dasseti. Ayaṃ panettha attho – yo sakalassa khandhādilokassa samapaññāsāya ākārehi udayabbayaṃ jānitvā vedagū yatatto katthaci anupalitto, so sabbattha apekkhaṃ vineyya santusito tādisānaṃ vippakārānaṃ na kiñci maññati, tasmā tvaṃ andhabāle yathāgatamaggeneva gacchāti. Atha sā itthī ‘‘ayaṃ samaṇo mayi putte ca nirapekkho, na sakkā imaṃ palobhetu’’nti pakkāmi.
ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Puṇṇamāsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಥೇರಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯ
Paramatthadīpaniyā theragāthāsaṃvaṇṇanāya
ಪಠಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧೦. ಪುಣ್ಣಮಾಸತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 10. Puṇṇamāsattheragāthā
