Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya |
൮. പുരിസിന്ദ്രിയഞാണസുത്തം
8. Purisindriyañāṇasuttaṃ
൬൨. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ കോസലേസു ചാരികം ചരമാനോ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം യേന ദണ്ഡകപ്പകം നാമ കോസലാനം നിഗമോ തദവസരി. അഥ ഖോ ഭഗവാ മഗ്ഗാ ഓക്കമ്മ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. തേ ച ഭിക്ഖൂ ദണ്ഡകപ്പകം പവിസിംസു ആവസഥം പരിയേസിതും.
62. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena daṇḍakappakaṃ nāma kosalānaṃ nigamo tadavasari. Atha kho bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Te ca bhikkhū daṇḍakappakaṃ pavisiṃsu āvasathaṃ pariyesituṃ.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ സമ്ബഹുലേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം യേന അചിരവതീ നദീ തേനുപസങ്കമി ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിതും. അചിരവതിയാ നദിയാ ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിത്വാ പച്ചുത്തരിത്വാ ഏകചീവരോ അട്ഠാസി ഗത്താനി പുബ്ബാപയമാനോ. അഥ ഖോ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു യേനായസ്മാ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ ആനന്ദ, സബ്ബം ചേതസോ സമന്നാഹരിത്വാ നു ഖോ ദേവദത്തോ ഭഗവതാ ബ്യാകതോ – ‘ആപായികോ ദേവദത്തോ നേരയികോ കപ്പട്ഠോ അതേകിച്ഛോ’തി 1, ഉദാഹു കേനചിദേവ പരിയായേനാ’തി? ‘‘ഏവം ഖോ പനേതം, ആവുസോ, ഭഗവതാ ബ്യാകത’’ന്തി.
Atha kho āyasmā ānando sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ yena aciravatī nadī tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno. Atha kho aññataro bhikkhu yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, āvuso ānanda, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nu kho devadatto bhagavatā byākato – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti 2, udāhu kenacideva pariyāyenā’ti? ‘‘Evaṃ kho panetaṃ, āvuso, bhagavatā byākata’’nti.
അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ ഭഗവന്തം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘ഇധാഹം, ഭന്തേ, സമ്ബഹുലേഹി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം യേന അചിരവതീ നദീ തേനുപസങ്കമിം ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിതും. അചിരവതിയാ നദിയാ ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിത്വാ പച്ചുത്തരിത്വാ ഏകചീവരോ അട്ഠാസിം ഗത്താനി പുബ്ബാപയമാനോ . അഥ ഖോ, ഭന്തേ, അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു യേനാഹം തേനുപസങ്കമി; ഉപസങ്കമിത്വാ മം ഏതദവോച – ‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, ആനന്ദ സബ്ബം ചേതസോ സമന്നാഹരിത്വാ നു ഖോ ദേവദത്തോ ഭഗവതാ ബ്യാകതോ – ആപായികോ ദേവദത്തോ നേരയികോ കപ്പട്ഠോ അതേകിച്ഛോതി, ഉദാഹു കേനചിദേവ പരിയായേനാ’തി? ഏവം വുത്തേ അഹം, ഭന്തേ, തം ഭിക്ഖും ഏതദവോചം – ‘ഏവം ഖോ പനേതം, ആവുസോ, ഭഗവതാ ബ്യാകത’’’ന്തി.
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idhāhaṃ, bhante, sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ yena aciravatī nadī tenupasaṅkamiṃ gattāni parisiñcituṃ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiṃ gattāni pubbāpayamāno . Atha kho, bhante, aññataro bhikkhu yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā maṃ etadavoca – ‘kiṃ nu kho, āvuso, ānanda sabbaṃ cetaso samannāharitvā nu kho devadatto bhagavatā byākato – āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekicchoti, udāhu kenacideva pariyāyenā’ti? Evaṃ vutte ahaṃ, bhante, taṃ bhikkhuṃ etadavocaṃ – ‘evaṃ kho panetaṃ, āvuso, bhagavatā byākata’’’nti.
‘‘സോ വാ 3 ഖോ, ആനന്ദ, ഭിക്ഖു നവോ ഭവിസ്സതി അചിരപബ്ബജിതോ, ഥേരോ വാ പന ബാലോ അബ്യത്തോ. കഥഞ്ഹി നാമ യം മയാ ഏകംസേന ബ്യാകതം തത്ഥ ദ്വേജ്ഝം ആപജ്ജിസ്സതി! നാഹം, ആനന്ദ, അഞ്ഞം ഏകപുഗ്ഗലമ്പി സമനുപസ്സാമി, യോ ഏവം മയാ സബ്ബം ചേതസോ സമന്നാഹരിത്വാ ബ്യാകതോ, യഥയിദം ദേവദത്തോ. യാവകീവഞ്ചാഹം, ആനന്ദ, ദേവദത്തസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തമ്പി സുക്കധമ്മം അദ്ദസം; നേവ താവാഹം ദേവദത്തം ബ്യാകാസിം – ‘ആപായികോ ദേവദത്തോ നേരയികോ കപ്പട്ഠോ അതേകിച്ഛോ’തി. യതോ ച ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ദേവദത്തസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തമ്പി സുക്കധമ്മം ന അദ്ദസം; അഥാഹം ദേവദത്തം ബ്യാകാസിം – ‘ആപായികോ ദേവദത്തോ നേരയികോ കപ്പട്ഠോ അതേകിച്ഛോ’തി.
‘‘So vā 4 kho, ānanda, bhikkhu navo bhavissati acirapabbajito, thero vā pana bālo abyatto. Kathañhi nāma yaṃ mayā ekaṃsena byākataṃ tattha dvejjhaṃ āpajjissati! Nāhaṃ, ānanda, aññaṃ ekapuggalampi samanupassāmi, yo evaṃ mayā sabbaṃ cetaso samannāharitvā byākato, yathayidaṃ devadatto. Yāvakīvañcāhaṃ, ānanda, devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ addasaṃ; neva tāvāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti. Yato ca kho ahaṃ, ānanda, devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ na addasaṃ; athāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti.
‘‘സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, ഗൂഥകൂപോ സാധികപോരിസോ പൂരോ ഗൂഥസ്സ സമതിത്തികോ. തത്ര പുരിസോ സസീസകോ നിമുഗ്ഗോ അസ്സ. തസ്സ കോചിദേവ പുരിസോ ഉപ്പജ്ജേയ്യ അത്ഥകാമോ ഹിതകാമോ യോഗക്ഖേമകാമോ തമ്ഹാ ഗൂഥകൂപാ ഉദ്ധരിതുകാമോ. സോ തം ഗൂഥകൂപം സമന്താനുപരിഗച്ഛന്തോ നേവ പസ്സേയ്യ തസ്സ പുരിസസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തമ്പി ഗൂഥേന അമക്ഖിതം, യത്ഥ തം ഗഹേത്വാ ഉദ്ധരേയ്യ. ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, യതോ ദേവദത്തസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തമ്പി സുക്കധമ്മം ന അദ്ദസം; അഥാഹം ദേവദത്തം ബ്യാകാസിം – ‘ആപായികോ ദേവദത്തോ നേരയികോ കപ്പട്ഠോ അതേകിച്ഛോ’തി . സചേ തുമ്ഹേ, ആനന്ദ, സുണേയ്യാഥ തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണാനി വിഭജിസ്സാമീ’’തി 5?
‘‘Seyyathāpi, ānanda, gūthakūpo sādhikaporiso pūro gūthassa samatittiko. Tatra puriso sasīsako nimuggo assa. Tassa kocideva puriso uppajjeyya atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmo tamhā gūthakūpā uddharitukāmo. So taṃ gūthakūpaṃ samantānuparigacchanto neva passeyya tassa purisassa vālaggakoṭinittudanamattampi gūthena amakkhitaṃ, yattha taṃ gahetvā uddhareyya. Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, yato devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ na addasaṃ; athāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti . Sace tumhe, ānanda, suṇeyyātha tathāgatassa purisindriyañāṇāni vibhajissāmī’’ti 6?
‘‘ഏതസ്സ, ഭഗവാ, കാലോ; ഏതസ്സ, സുഗത, കാലോ യം ഭഗവാ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണാനി വിഭജേയ്യ. ഭഗവതോ സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ധാരേസ്സന്തീ’’തി. ‘‘തേനഹാനന്ദ, സുണാഹി, സാധുകം മനസി കരോഹി; ഭാസിസ്സാമീ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസി. ഭഗവാ ഏതദവോച –
‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaṃ bhagavā purisindriyañāṇāni vibhajeyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –
‘‘ഇധാഹം, ആനന്ദ, ഏകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ കുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, അകുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ . അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ കുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്ഹാ തസ്സ കുസലാ കുസലം പാതുഭവിസ്സതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം അപരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, ബീജാനി അഖണ്ഡാനി അപൂതീനി അവാതാതപഹതാനി സാരദാനി സുഖസയിതാനി സുഖേത്തേ സുപരികമ്മകതായ ഭൂമിയാ നിക്ഖിത്താനി. ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, ഇമാനി ബീജാനി വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇധേകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ കുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, അകുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ കുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്ഹാ തസ്സ കുസലാ കുസലം പാതുഭവിസ്സതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം അപരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതം ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ ആയതിം ധമ്മസമുപ്പാദോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി.
