| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[២២៣] ៣. បុដភត្តជាតកវណ្ណនា
[223] 3. Puṭabhattajātakavaṇṇanā
នមេ នមន្តស្ស ភជេ ភជន្តន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ កុដុម្ពិកំ អារព្ភ កថេសិ។ សាវត្ថិនគរវាសី កិរេកោ កុដុម្ពិកោ ឯកេន ជនបទកុដុម្ពិកេន សទ្ធិំ វោហារំ អកាសិ។ សោ អត្តនោ ភរិយំ អាទាយ តស្ស ធារណកស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ ធារណកោ ‘‘ទាតុំ ន សក្កោមី’’តិ ន កិញ្ចិ អទាសិ, ឥតរោ កុជ្ឈិត្វា ភត្តំ អភុញ្ជិត្វាវ និក្ខមិ។ អថ នំ អន្តរាមគ្គេ ឆាតជ្ឈត្តំ ទិស្វា មគ្គបដិបន្នា បុរិសា ‘‘ភរិយាយបិ ទត្វា ភុញ្ជាហី’’តិ ភត្តបុដំ អទំសុ។ សោ តំ គហេត្វា តស្សា អទាតុកាមោ ហុត្វា ‘‘ភទ្ទេ, ឥទំ ចោរានំ តិដ្ឋនដ្ឋានំ, ត្វំ បុរតោ យាហី’’តិ ឧយ្យោជេត្វា សព្ពំ ភត្តំ ភុញ្ជិត្វា តុច្ឆបុដំ ទស្សេត្វា ‘‘ភទ្ទេ, អភត្តកំ តុច្ឆបុដមេវ អទំសូ’’តិ អាហ។ សា តេន ឯកកេនេវ ភុត្តភាវំ ញត្វា ទោមនស្សប្បត្តា អហោសិ។ តេ ឧភោបិ ជេតវនបិដ្ឋិវិហារេន គច្ឆន្តា ‘‘បានីយំ បិវិស្សាមា’’តិ ជេតវនំ បវិសិំសុ។
Namenamantassa bhaje bhajantanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthinagaravāsī kireko kuṭumbiko ekena janapadakuṭumbikena saddhiṃ vohāraṃ akāsi. So attano bhariyaṃ ādāya tassa dhāraṇakassa santikaṃ agamāsi. Dhāraṇako ‘‘dātuṃ na sakkomī’’ti na kiñci adāsi, itaro kujjhitvā bhattaṃ abhuñjitvāva nikkhami. Atha naṃ antarāmagge chātajjhattaṃ disvā maggapaṭipannā purisā ‘‘bhariyāyapi datvā bhuñjāhī’’ti bhattapuṭaṃ adaṃsu. So taṃ gahetvā tassā adātukāmo hutvā ‘‘bhadde, idaṃ corānaṃ tiṭṭhanaṭṭhānaṃ, tvaṃ purato yāhī’’ti uyyojetvā sabbaṃ bhattaṃ bhuñjitvā tucchapuṭaṃ dassetvā ‘‘bhadde, abhattakaṃ tucchapuṭameva adaṃsū’’ti āha. Sā tena ekakeneva bhuttabhāvaṃ ñatvā domanassappattā ahosi. Te ubhopi jetavanapiṭṭhivihārena gacchantā ‘‘pānīyaṃ pivissāmā’’ti jetavanaṃ pavisiṃsu.
សត្ថាបិ តេសញ្ញេវ អាគមនំ ឱលោកេន្តោ មគ្គំ គហេត្វា ឋិតលុទ្ទកោ វិយ គន្ធកុដិឆាយាយ និសីទិ, តេ សត្ថារំ ទិស្វា ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា និសីទិំសុ។ សត្ថា តេហិ សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ កត្វា ‘‘កិំ, ឧបាសិកេ, អយំ តេ ភត្តា ហិតកាមោ សស្នេហោ’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘ភន្តេ, អហំ ឯតស្ស សស្នេហា, អយំ បន មយ្ហំ និស្នេហោ, តិដ្ឋន្តុ អញ្ញេបិ ទិវសា, អជ្ជេវេស អន្តរាមគ្គេ បុដភត្តំ លភិត្វា មយ្ហំ អទត្វា អត្តនាវ ភុញ្ជី’’តិ។ ‘‘ឧបាសិកេ, និច្ចកាលម្បិ ត្វំ ឯតស្ស ហិតកាមា សស្នេហា, អយំ បន និស្នេហោវ។ យទា បន បណ្ឌិតេ និស្សាយ តវ គុណេ ជានាតិ, តទា តេ សព្ពិស្សរិយំ និយ្យាទេតី’’តិ វត្វា តាយ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។
Satthāpi tesaññeva āgamanaṃ olokento maggaṃ gahetvā ṭhitaluddako viya gandhakuṭichāyāya nisīdi, te satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ, upāsike, ayaṃ te bhattā hitakāmo sasneho’’ti pucchi. ‘‘Bhante, ahaṃ etassa sasnehā, ayaṃ pana mayhaṃ nisneho, tiṭṭhantu aññepi divasā, ajjevesa antarāmagge puṭabhattaṃ labhitvā mayhaṃ adatvā attanāva bhuñjī’’ti. ‘‘Upāsike, niccakālampi tvaṃ etassa hitakāmā sasnehā, ayaṃ pana nisnehova. Yadā pana paṇḍite nissāya tava guṇe jānāti, tadā te sabbissariyaṃ niyyādetī’’ti vatvā tāya yācito atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ អមច្ចកុលេ និព្ពត្តិត្វា វយប្បត្តោ តស្ស អត្ថធម្មានុសាសកោ អហោសិ។ អថ រាជា ‘‘បទុព្ភេយ្យាបិ មេ អយ’’ន្តិ អត្តនោ បុត្តំ អាសង្កន្តោ នីហរិ។ សោ អត្តនោ ភរិយំ គហេត្វា នគរា និក្ខម្ម ឯកស្មិំ កាសិកគាមកេ វាសំ កប្បេសិ។ សោ អបរភាគេ បិតុ កាលកតភាវំ សុត្វា ‘‘កុលសន្តកំ រជ្ជំ គណ្ហិស្សាមី’’តិ ពារាណសិំ បច្ចាគច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ ‘‘ភរិយាយបិ ទត្វា ភុញ្ជាហី’’តិ ភត្តបុដំ លភិត្វា តស្សា អទត្វា សយមេវ តំ ភុញ្ជិ។ សា ‘‘កក្ខឡោ វតាយំ បុរិសោ’’តិ ទោមនស្សប្បត្តា អហោសិ។ សោ ពារាណសិយំ រជ្ជំ គហេត្វា តំ អគ្គមហេសិដ្ឋានេ ឋបេត្វា ‘‘ឯត្តកមេវ ឯតិស្សា អល’’ន្តិ ន អញ្ញំ សក្ការំ វា សម្មានំ វា ករោតិ, ‘‘កថំ យាបេសី’’តិបិ នំ ន បុច្ឆតិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa atthadhammānusāsako ahosi. Atha rājā ‘‘padubbheyyāpi me aya’’nti attano puttaṃ āsaṅkanto nīhari. So attano bhariyaṃ gahetvā nagarā nikkhamma ekasmiṃ kāsikagāmake vāsaṃ kappesi. So aparabhāge pitu kālakatabhāvaṃ sutvā ‘‘kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti bārāṇasiṃ paccāgacchanto antarāmagge ‘‘bhariyāyapi datvā bhuñjāhī’’ti bhattapuṭaṃ labhitvā tassā adatvā sayameva taṃ bhuñji. Sā ‘‘kakkhaḷo vatāyaṃ puriso’’ti domanassappattā ahosi. So bārāṇasiyaṃ rajjaṃ gahetvā taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapetvā ‘‘ettakameva etissā ala’’nti na aññaṃ sakkāraṃ vā sammānaṃ vā karoti, ‘‘kathaṃ yāpesī’’tipi naṃ na pucchati.
ពោធិសត្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ ទេវី រញ្ញោ ពហូបការា សស្នេហា, រាជា បនេតំ កិស្មិញ្ចិ ន មញ្ញតិ, សក្ការសម្មានមស្សា ការេស្សាមី’’តិ តំ ឧបសង្កមិត្វា ឧបចារំ កត្វា ឯកមន្តំ ឋត្វា ‘‘កិំ, តាតា’’តិ វុត្តេ ‘‘កថំ សមុដ្ឋាបេតុំ មយំ, ទេវិ, តុម្ហេ ឧបដ្ឋហាម, កិំ នាម មហល្លកានំ បិតូនំ វត្ថខណ្ឌំ វា ភត្តបិណ្ឌំ វា ទាតុំ ន វដ្ដតី’’តិ អាហ។ ‘‘តាត, អហំ អត្តនាវ កិញ្ចិ ន លភាមិ, តុម្ហាកំ កិំ ទស្សាមិ, ននុ លភនកាលេ អទាសិំ, ឥទានិ បន មេ រាជា ន កិញ្ចិ ទេតិ។ តិដ្ឋតុ អញ្ញំ ទានំ, រជ្ជំ គណ្ហិតុំ អាគច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ ភត្តបុដំ លភិត្វា ភត្តមត្តម្បិ មេ អទត្វា អត្តនាវ ភុញ្ជី’’តិ។ ‘‘កិំ បន, អម្ម, រញ្ញោ សន្តិកេ ឯវំ កថេតុំ សក្ខិស្សថា’’តិ? ‘‘សក្ខិស្សាមិ, តាតា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ អជ្ជេវ មម រញ្ញោ សន្តិកេ ឋិតកាលេ មយិ បុច្ឆន្តេ ឯវំ កថេថ អជ្ជេវ វោ គុណំ ជានាបេស្សាមី’’តិ ឯវំ វត្វា ពោធិសត្តោ បុរិមតរំ គន្ត្វា រញ្ញោ សន្តិកេ អដ្ឋាសិ។ សាបិ គន្ត្វា រញ្ញោ សមីបេ អដ្ឋាសិ។
Bodhisatto cintesi – ‘‘ayaṃ devī rañño bahūpakārā sasnehā, rājā panetaṃ kismiñci na maññati, sakkārasammānamassā kāressāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā upacāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhatvā ‘‘kiṃ, tātā’’ti vutte ‘‘kathaṃ samuṭṭhāpetuṃ mayaṃ, devi, tumhe upaṭṭhahāma, kiṃ nāma mahallakānaṃ pitūnaṃ vatthakhaṇḍaṃ vā bhattapiṇḍaṃ vā dātuṃ na vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Tāta, ahaṃ attanāva kiñci na labhāmi, tumhākaṃ kiṃ dassāmi, nanu labhanakāle adāsiṃ, idāni pana me rājā na kiñci deti. Tiṭṭhatu aññaṃ dānaṃ, rajjaṃ gaṇhituṃ āgacchanto antarāmagge bhattapuṭaṃ labhitvā bhattamattampi me adatvā attanāva bhuñjī’’ti. ‘‘Kiṃ pana, amma, rañño santike evaṃ kathetuṃ sakkhissathā’’ti? ‘‘Sakkhissāmi, tātā’’ti. ‘‘Tena hi ajjeva mama rañño santike ṭhitakāle mayi pucchante evaṃ kathetha ajjeva vo guṇaṃ jānāpessāmī’’ti evaṃ vatvā bodhisatto purimataraṃ gantvā rañño santike aṭṭhāsi. Sāpi gantvā rañño samīpe aṭṭhāsi.
