| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२८०] १०. पुटदूसकजातकवण्णना
[280] 10. Puṭadūsakajātakavaṇṇanā
अद्धा हि नून मिगराजाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं पुटदूसकं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किरेको अमच्चो बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं निमन्तेत्वा उय्याने निसीदापेत्वा दानं ददमानो ‘‘अन्तराभत्ते उय्याने चरितुकामा चरन्तू’’ति आह। भिक्खू उय्यानचारिकं चरिंसु। तस्मिं खणे उय्यानपालो पत्तसम्पन्नं रुक्खं अभिरुहित्वा महन्तमहन्तानि पण्णानि गहेत्वा ‘‘अयं पुप्फानं भविस्सति, अयं फलान’’न्ति पुटे कत्वा रुक्खमूले पातेति। तस्स पुत्तो दारको पातितपातितं पुटं विद्धंसेति। भिक्खू तमत्थं भगवतो आरोचेसुं। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस पुटदूसकोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Addhā hi nūna migarājāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ puṭadūsakaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kireko amacco buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā uyyāne nisīdāpetvā dānaṃ dadamāno ‘‘antarābhatte uyyāne caritukāmā carantū’’ti āha. Bhikkhū uyyānacārikaṃ cariṃsu. Tasmiṃ khaṇe uyyānapālo pattasampannaṃ rukkhaṃ abhiruhitvā mahantamahantāni paṇṇāni gahetvā ‘‘ayaṃ pupphānaṃ bhavissati, ayaṃ phalāna’’nti puṭe katvā rukkhamūle pāteti. Tassa putto dārako pātitapātitaṃ puṭaṃ viddhaṃseti. Bhikkhū tamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa puṭadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो बाराणसियं एकस्मिं ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो अगारं अज्झावसमानो एकदिवसं केनचिदेव करणीयेन उय्यानं अगमासि। तत्थ बहू वानरा वसन्ति। उय्यानपालो इमिनाव नियामेन पत्तपुटे पातेति, जेट्ठवानरो पातितपातिते विद्धंसेति। बोधिसत्तो तं आमन्तेत्वा ‘‘उय्यानपालेन पातितपातितं पुटं विद्धंसेत्वा मनापतरं कातुकामो मञ्ञे’’ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ ekasmiṃ brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto agāraṃ ajjhāvasamāno ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena uyyānaṃ agamāsi. Tattha bahū vānarā vasanti. Uyyānapālo imināva niyāmena pattapuṭe pāteti, jeṭṭhavānaro pātitapātite viddhaṃseti. Bodhisatto taṃ āmantetvā ‘‘uyyānapālena pātitapātitaṃ puṭaṃ viddhaṃsetvā manāpataraṃ kātukāmo maññe’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
८८.
88.
‘‘अद्धा हि नून मिगराजा, पुटकम्मस्स कोविदो।
‘‘Addhā hi nūna migarājā, puṭakammassa kovido;
तथा हि पुटं दूसेति, अञ्ञं नून करिस्सती’’ति॥
Tathā hi puṭaṃ dūseti, aññaṃ nūna karissatī’’ti.
तत्थ मिगराजाति मक्कटं वण्णेन्तो वदति। पुटकम्मस्साति मालापुटकरणस्स। कोविदोति छेको। अयं पनेत्थ सङ्खेपत्थो – अयं मिगराजा एकंसेन पुटकम्मस्स कोविदो मञ्ञे, तथा हि पातितपातितं पुटं दूसेति, अञ्ञं नून ततो मनापतरं करिस्सतीति।
Tattha migarājāti makkaṭaṃ vaṇṇento vadati. Puṭakammassāti mālāpuṭakaraṇassa. Kovidoti cheko. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ayaṃ migarājā ekaṃsena puṭakammassa kovido maññe, tathā hi pātitapātitaṃ puṭaṃ dūseti, aññaṃ nūna tato manāpataraṃ karissatīti.
तं सुत्वा मक्कटो दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā makkaṭo dutiyaṃ gāthamāha –
८९.
89.
‘‘न मे माता वा पिता वा, पुटकम्मस्स कोविदो।
‘‘Na me mātā vā pitā vā, puṭakammassa kovido;
कतं कतं खो दूसेम, एवं धम्ममिदं कुल’’न्ति॥
Kataṃ kataṃ kho dūsema, evaṃ dhammamidaṃ kula’’nti.
तं सुत्वा बोधिसत्तो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
९०.
90.
‘‘येसं वो एदिसो धम्मो, अधम्मो पन कीदिसो।
‘‘Yesaṃ vo ediso dhammo, adhammo pana kīdiso;
मा वो धम्मं अधम्मं वा, अद्दसाम कुदाचन’’न्ति॥
Mā vo dhammaṃ adhammaṃ vā, addasāma kudācana’’nti.
एवं वत्वा च पन वानरगणं गरहित्वा पक्कामि।
Evaṃ vatvā ca pana vānaragaṇaṃ garahitvā pakkāmi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा वानरो पुटदूसकदारको अहोसि, पण्डितपुरिसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā vānaro puṭadūsakadārako ahosi, paṇḍitapuriso pana ahameva ahosi’’nti.
पुटदूसकजातकवण्णना दसमा।
Puṭadūsakajātakavaṇṇanā dasamā.
उदपानवग्गो ततियो।
Udapānavaggo tatiyo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
उदपानवरं वनब्यग्घ कपि, सिखिनी च बलाक रुचिरवरो।
Udapānavaraṃ vanabyaggha kapi, sikhinī ca balāka ruciravaro;
सुजनाधिप रोमक दूस पुन, सतपत्तवरो पुटकम्म दसाति॥
Sujanādhipa romaka dūsa puna, satapattavaro puṭakamma dasāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २८०. पुटदूसकजातकं • 280. Puṭadūsakajātakaṃ