‘‘Idhāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā . Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa kusalā kusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, imāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa kusalā kusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ഇധ പനാഹം, ആനന്ദ, ഏകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ അകുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, കുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ അകുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്ഹാ തസ്സ അകുസലാ അകുസലം പാതുഭവിസ്സതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം പരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, ബീജാനി അഖണ്ഡാനി അപൂതീനി അവാതാതപഹതാനി സാരദാനി സുഖസയിതാനി പുഥുസിലായ നിക്ഖിത്താനി. ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, നയിമാനി ബീജാനി വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇധേകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ അകുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, കുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ അകുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്ഹാ തസ്സ അകുസലാ അകുസലം പാതുഭവിസ്സതി . ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം പരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതം ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ ആയതിം ധമ്മസമുപ്പാദോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa akusalā akusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni puthusilāya nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa akusalā akusalaṃ pātubhavissati . Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ഇധ പനാഹം, ആനന്ദ, ഏകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘നത്ഥി ഇമസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തോപി സുക്കോ ധമ്മോ, സമന്നാഗതോയം പുഗ്ഗലോ ഏകന്തകാളകേഹി അകുസലേഹി ധമ്മേഹി, കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജിസ്സതീ’തി. സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, ബീജാനി ഖണ്ഡാനി പൂതീനി വാതാതപഹതാനി സുഖേത്തേ സുപരികമ്മകതായ ഭൂമിയാ നിക്ഖിത്താനി. ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, നയിമാനി ബീജാനി വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇധേകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘നത്ഥി ഇമസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തോപി സുക്കോ ധമ്മോ, സമന്നാഗതോയം പുഗ്ഗലോ ഏകന്തകാളകേഹി അകുസലേഹി ധമ്മേഹി, കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ അപായം ദുഗ്ഗതിം വിനിപാതം നിരയം ഉപപജ്ജിസ്സതീ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതം ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ ആയതിം ധമ്മസമുപ്പാദോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതീ’’തി.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi sukko dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni khaṇḍāni pūtīni vātātapahatāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi sukko dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hotī’’ti.
ഏവം വുത്തേ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘സക്കാ നു ഖോ, ഭന്തേ, ഇമേസം തിണ്ണം പുഗ്ഗലാനം അപരേപി തയോ പുഗ്ഗലാ സപ്പടിഭാഗാ പഞ്ഞാപേതു’’ന്തി? ‘‘സക്കാ, ആനന്ദാ’’തി ഭഗവാ അവോച – ‘‘ഇധാഹം, ആനന്ദ, ഏകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ കുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, അകുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ കുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്പി സബ്ബേന സബ്ബം സമുഗ്ഘാതം ഗച്ഛതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം പരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, അങ്ഗാരാനി ആദിത്താനി സമ്പജ്ജലിതാനി സജോതിഭൂതാനി പുഥുസിലായ നിക്ഖിത്താനി. ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, നയിമാനി അങ്ഗാരാനി വുദ്ധിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘സേയ്യഥാപി വാ പന, ആനന്ദ, സായന്ഹസമയം 7 സൂരിയേ ഓഗച്ഛന്തേ, ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, ആലോകോ അന്തരധായിസ്സതി അന്ധകാരോ പാതുഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘സേയ്യഥാപി വാ, പനാനന്ദ, അഭിദോ അദ്ധരത്തം ഭത്തകാലസമയേ, ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, ആലോകോ അന്തരഹിതോ അന്ധകാരോ പാതുഭൂതോ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇധേകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ കുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, അകുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ കുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്പി സബ്ബേന സബ്ബം സമുഗ്ഘാതം ഗച്ഛതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം പരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതം ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ ആയതിം ധമ്മസമുപ്പാദോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി.
Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sakkā nu kho, bhante, imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ aparepi tayo puggalā sappaṭibhāgā paññāpetu’’nti? ‘‘Sakkā, ānandā’’ti bhagavā avoca – ‘‘idhāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni puthusilāya nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni aṅgārāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā pana, ānanda, sāyanhasamayaṃ 8 sūriye ogacchante, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, āloko antaradhāyissati andhakāro pātubhavissatī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā, panānanda, abhido addharattaṃ bhattakālasamaye, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, āloko antarahito andhakāro pātubhūto’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ഇധ പനാഹം, ആനന്ദ, ഏകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ അകുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, കുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ അകുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്പി സബ്ബേന സബ്ബം സമുഗ്ഘാതം ഗച്ഛതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം അപരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, അങ്ഗാരാനി ആദിത്താനി സമ്പജ്ജലിതാനി സജോതിഭൂതാനി സുക്ഖേ തിണപുഞ്ജേ വാ കട്ഠപുഞ്ജേ വാ നിക്ഖിത്താനി. ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, ഇമാനി അങ്ഗാരാനി വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘സേയ്യഥാപി വാ പനാനന്ദ, രത്തിയാ പച്ചൂസസമയം 9 സൂരിയേ ഉഗ്ഗച്ഛന്തേ, ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, അന്ധകാരോ അന്തരധായിസ്സതി, ആലോകോ പാതുഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘സേയ്യഥാപി വാ പനാനന്ദ, അഭിദോ മജ്ഝന്ഹികേ ഭത്തകാലസമയേ, ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, അന്ധകാരോ അന്തരഹിതോ ആലോകോ പാതുഭൂതോ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇധേകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ അകുസലാ ധമ്മാ അന്തരഹിതാ, കുസലാ ധമ്മാ സമ്മുഖീഭൂതാ. അത്ഥി ച ഖ്വസ്സ അകുസലമൂലം അസമുച്ഛിന്നം, തമ്പി സബ്ബേന സബ്ബം സമുഗ്ഘാതം ഗച്ഛതി. ഏവമയം പുഗ്ഗലോ ആയതിം അപരിഹാനധമ്മോ ഭവിസ്സതീ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതം ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ ആയതിം ധമ്മസമുപ്പാദോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, imāni aṅgārāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā panānanda, rattiyā paccūsasamayaṃ 10 sūriye uggacchante, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, andhakāro antaradhāyissati, āloko pātubhavissatī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā panānanda, abhido majjhanhike bhattakālasamaye, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, andhakāro antarahito āloko pātubhūto’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ഇധ പനാഹം, ആനന്ദ, ഏകച്ചം പുഗ്ഗലം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘നത്ഥി ഇമസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തോപി അകുസലോ ധമ്മോ, സമന്നാഗതോയം പുഗ്ഗലോ ഏകന്തസുക്കേഹി അനവജ്ജേഹി ധമ്മേഹി, ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പരിനിബ്ബായിസ്സതീ’തി. സേയ്യഥാപി, ആനന്ദ, അങ്ഗാരാനി സീതാനി നിബ്ബുതാനി സുക്ഖേ തിണപുഞ്ജേ വാ കട്ഠപുഞ്ജേ വാ നിക്ഖിത്താനി. ജാനേയ്യാസി ത്വം, ആനന്ദ, നയിമാനി അങ്ഗാരാനി വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി? ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’. ‘‘ഏവമേവം ഖോ അഹം, ആനന്ദ, ഇധേകച്ചം പുഗ്ഗലം ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘ഇമസ്സ ഖോ പുഗ്ഗലസ്സ വിജ്ജമാനാ കുസലാപി ധമ്മാ അകുസലാപി ധമ്മാ’തി. തമേനം അപരേന സമയേന ഏവം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച പജാനാമി – ‘നത്ഥി ഇമസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വാലഗ്ഗകോടിനിത്തുദനമത്തോപി അകുസലോ ധമ്മോ, സമന്നാഗതോയം പുഗ്ഗലോ ഏകന്തസുക്കേഹി അനവജ്ജേഹി ധമ്മേഹി, ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പരിനിബ്ബായിസ്സതീ’തി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയഞാണം ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതം ഹോതി. ഏവമ്പി ഖോ, ആനന്ദ, തഥാഗതസ്സ ആയതിം ധമ്മസമുപ്പാദോ ചേതസാ ചേതോ പരിച്ച വിദിതോ ഹോതി.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi akusalo dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭheva dhamme parinibbāyissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni sītāni nibbutāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni aṅgārāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi akusalo dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭheva dhamme parinibbāyissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘തത്രാനന്ദ, യേ തേ പുരിമാ തയോ പുഗ്ഗലാ തേസം തിണ്ണം പുഗ്ഗലാനം ഏകോ അപരിഹാനധമ്മോ, ഏകോ പരിഹാനധമ്മോ, ഏകോ ആപായികോ നേരയികോ. തത്രാനന്ദ, യേമേ പച്ഛിമാ തയോ പുഗ്ഗലാ ഇമേസം തിണ്ണം പുഗ്ഗലാനം ഏകോ പരിഹാനധമ്മോ, ഏകോ അപരിഹാനധമ്മോ, ഏകോ പരിനിബ്ബാനധമ്മോ’’തി. അട്ഠമം.
‘‘Tatrānanda, ye te purimā tayo puggalā tesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ eko aparihānadhammo, eko parihānadhammo, eko āpāyiko nerayiko. Tatrānanda, yeme pacchimā tayo puggalā imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ eko parihānadhammo, eko aparihānadhammo, eko parinibbānadhammo’’ti. Aṭṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൮. പുരിസിന്ദ്രിയഞാണസുത്തവണ്ണനാ • 8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ൮. പുരിസിന്ദ്രിയഞാണസുത്തവണ്ണനാ • 8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā