| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
१२. सोळसनिपातो
12. Soḷasanipāto
१. पुण्णाथेरीगाथावण्णना
1. Puṇṇātherīgāthāvaṇṇanā
सोळसनिपाते उदहारी अहं सीतेतिआदिका पुण्णाय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा हेतुसम्पन्नताय सञ्जातसंवेगा भिक्खुनीनं सन्तिकं गन्त्वा धम्मं सुत्वा लद्धप्पसादा पब्बजित्वा परिसुद्धसीला तीणि पिटकानि उग्गहेत्वा बहुस्सुता धम्मधरा धम्मकथिका च अहोसि। यथा च विपस्सिस्स भगवतो सासने, एवं सिखिस्स वेस्सभुस्स ककुसन्धस्स कोणागमनस्स कस्सपस्स च भगवतो सासने पब्बजित्वा सीलसम्पन्ना बहुस्सुता धम्मधरा धम्मकथिका च अहोसि। मानधातुकत्ता पन किलेसे समुच्छिन्दितुं नासक्खि। मानोपनिस्सयवसेन कम्मस्स कतत्ता इमस्मिं बुद्धुप्पादे अनाथपिण्डिकस्स सेट्ठिनो घरदासिया कुच्छिम्हि निब्बत्ति, पुण्णातिस्सा नामं अहोसि। सा सीहनादसुत्तन्तदेसनाय (म॰ नि॰ १.१४६ आदयो) सोतापन्ना हुत्वा पच्छा उदकसुद्धिकं ब्राह्मणं दमेत्वा सेट्ठिना सम्भाविता हुत्वा तेन भुजिस्सभावं पापिता तं पब्बज्जं अनुजानापेत्वा पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्ती न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.४.१८४-२०३) –
Soḷasanipāte udahārī ahaṃ sītetiādikā puṇṇāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā hetusampannatāya sañjātasaṃvegā bhikkhunīnaṃ santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā laddhappasādā pabbajitvā parisuddhasīlā tīṇi piṭakāni uggahetvā bahussutā dhammadharā dhammakathikā ca ahosi. Yathā ca vipassissa bhagavato sāsane, evaṃ sikhissa vessabhussa kakusandhassa koṇāgamanassa kassapassa ca bhagavato sāsane pabbajitvā sīlasampannā bahussutā dhammadharā dhammakathikā ca ahosi. Mānadhātukattā pana kilese samucchindituṃ nāsakkhi. Mānopanissayavasena kammassa katattā imasmiṃ buddhuppāde anāthapiṇḍikassa seṭṭhino gharadāsiyā kucchimhi nibbatti, puṇṇātissā nāmaṃ ahosi. Sā sīhanādasuttantadesanāya (ma. ni. 1.146 ādayo) sotāpannā hutvā pacchā udakasuddhikaṃ brāhmaṇaṃ dametvā seṭṭhinā sambhāvitā hutvā tena bhujissabhāvaṃ pāpitā taṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontī na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.4.184-203) –
‘‘विपस्सिनो भगवतो, सिखिनो वेस्सभुस्स च।
‘‘Vipassino bhagavato, sikhino vessabhussa ca;
ककुसन्धस्स मुनिनो, कोणागमनतादिनो॥
Kakusandhassa munino, koṇāgamanatādino.
‘‘कस्सपस्स च बुद्धस्स, पब्बजित्वान सासने।
‘‘Kassapassa ca buddhassa, pabbajitvāna sāsane;
भिक्खुनी सीलसम्पन्ना, निपका संवुतिन्द्रिया॥
Bhikkhunī sīlasampannā, nipakā saṃvutindriyā.
‘‘बहुस्सुता धम्मधरा, धम्मत्थपटिपुच्छिका।
‘‘Bahussutā dhammadharā, dhammatthapaṭipucchikā;
उग्गहेता च धम्मानं, सोता पयिरुपासिता॥
Uggahetā ca dhammānaṃ, sotā payirupāsitā.
‘‘देसेन्ती जनमज्झेहं, अहोसिं जिनसासने।
‘‘Desentī janamajjhehaṃ, ahosiṃ jinasāsane;
बाहुसच्चेन तेनाहं, पेसला अभिमञ्ञिसं॥
Bāhusaccena tenāhaṃ, pesalā abhimaññisaṃ.
