Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൯. പുരോഹിതപുത്തജേന്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
9. Purohitaputtajentattheragāthāvaṇṇanā
ജാതിമദേന മത്തോഹന്തിആദികാ ആയസ്മതോ ജേന്തത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി ഉപചിനിത്വാ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സാവത്ഥിയം കോസലരഞ്ഞോ പുരോഹിതസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ ജേന്തോതി നാമം അഹോസി. സോ വയപ്പത്തോ ജാതിമദേന ഭോഗഇസ്സരിയരൂപമദേന ച മത്തോ അഞ്ഞേ ഹീളേന്തോ ഗരുട്ഠാനിയാനമ്പി അപചിതിം അകരോന്തോ മാനഥദ്ധോ വിചരതി. സോ ഏകദിവസം സത്ഥാരം മഹതിയാ പരിസായ പരിവുതം ധമ്മം ദേസേന്തം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമന്തോ ‘‘സചേ മം സമണോ ഗോതമോ പഠമം ആലപിസ്സതി, അഹമ്പി ആലപിസ്സാമി; നോ ചേ, നാലപിസ്സാമീ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേത്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ ഠിതോ ഭഗവതി പഠമം അനാലപന്തേ സയമ്പി മാനേന അനാലപിത്വാ ഗമനാകാരം ദസ്സേസി. തം ഭഗവാ –
Jātimadena mattohantiādikā āyasmato jentattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño purohitassa putto hutvā nibbatti, tassa jentoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto jātimadena bhogaissariyarūpamadena ca matto aññe hīḷento garuṭṭhāniyānampi apacitiṃ akaronto mānathaddho vicarati. So ekadivasaṃ satthāraṃ mahatiyā parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamanto ‘‘sace maṃ samaṇo gotamo paṭhamaṃ ālapissati, ahampi ālapissāmi; no ce, nālapissāmī’’ti cittaṃ uppādetvā upasaṅkamitvā ṭhito bhagavati paṭhamaṃ anālapante sayampi mānena anālapitvā gamanākāraṃ dassesi. Taṃ bhagavā –
‘‘ന മാനം ബ്രാഹ്മണ സാധു, അത്ഥികസ്സീധ ബ്രാഹ്മണ;
‘‘Na mānaṃ brāhmaṇa sādhu, atthikassīdha brāhmaṇa;
യേന അത്ഥേന ആഗച്ഛി, തമേവമനുബ്രൂഹയേ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൦൧) –
Yena atthena āgacchi, tamevamanubrūhaye’’ti. (saṃ. ni. 1.201) –
ഗാഥായ അജ്ഝഭാസി. സോ ‘‘ചിത്തം മേ സമണോ ഗോതമോ ജാനാതീ’’തി അഭിപ്പസന്നോ ഭഗവതോ പാദേസു സിരസാ നിപതിത്വാ പരമനിപച്ചാകാരം കത്വാ –
Gāthāya ajjhabhāsi. So ‘‘cittaṃ me samaṇo gotamo jānātī’’ti abhippasanno bhagavato pādesu sirasā nipatitvā paramanipaccākāraṃ katvā –
‘‘കേസു ന മാനം കയിരാഥ, കേസു ചസ്സ സഗാരവോ;
‘‘Kesu na mānaṃ kayirātha, kesu cassa sagāravo;
ക്യസ്സ അപചിതാ അസ്സു, ക്യസ്സു സാധു സുപൂജിതാ’’തി. –
Kyassa apacitā assu, kyassu sādhu supūjitā’’ti. –
പുച്ഛി. തസ്സ ഭഗവാ –
Pucchi. Tassa bhagavā –
‘‘മാതരി പിതരി ചാപി, അഥോ ജേട്ഠമ്ഹി ഭാതരി;
‘‘Mātari pitari cāpi, atho jeṭṭhamhi bhātari;
ആചരിയേ ചതുത്ഥമ്ഹി, സമണബ്രാഹ്മണേസു ച.
Ācariye catutthamhi, samaṇabrāhmaṇesu ca.
‘‘തേസു ന മാനം കയിരാഥ, തേസു അസ്സ സഗാരവോ;
‘‘Tesu na mānaṃ kayirātha, tesu assa sagāravo;
ക്യസ്സ അപചിതാ അസ്സു, ത്യസ്സു സാധു സുപൂജിതാ.
Kyassa apacitā assu, tyassu sādhu supūjitā.
‘‘അരഹന്തേ സീതിഭൂതേ, കതകിച്ചേ അനാസവേ;
‘‘Arahante sītibhūte, katakicce anāsave;
നിഹച്ച മാനം അത്ഥദ്ധോ, തേ നമസ്സേ അനുത്തരേ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൦൧) –
Nihacca mānaṃ atthaddho, te namasse anuttare’’ti. (saṃ. ni. 1.201) –
പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേന്തോ ധമ്മം ദേസേസി. സോ തായ ദേസനായ സോതാപന്നോ ഹുത്വാ പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ അരഹത്തം പത്വാ അത്തനോ പടിപത്തികിത്തനമുഖേന അഞ്ഞം ബ്യാകരോന്തോ –
Pañhaṃ vissajjento dhammaṃ desesi. So tāya desanāya sotāpanno hutvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ patvā attano paṭipattikittanamukhena aññaṃ byākaronto –
൪൨൩.
423.
‘‘ജാതിമദേന മത്തോഹം, ഭോഗഇസ്സരിയേന ച;
‘‘Jātimadena mattohaṃ, bhogaissariyena ca;
സണ്ഠാനവണ്ണരൂപേന, മദമത്തോ അചാരിഹം.
Saṇṭhānavaṇṇarūpena, madamatto acārihaṃ.
൪൨൪.
424.
‘‘നാത്തനോ സമകം കഞ്ചി, അതിരേകഞ്ച മഞ്ഞിസം;
‘‘Nāttano samakaṃ kañci, atirekañca maññisaṃ;
അതിമാനഹതോ ബാലോ, പത്ഥദ്ധോ ഉസ്സിതദ്ധജോ.
Atimānahato bālo, patthaddho ussitaddhajo.
൪൨൫.
425.
‘‘മാതരം പിതരഞ്ചാപി, അഞ്ഞേപി ഗരുസമ്മതേ;
‘‘Mātaraṃ pitarañcāpi, aññepi garusammate;
ന കഞ്ചി അഭിവാദേസിം, മാനത്ഥദ്ധോ അനാദരോ.
Na kañci abhivādesiṃ, mānatthaddho anādaro.
൪൨൬.
426.
‘‘ദിസ്വാ വിനായകം അഗ്ഗം, സാരഥീനം വരുത്തമം;
‘‘Disvā vināyakaṃ aggaṃ, sārathīnaṃ varuttamaṃ;
തപന്തമിവ ആദിച്ചം, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം.
Tapantamiva ādiccaṃ, bhikkhusaṅghapurakkhataṃ.
൪൨൭.
427.
‘‘മാനം മദഞ്ച ഛഡ്ഡേത്വാ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ;
‘‘Mānaṃ madañca chaḍḍetvā, vippasannena cetasā;
സിരസാ അഭിവാദേസിം, സബ്ബസത്താനമുത്തമം.
Sirasā abhivādesiṃ, sabbasattānamuttamaṃ.
൪൨൮.
428.
‘‘അതിമാനോ ച ഓമാനോ, പഹീനാ സുസമൂഹതാ;
‘‘Atimāno ca omāno, pahīnā susamūhatā;
അസ്മിമാനോ സമുച്ഛിന്നോ, സബ്ബേ മാനവിധാ ഹതാ’’തി. –
Asmimāno samucchinno, sabbe mānavidhā hatā’’ti. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.
Imā gāthā abhāsi.
തത്ഥ ജാതിമദേന മത്തോഹന്തി അഹം ഉദിച്ചേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തോ, ‘‘ന മാദിസോ ഉഭതോ സുജാതോ അഞ്ഞോ അത്ഥീ’’തി കുലമാനേന മത്തോ മാനഥദ്ധോ അചാരിന്തി യോജനാ. ഭോഗഇസ്സരിയേന ചാതി വിഭവേന ആധിപച്ചേന ച ഹേതുഭൂതേന ഭോഗസമ്പദഞ്ച ഇസ്സരിയസമ്പദഞ്ച പടിച്ച ഉപ്പന്നമദേന മത്തോ അഹം അചാരിന്തി യോജനാ. സണ്ഠാനവണ്ണരൂപേനാതി സണ്ഠാനം ആരോഹപരിണാഹസമ്പത്തി, വണ്ണോ ഓദാതസാമതാദിഛവിസമ്പത്തി, രൂപം അങ്ഗപച്ചങ്ഗസോഭാ. ഇധാപി വുത്തനയേന യോജനാ വേദിതബ്ബാ. മദമത്തോതി വുത്തപ്പകാരതോ അഞ്ഞേനപി മദേന മത്തോ.
Tattha jātimadena mattohanti ahaṃ udicce brāhmaṇakule nibbatto, ‘‘na mādiso ubhato sujāto añño atthī’’ti kulamānena matto mānathaddho acārinti yojanā. Bhogaissariyena cāti vibhavena ādhipaccena ca hetubhūtena bhogasampadañca issariyasampadañca paṭicca uppannamadena matto ahaṃ acārinti yojanā. Saṇṭhānavaṇṇarūpenāti saṇṭhānaṃ ārohapariṇāhasampatti, vaṇṇo odātasāmatādichavisampatti, rūpaṃ aṅgapaccaṅgasobhā. Idhāpi vuttanayena yojanā veditabbā. Madamattoti vuttappakārato aññenapi madena matto.
നാത്തനോ സമകം കഞ്ചീതി അത്തനോ സമകം സദിസം ജാതിആദീഹി സമാനം അതിരേകം വാ കഞ്ചി ന മഞ്ഞിസം ന മഞ്ഞിം, മയാ സമാനമ്പി ന മഞ്ഞിം, കുതോ അധികന്തി അധിപ്പായോ. അതിമാനഹതോ ബാലോതി ബാലോ അഹം തതോ ബാലഭാവതോ അതിമാനേന ഖതൂപഹതകുസലാചാരോ, തതോ ഏവ പത്ഥദ്ധോ ഉസ്സിതദ്ധജോ ഥമ്ഭവസേന ഗരൂനമ്പി നിപച്ചകാരസ്സ അകരണതോ ഭുസം ഥദ്ധോ അനോനമനഥദ്ധജാതോ ഉസ്സിതമാനദ്ധജോ.
Nāttanosamakaṃ kañcīti attano samakaṃ sadisaṃ jātiādīhi samānaṃ atirekaṃ vā kañci na maññisaṃ na maññiṃ, mayā samānampi na maññiṃ, kuto adhikanti adhippāyo. Atimānahato bāloti bālo ahaṃ tato bālabhāvato atimānena khatūpahatakusalācāro, tato eva patthaddho ussitaddhajo thambhavasena garūnampi nipaccakārassa akaraṇato bhusaṃ thaddho anonamanathaddhajāto ussitamānaddhajo.
വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കാതും ‘‘മാതര’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അഞ്ഞേതി ജേട്ഠഭാതുആദികേ, സമണബ്രാഹ്മണേ ച. ഗരുസമ്മതേതി ഗരൂതി സമ്മതേ ഗരുട്ഠാനിയേ. അനാദരോതി ആദരരഹിതോ.
Vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘mātara’’ntiādi vuttaṃ. Tattha aññeti jeṭṭhabhātuādike, samaṇabrāhmaṇe ca. Garusammateti garūti sammate garuṭṭhāniye. Anādaroti ādararahito.
ദിസ്വാ വിനായകം അഗ്ഗന്തി ഏവം മാനഥദ്ധോ ഹുത്വാ വിചരന്തോ ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപരമത്ഥേഹി വേനേയ്യാനം വിനയനതോ സയമ്ഭുതായ നായകഭാവതോ ച വിനായകം. സദേവകേ ലോകേ സീലാദിഗുണേഹി സേട്ഠഭാവതോ അഗ്ഗം. പുരിസദമ്മാനം അച്ചന്തതായ ദമനതോ സാരഥീനം വരുത്തമം, അതിവിയ ഉത്തമം ബ്യാമപ്പഭാദിഓഭാസേന ആദിച്ചമിവ തപന്തം, ഓഭാസന്തം ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം ധമ്മം ദേസേന്തം സബ്ബസത്താനം ഉത്തമം സത്ഥാരം ദിസ്വാ ബുദ്ധാനുഭാവേന സന്തജ്ജിതോ ‘‘അഹമേവ സേട്ഠോ, അഞ്ഞേ ഹീനാ’’തി പവത്തമാനം ഭോഗമദാദിമദഞ്ച ഛഡ്ഡേത്വാ പഹായ വിപ്പസന്നേന ചേതസാ സിരസാ അഭിവാദേസിന്തി യോജനാ. കഥം പനായം മാനഥദ്ധോ സമാനോ സത്ഥു ദസ്സനമത്തേന മാനം പഹാസീതി? ന ഖോ പനേതം ഏവം ദട്ഠബ്ബം. സത്ഥു ദസ്സനമത്തേന മാനം ന പഹാസി ‘‘ന മാനം, ബ്രാഹ്മണ, സാധൂ’’തിആദികായ പന ദേസനായ മാനം പഹാസി. തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘മാനം മദഞ്ച ഛഡ്ഡേത്വാ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ. സിരസാ അഭിവാദേസി’’ന്തി. വിപ്പസന്നേന ചേതസാതി ച ഇത്ഥമ്ഭൂതലക്ഖണേ കരണവചനം ദട്ഠബ്ബം.
Disvā vināyakaṃ agganti evaṃ mānathaddho hutvā vicaranto diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi veneyyānaṃ vinayanato sayambhutāya nāyakabhāvato ca vināyakaṃ. Sadevake loke sīlādiguṇehi seṭṭhabhāvato aggaṃ. Purisadammānaṃ accantatāya damanato sārathīnaṃ varuttamaṃ, ativiya uttamaṃ byāmappabhādiobhāsena ādiccamiva tapantaṃ, obhāsantaṃ bhikkhusaṅghapurakkhataṃ dhammaṃ desentaṃ sabbasattānaṃ uttamaṃ satthāraṃ disvā buddhānubhāvena santajjito ‘‘ahameva seṭṭho, aññe hīnā’’ti pavattamānaṃ bhogamadādimadañca chaḍḍetvā pahāya vippasannena cetasā sirasā abhivādesinti yojanā. Kathaṃ panāyaṃ mānathaddho samāno satthu dassanamattena mānaṃ pahāsīti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Satthu dassanamattena mānaṃ na pahāsi ‘‘na mānaṃ, brāhmaṇa, sādhū’’tiādikāya pana desanāya mānaṃ pahāsi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mānaṃ madañca chaḍḍetvā, vippasannena cetasā. Sirasā abhivādesi’’nti. Vippasannena cetasāti ca itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
‘‘അഹമേവ സേട്ഠോ’’തി പവത്തോ മാനോ അതിമാനോ. ‘‘ഇമേ പന നിഹീനാ’’തി അഞ്ഞേ ഹീനതോ ദഹന്തസ്സ മാനോ ‘‘ഓമാനോ’’തി വദന്തി. ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീ’’തി പന അഞ്ഞം അതിക്കമിത്വാ അത്താനം സേയ്യതോ ദഹന്തസ്സ പവത്തോ സേയ്യമാനോ അതിമാനോ. ‘‘ഹീനോഹമസ്മീ’’തി പവത്തോ ഹീനമാനോ ഓമാനോ. പഹീനാ സുസമൂഹതാതി ഹേട്ഠിമമഗ്ഗേഹി പഹീനാ ഹുത്വാ അഗ്ഗമഗ്ഗേന സുട്ഠു സമുഗ്ഘാടിതാ. അസ്മിമാനോതി ‘‘ഏസോഹമസ്മീ’’തി ഖന്ധേ ‘‘അഹ’’ന്തി ഗഹണവസേന പവത്തമാനോ. സബ്ബേതി ന കേവലം അതിമാനഓമാനഅസ്മിമാനാ ഏവ, അഥ ഖോ സേയ്യസ്സ സേയ്യമാനാദയോ നവവിധാ അന്തരഭേദേന അനേകവിധാ ച സബ്ബേ മാനവിധാ മാനകോട്ഠാസാ ഹതാ അഗ്ഗമഗ്ഗേന സമുഗ്ഘാടിതാതി.
‘‘Ahameva seṭṭho’’ti pavatto māno atimāno. ‘‘Ime pana nihīnā’’ti aññe hīnato dahantassa māno ‘‘omāno’’ti vadanti. ‘‘Seyyohamasmī’’ti pana aññaṃ atikkamitvā attānaṃ seyyato dahantassa pavatto seyyamāno atimāno. ‘‘Hīnohamasmī’’ti pavatto hīnamāno omāno. Pahīnā susamūhatāti heṭṭhimamaggehi pahīnā hutvā aggamaggena suṭṭhu samugghāṭitā. Asmimānoti ‘‘esohamasmī’’ti khandhe ‘‘aha’’nti gahaṇavasena pavattamāno. Sabbeti na kevalaṃ atimānaomānaasmimānā eva, atha kho seyyassa seyyamānādayo navavidhā antarabhedena anekavidhā ca sabbe mānavidhā mānakoṭṭhāsā hatā aggamaggena samugghāṭitāti.
പുരോഹിതപുത്തജേന്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Purohitaputtajentattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൯. പുരോഹിതപുത്തജേന്തത്ഥേരഗാഥാ • 9. Purohitaputtajentattheragāthā