Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౯. పురోహితపుత్తజేన్తత్థేరగాథావణ్ణనా
9. Purohitaputtajentattheragāthāvaṇṇanā
జాతిమదేన మత్తోహన్తిఆదికా ఆయస్మతో జేన్తత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కోసలరఞ్ఞో పురోహితస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, తస్స జేన్తోతి నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో జాతిమదేన భోగఇస్సరియరూపమదేన చ మత్తో అఞ్ఞే హీళేన్తో గరుట్ఠానియానమ్పి అపచితిం అకరోన్తో మానథద్ధో విచరతి. సో ఏకదివసం సత్థారం మహతియా పరిసాయ పరివుతం ధమ్మం దేసేన్తం దిస్వా ఉపసఙ్కమన్తో ‘‘సచే మం సమణో గోతమో పఠమం ఆలపిస్సతి, అహమ్పి ఆలపిస్సామి; నో చే, నాలపిస్సామీ’’తి చిత్తం ఉప్పాదేత్వా ఉపసఙ్కమిత్వా ఠితో భగవతి పఠమం అనాలపన్తే సయమ్పి మానేన అనాలపిత్వా గమనాకారం దస్సేసి. తం భగవా –
Jātimadena mattohantiādikā āyasmato jentattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño purohitassa putto hutvā nibbatti, tassa jentoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto jātimadena bhogaissariyarūpamadena ca matto aññe hīḷento garuṭṭhāniyānampi apacitiṃ akaronto mānathaddho vicarati. So ekadivasaṃ satthāraṃ mahatiyā parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamanto ‘‘sace maṃ samaṇo gotamo paṭhamaṃ ālapissati, ahampi ālapissāmi; no ce, nālapissāmī’’ti cittaṃ uppādetvā upasaṅkamitvā ṭhito bhagavati paṭhamaṃ anālapante sayampi mānena anālapitvā gamanākāraṃ dassesi. Taṃ bhagavā –
‘‘న మానం బ్రాహ్మణ సాధు, అత్థికస్సీధ బ్రాహ్మణ;
‘‘Na mānaṃ brāhmaṇa sādhu, atthikassīdha brāhmaṇa;
యేన అత్థేన ఆగచ్ఛి, తమేవమనుబ్రూహయే’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౦౧) –
Yena atthena āgacchi, tamevamanubrūhaye’’ti. (saṃ. ni. 1.201) –
గాథాయ అజ్ఝభాసి. సో ‘‘చిత్తం మే సమణో గోతమో జానాతీ’’తి అభిప్పసన్నో భగవతో పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా పరమనిపచ్చాకారం కత్వా –
Gāthāya ajjhabhāsi. So ‘‘cittaṃ me samaṇo gotamo jānātī’’ti abhippasanno bhagavato pādesu sirasā nipatitvā paramanipaccākāraṃ katvā –
‘‘కేసు న మానం కయిరాథ, కేసు చస్స సగారవో;
‘‘Kesu na mānaṃ kayirātha, kesu cassa sagāravo;
క్యస్స అపచితా అస్సు, క్యస్సు సాధు సుపూజితా’’తి. –
Kyassa apacitā assu, kyassu sādhu supūjitā’’ti. –
పుచ్ఛి. తస్స భగవా –
Pucchi. Tassa bhagavā –
‘‘మాతరి పితరి చాపి, అథో జేట్ఠమ్హి భాతరి;
‘‘Mātari pitari cāpi, atho jeṭṭhamhi bhātari;
ఆచరియే చతుత్థమ్హి, సమణబ్రాహ్మణేసు చ.
Ācariye catutthamhi, samaṇabrāhmaṇesu ca.
‘‘తేసు న మానం కయిరాథ, తేసు అస్స సగారవో;
‘‘Tesu na mānaṃ kayirātha, tesu assa sagāravo;
క్యస్స అపచితా అస్సు, త్యస్సు సాధు సుపూజితా.
Kyassa apacitā assu, tyassu sādhu supūjitā.
‘‘అరహన్తే సీతిభూతే, కతకిచ్చే అనాసవే;
‘‘Arahante sītibhūte, katakicce anāsave;
నిహచ్చ మానం అత్థద్ధో, తే నమస్సే అనుత్తరే’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౦౧) –
Nihacca mānaṃ atthaddho, te namasse anuttare’’ti. (saṃ. ni. 1.201) –
పఞ్హం విస్సజ్జేన్తో ధమ్మం దేసేసి. సో తాయ దేసనాయ సోతాపన్నో హుత్వా పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో అరహత్తం పత్వా అత్తనో పటిపత్తికిత్తనముఖేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Pañhaṃ vissajjento dhammaṃ desesi. So tāya desanāya sotāpanno hutvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ patvā attano paṭipattikittanamukhena aññaṃ byākaronto –
౪౨౩.
423.
‘‘జాతిమదేన మత్తోహం, భోగఇస్సరియేన చ;
‘‘Jātimadena mattohaṃ, bhogaissariyena ca;
సణ్ఠానవణ్ణరూపేన, మదమత్తో అచారిహం.
Saṇṭhānavaṇṇarūpena, madamatto acārihaṃ.
౪౨౪.
424.
‘‘నాత్తనో సమకం కఞ్చి, అతిరేకఞ్చ మఞ్ఞిసం;
‘‘Nāttano samakaṃ kañci, atirekañca maññisaṃ;
అతిమానహతో బాలో, పత్థద్ధో ఉస్సితద్ధజో.
Atimānahato bālo, patthaddho ussitaddhajo.
౪౨౫.
425.
‘‘మాతరం పితరఞ్చాపి, అఞ్ఞేపి గరుసమ్మతే;
‘‘Mātaraṃ pitarañcāpi, aññepi garusammate;
న కఞ్చి అభివాదేసిం, మానత్థద్ధో అనాదరో.
Na kañci abhivādesiṃ, mānatthaddho anādaro.
౪౨౬.
426.
‘‘దిస్వా వినాయకం అగ్గం, సారథీనం వరుత్తమం;
‘‘Disvā vināyakaṃ aggaṃ, sārathīnaṃ varuttamaṃ;
తపన్తమివ ఆదిచ్చం, భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతం.
Tapantamiva ādiccaṃ, bhikkhusaṅghapurakkhataṃ.
౪౨౭.
427.
‘‘మానం మదఞ్చ ఛడ్డేత్వా, విప్పసన్నేన చేతసా;
‘‘Mānaṃ madañca chaḍḍetvā, vippasannena cetasā;
సిరసా అభివాదేసిం, సబ్బసత్తానముత్తమం.
Sirasā abhivādesiṃ, sabbasattānamuttamaṃ.
౪౨౮.
428.
‘‘అతిమానో చ ఓమానో, పహీనా సుసమూహతా;
‘‘Atimāno ca omāno, pahīnā susamūhatā;
అస్మిమానో సముచ్ఛిన్నో, సబ్బే మానవిధా హతా’’తి. –
Asmimāno samucchinno, sabbe mānavidhā hatā’’ti. –
ఇమా గాథా అభాసి.
Imā gāthā abhāsi.
తత్థ జాతిమదేన మత్తోహన్తి అహం ఉదిచ్చే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తో, ‘‘న మాదిసో ఉభతో సుజాతో అఞ్ఞో అత్థీ’’తి కులమానేన మత్తో మానథద్ధో అచారిన్తి యోజనా. భోగఇస్సరియేన చాతి విభవేన ఆధిపచ్చేన చ హేతుభూతేన భోగసమ్పదఞ్చ ఇస్సరియసమ్పదఞ్చ పటిచ్చ ఉప్పన్నమదేన మత్తో అహం అచారిన్తి యోజనా. సణ్ఠానవణ్ణరూపేనాతి సణ్ఠానం ఆరోహపరిణాహసమ్పత్తి, వణ్ణో ఓదాతసామతాదిఛవిసమ్పత్తి, రూపం అఙ్గపచ్చఙ్గసోభా. ఇధాపి వుత్తనయేన యోజనా వేదితబ్బా. మదమత్తోతి వుత్తప్పకారతో అఞ్ఞేనపి మదేన మత్తో.