អថ នំ ពោធិសត្តោ ‘‘អម្ម, តុម្ហេ អតិវិយ កក្ខឡា, កិំ នាម បិតូនំ វត្ថខណ្ឌំ វា ភត្តបិណ្ឌមត្តំ វា ទាតុំ ន វដ្ដតី’’តិ អាហ។ ‘‘តាត, អហមេវ រញ្ញោ សន្តិកា កិញ្ចិ ន លភាមិ, តុម្ហាកំ កិំ ទស្សាមី’’តិ? ‘‘ននុ អគ្គមហេសិដ្ឋានំ តេ លទ្ធ’’ន្តិ? ‘‘តាត, កិស្មិញ្ចិ សម្មានេ អសតិ អគ្គមហេសិដ្ឋានំ កិំ ករិស្សតិ, ឥទានិ មេ តុម្ហាកំ រាជា កិំ ទស្សតិ, សោ អន្តរាមគ្គេ ភត្តបុដំ លភិត្វា តតោ កិញ្ចិ អទត្វា សយមេវ ភុញ្ជី’’តិ។ ពោធិសត្តោ ‘‘ឯវំ កិរ, មហារាជា’’តិ បុច្ឆិ។ រាជា អធិវាសេសិ។ ពោធិសត្តោ តស្ស អធិវាសនំ វិទិត្វា ‘‘តេន ហិ, អម្ម, រញ្ញោ អប្បិយកាលតោ បដ្ឋាយ កិំ តុម្ហាកំ ឥធ វាសេន។ លោកស្មិញ្ហិ អប្បិយសម្បយោគោ ច ទុក្ខោ, តុម្ហាកំ ឥធ វាសេ សតិ រញ្ញោ អប្បិយសម្បយោគោវ ទុក្ខំ ភវិស្សតិ, ឥមេ សត្តា នាម ភជន្តេ ភជន្តិ, អភជនភាវំ ញត្វា អញ្ញត្ថ គន្តព្ពំ, មហន្តោ លោកសន្និវាសោ’’តិ វត្វា ឥមា គាថា អវោច –
Atha naṃ bodhisatto ‘‘amma, tumhe ativiya kakkhaḷā, kiṃ nāma pitūnaṃ vatthakhaṇḍaṃ vā bhattapiṇḍamattaṃ vā dātuṃ na vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Tāta, ahameva rañño santikā kiñci na labhāmi, tumhākaṃ kiṃ dassāmī’’ti? ‘‘Nanu aggamahesiṭṭhānaṃ te laddha’’nti? ‘‘Tāta, kismiñci sammāne asati aggamahesiṭṭhānaṃ kiṃ karissati, idāni me tumhākaṃ rājā kiṃ dassati, so antarāmagge bhattapuṭaṃ labhitvā tato kiñci adatvā sayameva bhuñjī’’ti. Bodhisatto ‘‘evaṃ kira, mahārājā’’ti pucchi. Rājā adhivāsesi. Bodhisatto tassa adhivāsanaṃ viditvā ‘‘tena hi, amma, rañño appiyakālato paṭṭhāya kiṃ tumhākaṃ idha vāsena. Lokasmiñhi appiyasampayogo ca dukkho, tumhākaṃ idha vāse sati rañño appiyasampayogova dukkhaṃ bhavissati, ime sattā nāma bhajante bhajanti, abhajanabhāvaṃ ñatvā aññattha gantabbaṃ, mahanto lokasannivāso’’ti vatvā imā gāthā avoca –
១៤៥.
145.
‘‘នមេ នមន្តស្ស ភជេ ភជន្តំ, កិច្ចានុកុព្ពស្ស ករេយ្យ កិច្ចំ;
‘‘Name namantassa bhaje bhajantaṃ, kiccānukubbassa kareyya kiccaṃ;
នានត្ថកាមស្ស ករេយ្យ អត្ថំ, អសម្ភជន្តម្បិ ន សម្ភជេយ្យ។
Nānatthakāmassa kareyya atthaṃ, asambhajantampi na sambhajeyya.
១៤៦.
146.
‘‘ចជេ ចជន្តំ វនថំ ន កយិរា, អបេតចិត្តេន ន សម្ភជេយ្យ;
‘‘Caje cajantaṃ vanathaṃ na kayirā, apetacittena na sambhajeyya;
ទិជោ ទុមំ ខីណផលន្តិ ញត្វា, អញ្ញំ សមេក្ខេយ្យ មហា ហិ លោកោ’’តិ។
Dijo dumaṃ khīṇaphalanti ñatvā, aññaṃ samekkheyya mahā hi loko’’ti.
តត្ថ នមេ នមន្តស្ស ភជេ ភជន្តន្តិ យោ អត្តនោ នមតិ, តស្សេវ បដិនមេយ្យ។ យោ ច ភជតិ, តមេវ ភជេយ្យ។ កិច្ចានុកុព្ពស្ស ករេយ្យ កិច្ចន្តិ អត្តនោ ឧប្បន្នកិច្ចំ អនុកុព្ពន្តស្សេវ តស្សបិ ឧប្បន្នកិច្ចំ បដិករេយ្យ។ ចជេ ចជន្តំ វនថំ ន កយិរាតិ អត្តានំ ជហន្តំ ជហេយ្យេវ, តស្មិំ តណ្ហាសង្ខាតំ វនថំ ន ករេយ្យ។ អបេតចិត្តេនាតិ វិគតចិត្តេន វិបល្លត្ថចិត្តេន។ ន សម្ភជេយ្យាតិ តថារូបេន សទ្ធិំ ន សមាគច្ឆេយ្យ។ ទិជោ ទុមន្តិ យថា សកុណោ បុព្ពេ ផលិតម្បិ រុក្ខំ ផលេ ខីណេ ‘‘ខីណផលោ អយ’’ន្តិ ញត្វា តំ ឆឌ្ឌេត្វា អញ្ញំ សមេក្ខតិ បរិយេសតិ, ឯវំ អញ្ញំ សមេក្ខេយ្យ។ មហា ហិ ឯស លោកោ, អថ តុម្ហេ សស្នេហំ ឯកំ បុរិសំ លភិស្សថាតិ។
Tattha name namantassa bhaje bhajantanti yo attano namati, tasseva paṭinameyya. Yo ca bhajati, tameva bhajeyya. Kiccānukubbassa kareyya kiccanti attano uppannakiccaṃ anukubbantasseva tassapi uppannakiccaṃ paṭikareyya. Caje cajantaṃ vanathaṃ na kayirāti attānaṃ jahantaṃ jaheyyeva, tasmiṃ taṇhāsaṅkhātaṃ vanathaṃ na kareyya. Apetacittenāti vigatacittena vipallatthacittena. Na sambhajeyyāti tathārūpena saddhiṃ na samāgaccheyya. Dijo dumanti yathā sakuṇo pubbe phalitampi rukkhaṃ phale khīṇe ‘‘khīṇaphalo aya’’nti ñatvā taṃ chaḍḍetvā aññaṃ samekkhati pariyesati, evaṃ aññaṃ samekkheyya. Mahā hi esa loko, atha tumhe sasnehaṃ ekaṃ purisaṃ labhissathāti.
តំ សុត្វា ពារាណសិរាជា ទេវិយា សព្ពិស្សរិយំ អទាសិ។ តតោ បដ្ឋាយ សមគ្គា សម្មោទមានា វសិំសុ។
Taṃ sutvā bārāṇasirājā deviyā sabbissariyaṃ adāsi. Tato paṭṭhāya samaggā sammodamānā vasiṃsu.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ ទ្វេ ជយម្បតិកា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិំសុ។ ‘‘តទា ជយម្បតិកា ឥមេ ទ្វេ ជយម្បតិកា អហេសុំ, បណ្ឌិតាមច្ចោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne dve jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. ‘‘Tadā jayampatikā ime dve jayampatikā ahesuṃ, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
បុដភត្តជាតកវណ្ណនា តតិយា។
Puṭabhattajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ២២៣. បុដភត្តជាតកំ • 223. Puṭabhattajātakaṃ