‘‘पच्छिमे च भवे दानि, सावत्थियं पुरुत्तमे।
‘‘Pacchime ca bhave dāni, sāvatthiyaṃ puruttame;
अनाथपिण्डिनो गेहे, जाताहं कुम्भदासिया॥
Anāthapiṇḍino gehe, jātāhaṃ kumbhadāsiyā.
‘‘गता उदकहारियं, सोत्थियं दिजमद्दसं।
‘‘Gatā udakahāriyaṃ, sotthiyaṃ dijamaddasaṃ;
सीतट्टं तोयमज्झम्हि, तं दिस्वा इदमब्रविं॥
Sītaṭṭaṃ toyamajjhamhi, taṃ disvā idamabraviṃ.
‘‘उदहारी अहं सीते, सदा उदकमोतरिं।
‘‘Udahārī ahaṃ sīte, sadā udakamotariṃ;
अय्यानं दण्डभयभीता, वाचादोसभयट्टिता॥
Ayyānaṃ daṇḍabhayabhītā, vācādosabhayaṭṭitā.
‘‘कस्स ब्राह्मण त्वं भीतो, सदा उदकमोतरि।
‘‘Kassa brāhmaṇa tvaṃ bhīto, sadā udakamotari;
वेधमानेहि गत्तेहि, सीतं वेदयसे भुसं॥
Vedhamānehi gattehi, sītaṃ vedayase bhusaṃ.
‘‘जानन्ती वत मं भोति, पुण्णिके परिपुच्छसि।
‘‘Jānantī vata maṃ bhoti, puṇṇike paripucchasi;
करोन्तं कुसलं कम्मं, रुन्धन्तं कतपापकं॥
Karontaṃ kusalaṃ kammaṃ, rundhantaṃ katapāpakaṃ.
‘‘यो च वुड्ढो दहरो वा, पापकम्मं पकुब्बति।
‘‘Yo ca vuḍḍho daharo vā, pāpakammaṃ pakubbati;
दकाभिसेचना सोपि, पापकम्मा पमुच्चति॥
Dakābhisecanā sopi, pāpakammā pamuccati.
‘‘उत्तरन्तस्स अक्खासिं, धम्मत्थसंहितं पदं।
‘‘Uttarantassa akkhāsiṃ, dhammatthasaṃhitaṃ padaṃ;
तञ्च सुत्वा स संविग्गो, पब्बजित्वारहा अहु॥
Tañca sutvā sa saṃviggo, pabbajitvārahā ahu.
‘‘पूरेन्ती ऊनकसतं, जाता दासिकुले यतो।
‘‘Pūrentī ūnakasataṃ, jātā dāsikule yato;
ततो पुण्णाति नामं मे, भुजिस्सं मं अकंसु ते॥
Tato puṇṇāti nāmaṃ me, bhujissaṃ maṃ akaṃsu te.
‘‘सेट्ठिं ततोनुजानेत्वा, पब्बजिं अनगारियं।
‘‘Seṭṭhiṃ tatonujānetvā, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
न चिरेनेव कालेन, अरहत्तमपापुणिं॥
Na cireneva kālena, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘इद्धीसु च वसी होमि, दिब्बाय सोतधातुया।
‘‘Iddhīsu ca vasī homi, dibbāya sotadhātuyā;
चेतोपरियञाणस्स, वसी होमि महामुने॥
Cetopariyañāṇassa, vasī homi mahāmune.
‘‘पुब्बेनिवासं जानामि, दिब्बचक्खु विसोधितं।
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāmi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
सब्बासवपरिक्खीणा, नत्थि दानि पुनब्भवो॥
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘अत्थधम्मनिरुत्तीसु, पटिभाने तथेव च।
‘‘Atthadhammaniruttīsu, paṭibhāne tatheva ca;
ञाणं मे विमलं सुद्धं, बुद्धसेट्ठस्स वाहसा॥
Ñāṇaṃ me vimalaṃ suddhaṃ, buddhaseṭṭhassa vāhasā.
‘‘भावनाय महापञ्ञा, सुतेनेव सुताविनी।
‘‘Bhāvanāya mahāpaññā, suteneva sutāvinī;
मानेन नीचकुलजा, न हि कम्मं विनस्सति॥
Mānena nīcakulajā, na hi kammaṃ vinassati.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
२३६.
236.
‘‘उदहारी अहं सीते, सदा उदकमोतरिं।
‘‘Udahārī ahaṃ sīte, sadā udakamotariṃ;
अय्यानं दण्डभयभीता, वाचादोसभयट्टिता॥
Ayyānaṃ daṇḍabhayabhītā, vācādosabhayaṭṭitā.
२३७.
237.
‘‘कस्स ब्राह्मण त्वं भीतो, सदा उदकमोतरि।
‘‘Kassa brāhmaṇa tvaṃ bhīto, sadā udakamotari;
वेधमानेहि गत्तेहि, सीतं वेदयसे भुसं॥
Vedhamānehi gattehi, sītaṃ vedayase bhusaṃ.
२३८.
238.
‘‘जानन्ती वत मं भोति, पुण्णिके परिपुच्छसि।
‘‘Jānantī vata maṃ bhoti, puṇṇike paripucchasi;
करोन्तं कुसलं कम्मं, रुन्धन्तं कतपापकं॥
Karontaṃ kusalaṃ kammaṃ, rundhantaṃ katapāpakaṃ.
२३९.
239.
‘‘यो च वुड्ढो दहरो वा, पापकम्मं पकुब्बति।
‘‘Yo ca vuḍḍho daharo vā, pāpakammaṃ pakubbati;
दकाभिसेचना सोपि, पापकम्मा पमुच्चति॥
Dakābhisecanā sopi, pāpakammā pamuccati.
२४०.
240.
‘‘को नु ते इदमक्खासि, अजानन्तस्स अजानको।
‘‘Ko nu te idamakkhāsi, ajānantassa ajānako;
‘दकाभिसेचना नाम, पापकम्मा पमुच्चति’॥
‘Dakābhisecanā nāma, pāpakammā pamuccati’.
२४१.
241.
‘‘सग्गं नून गमिस्सन्ति, सब्बे मण्डूककच्छपा।
‘‘Saggaṃ nūna gamissanti, sabbe maṇḍūkakacchapā;
नागा च सुसुमारा च, ये चञ्ञे उदके चरा॥
Nāgā ca susumārā ca, ye caññe udake carā.
२४२.
242.
‘‘ओरब्भिका सूकरिका, मच्छिका मिगबन्धका।
‘‘Orabbhikā sūkarikā, macchikā migabandhakā;
चोरा च वज्झघाता च, ये चञ्ञे पापकम्मिनो।
Corā ca vajjhaghātā ca, ye caññe pāpakammino;
दकाभिसेचना तेपि, पापकम्मा पमुच्चरे॥
Dakābhisecanā tepi, pāpakammā pamuccare.
२४३.
243.
‘‘सचे इमा नदियो ते, पापं पुब्बे कतं वहुं।
‘‘Sace imā nadiyo te, pāpaṃ pubbe kataṃ vahuṃ;
पुञ्ञम्पि मा वहेय्युं ते, तेन त्वं परिबाहिरो॥
Puññampi mā vaheyyuṃ te, tena tvaṃ paribāhiro.
२४४.
244.
‘‘यस्स ब्राह्मण त्वं भीतो, सदा उदकमोतरि।
‘‘Yassa brāhmaṇa tvaṃ bhīto, sadā udakamotari;
तमेव ब्रह्मे माकासि, मा ते सीतं छविं हने॥
Tameva brahme mākāsi, mā te sītaṃ chaviṃ hane.
२४५.
245.
‘‘कुम्मग्गपटिपन्नं मं, अरियमग्गं समानयि।
‘‘Kummaggapaṭipannaṃ maṃ, ariyamaggaṃ samānayi;
दकाभिसेचना भोति, इमं साटं ददामि ते॥
Dakābhisecanā bhoti, imaṃ sāṭaṃ dadāmi te.
२४६.
246.
‘‘तुय्हेव साटको होतु, नाहमिच्छामि साटकं।
‘‘Tuyheva sāṭako hotu, nāhamicchāmi sāṭakaṃ;
सचे भायसि दुक्खस्स, सचे ते दुक्खमप्पियं॥
Sace bhāyasi dukkhassa, sace te dukkhamappiyaṃ.
२४७.
247.
‘‘माकासि पापकं कम्मं, आवि वा यदि वा रहो।
‘‘Mākāsi pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā raho;
सचे च पापकं कम्मं, करिस्ससि करोसि वा॥
Sace ca pāpakaṃ kammaṃ, karissasi karosi vā.
२४८.
248.
‘‘न ते दुक्खा पमुत्यत्थि, उपेच्चापि पलायतो।
‘‘Na te dukkhā pamutyatthi, upeccāpi palāyato;
सचे भायसि दुक्खस्स, सचे ते दुक्खमप्पियं॥
Sace bhāyasi dukkhassa, sace te dukkhamappiyaṃ.
२४९.
249.
‘‘उपेहि सरणं बुद्धं, धम्मं सङ्घञ्च तादिनं।
‘‘Upehi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammaṃ saṅghañca tādinaṃ;
समादियाहि सीलानि, तं ते अत्थाय हेहिति॥
Samādiyāhi sīlāni, taṃ te atthāya hehiti.
२५०.
250.
‘‘उपेमि सरणं बुद्धं, धम्मं सङ्घञ्च तादिनं।
‘‘Upemi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammaṃ saṅghañca tādinaṃ;
समादियामि सीलानि, तं मे अत्थाय हेहिति॥
Samādiyāmi sīlāni, taṃ me atthāya hehiti.
२५१.
251.
‘‘ब्रह्मबन्धु पुरे आसिं, अज्जम्हि सच्चब्राह्मणो।
‘‘Brahmabandhu pure āsiṃ, ajjamhi saccabrāhmaṇo;
तेविज्जो वेदसम्पन्नो, सोत्तियो चम्हि न्हातको’’ति॥ –
Tevijjo vedasampanno, sottiyo camhi nhātako’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ उदहारीति घटेन उदकं वाहिका। सीते तदा उदकमोतरिन्ति सीतकालेपि सब्बदा रत्तिन्दिवं उदकं ओतरिं। यदा यदा अय्यकानं उदकेन अत्थो, तदा तदा उदकं पाविसिं, उदकमोतरित्वा उदकं उपनेसिन्ति अधिप्पायो। अय्यानं दण्डभयभीताति अय्यकानं दण्डभयेन भीता। वाचादोसभयट्टिताति वचीदण्डभयेन चेव दोसभयेन च अट्टिता पीळिता, सीतेपि उदकमोतरिन्ति योजना।
Tattha udahārīti ghaṭena udakaṃ vāhikā. Sīte tadā udakamotarinti sītakālepi sabbadā rattindivaṃ udakaṃ otariṃ. Yadā yadā ayyakānaṃ udakena attho, tadā tadā udakaṃ pāvisiṃ, udakamotaritvā udakaṃ upanesinti adhippāyo. Ayyānaṃ daṇḍabhayabhītāti ayyakānaṃ daṇḍabhayena bhītā. Vācādosabhayaṭṭitāti vacīdaṇḍabhayena ceva dosabhayena ca aṭṭitā pīḷitā, sītepi udakamotarinti yojanā.
अथेकदिवसं पुण्णा दासी घटेन उदकं आनेतुं उदकतित्थं गता। तत्थ अद्दस अञ्ञतरं ब्राह्मणं उदकसुद्धिकं हिमपातसमये महति सीते वत्तमाने पातोव उदकं ओतरित्वा ससीसं निमुज्जित्वा मन्ते जप्पित्वा उदकतो उट्ठहित्वा अल्लवत्थं अल्लकेसं पवेधन्तं दन्तवीणं वादयमानं। तं दिस्वा करुणाय सञ्चोदितमानसा ततो नं दिट्ठिगता विवेचेतुकामा ‘‘कस्स, ब्राह्मण, त्वं भीतो’’ति गाथमाह। तत्थ कस्स, ब्राह्मण, त्वं कुतो च नाम भयहेतुतो भीतो हुत्वा सदा उदकमोतरि सब्बकालं सायं पातं उदकं ओतरि। ओतरित्वा च वेधमानेहि कम्पमानेहि गत्तेहि सरीरावयवेहि सीतं वेदयसे भुसं सीतदुक्खं अतिविय दुस्सहं पटिसंवेदयसि पच्चनुभवसि।
Athekadivasaṃ puṇṇā dāsī ghaṭena udakaṃ ānetuṃ udakatitthaṃ gatā. Tattha addasa aññataraṃ brāhmaṇaṃ udakasuddhikaṃ himapātasamaye mahati sīte vattamāne pātova udakaṃ otaritvā sasīsaṃ nimujjitvā mante jappitvā udakato uṭṭhahitvā allavatthaṃ allakesaṃ pavedhantaṃ dantavīṇaṃ vādayamānaṃ. Taṃ disvā karuṇāya sañcoditamānasā tato naṃ diṭṭhigatā vivecetukāmā ‘‘kassa, brāhmaṇa, tvaṃ bhīto’’ti gāthamāha. Tattha kassa, brāhmaṇa, tvaṃ kuto ca nāma bhayahetuto bhīto hutvā sadāudakamotari sabbakālaṃ sāyaṃ pātaṃ udakaṃ otari. Otaritvā ca vedhamānehi kampamānehi gattehi sarīrāvayavehi sītaṃ vedayase bhusaṃ sītadukkhaṃ ativiya dussahaṃ paṭisaṃvedayasi paccanubhavasi.
जानन्ती वत मं भोतीति, भोति पुण्णिके, त्वं तं उपचितं पापकम्मं रुन्धन्तं निवारणसमत्थं कुसलं कम्मं इमिना उदकोरोहनेन करोन्तं मं जानन्ती वत परिपुच्छसि।
Jānantī vata maṃ bhotīti, bhoti puṇṇike, tvaṃ taṃ upacitaṃ pāpakammaṃ rundhantaṃ nivāraṇasamatthaṃ kusalaṃ kammaṃ iminā udakorohanena karontaṃ maṃ jānantī vata paripucchasi.
ननु अयमत्थो लोके पाकटो एव। कथापि मयं तुय्हं वदामाति दस्सेन्तो ‘‘यो च वुड्ढो’’ति गाथमाह। तस्सत्थो – वुड्ढो वा दहरो वा मज्झिमो वा यो कोचि हिंसादिभेदं पापकम्मं पकुब्बति अतिविय करोति, सोपि भुसं पापकम्मनिरतो दकाभिसेचना सिनानेन ततो पापकम्मा पमुच्चति अच्चन्तमेव विमुच्चतीति।
Nanu ayamattho loke pākaṭo eva. Kathāpi mayaṃ tuyhaṃ vadāmāti dassento ‘‘yo ca vuḍḍho’’ti gāthamāha. Tassattho – vuḍḍho vā daharo vā majjhimo vā yo koci hiṃsādibhedaṃ pāpakammaṃpakubbati ativiya karoti, sopi bhusaṃ pāpakammanirato dakābhisecanā sinānena tato pāpakammā pamuccati accantameva vimuccatīti.
तं सुत्वा पुण्णिका तस्स पटिवचनं देन्ती ‘‘को नु ते’’तिआदिमाह। तत्थ को नु ते इदमक्खासि, अजानन्तस्स अजानकोति कम्मविपाकं अजानन्तस्स ते सब्बेन सब्बं कम्मविपाकं अजानतो अजानको अविद्दसु बालो उदकाभिसेचनहेतु पापकम्मतो पमुच्चतीति, इदं अत्थजातं को नु नाम अक्खासि, न सो सद्धेय्यवचनो, नापि चेतं युत्तन्ति अधिप्पायो।
Taṃ sutvā puṇṇikā tassa paṭivacanaṃ dentī ‘‘ko nu te’’tiādimāha. Tattha ko nu te idamakkhāsi, ajānantassaajānakoti kammavipākaṃ ajānantassa te sabbena sabbaṃ kammavipākaṃ ajānato ajānako aviddasu bālo udakābhisecanahetu pāpakammato pamuccatīti, idaṃ atthajātaṃ ko nu nāma akkhāsi, na so saddheyyavacano, nāpi cetaṃ yuttanti adhippāyo.
इदानिस्स तमेव युत्तिअभावं विभावेन्ती ‘‘सग्गं नून गमिस्सन्ती’’तिआदिमाह। तत्थ नागाति विज्झसा। सुसुमाराति कुम्भीला। ये चञ्ञे उदके चराति ये चञ्ञेपि वारिगोचरा मच्छमकरनन्दियावत्तादयो च, तेपि सग्गं नून गमिस्सन्ति देवलोकं उपपज्जिस्सन्ति मञ्ञे, उदकाभिसेचना पापकम्मतो मुत्ति होति चेति अत्थो।
Idānissa tameva yuttiabhāvaṃ vibhāventī ‘‘saggaṃ nūna gamissantī’’tiādimāha. Tattha nāgāti vijjhasā. Susumārāti kumbhīlā. Ye caññe udake carāti ye caññepi vārigocarā macchamakaranandiyāvattādayo ca, tepi saggaṃ nūna gamissanti devalokaṃ upapajjissanti maññe, udakābhisecanā pāpakammato mutti hoti ceti attho.
ओरब्भिकाति उरब्भघातका। सूकरिकाति सूकरघातका। मच्छिकाति केवट्टा। मिगबन्धकाति मागविका। वज्झघाताति वज्झघातकम्मे नियुत्ता।
Orabbhikāti urabbhaghātakā. Sūkarikāti sūkaraghātakā. Macchikāti kevaṭṭā. Migabandhakāti māgavikā. Vajjhaghātāti vajjhaghātakamme niyuttā.
पुञ्ञम्पि मा वहेय्युन्ति इमा अचिरवतिआदयो नदियो यथा तया पुब्बे कतं पापं तत्थ उदकाभिसेचनेन सचे वहुं नीहरेय्युं, तथा तया कतं पुञ्ञम्पि इमा नदियो वहेय्युं पवाहेय्युं। तेन त्वं परिबाहिरो अस्स तथा सति तेन पुञ्ञकम्मेन त्वं परिबाहिरो विरहितोव भवेय्याति न चेतं युत्तन्ति अधिप्पायो। यथा वा उदकेन उदकोरोहकस्स पुञ्ञपवाहनं न होति, एवं पापपवाहनम्पि न होति एव। कस्मा? न्हानस्स पापहेतूनं अप्पटिपक्खभावतो। यो यं विनासेति, सो तस्स पटिपक्खो। यथा आलोको अन्धकारस्स, विज्जा च अविज्जाय, न एवं न्हानं पापस्स। तस्मा निट्ठमेत्थ गन्तब्बं ‘‘न उदकाभिसेचना पापतो परिमुत्ती’’ति। तेनाह भगवा –
Puññampi mā vaheyyunti imā aciravatiādayo nadiyo yathā tayā pubbe kataṃ pāpaṃ tattha udakābhisecanena sace vahuṃ nīhareyyuṃ, tathā tayā kataṃ puññampi imā nadiyo vaheyyuṃ pavāheyyuṃ. Tena tvaṃparibāhiroassa tathā sati tena puññakammena tvaṃ paribāhiro virahitova bhaveyyāti na cetaṃ yuttanti adhippāyo. Yathā vā udakena udakorohakassa puññapavāhanaṃ na hoti, evaṃ pāpapavāhanampi na hoti eva. Kasmā? Nhānassa pāpahetūnaṃ appaṭipakkhabhāvato. Yo yaṃ vināseti, so tassa paṭipakkho. Yathā āloko andhakārassa, vijjā ca avijjāya, na evaṃ nhānaṃ pāpassa. Tasmā niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘na udakābhisecanā pāpato parimuttī’’ti. Tenāha bhagavā –
‘‘न उदकेन सुची होति, बह्वेत्थ न्हायती जनो।
‘‘Na udakena sucī hoti, bahvettha nhāyatī jano;
यम्हि सच्चञ्च धम्मो च, सो सुची सो च ब्राह्मणो’’ति॥ (उदा॰ ९; नेत्ति॰ १०४)।
Yamhi saccañca dhammo ca, so sucī so ca brāhmaṇo’’ti. (udā. 9; netti. 104);
इदानि यदि पापं पवाहेतुकामोसि, सब्बेन सब्बं पापं मा करोहीति दस्सेतुं ‘‘यस्स, ब्राह्मणा’’ति गाथमाह। तत्थ तमेव ब्रह्मे माकासीति यतो पापतो त्वं भीतो, तमेव पापं ब्रह्मे, ब्राह्मण, त्वं मा अकासि। उदकोरोहनं पन ईदिसे सीतकाले केवलं सरीरमेव बाधति । तेनाह – ‘‘मा ते सीतं छविं हने’’ति, ईदिसे सीतकाले उदकाभिसेचनेन जातसीतं तव सरीरच्छविं मा हनेय्य मा बाधेसीति अत्थो।
Idāni yadi pāpaṃ pavāhetukāmosi, sabbena sabbaṃ pāpaṃ mā karohīti dassetuṃ ‘‘yassa, brāhmaṇā’’ti gāthamāha. Tattha tameva brahme mākāsīti yato pāpato tvaṃ bhīto, tameva pāpaṃ brahme, brāhmaṇa, tvaṃ mā akāsi. Udakorohanaṃ pana īdise sītakāle kevalaṃ sarīrameva bādhati . Tenāha – ‘‘mā te sītaṃ chaviṃ hane’’ti, īdise sītakāle udakābhisecanena jātasītaṃ tava sarīracchaviṃ mā haneyya mā bādhesīti attho.
कुम्मग्गपटिपन्नं मन्ति ‘‘उदकाभिसेचनेन सुद्धि होती’’ति इमं कुम्मग्गं मिच्छागाहं पटिपन्नं पग्गय्ह ठितं मं। अरियमग्गं समानयीति ‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा’’ति (दी॰ नि॰ २.९०; ध॰ प॰ १८३; नेत्ति॰ ३०, ११६, १२४; पेटको॰ २९) इमं बुद्धादीहि अरियेहि गतमग्गं समानयि, सम्मदेव उपनेसि, तस्मा भोति इमं साटकं तुट्ठिदानं आचरियभागं तुय्हं ददामि, तं पटिग्गण्हाति अत्थो।
Kummaggapaṭipannaṃ manti ‘‘udakābhisecanena suddhi hotī’’ti imaṃ kummaggaṃ micchāgāhaṃ paṭipannaṃ paggayha ṭhitaṃ maṃ. Ariyamaggaṃ samānayīti ‘‘sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā’’ti (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 116, 124; peṭako. 29) imaṃ buddhādīhi ariyehi gatamaggaṃ samānayi, sammadeva upanesi, tasmā bhoti imaṃ sāṭakaṃ tuṭṭhidānaṃ ācariyabhāgaṃ tuyhaṃ dadāmi, taṃ paṭiggaṇhāti attho.
सा तं पटिक्खिपित्वा धम्मं कथेत्वा सरणेसु सीलेसु च पतिट्ठापेतुं ‘‘तुय्हेव साटको होतु, नाहमिच्छामि साटक’’न्ति वत्वा ‘‘सचे भायसि दुक्खस्सा’’तिआदिमाह। तस्सत्थो – यदि तुवं सकलापायिके सुगतियञ्च अफासुकतादोभग्गतादिभेदा दुक्खा भायसि। यदि ते तं अप्पियं न इट्ठं। आवि वा परेसं पाकटभावेन अप्पटिच्छन्नं कत्वा कायेन वाचाय पाणातिपातादिवसेन वा यदि वा रहो अपाकटभावेन पटिच्छन्नं कत्वा मनोद्वारेयेव अभिज्झादिवसेन वा अणुमत्तम्पि पापकं लामकं कम्मं माकासि मा करि। अथ पन तं पापकम्मं आयतिं करिस्ससि, एतरहि करोसि वा, ‘‘निरयादीसु चतूसु अपायेसु मनुस्सेसु च तस्स फलभूतं दुक्खं इतो एत्तो वा पलायन्ते मयि नानुबन्धिस्सती’’ति अधिप्पायेन उपेच्च सञ्चिच्च पलायतोपि ते ततो पापतो मुत्ति मोक्खा नत्थि, गतिकालादिपच्चयन्तरसमवाये सति विपच्चते एवाति अत्थो। ‘‘उप्पच्चा’’ति वा पाठो, उप्पतित्वाति अत्थो। एवं पापस्स अकरणेन दुक्खाभावं दस्सेत्वा इदानि पुञ्ञस्स करणेनपि तं दस्सेतुं ‘‘सचे भायसी’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तादिनन्ति दिट्ठादीसु तादिभावप्पत्तं। यथा वा पुरिमका सम्मासम्बुद्धा पस्सितब्बा, तथा पस्सितब्बतो तादि, तं बुद्धं सरणं उपेहीति योजना। धम्मसङ्घेसुपि एसेव नयो। तादीनं वरबुद्धानं धम्मं, अट्ठन्नं अरियपुग्गलानं सङ्घं समूहन्ति योजना। तन्ति सरणगमनं सीलानं समादानञ्च। हेहितीति भविस्सति।
Sā taṃ paṭikkhipitvā dhammaṃ kathetvā saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhāpetuṃ ‘‘tuyheva sāṭako hotu, nāhamicchāmi sāṭaka’’nti vatvā ‘‘sace bhāyasi dukkhassā’’tiādimāha. Tassattho – yadi tuvaṃ sakalāpāyike sugatiyañca aphāsukatādobhaggatādibhedā dukkhā bhāyasi. Yadi te taṃ appiyaṃ na iṭṭhaṃ. Āvi vā paresaṃ pākaṭabhāvena appaṭicchannaṃ katvā kāyena vācāya pāṇātipātādivasena vā yadi vā raho apākaṭabhāvena paṭicchannaṃ katvā manodvāreyeva abhijjhādivasena vā aṇumattampi pāpakaṃ lāmakaṃ kammaṃ mākāsi mā kari. Atha pana taṃ pāpakammaṃ āyatiṃ karissasi, etarahi karosi vā, ‘‘nirayādīsu catūsu apāyesu manussesu ca tassa phalabhūtaṃ dukkhaṃ ito etto vā palāyante mayi nānubandhissatī’’ti adhippāyena upecca sañcicca palāyatopi te tato pāpato mutti mokkhā natthi, gatikālādipaccayantarasamavāye sati vipaccate evāti attho. ‘‘Uppaccā’’ti vā pāṭho, uppatitvāti attho. Evaṃ pāpassa akaraṇena dukkhābhāvaṃ dassetvā idāni puññassa karaṇenapi taṃ dassetuṃ ‘‘sace bhāyasī’’tiādi vuttaṃ. Tattha tādinanti diṭṭhādīsu tādibhāvappattaṃ. Yathā vā purimakā sammāsambuddhā passitabbā, tathā passitabbato tādi, taṃ buddhaṃ saraṇaṃ upehīti yojanā. Dhammasaṅghesupi eseva nayo. Tādīnaṃ varabuddhānaṃ dhammaṃ, aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ saṅghaṃ samūhanti yojanā. Tanti saraṇagamanaṃ sīlānaṃ samādānañca. Hehitīti bhavissati.
सो ब्राह्मणो सरणेसु सीलेसु च पतिट्ठाय अपरभागे सत्थु सन्तिके धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा घटेन्तो वायमन्तो न चिरस्सेव तेविज्जो हुत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानेन्तो ‘‘ब्रह्मबन्धू’’ति गाथमाह।
So brāhmaṇo saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhāya aparabhāge satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā ghaṭento vāyamanto na cirasseva tevijjo hutvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānento ‘‘brahmabandhū’’ti gāthamāha.
तस्सत्थो – अहं पुब्बे ब्राह्मणकुले उप्पत्तिमत्तेन ब्रह्मबन्धु नामासिं। तथा इरुब्बेदादीनं अज्झेनादिमत्तेन तेविज्जो वेदसम्पन्नो सोत्तियो न्हातको च नामासिं। इदानि सब्बसो बाहितपापताय सच्चब्राह्मणो परमत्थब्राह्मणो, विज्जत्तयाधिगमेन तेविज्जो, मग्गञाणसङ्खातेन वेदेन समन्नागतत्ता वेदसम्पन्नो, नित्थरसब्बपापताय न्हातको च अम्हीति। एत्थ च ब्राह्मणेन वुत्तगाथापि अत्तना वुत्तगाथापि पच्छा थेरिया पच्चेकं भासिताति सब्बा थेरिया गाथा एव जाताति।
Tassattho – ahaṃ pubbe brāhmaṇakule uppattimattena brahmabandhu nāmāsiṃ. Tathā irubbedādīnaṃ ajjhenādimattena tevijjo vedasampanno sottiyo nhātako ca nāmāsiṃ. Idāni sabbaso bāhitapāpatāya saccabrāhmaṇo paramatthabrāhmaṇo, vijjattayādhigamena tevijjo, maggañāṇasaṅkhātena vedena samannāgatattā vedasampanno, nittharasabbapāpatāya nhātako ca amhīti. Ettha ca brāhmaṇena vuttagāthāpi attanā vuttagāthāpi pacchā theriyā paccekaṃ bhāsitāti sabbā theriyā gāthā eva jātāti.
पुण्णाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Puṇṇātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
सोळसनिपातवण्णना निट्ठिता।
Soḷasanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १. पुण्णाथेरीगाथा • 1. Puṇṇātherīgāthā