Tattha jātimadena mattohanti ahaṃ udicce brāhmaṇakule nibbatto, ‘‘na mādiso ubhato sujāto añño atthī’’ti kulamānena matto mānathaddho acārinti yojanā. Bhogaissariyena cāti vibhavena ādhipaccena ca hetubhūtena bhogasampadañca issariyasampadañca paṭicca uppannamadena matto ahaṃ acārinti yojanā. Saṇṭhānavaṇṇarūpenāti saṇṭhānaṃ ārohapariṇāhasampatti, vaṇṇo odātasāmatādichavisampatti, rūpaṃ aṅgapaccaṅgasobhā. Idhāpi vuttanayena yojanā veditabbā. Madamattoti vuttappakārato aññenapi madena matto.
నాత్తనో సమకం కఞ్చీతి అత్తనో సమకం సదిసం జాతిఆదీహి సమానం అతిరేకం వా కఞ్చి న మఞ్ఞిసం న మఞ్ఞిం, మయా సమానమ్పి న మఞ్ఞిం, కుతో అధికన్తి అధిప్పాయో. అతిమానహతో బాలోతి బాలో అహం తతో బాలభావతో అతిమానేన ఖతూపహతకుసలాచారో, తతో ఏవ పత్థద్ధో ఉస్సితద్ధజో థమ్భవసేన గరూనమ్పి నిపచ్చకారస్స అకరణతో భుసం థద్ధో అనోనమనథద్ధజాతో ఉస్సితమానద్ధజో.
Nāttanosamakaṃ kañcīti attano samakaṃ sadisaṃ jātiādīhi samānaṃ atirekaṃ vā kañci na maññisaṃ na maññiṃ, mayā samānampi na maññiṃ, kuto adhikanti adhippāyo. Atimānahato bāloti bālo ahaṃ tato bālabhāvato atimānena khatūpahatakusalācāro, tato eva patthaddho ussitaddhajo thambhavasena garūnampi nipaccakārassa akaraṇato bhusaṃ thaddho anonamanathaddhajāto ussitamānaddhajo.
వుత్తమేవత్థం పాకటతరం కాతుం ‘‘మాతర’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ అఞ్ఞేతి జేట్ఠభాతుఆదికే, సమణబ్రాహ్మణే చ. గరుసమ్మతేతి గరూతి సమ్మతే గరుట్ఠానియే. అనాదరోతి ఆదరరహితో.
Vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘mātara’’ntiādi vuttaṃ. Tattha aññeti jeṭṭhabhātuādike, samaṇabrāhmaṇe ca. Garusammateti garūti sammate garuṭṭhāniye. Anādaroti ādararahito.
దిస్వా వినాయకం అగ్గన్తి ఏవం మానథద్ధో హుత్వా విచరన్తో దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి వేనేయ్యానం వినయనతో సయమ్భుతాయ నాయకభావతో చ వినాయకం. సదేవకే లోకే సీలాదిగుణేహి సేట్ఠభావతో అగ్గం. పురిసదమ్మానం అచ్చన్తతాయ దమనతో సారథీనం వరుత్తమం, అతివియ ఉత్తమం బ్యామప్పభాదిఓభాసేన ఆదిచ్చమివ తపన్తం, ఓభాసన్తం భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతం ధమ్మం దేసేన్తం సబ్బసత్తానం ఉత్తమం సత్థారం దిస్వా బుద్ధానుభావేన సన్తజ్జితో ‘‘అహమేవ సేట్ఠో, అఞ్ఞే హీనా’’తి పవత్తమానం భోగమదాదిమదఞ్చ ఛడ్డేత్వా పహాయ విప్పసన్నేన చేతసా సిరసా అభివాదేసిన్తి యోజనా. కథం పనాయం మానథద్ధో సమానో సత్థు దస్సనమత్తేన మానం పహాసీతి? న ఖో పనేతం ఏవం దట్ఠబ్బం. సత్థు దస్సనమత్తేన మానం న పహాసి ‘‘న మానం, బ్రాహ్మణ, సాధూ’’తిఆదికాయ పన దేసనాయ మానం పహాసి. తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘మానం మదఞ్చ ఛడ్డేత్వా, విప్పసన్నేన చేతసా. సిరసా అభివాదేసి’’న్తి. విప్పసన్నేన చేతసాతి చ ఇత్థమ్భూతలక్ఖణే కరణవచనం దట్ఠబ్బం.
Disvā vināyakaṃ agganti evaṃ mānathaddho hutvā vicaranto diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi veneyyānaṃ vinayanato sayambhutāya nāyakabhāvato ca vināyakaṃ. Sadevake loke sīlādiguṇehi seṭṭhabhāvato aggaṃ. Purisadammānaṃ accantatāya damanato sārathīnaṃ varuttamaṃ, ativiya uttamaṃ byāmappabhādiobhāsena ādiccamiva tapantaṃ, obhāsantaṃ bhikkhusaṅghapurakkhataṃ dhammaṃ desentaṃ sabbasattānaṃ uttamaṃ satthāraṃ disvā buddhānubhāvena santajjito ‘‘ahameva seṭṭho, aññe hīnā’’ti pavattamānaṃ bhogamadādimadañca chaḍḍetvā pahāya vippasannena cetasā sirasā abhivādesinti yojanā. Kathaṃ panāyaṃ mānathaddho samāno satthu dassanamattena mānaṃ pahāsīti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Satthu dassanamattena mānaṃ na pahāsi ‘‘na mānaṃ, brāhmaṇa, sādhū’’tiādikāya pana desanāya mānaṃ pahāsi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mānaṃ madañca chaḍḍetvā, vippasannena cetasā. Sirasā abhivādesi’’nti. Vippasannena cetasāti ca itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
‘‘అహమేవ సేట్ఠో’’తి పవత్తో మానో అతిమానో. ‘‘ఇమే పన నిహీనా’’తి అఞ్ఞే హీనతో దహన్తస్స మానో ‘‘ఓమానో’’తి వదన్తి. ‘‘సేయ్యోహమస్మీ’’తి పన అఞ్ఞం అతిక్కమిత్వా అత్తానం సేయ్యతో దహన్తస్స పవత్తో సేయ్యమానో అతిమానో. ‘‘హీనోహమస్మీ’’తి పవత్తో హీనమానో ఓమానో. పహీనా సుసమూహతాతి హేట్ఠిమమగ్గేహి పహీనా హుత్వా అగ్గమగ్గేన సుట్ఠు సముగ్ఘాటితా. అస్మిమానోతి ‘‘ఏసోహమస్మీ’’తి ఖన్ధే ‘‘అహ’’న్తి గహణవసేన పవత్తమానో. సబ్బేతి న కేవలం అతిమానఓమానఅస్మిమానా ఏవ, అథ ఖో సేయ్యస్స సేయ్యమానాదయో నవవిధా అన్తరభేదేన అనేకవిధా చ సబ్బే మానవిధా మానకోట్ఠాసా హతా అగ్గమగ్గేన సముగ్ఘాటితాతి.
‘‘Ahameva seṭṭho’’ti pavatto māno atimāno. ‘‘Ime pana nihīnā’’ti aññe hīnato dahantassa māno ‘‘omāno’’ti vadanti. ‘‘Seyyohamasmī’’ti pana aññaṃ atikkamitvā attānaṃ seyyato dahantassa pavatto seyyamāno atimāno. ‘‘Hīnohamasmī’’ti pavatto hīnamāno omāno. Pahīnā susamūhatāti heṭṭhimamaggehi pahīnā hutvā aggamaggena suṭṭhu samugghāṭitā. Asmimānoti ‘‘esohamasmī’’ti khandhe ‘‘aha’’nti gahaṇavasena pavattamāno. Sabbeti na kevalaṃ atimānaomānaasmimānā eva, atha kho seyyassa seyyamānādayo navavidhā antarabhedena anekavidhā ca sabbe mānavidhā mānakoṭṭhāsā hatā aggamaggena samugghāṭitāti.
పురోహితపుత్తజేన్తత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Purohitaputtajentattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౯. పురోహితపుత్తజేన్తత్థేరగాథా • 9. Purohitaputtajentattheragāthā