| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya |
८. पुरिसिन्द्रियञाणसुत्तं
8. Purisindriyañāṇasuttaṃ
६२. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा कोसलेसु चारिकं चरमानो महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं येन दण्डकप्पकं नाम कोसलानं निगमो तदवसरि। अथ खो भगवा मग्गा ओक्कम्म अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले पञ्ञत्ते आसने निसीदि। ते च भिक्खू दण्डकप्पकं पविसिंसु आवसथं परियेसितुं।
62. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena daṇḍakappakaṃ nāma kosalānaṃ nigamo tadavasari. Atha kho bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Te ca bhikkhū daṇḍakappakaṃ pavisiṃsu āvasathaṃ pariyesituṃ.
अथ खो आयस्मा आनन्दो सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं येन अचिरवती नदी तेनुपसङ्कमि गत्तानि परिसिञ्चितुं। अचिरवतिया नदिया गत्तानि परिसिञ्चित्वा पच्चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासि गत्तानि पुब्बापयमानो। अथ खो अञ्ञतरो भिक्खु येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘किं नु खो, आवुसो आनन्द, सब्बं चेतसो समन्नाहरित्वा नु खो देवदत्तो भगवता ब्याकतो – ‘आपायिको देवदत्तो नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो’ति 1, उदाहु केनचिदेव परियायेना’ति? ‘‘एवं खो पनेतं, आवुसो, भगवता ब्याकत’’न्ति।
Atha kho āyasmā ānando sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ yena aciravatī nadī tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno. Atha kho aññataro bhikkhu yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, āvuso ānanda, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nu kho devadatto bhagavatā byākato – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti 2, udāhu kenacideva pariyāyenā’ti? ‘‘Evaṃ kho panetaṃ, āvuso, bhagavatā byākata’’nti.
अथ खो आयस्मा आनन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इधाहं, भन्ते, सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं येन अचिरवती नदी तेनुपसङ्कमिं गत्तानि परिसिञ्चितुं। अचिरवतिया नदिया गत्तानि परिसिञ्चित्वा पच्चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासिं गत्तानि पुब्बापयमानो । अथ खो, भन्ते, अञ्ञतरो भिक्खु येनाहं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा मं एतदवोच – ‘किं नु खो, आवुसो, आनन्द सब्बं चेतसो समन्नाहरित्वा नु खो देवदत्तो भगवता ब्याकतो – आपायिको देवदत्तो नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छोति, उदाहु केनचिदेव परियायेना’ति? एवं वुत्ते अहं, भन्ते, तं भिक्खुं एतदवोचं – ‘एवं खो पनेतं, आवुसो, भगवता ब्याकत’’’न्ति।
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idhāhaṃ, bhante, sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ yena aciravatī nadī tenupasaṅkamiṃ gattāni parisiñcituṃ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiṃ gattāni pubbāpayamāno . Atha kho, bhante, aññataro bhikkhu yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā maṃ etadavoca – ‘kiṃ nu kho, āvuso, ānanda sabbaṃ cetaso samannāharitvā nu kho devadatto bhagavatā byākato – āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekicchoti, udāhu kenacideva pariyāyenā’ti? Evaṃ vutte ahaṃ, bhante, taṃ bhikkhuṃ etadavocaṃ – ‘evaṃ kho panetaṃ, āvuso, bhagavatā byākata’’’nti.
‘‘सो वा 3 खो, आनन्द, भिक्खु नवो भविस्सति अचिरपब्बजितो, थेरो वा पन बालो अब्यत्तो। कथञ्हि नाम यं मया एकंसेन ब्याकतं तत्थ द्वेज्झं आपज्जिस्सति! नाहं, आनन्द, अञ्ञं एकपुग्गलम्पि समनुपस्सामि, यो एवं मया सब्बं चेतसो समन्नाहरित्वा ब्याकतो, यथयिदं देवदत्तो। यावकीवञ्चाहं, आनन्द, देवदत्तस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तम्पि सुक्कधम्मं अद्दसं; नेव तावाहं देवदत्तं ब्याकासिं – ‘आपायिको देवदत्तो नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो’ति। यतो च खो अहं, आनन्द, देवदत्तस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तम्पि सुक्कधम्मं न अद्दसं; अथाहं देवदत्तं ब्याकासिं – ‘आपायिको देवदत्तो नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो’ति।
‘‘So vā 4 kho, ānanda, bhikkhu navo bhavissati acirapabbajito, thero vā pana bālo abyatto. Kathañhi nāma yaṃ mayā ekaṃsena byākataṃ tattha dvejjhaṃ āpajjissati! Nāhaṃ, ānanda, aññaṃ ekapuggalampi samanupassāmi, yo evaṃ mayā sabbaṃ cetaso samannāharitvā byākato, yathayidaṃ devadatto. Yāvakīvañcāhaṃ, ānanda, devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ addasaṃ; neva tāvāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti. Yato ca kho ahaṃ, ānanda, devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ na addasaṃ; athāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti.
‘‘सेय्यथापि, आनन्द, गूथकूपो साधिकपोरिसो पूरो गूथस्स समतित्तिको। तत्र पुरिसो ससीसको निमुग्गो अस्स। तस्स कोचिदेव पुरिसो उप्पज्जेय्य अत्थकामो हितकामो योगक्खेमकामो तम्हा गूथकूपा उद्धरितुकामो। सो तं गूथकूपं समन्तानुपरिगच्छन्तो नेव पस्सेय्य तस्स पुरिसस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तम्पि गूथेन अमक्खितं, यत्थ तं गहेत्वा उद्धरेय्य। एवमेवं खो अहं, आनन्द, यतो देवदत्तस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तम्पि सुक्कधम्मं न अद्दसं; अथाहं देवदत्तं ब्याकासिं – ‘आपायिको देवदत्तो नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो’ति । सचे तुम्हे, आनन्द, सुणेय्याथ तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणानि विभजिस्सामी’’ति 5?
‘‘Seyyathāpi, ānanda, gūthakūpo sādhikaporiso pūro gūthassa samatittiko. Tatra puriso sasīsako nimuggo assa. Tassa kocideva puriso uppajjeyya atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmo tamhā gūthakūpā uddharitukāmo. So taṃ gūthakūpaṃ samantānuparigacchanto neva passeyya tassa purisassa vālaggakoṭinittudanamattampi gūthena amakkhitaṃ, yattha taṃ gahetvā uddhareyya. Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, yato devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ na addasaṃ; athāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti . Sace tumhe, ānanda, suṇeyyātha tathāgatassa purisindriyañāṇāni vibhajissāmī’’ti 6?
‘‘एतस्स, भगवा, कालो; एतस्स, सुगत, कालो यं भगवा पुरिसिन्द्रियञाणानि विभजेय्य। भगवतो सुत्वा भिक्खू धारेस्सन्ती’’ति। ‘‘तेनहानन्द, सुणाहि, साधुकं मनसि करोहि; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो भगवतो पच्चस्सोसि। भगवा एतदवोच –
‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaṃ bhagavā purisindriyañāṇāni vibhajeyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –
‘‘इधाहं, आनन्द, एकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स कुसला धम्मा अन्तरहिता, अकुसला धम्मा सम्मुखीभूता । अत्थि च ख्वस्स कुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्हा तस्स कुसला कुसलं पातुभविस्सति। एवमयं पुग्गलो आयतिं अपरिहानधम्मो भविस्सती’ति। सेय्यथापि, आनन्द, बीजानि अखण्डानि अपूतीनि अवातातपहतानि सारदानि सुखसयितानि सुखेत्ते सुपरिकम्मकताय भूमिया निक्खित्तानि। जानेय्यासि त्वं, आनन्द, इमानि बीजानि वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेवं खो अहं, आनन्द, इधेकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स कुसला धम्मा अन्तरहिता, अकुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स कुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्हा तस्स कुसला कुसलं पातुभविस्सति। एवमयं पुग्गलो आयतिं अपरिहानधम्मो भविस्सती’ति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसपुग्गलो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणं चेतसा चेतो परिच्च विदितं होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स आयतिं धम्मसमुप्पादो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति।
‘‘Idhāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā . Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa kusalā kusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, imāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa kusalā kusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘इध पनाहं, आनन्द, एकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स अकुसला धम्मा अन्तरहिता, कुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स अकुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्हा तस्स अकुसला अकुसलं पातुभविस्सति। एवमयं पुग्गलो आयतिं परिहानधम्मो भविस्सती’ति। सेय्यथापि, आनन्द, बीजानि अखण्डानि अपूतीनि अवातातपहतानि सारदानि सुखसयितानि पुथुसिलाय निक्खित्तानि। जानेय्यासि त्वं, आनन्द, नयिमानि बीजानि वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेवं खो अहं, आनन्द, इधेकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स अकुसला धम्मा अन्तरहिता, कुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स अकुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्हा तस्स अकुसला अकुसलं पातुभविस्सति । एवमयं पुग्गलो आयतिं परिहानधम्मो भविस्सती’ति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसपुग्गलो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणं चेतसा चेतो परिच्च विदितं होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स आयतिं धम्मसमुप्पादो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति।
