| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๘๐] ๑๐. ปุฎทูสกชาตกวณฺณนา
[280] 10. Puṭadūsakajātakavaṇṇanā
อทฺธา หิ นูน มิคราชาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ ปุฎทูสกํ อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิยํ กิเรโก อมโจฺจ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมเนฺตตฺวา อุยฺยาเน นิสีทาเปตฺวา ทานํ ททมาโน ‘‘อนฺตราภเตฺต อุยฺยาเน จริตุกามา จรนฺตู’’ติ อาหฯ ภิกฺขู อุยฺยานจาริกํ จริํสุฯ ตสฺมิํ ขเณ อุยฺยานปาโล ปตฺตสมฺปนฺนํ รุกฺขํ อภิรุหิตฺวา มหนฺตมหนฺตานิ ปณฺณานิ คเหตฺวา ‘‘อยํ ปุปฺผานํ ภวิสฺสติ, อยํ ผลาน’’นฺติ ปุเฎ กตฺวา รุกฺขมูเล ปาเตติฯ ตสฺส ปุโตฺต ทารโก ปาติตปาติตํ ปุฎํ วิทฺธํเสติฯ ภิกฺขู ตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสุํฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว, ปุเพฺพเปส ปุฎทูสโกเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Addhā hi nūna migarājāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ puṭadūsakaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kireko amacco buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā uyyāne nisīdāpetvā dānaṃ dadamāno ‘‘antarābhatte uyyāne caritukāmā carantū’’ti āha. Bhikkhū uyyānacārikaṃ cariṃsu. Tasmiṃ khaṇe uyyānapālo pattasampannaṃ rukkhaṃ abhiruhitvā mahantamahantāni paṇṇāni gahetvā ‘‘ayaṃ pupphānaṃ bhavissati, ayaṃ phalāna’’nti puṭe katvā rukkhamūle pāteti. Tassa putto dārako pātitapātitaṃ puṭaṃ viddhaṃseti. Bhikkhū tamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa puṭadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต พาราณสิยํ เอกสฺมิํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต อคารํ อชฺฌาวสมาโน เอกทิวสํ เกนจิเทว กรณีเยน อุยฺยานํ อคมาสิฯ ตตฺถ พหู วานรา วสนฺติฯ อุยฺยานปาโล อิมินาว นิยาเมน ปตฺตปุเฎ ปาเตติ, เชฎฺฐวานโร ปาติตปาติเต วิทฺธํเสติฯ โพธิสโตฺต ตํ อามเนฺตตฺวา ‘‘อุยฺยานปาเลน ปาติตปาติตํ ปุฎํ วิทฺธํเสตฺวา มนาปตรํ กาตุกาโม มเญฺญ’’ติ วตฺวา ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ ekasmiṃ brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto agāraṃ ajjhāvasamāno ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena uyyānaṃ agamāsi. Tattha bahū vānarā vasanti. Uyyānapālo imināva niyāmena pattapuṭe pāteti, jeṭṭhavānaro pātitapātite viddhaṃseti. Bodhisatto taṃ āmantetvā ‘‘uyyānapālena pātitapātitaṃ puṭaṃ viddhaṃsetvā manāpataraṃ kātukāmo maññe’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
๘๘.
88.
‘‘อทฺธา หิ นูน มิคราชา, ปุฎกมฺมสฺส โกวิโท;
‘‘Addhā hi nūna migarājā, puṭakammassa kovido;
ตถา หิ ปุฎํ ทูเสติ, อญฺญํ นูน กริสฺสตี’’ติฯ
Tathā hi puṭaṃ dūseti, aññaṃ nūna karissatī’’ti.
ตตฺถ มิคราชาติ มกฺกฎํ วเณฺณโนฺต วทติฯ ปุฎกมฺมสฺสาติ มาลาปุฎกรณสฺสฯ โกวิโทติ เฉโกฯ อยํ ปเนตฺถ สเงฺขปโตฺถ – อยํ มิคราชา เอกํเสน ปุฎกมฺมสฺส โกวิโท มเญฺญ, ตถา หิ ปาติตปาติตํ ปุฎํ ทูเสติ, อญฺญํ นูน ตโต มนาปตรํ กริสฺสตีติฯ
Tattha migarājāti makkaṭaṃ vaṇṇento vadati. Puṭakammassāti mālāpuṭakaraṇassa. Kovidoti cheko. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ayaṃ migarājā ekaṃsena puṭakammassa kovido maññe, tathā hi pātitapātitaṃ puṭaṃ dūseti, aññaṃ nūna tato manāpataraṃ karissatīti.
ตํ สุตฺวา มกฺกโฎ ทุติยํ คาถมาห –
Taṃ sutvā makkaṭo dutiyaṃ gāthamāha –
๘๙.
89.
‘‘น เม มาตา วา ปิตา วา, ปุฎกมฺมสฺส โกวิโท;
‘‘Na me mātā vā pitā vā, puṭakammassa kovido;
กตํ กตํ โข ทูเสม, เอวํ ธมฺมมิทํ กุล’’นฺติฯ
Kataṃ kataṃ kho dūsema, evaṃ dhammamidaṃ kula’’nti.
ตํ สุตฺวา โพธิสโตฺต ตติยํ คาถมาห –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
๙๐.
90.
‘‘เยสํ โว เอทิโส ธโมฺม, อธโมฺม ปน กีทิโส;
‘‘Yesaṃ vo ediso dhammo, adhammo pana kīdiso;
มา โว ธมฺมํ อธมฺมํ วา, อทฺทสาม กุทาจน’’นฺติฯ
Mā vo dhammaṃ adhammaṃ vā, addasāma kudācana’’nti.
เอวํ วตฺวา จ ปน วานรคณํ ครหิตฺวา ปกฺกามิฯ
Evaṃ vatvā ca pana vānaragaṇaṃ garahitvā pakkāmi.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา วานโร ปุฎทูสกทารโก อโหสิ, ปณฺฑิตปุริโส ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā vānaro puṭadūsakadārako ahosi, paṇḍitapuriso pana ahameva ahosi’’nti.
ปุฎทูสกชาตกวณฺณนา ทสมาฯ
Puṭadūsakajātakavaṇṇanā dasamā.
อุทปานวโคฺค ตติโยฯ
Udapānavaggo tatiyo.
ตสฺสุทฺทานํ –
Tassuddānaṃ –
อุทปานวรํ วนพฺยคฺฆ กปิ, สิขินี จ พลาก รุจิรวโร;
Udapānavaraṃ vanabyaggha kapi, sikhinī ca balāka ruciravaro;
สุชนาธิป โรมก ทูส ปุน, สตปตฺตวโร ปุฎกมฺม ทสาติฯ
Sujanādhipa romaka dūsa puna, satapattavaro puṭakamma dasāti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๘๐. ปุฎทูสกชาตกํ • 280. Puṭadūsakajātakaṃ
