Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१४७] ७. पुप्फरत्तजातकवण्णना
[147] 7. Puppharattajātakavaṇṇanā
नयिदं दुक्खं अदुं दुक्खन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो हि भगवता ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु उक्कण्ठितो’’ति वुत्ते ‘‘सच्च’’न्ति वत्वा ‘‘केन उक्कण्ठापितोसी’’ति च पुट्ठो ‘‘पुराणदुतियिकाया’’ति वत्वा ‘‘मधुरहत्थरसा, भन्ते, सा इत्थी, न सक्कोमि तं विना वसितु’’न्ति आह। अथ नं सत्था ‘‘एसा ते भिक्खु अनत्थकारिका, पुब्बेपि त्वं एतं निस्साय सूले उत्तासितो एतञ्ञेव पत्थयमानो कालं कत्वा निरये निब्बत्तो, इदानि नं कस्मा पुन पत्थेसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Nayidaṃdukkhaṃ aduṃ dukkhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi bhagavatā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito’’ti vutte ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti ca puṭṭho ‘‘purāṇadutiyikāyā’’ti vatvā ‘‘madhurahattharasā, bhante, sā itthī, na sakkomi taṃ vinā vasitu’’nti āha. Atha naṃ satthā ‘‘esā te bhikkhu anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya sūle uttāsito etaññeva patthayamāno kālaṃ katvā niraye nibbatto, idāni naṃ kasmā puna patthesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो आकासट्ठदेवता अहोसि। अथ बाराणसियं कत्तिकरत्तिवारछणो सम्पत्तो होति, नगरं देवनगरं विय अलङ्करिंसु। सब्बो जनो खणकीळानिस्सितो अहोसि। एकस्स पन दुग्गतमनुस्सस्स एकमेव घनसाटकयुगं अहोसि। सो तं सुधोतं धोवापेत्वा ओभञ्जापेत्वा सतवलिकं सहस्सवलिकं कारेत्वा ठपेसि। अथ नं भरिया एवमाह ‘‘इच्छामहं, सामि, एकं कुसुम्भरत्तं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा तव कण्ठे लग्गा कत्तिकरत्तिवारं चरितु’’न्ति। ‘‘भद्दे, कुतो अम्हाकं दलिद्दानं कुसुम्भं, सुद्धवत्थं निवासेत्वा कीळाही’’ति? ‘‘कुसुम्भरत्तं अलभमाना छणकीळं न कीळिस्सामि, त्वं अञ्ञं इत्थिं गहेत्वा कीळस्सू’’ति। ‘‘भद्दे, किं मं पीळेसि, कुतो अम्हाकं कुसुम्भ’’न्ति? ‘‘सामि, पुरिसस्स इच्छाय सति किं नाम नत्थि, ननु रञ्ञो कुसुम्भवत्थुस्मिं बहु कुसुम्भ’’न्ति। ‘‘भद्दे , तं ठानं रक्खसपरिग्गहितपोक्खरणिसदिसं, बलवारक्खा, न सक्का उपसङ्कमितुं, मा ते एतं रुच्चि, यथालद्धेनेव तुस्सस्सू’’ति। ‘‘सामि, रत्तिभागे अन्धकारे सति पुरिसस्स अगमनीयट्ठानं नाम नत्थी’’ति। इति सो ताय पुनप्पुनं कथेन्तिया किलेसवसेन तस्सा वचनं गहेत्वा ‘‘होतु भद्दे, मा चिन्तयित्था’’ति तं समस्सासेत्वा रत्तिभागे जीवितं परिच्चजित्वा नगरा निक्खमित्वा रञ्ञो कुसुम्भवत्थुं गन्त्वा वतिं मद्दित्वा अन्तोवत्थुं पाविसि। आरक्खमनुस्सा वतिसद्दं सुत्वा ‘‘चोरो चोरो’’ति परिवारेत्वा गहेत्वा परिभासित्वा कोट्टेत्वा बन्धित्वा पभाताय रत्तिया रञ्ञो दस्सेसुं। राजा ‘‘गच्छथ, नं सूले उत्तासेथा’’ति आह। अथ नं पच्छाबाहं बन्धित्वा वज्झभेरिया वज्जमानाय नगरा निक्खमापेत्वा सूले उत्तासेसुं। बलववेदना पवत्तन्ति, काका सीसे निलीयित्वा कणयग्गसदिसेहि तुण्हेहि अक्खीनि विज्झन्ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ākāsaṭṭhadevatā ahosi. Atha bārāṇasiyaṃ kattikarattivārachaṇo sampatto hoti, nagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkariṃsu. Sabbo jano khaṇakīḷānissito ahosi. Ekassa pana duggatamanussassa ekameva ghanasāṭakayugaṃ ahosi. So taṃ sudhotaṃ dhovāpetvā obhañjāpetvā satavalikaṃ sahassavalikaṃ kāretvā ṭhapesi. Atha naṃ bhariyā evamāha ‘‘icchāmahaṃ, sāmi, ekaṃ kusumbharattaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā tava kaṇṭhe laggā kattikarattivāraṃ caritu’’nti. ‘‘Bhadde, kuto amhākaṃ daliddānaṃ kusumbhaṃ, suddhavatthaṃ nivāsetvā kīḷāhī’’ti? ‘‘Kusumbharattaṃ alabhamānā chaṇakīḷaṃ na kīḷissāmi, tvaṃ aññaṃ itthiṃ gahetvā kīḷassū’’ti. ‘‘Bhadde, kiṃ maṃ pīḷesi, kuto amhākaṃ kusumbha’’nti? ‘‘Sāmi, purisassa icchāya sati kiṃ nāma natthi, nanu rañño kusumbhavatthusmiṃ bahu kusumbha’’nti. ‘‘Bhadde , taṃ ṭhānaṃ rakkhasapariggahitapokkharaṇisadisaṃ, balavārakkhā, na sakkā upasaṅkamituṃ, mā te etaṃ rucci, yathāladdheneva tussassū’’ti. ‘‘Sāmi, rattibhāge andhakāre sati purisassa agamanīyaṭṭhānaṃ nāma natthī’’ti. Iti so tāya punappunaṃ kathentiyā kilesavasena tassā vacanaṃ gahetvā ‘‘hotu bhadde, mā cintayitthā’’ti taṃ samassāsetvā rattibhāge jīvitaṃ pariccajitvā nagarā nikkhamitvā rañño kusumbhavatthuṃ gantvā vatiṃ madditvā antovatthuṃ pāvisi. Ārakkhamanussā vatisaddaṃ sutvā ‘‘coro coro’’ti parivāretvā gahetvā paribhāsitvā koṭṭetvā bandhitvā pabhātāya rattiyā rañño dassesuṃ. Rājā ‘‘gacchatha, naṃ sūle uttāsethā’’ti āha. Atha naṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vajjhabheriyā vajjamānāya nagarā nikkhamāpetvā sūle uttāsesuṃ. Balavavedanā pavattanti, kākā sīse nilīyitvā kaṇayaggasadisehi tuṇhehi akkhīni vijjhanti.
सो तथारूपम्पि दुक्खं अमनसिकरित्वा तमेव इत्थिं अनुस्सरित्वा ‘‘ताय नामम्हि घनपुप्फरत्तवत्थनिवत्थाय कण्ठे आसत्तबाहुयुगळाय सद्धिं कत्तिकरत्तिवारतो परिहीनो’’ति चिन्तेत्वा इमं गाथमाह –
So tathārūpampi dukkhaṃ amanasikaritvā tameva itthiṃ anussaritvā ‘‘tāya nāmamhi ghanapuppharattavatthanivatthāya kaṇṭhe āsattabāhuyugaḷāya saddhiṃ kattikarattivārato parihīno’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
१४७.
147.
‘‘नयिदं दुक्खं अदुं दुक्खं, यं मं तुदति वायसो।
‘‘Nayidaṃ dukkhaṃ aduṃ dukkhaṃ, yaṃ maṃ tudati vāyaso;
यं सामा पुप्फरत्तेन, कत्तिकं नानुभोस्सती’’ति॥
Yaṃ sāmā puppharattena, kattikaṃ nānubhossatī’’ti.
तत्थ नयिदं दुक्खं अदुं दुक्खं, यं मं तुदति वायसोति यञ्च इदं सूले लग्गनपच्चयं कायिकचेतसिकदुक्खं, यञ्च लोहमयेहि विय तुण्डेहि वायसो तुदति, इदं सब्बम्पि मय्हं न दुक्खं, अदुं दुक्खं एतंयेव पन मे दुक्खन्ति अत्थो। कतरं? यं सामा पुप्फरत्तेन, कत्तिकं नानुभोस्सतीति, यं सा पियङ्गुसामा मम भरिया एकं कुसुम्भरत्तं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा एवं घनपुप्फरत्तेन वत्थयुगेन अच्छन्ना मम कण्ठे गहेत्वा कत्तिकरत्तिवारं नानुभविस्सति, इदं मय्हं दुक्खं, एतदेव हि मं बाधतीति? सो एवं मातुगामं आरब्भ विप्पलपन्तोयेव कालं कत्वा निरये निब्बत्ति।
Tattha nayidaṃ dukkhaṃ aduṃ dukkhaṃ, yaṃ maṃ tudati vāyasoti yañca idaṃ sūle lagganapaccayaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ, yañca lohamayehi viya tuṇḍehi vāyaso tudati, idaṃ sabbampi mayhaṃ na dukkhaṃ, aduṃ dukkhaṃ etaṃyeva pana me dukkhanti attho. Kataraṃ? Yaṃ sāmā puppharattena, kattikaṃ nānubhossatīti, yaṃ sā piyaṅgusāmā mama bhariyā ekaṃ kusumbharattaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā evaṃ ghanapuppharattena vatthayugena acchannā mama kaṇṭhe gahetvā kattikarattivāraṃ nānubhavissati, idaṃ mayhaṃ dukkhaṃ, etadeva hi maṃ bādhatīti? So evaṃ mātugāmaṃ ārabbha vippalapantoyeva kālaṃ katvā niraye nibbatti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा जयम्पतिकाव इदानि जयम्पतिका, तं कारणं पच्चक्खं कत्वा ठिता आकासट्ठदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā jayampatikāva idāni jayampatikā, taṃ kāraṇaṃ paccakkhaṃ katvā ṭhitā ākāsaṭṭhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
पुप्फरत्तजातकवण्णना सत्तमा।
Puppharattajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १४७. पुप्फरत्तजातकं • 147. Puppharattajātakaṃ