| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
३. पूतिमुखपेतवत्थुवण्णना
3. Pūtimukhapetavatthuvaṇṇanā
दिब्बं सुभं धारेसि वण्णधातुन्ति इदं सत्थरि वेळुवने विहरन्ते कलन्दकनिवापे अञ्ञतरं पूतिमुखपेतं आरब्भ वुत्तं। अतीते किर कस्सपस्स भगवतो काले द्वे कुलपुत्ता तस्स सासने पब्बजित्वा सीलाचारसम्पन्ना सल्लेखवुत्तिनो अञ्ञतरस्मिं गामकावासे समग्गवासं वसिंसु। अथ अञ्ञतरो पापज्झासयो पेसुञ्ञाभिरतो भिक्खु तेसं वसनट्ठानं उपगञ्छि। थेरा तेन सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा वसनट्ठानं दत्वा दुतियदिवसे तं गहेत्वा गामं पिण्डाय पविसिंसु। मनुस्सा ते दिस्वा तेसु थेरेसु अतिविय परमनिपच्चकारं कत्वा यागुभत्तादीहि पटिमानेसुं। सो विहारं पविसित्वा चिन्तेसि – ‘‘सुन्दरो वतायं गोचरगामो, मनुस्सा च सद्धा पसन्ना, पणीतपणीतं पिण्डपातं देन्ति, अयञ्च विहारो छायूदकसम्पन्नो, सक्का मे इध सुखेन वसितुं। इमेसु पन भिक्खूसु इध वसन्तेसु मय्हं फासुविहारो न भविस्सति, अन्तेवासिकवासो विय भविस्सति। हन्दाहं इमे अञ्ञमञ्ञं भिन्दित्वा यथा न पुन इध वसिस्सन्ति, तथा करिस्सामी’’ति।
Dibbaṃsubhaṃ dhāresi vaṇṇadhātunti idaṃ satthari veḷuvane viharante kalandakanivāpe aññataraṃ pūtimukhapetaṃ ārabbha vuttaṃ. Atīte kira kassapassa bhagavato kāle dve kulaputtā tassa sāsane pabbajitvā sīlācārasampannā sallekhavuttino aññatarasmiṃ gāmakāvāse samaggavāsaṃ vasiṃsu. Atha aññataro pāpajjhāsayo pesuññābhirato bhikkhu tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ upagañchi. Therā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā vasanaṭṭhānaṃ datvā dutiyadivase taṃ gahetvā gāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu. Manussā te disvā tesu theresu ativiya paramanipaccakāraṃ katvā yāgubhattādīhi paṭimānesuṃ. So vihāraṃ pavisitvā cintesi – ‘‘sundaro vatāyaṃ gocaragāmo, manussā ca saddhā pasannā, paṇītapaṇītaṃ piṇḍapātaṃ denti, ayañca vihāro chāyūdakasampanno, sakkā me idha sukhena vasituṃ. Imesu pana bhikkhūsu idha vasantesu mayhaṃ phāsuvihāro na bhavissati, antevāsikavāso viya bhavissati. Handāhaṃ ime aññamaññaṃ bhinditvā yathā na puna idha vasissanti, tathā karissāmī’’ti.
अथेकदिवसं महाथेरे द्विन्नम्पि ओवादं दत्वा अत्तनो वसनट्ठानं पविट्ठे पेसुणिको भिक्खु थोकं कालं वीतिनामेत्वा महाथेरं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा थेरेन ‘‘किं, आवुसो, विकाले आगतोसी’’ति च वुत्ते, ‘‘आम, भन्ते किञ्चि वत्तब्बं अत्थी’’ति वत्वा ‘‘कथेहि, आवुसो’’ति थेरेन अनुञ्ञातो आह – ‘‘एसो, भन्ते, तुम्हाकं सहायकत्थेरो सम्मुखा मित्तो विय अत्तानं दस्सेत्वा परम्मुखा सपत्तो विय उपवदती’’ति। ‘‘किं कथेती’’ति पुच्छितो ‘‘सुणाथ, भन्ते, ‘एसो महाथेरो सठो मायावी कुहको मिच्छाजीवेन जीविकं कप्पेती’ति तुम्हाकं अगुणं कथेती’’ति आह। ‘‘मा, आवुसो, एवं भणि, न सो भिक्खु एवं मं उपवदिस्सति, गिहिकालतो पट्ठाय मम सभावं जानाति ‘पेसलो कल्याणसीलो’’’ति। ‘‘सचे, भन्ते, तुम्हे अत्तनो विसुद्धचित्तताय एवं चिन्तेथ, तं तुम्हाकंयेव अनुच्छविकं, मय्हं पन तेन सद्धिं वेरं नत्थि, कस्मा अहं तेन अवुत्तं ‘वुत्त’न्ति वदामि। होतु, कालन्तरेन सयमेव जानिस्सथा’’ति आह। थेरोपि पुथुज्जनभावदोसेन द्वेळ्हकचित्तो ‘‘एवम्पि सिया’’ति सासङ्कहदयो हुत्वा थोकं सिथिलविस्सासो अहोसि। सो बालो पठमं महाथेरं परिभिन्दित्वा इतरम्पि थेनं वुत्तनयेनेव परिभिन्दि। अथ ते उभोपि थेरा दुतियदिवसे अञ्ञमञ्ञं अनालपित्वा पत्तचीवरमादाय गामे पिण्डाय चरित्वा पिण्डपातमादाय अत्तनो वसनट्ठानेयेव परिभुञ्जित्वा सामीचिमत्तम्पि अकत्वा तं दिवसं तत्थेव वसित्वा विभाताय च रत्तिया अञ्ञमञ्ञं अनारोचेत्वाव यथाफासुकट्ठानं अगमंसु।
Athekadivasaṃ mahāthere dvinnampi ovādaṃ datvā attano vasanaṭṭhānaṃ paviṭṭhe pesuṇiko bhikkhu thokaṃ kālaṃ vītināmetvā mahātheraṃ upasaṅkamitvā vanditvā therena ‘‘kiṃ, āvuso, vikāle āgatosī’’ti ca vutte, ‘‘āma, bhante kiñci vattabbaṃ atthī’’ti vatvā ‘‘kathehi, āvuso’’ti therena anuññāto āha – ‘‘eso, bhante, tumhākaṃ sahāyakatthero sammukhā mitto viya attānaṃ dassetvā parammukhā sapatto viya upavadatī’’ti. ‘‘Kiṃ kathetī’’ti pucchito ‘‘suṇātha, bhante, ‘eso mahāthero saṭho māyāvī kuhako micchājīvena jīvikaṃ kappetī’ti tumhākaṃ aguṇaṃ kathetī’’ti āha. ‘‘Mā, āvuso, evaṃ bhaṇi, na so bhikkhu evaṃ maṃ upavadissati, gihikālato paṭṭhāya mama sabhāvaṃ jānāti ‘pesalo kalyāṇasīlo’’’ti. ‘‘Sace, bhante, tumhe attano visuddhacittatāya evaṃ cintetha, taṃ tumhākaṃyeva anucchavikaṃ, mayhaṃ pana tena saddhiṃ veraṃ natthi, kasmā ahaṃ tena avuttaṃ ‘vutta’nti vadāmi. Hotu, kālantarena sayameva jānissathā’’ti āha. Theropi puthujjanabhāvadosena dveḷhakacitto ‘‘evampi siyā’’ti sāsaṅkahadayo hutvā thokaṃ sithilavissāso ahosi. So bālo paṭhamaṃ mahātheraṃ paribhinditvā itarampi thenaṃ vuttanayeneva paribhindi. Atha te ubhopi therā dutiyadivase aññamaññaṃ anālapitvā pattacīvaramādāya gāme piṇḍāya caritvā piṇḍapātamādāya attano vasanaṭṭhāneyeva paribhuñjitvā sāmīcimattampi akatvā taṃ divasaṃ tattheva vasitvā vibhātāya ca rattiyā aññamaññaṃ anārocetvāva yathāphāsukaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
पेसुणिकं पन भिक्खुं परिपुण्णमनोरथं गामं पिण्डाय पविट्ठं मनुस्सा दिस्वा आहंसु – ‘‘भन्ते, थेरा कुहिं गता’’ति? सो आह – ‘‘सब्बरत्तिं अञ्ञमञ्ञं कलहं कत्वा मया ‘मा कलहं करोथ, समग्गा होथ, कलहो नाम अनत्थावहो आयतिदुक्खुप्पादको अकुसलसंवत्तनिको, पुरिमकापि कलहेन महता हिता परिभट्ठा’तिआदीनि वुच्चमानापि मम वचनं अनादियित्वा पक्कन्ता’’ति। ततो मनुस्सा ‘‘थेरा ताव गच्छन्तु, तुम्हे पन अम्हाकं अनुकम्पाय इधेव अनुक्कण्ठित्वा वसथा’’ति याचिंसु। सो ‘‘साधू’’ति पटिस्सुणित्वा तत्थेव वसन्तो कतिपाहेन चिन्तेसि – ‘‘मया सीलवन्तो कल्याणधम्मा भिक्खू आवासलोभेन परिभिन्ना, बहुं वत मया पापकम्मं पसुत’’न्ति बलवविप्पटिसाराभिभूतो सोकवेगेन गिलानो हुत्वा नचिरेनेव कालं कत्वा अवीचिम्हि निब्बत्ति।
Pesuṇikaṃ pana bhikkhuṃ paripuṇṇamanorathaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ manussā disvā āhaṃsu – ‘‘bhante, therā kuhiṃ gatā’’ti? So āha – ‘‘sabbarattiṃ aññamaññaṃ kalahaṃ katvā mayā ‘mā kalahaṃ karotha, samaggā hotha, kalaho nāma anatthāvaho āyatidukkhuppādako akusalasaṃvattaniko, purimakāpi kalahena mahatā hitā paribhaṭṭhā’tiādīni vuccamānāpi mama vacanaṃ anādiyitvā pakkantā’’ti. Tato manussā ‘‘therā tāva gacchantu, tumhe pana amhākaṃ anukampāya idheva anukkaṇṭhitvā vasathā’’ti yāciṃsu. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā tattheva vasanto katipāhena cintesi – ‘‘mayā sīlavanto kalyāṇadhammā bhikkhū āvāsalobhena paribhinnā, bahuṃ vata mayā pāpakammaṃ pasuta’’nti balavavippaṭisārābhibhūto sokavegena gilāno hutvā nacireneva kālaṃ katvā avīcimhi nibbatti.
इतरे द्वे सहायकत्थेरा जनपदचारिकं चरन्ता अञ्ञतरस्मिं आवासे समागन्त्वा अञ्ञमञ्ञं सम्मोदित्वा तेन भिक्खुना वुत्तं भेदवचनं अञ्ञमञ्ञस्स आरोचेत्वा तस्स अभूतभावं ञत्वा समग्गा हुत्वा अनुक्कमेन तमेव आवासं पच्चागमिंसु। मनुस्सा द्वे थेरे दिस्वा हट्ठतुट्ठा सञ्जातसोमनस्सा हुत्वा चतूहि पच्चयेहि उपट्ठहिंसु। थेरा च तत्थेव वसन्ता सप्पायआहारलाभेन समाहितचित्ता विपस्सनं वड्ढेत्वा नचिरेनेव अरहत्तं पापुणिंसु।
Itare dve sahāyakattherā janapadacārikaṃ carantā aññatarasmiṃ āvāse samāgantvā aññamaññaṃ sammoditvā tena bhikkhunā vuttaṃ bhedavacanaṃ aññamaññassa ārocetvā tassa abhūtabhāvaṃ ñatvā samaggā hutvā anukkamena tameva āvāsaṃ paccāgamiṃsu. Manussā dve there disvā haṭṭhatuṭṭhā sañjātasomanassā hutvā catūhi paccayehi upaṭṭhahiṃsu. Therā ca tattheva vasantā sappāyaāhāralābhena samāhitacittā vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
पेसुणिको भिक्खु एकं बुद्धन्तरं निरये पच्चित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहस्स अविदूरे पूतिमुखपेतो हुत्वा निब्बत्ति। तस्स कायो सुवण्णवण्णो अहोसि, मुखतो पन पुळवका निक्खमित्वा इतो चितो च मुखं खादन्ति, तस्स दूरम्पि ओकासं फरित्वा दुग्गन्धं वायति। अथायस्मा नारदो गिज्झकूटपब्बता ओरोहन्तो तं दिस्वा –
Pesuṇiko bhikkhu ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahassa avidūre pūtimukhapeto hutvā nibbatti. Tassa kāyo suvaṇṇavaṇṇo ahosi, mukhato pana puḷavakā nikkhamitvā ito cito ca mukhaṃ khādanti, tassa dūrampi okāsaṃ pharitvā duggandhaṃ vāyati. Athāyasmā nārado gijjhakūṭapabbatā orohanto taṃ disvā –
७.
7.
‘‘दिब्बं सुभं धारेसि वण्णधातुं, वेहायसं तिट्ठसि अन्तलिक्खे।
‘‘Dibbaṃ subhaṃ dhāresi vaṇṇadhātuṃ, vehāyasaṃ tiṭṭhasi antalikkhe;
मुखञ्च ते किमयो पूतिगन्धं, खादन्ति किं कम्ममकासि पुब्बे’’ति॥ –
Mukhañca te kimayo pūtigandhaṃ, khādanti kiṃ kammamakāsi pubbe’’ti. –
इमाय गाथाय कतकम्मं पुच्छि। तत्थ दिब्बन्ति दिवि भवं देवत्तभावपरियापन्नं। इध पन दिब्बं वियाति दिब्बं। सुभन्ति सोभनं, सुन्दरभावं वा। वण्णधातुन्ति छविवण्णं। धारेसीति वहसि । वेहायसं तिट्ठसि अन्तलिक्खेति वेहायससञ्ञिते अन्तलिक्खे तिट्ठसि। केचि पन ‘‘विहायसं तिट्ठसि अन्तलिक्खे’’ति पाठं वत्वा विहायसं ओभासेन्तो अन्तलिक्खे तिट्ठसीति वचनसेसेन अत्थं वदन्ति। पूतिगन्धन्ति कुणपगन्धं, दुग्गन्धन्ति अत्थो। किं कम्ममकासि पुब्बेति परमदुग्गन्धं ते मुखं किमयो खादन्ति, कायो च सुवण्णवण्णो, कीदिसं नाम कम्मं एवरूपस्स अत्तभावस्स कारणभूतं पुब्बे त्वं अकासीति पुच्छि।
Imāya gāthāya katakammaṃ pucchi. Tattha dibbanti divi bhavaṃ devattabhāvapariyāpannaṃ. Idha pana dibbaṃ viyāti dibbaṃ. Subhanti sobhanaṃ, sundarabhāvaṃ vā. Vaṇṇadhātunti chavivaṇṇaṃ. Dhāresīti vahasi . Vehāyasaṃ tiṭṭhasi antalikkheti vehāyasasaññite antalikkhe tiṭṭhasi. Keci pana ‘‘vihāyasaṃ tiṭṭhasi antalikkhe’’ti pāṭhaṃ vatvā vihāyasaṃ obhāsento antalikkhe tiṭṭhasīti vacanasesena atthaṃ vadanti. Pūtigandhanti kuṇapagandhaṃ, duggandhanti attho. Kiṃ kammamakāsi pubbeti paramaduggandhaṃ te mukhaṃ kimayo khādanti, kāyo ca suvaṇṇavaṇṇo, kīdisaṃ nāma kammaṃ evarūpassa attabhāvassa kāraṇabhūtaṃ pubbe tvaṃ akāsīti pucchi.
एवं थेरेन सो पेतो अत्तना कतकम्मं पुट्ठो तमत्थं विस्सज्जेन्तो –
Evaṃ therena so peto attanā katakammaṃ puṭṭho tamatthaṃ vissajjento –
८.
8.
‘‘समणो अहं पापोतिदुट्ठवाचो, तपस्सिरूपो मुखसा असञ्ञतो।
‘‘Samaṇo ahaṃ pāpotiduṭṭhavāco, tapassirūpo mukhasā asaññato;
लद्धा च मे तमसा वण्णधातु, मुखञ्च मे पेसुणियेन पूती’’ति॥ –
Laddhā ca me tamasā vaṇṇadhātu, mukhañca me pesuṇiyena pūtī’’ti. –
गाथमाह। तत्थ समणो अहं पापोति अहं लामको समणो पापभिक्खु अहोसिं। अतिदुट्ठवाचोति अतिदुट्ठवचनो, परे अतिक्कमित्वा लङ्घित्वा वत्ता, परेसं गुणपरिधंसकवचनोति अत्थो। ‘‘अतिदुक्खवाचो’’ति वा पाठो, अतिविय फरुसवचनो मुसावादपेसुञ्ञादिवचीदुच्चरितनिरतो। तपस्सिरूपोति समणपतिरूपको। मुखसाति मुखेन। लद्धाति पटिलद्धा। च-कारो सम्पिण्डनत्थो। मेति मया। तपसाति ब्रह्मचरियेन। पेसुणियेनाति पिसुणवाचाय। पुतीति पूतिगन्धं।
Gāthamāha. Tattha samaṇo ahaṃ pāpoti ahaṃ lāmako samaṇo pāpabhikkhu ahosiṃ. Atiduṭṭhavācoti atiduṭṭhavacano, pare atikkamitvā laṅghitvā vattā, paresaṃ guṇaparidhaṃsakavacanoti attho. ‘‘Atidukkhavāco’’ti vā pāṭho, ativiya pharusavacano musāvādapesuññādivacīduccaritanirato. Tapassirūpoti samaṇapatirūpako. Mukhasāti mukhena. Laddhāti paṭiladdhā. Ca-kāro sampiṇḍanattho. Meti mayā. Tapasāti brahmacariyena. Pesuṇiyenāti pisuṇavācāya. Putīti pūtigandhaṃ.
एवं सो पेतो अत्तना कतकम्मं आचिक्खित्वा इदानि थेरस्स ओवादं देन्तो –
Evaṃ so peto attanā katakammaṃ ācikkhitvā idāni therassa ovādaṃ dento –
९.
9.
‘‘तयिदं तया नारद सामं दिट्ठं,
‘‘Tayidaṃ tayā nārada sāmaṃ diṭṭhaṃ,
अनुकम्पका ये कुसला वदेय्युं।
Anukampakā ye kusalā vadeyyuṃ;
मा पेसुणं मा च मुसा अभाणि,
Mā pesuṇaṃ mā ca musā abhāṇi,
यक्खो तुवं होहिसि कामकामी’’ति॥ –
Yakkho tuvaṃ hohisi kāmakāmī’’ti. –
ओसानगाथमाह। तत्थ तयिदन्ति तं इदं मम रूपं। अनुकम्पका ये कुसला वदेय्युन्ति ये अनुकम्पनसीला कारुणिका परहितपटिपत्तियं कुसला निपुणा बुद्धादयो यं वदेय्युं, तदेव वदामीति अधिप्पायो। इदानि तं ओवादं दस्सेन्तो ‘‘मा पेसुणं मा च मुसा अभाणि, यक्खो तुवं होहिसि कामकामी’’ति आह। तस्सत्थो – पेसुणं पिसुणवचनं मुसा च मा अभाणि मा कथेहि। यदि हि त्वं मुसावादं पिसुणवाचञ्च पहाय वाचाय सञ्ञतो भवेय्यासि, यक्खो वा देवो वा देवञ्ञतरो वा त्वं भविस्ससि, कामं कामितब्बं उळारं दिब्बसम्पत्तिं पटिलभित्वा तत्थ कामनसीलो यथासुखं इन्द्रियानं परिचरणेन अभिरमणसीलोति।
Osānagāthamāha. Tattha tayidanti taṃ idaṃ mama rūpaṃ. Anukampakā ye kusalā vadeyyunti ye anukampanasīlā kāruṇikā parahitapaṭipattiyaṃ kusalā nipuṇā buddhādayo yaṃ vadeyyuṃ, tadeva vadāmīti adhippāyo. Idāni taṃ ovādaṃ dassento ‘‘mā pesuṇaṃ mā ca musā abhāṇi, yakkho tuvaṃ hohisi kāmakāmī’’ti āha. Tassattho – pesuṇaṃ pisuṇavacanaṃ musā ca mā abhāṇi mā kathehi. Yadi hi tvaṃ musāvādaṃ pisuṇavācañca pahāya vācāya saññato bhaveyyāsi, yakkho vā devo vā devaññataro vā tvaṃ bhavissasi, kāmaṃ kāmitabbaṃ uḷāraṃ dibbasampattiṃ paṭilabhitvā tattha kāmanasīlo yathāsukhaṃ indriyānaṃ paricaraṇena abhiramaṇasīloti.
तं सुत्वा थेरो ततो राजगहं गन्त्वा पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्तो सत्थु तमत्थं आरोचेसि। सत्था तं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा धम्मं देसेसि। सा देसना सम्पत्तपरिसाय सात्थिका अहोसीति।
Taṃ sutvā thero tato rājagahaṃ gantvā piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto satthu tamatthaṃ ārocesi. Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā dhammaṃ desesi. Sā desanā sampattaparisāya sātthikā ahosīti.
पूतिमुखपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Pūtimukhapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ३. पूतिमुखपेतवत्थु • 3. Pūtimukhapetavatthu