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa akusalā akusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni puthusilāya nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa akusalā akusalaṃ pātubhavissati . Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘इध पनाहं, आनन्द, एकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘नत्थि इमस्स पुग्गलस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तोपि सुक्को धम्मो, समन्नागतोयं पुग्गलो एकन्तकाळकेहि अकुसलेहि धम्मेहि, कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जिस्सती’ति। सेय्यथापि, आनन्द, बीजानि खण्डानि पूतीनि वातातपहतानि सुखेत्ते सुपरिकम्मकताय भूमिया निक्खित्तानि। जानेय्यासि त्वं, आनन्द, नयिमानि बीजानि वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेवं खो अहं, आनन्द, इधेकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘नत्थि इमस्स पुग्गलस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तोपि सुक्को धम्मो, समन्नागतोयं पुग्गलो एकन्तकाळकेहि अकुसलेहि धम्मेहि, कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जिस्सती’ति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसपुग्गलो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणं चेतसा चेतो परिच्च विदितं होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स आयतिं धम्मसमुप्पादो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होती’’ति।
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi sukko dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni khaṇḍāni pūtīni vātātapahatāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi sukko dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hotī’’ti.
एवं वुत्ते आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘सक्का नु खो, भन्ते, इमेसं तिण्णं पुग्गलानं अपरेपि तयो पुग्गला सप्पटिभागा पञ्ञापेतु’’न्ति? ‘‘सक्का, आनन्दा’’ति भगवा अवोच – ‘‘इधाहं, आनन्द, एकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स कुसला धम्मा अन्तरहिता, अकुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स कुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्पि सब्बेन सब्बं समुग्घातं गच्छति। एवमयं पुग्गलो आयतिं परिहानधम्मो भविस्सती’ति। सेय्यथापि, आनन्द, अङ्गारानि आदित्तानि सम्पज्जलितानि सजोतिभूतानि पुथुसिलाय निक्खित्तानि। जानेय्यासि त्वं, आनन्द, नयिमानि अङ्गारानि वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘सेय्यथापि वा पन, आनन्द, सायन्हसमयं 7 सूरिये ओगच्छन्ते, जानेय्यासि त्वं, आनन्द, आलोको अन्तरधायिस्सति अन्धकारो पातुभविस्सती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘सेय्यथापि वा, पनानन्द, अभिदो अद्धरत्तं भत्तकालसमये, जानेय्यासि त्वं, आनन्द, आलोको अन्तरहितो अन्धकारो पातुभूतो’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेवं खो अहं, आनन्द, इधेकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स कुसला धम्मा अन्तरहिता, अकुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स कुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्पि सब्बेन सब्बं समुग्घातं गच्छति। एवमयं पुग्गलो आयतिं परिहानधम्मो भविस्सती’ति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसपुग्गलो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणं चेतसा चेतो परिच्च विदितं होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स आयतिं धम्मसमुप्पादो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति।
Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sakkā nu kho, bhante, imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ aparepi tayo puggalā sappaṭibhāgā paññāpetu’’nti? ‘‘Sakkā, ānandā’’ti bhagavā avoca – ‘‘idhāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni puthusilāya nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni aṅgārāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā pana, ānanda, sāyanhasamayaṃ 8 sūriye ogacchante, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, āloko antaradhāyissati andhakāro pātubhavissatī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā, panānanda, abhido addharattaṃ bhattakālasamaye, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, āloko antarahito andhakāro pātubhūto’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘इध पनाहं, आनन्द, एकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स अकुसला धम्मा अन्तरहिता, कुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स अकुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्पि सब्बेन सब्बं समुग्घातं गच्छति। एवमयं पुग्गलो आयतिं अपरिहानधम्मो भविस्सती’ति। सेय्यथापि, आनन्द, अङ्गारानि आदित्तानि सम्पज्जलितानि सजोतिभूतानि सुक्खे तिणपुञ्जे वा कट्ठपुञ्जे वा निक्खित्तानि। जानेय्यासि त्वं, आनन्द, इमानि अङ्गारानि वुड्ढिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘सेय्यथापि वा पनानन्द, रत्तिया पच्चूससमयं 9 सूरिये उग्गच्छन्ते, जानेय्यासि त्वं, आनन्द, अन्धकारो अन्तरधायिस्सति, आलोको पातुभविस्सती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘सेय्यथापि वा पनानन्द, अभिदो मज्झन्हिके भत्तकालसमये, जानेय्यासि त्वं, आनन्द, अन्धकारो अन्तरहितो आलोको पातुभूतो’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेवं खो अहं, आनन्द, इधेकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स अकुसला धम्मा अन्तरहिता, कुसला धम्मा सम्मुखीभूता। अत्थि च ख्वस्स अकुसलमूलं असमुच्छिन्नं, तम्पि सब्बेन सब्बं समुग्घातं गच्छति। एवमयं पुग्गलो आयतिं अपरिहानधम्मो भविस्सती’ति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसपुग्गलो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणं चेतसा चेतो परिच्च विदितं होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स आयतिं धम्मसमुप्पादो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति।
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, imāni aṅgārāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā panānanda, rattiyā paccūsasamayaṃ 10 sūriye uggacchante, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, andhakāro antaradhāyissati, āloko pātubhavissatī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā panānanda, abhido majjhanhike bhattakālasamaye, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, andhakāro antarahito āloko pātubhūto’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘इध पनाहं, आनन्द, एकच्चं पुग्गलं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘नत्थि इमस्स पुग्गलस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तोपि अकुसलो धम्मो, समन्नागतोयं पुग्गलो एकन्तसुक्केहि अनवज्जेहि धम्मेहि, दिट्ठेव धम्मे परिनिब्बायिस्सती’ति। सेय्यथापि, आनन्द, अङ्गारानि सीतानि निब्बुतानि सुक्खे तिणपुञ्जे वा कट्ठपुञ्जे वा निक्खित्तानि। जानेय्यासि त्वं, आनन्द, नयिमानि अङ्गारानि वुड्ढिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सन्ती’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेवं खो अहं, आनन्द, इधेकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसलापि धम्मा अकुसलापि धम्मा’ति। तमेनं अपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि – ‘नत्थि इमस्स पुग्गलस्स वालग्गकोटिनित्तुदनमत्तोपि अकुसलो धम्मो, समन्नागतोयं पुग्गलो एकन्तसुक्केहि अनवज्जेहि धम्मेहि, दिट्ठेव धम्मे परिनिब्बायिस्सती’ति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसपुग्गलो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स पुरिसिन्द्रियञाणं चेतसा चेतो परिच्च विदितं होति। एवम्पि खो, आनन्द, तथागतस्स आयतिं धम्मसमुप्पादो चेतसा चेतो परिच्च विदितो होति।
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi akusalo dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭheva dhamme parinibbāyissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni sītāni nibbutāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni aṅgārāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi akusalo dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭheva dhamme parinibbāyissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘तत्रानन्द, ये ते पुरिमा तयो पुग्गला तेसं तिण्णं पुग्गलानं एको अपरिहानधम्मो, एको परिहानधम्मो, एको आपायिको नेरयिको। तत्रानन्द, येमे पच्छिमा तयो पुग्गला इमेसं तिण्णं पुग्गलानं एको परिहानधम्मो, एको अपरिहानधम्मो, एको परिनिब्बानधम्मो’’ति। अट्ठमं।
‘‘Tatrānanda, ye te purimā tayo puggalā tesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ eko aparihānadhammo, eko parihānadhammo, eko āpāyiko nerayiko. Tatrānanda, yeme pacchimā tayo puggalā imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ eko parihānadhammo, eko aparihānadhammo, eko parinibbānadhammo’’ti. Aṭṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ८. पुरिसिन्द्रियञाणसुत्तवण्णना • 8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ८. पुरिसिन्द्रियञाणसुत्तवण्णना • 8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā
