| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
राधब्राह्मणवत्थुकथा
Rādhabrāhmaṇavatthukathā
६९. किञ्चापि आयस्मा सारिपुत्तो जानातीति योजना। इमिना ‘‘किं नु खो अजानन्तो पुच्छी’’ति आसङ्कं निवारेति। भगवा अनुञ्ञातुकामो होतीति सम्बन्धो। पनसद्दो गरहत्थो, तथा जानन्तोपीति अत्थो। लहुकन्ति हेतुअन्तोगधविसेसनं। लहुकत्ता पटिक्खिपित्वाति वुत्तं होति। अस्साति भगवतो, अज्झासयन्ति सम्बन्धो। ‘‘अज्झासयं विदित्वा’’तिवचनस्स युत्तिं दस्सेन्तो आह ‘‘बुद्धानं ही’’तिआदि। हीति सच्चं। अयञ्चाति सारिपुत्तत्थेरो च। अग्गोति कोटिउक्कंसो। सेट्ठोति पवरो उत्तमो।
69. Kiñcāpi āyasmā sāriputto jānātīti yojanā. Iminā ‘‘kiṃ nu kho ajānanto pucchī’’ti āsaṅkaṃ nivāreti. Bhagavā anuññātukāmo hotīti sambandho. Panasaddo garahattho, tathā jānantopīti attho. Lahukanti hetuantogadhavisesanaṃ. Lahukattā paṭikkhipitvāti vuttaṃ hoti. Assāti bhagavato, ajjhāsayanti sambandho. ‘‘Ajjhāsayaṃ viditvā’’tivacanassa yuttiṃ dassento āha ‘‘buddhānaṃ hī’’tiādi. Hīti saccaṃ. Ayañcāti sāriputtatthero ca. Aggoti koṭiukkaṃso. Seṭṭhoti pavaro uttamo.
‘‘ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेना’’ति एत्थ ब्यत्तपटिबलानं विसेसं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘ब्यत्तो नामा’’तिआदि। तत्थ यस्स साट्ठकथं विनयपिटकवाचुग्गतं पवत्तति, अयं ब्यत्तो नामाति योजना । तस्मिन्ति विनयपिटकं वाचुग्गतभिक्खुम्हि। यस्साति भिक्खुनो। सुग्गहितन्ति साट्ठकथाय सुट्ठु गहितं। अयम्पीति पिसद्दो पुरिमभिक्खुं अपेक्खति। इमस्मिं अत्थेति इमस्मिं वत्थुम्हि, इमस्मिं विसयेति अत्थो। ब्यतिरेकान्वयवसेन पटिबलं दस्सेन्तो आह ‘‘यो पना’’तिआदि। यो पन न सक्कोतीति सम्बन्धो। कस्माति आह ‘‘काससोससेम्हादिना वा’’तिआदि। तत्थ कासो च सोसो च सेम्हो च, ते आदयो यस्स गेलञ्ञस्साति काससोससेम्हादि, आदिसद्देन एळमूगादयो सङ्गण्हाति। ओट्ठो च दन्तो च जिव्हा च, ता आदयो येसं तालुआदीनन्ति ओट्ठदन्तजिव्हादयो, तेसं। पदब्यञ्जनेहीति पदअक्खरेहि। ब्यञ्जनसद्दो हेत्थ अक्खरवाचको। हापेतीति गलत्ता हापेति। अञ्ञथा वा वत्तब्बन्ति अञ्ञेन सिथिलादिना आकारेन वा वत्तब्बं। अञ्ञथा वदतीति अञ्ञेन धनितादिआकारेन वदति। तब्बिपरीतोति तस्स अपटिबलस्स विपरीतो भिक्खूति सम्बन्धो। ततोति जानापेतब्बतो। यन्ति यं आकारं धातुकम्ममेतं, सङ्घोति कारितकम्ममेतं। इध कारितकम्मं कितो वदति।
‘‘Byattena bhikkhunā paṭibalenā’’ti ettha byattapaṭibalānaṃ visesaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘byatto nāmā’’tiādi. Tattha yassa sāṭṭhakathaṃ vinayapiṭakavācuggataṃ pavattati, ayaṃ byatto nāmāti yojanā . Tasminti vinayapiṭakaṃ vācuggatabhikkhumhi. Yassāti bhikkhuno. Suggahitanti sāṭṭhakathāya suṭṭhu gahitaṃ. Ayampīti pisaddo purimabhikkhuṃ apekkhati. Imasmiṃ attheti imasmiṃ vatthumhi, imasmiṃ visayeti attho. Byatirekānvayavasena paṭibalaṃ dassento āha ‘‘yo panā’’tiādi. Yo pana na sakkotīti sambandho. Kasmāti āha ‘‘kāsasosasemhādinā vā’’tiādi. Tattha kāso ca soso ca semho ca, te ādayo yassa gelaññassāti kāsasosasemhādi, ādisaddena eḷamūgādayo saṅgaṇhāti. Oṭṭho ca danto ca jivhā ca, tā ādayo yesaṃ tāluādīnanti oṭṭhadantajivhādayo, tesaṃ. Padabyañjanehīti padaakkharehi. Byañjanasaddo hettha akkharavācako. Hāpetīti galattā hāpeti. Aññathā vā vattabbanti aññena sithilādinā ākārena vā vattabbaṃ. Aññathā vadatīti aññena dhanitādiākārena vadati. Tabbiparītoti tassa apaṭibalassa viparīto bhikkhūti sambandho. Tatoti jānāpetabbato. Yanti yaṃ ākāraṃ dhātukammametaṃ, saṅghoti kāritakammametaṃ. Idha kāritakammaṃ kito vadati.
७१. उपसम्पन्नसमनन्तराति एत्थ उपसम्पन्नस्स समनन्तराति अत्थं निवारेन्तो आह ‘‘उपसम्पन्नो हुत्वाव समनन्तरा’’ति। एवसद्देन चिरकालं निवत्तेति। उल्लुम्पतूति एत्थ उपुब्बलुपधातुया उपसग्गवसेन वा अत्थातिसयवसेन वा धातूनमनेकत्थत्ता इध उपुब्बधरधातुया अत्थे वत्ततीति दस्सेन्तो आह ‘‘उद्धरतू’’ति। उट्ठापेत्वा, उक्खिपित्वा वा धरतूति अत्थो। तमेवत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘अकुसला’’तिआदि। तत्थ ‘‘अकुसला वुट्ठापेत्वा’’ति इमिना सहावधिना उत्यूपसग्गस्स अत्थं दस्सेति। ‘‘कुसले पतिट्ठापेतू’’ति इमिना सहाधारेन धरधातुस्स अत्थं दस्सेति। उत्यूपसग्गस्स उक्खिपनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘सामणेरभावा वा उद्धरित्वा’’ति। ‘‘पटिच्चा’’ति इमिना उपादायाति एत्थ समीपे आदियित्वाति सद्दत्थमगहेत्वा सङ्केतत्थवसेन पाकटत्ता तस्स सङ्केतत्थं दस्सेति, अधिप्पायत्थं दस्सेतीति अत्थो।
71.Upasampannasamanantarāti ettha upasampannassa samanantarāti atthaṃ nivārento āha ‘‘upasampanno hutvāva samanantarā’’ti. Evasaddena cirakālaṃ nivatteti. Ullumpatūti ettha upubbalupadhātuyā upasaggavasena vā atthātisayavasena vā dhātūnamanekatthattā idha upubbadharadhātuyā atthe vattatīti dassento āha ‘‘uddharatū’’ti. Uṭṭhāpetvā, ukkhipitvā vā dharatūti attho. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘akusalā’’tiādi. Tattha ‘‘akusalā vuṭṭhāpetvā’’ti iminā sahāvadhinā utyūpasaggassa atthaṃ dasseti. ‘‘Kusale patiṭṭhāpetū’’ti iminā sahādhārena dharadhātussa atthaṃ dasseti. Utyūpasaggassa ukkhipanatthaṃ dassento āha ‘‘sāmaṇerabhāvā vā uddharitvā’’ti. ‘‘Paṭiccā’’ti iminā upādāyāti ettha samīpe ādiyitvāti saddatthamagahetvā saṅketatthavasena pākaṭattā tassa saṅketatthaṃ dasseti, adhippāyatthaṃ dassetīti attho.
७३. अधिट्ठिताति एत्थ अधि निच्चवसेन ठाति पवत्ततीति अधिट्ठिताति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘निच्चप्पवत्तिनी’’ति। कस्मा चत्तारो पच्चया निस्सयाति वुत्ताति आह ‘‘यस्मा’’तिआदि। ‘‘चत्तारो’’तिआदिना चत्तारो पच्चये निस्साय अत्तभावो सेति पवत्ततीति निस्सायाति अवुत्तकम्मत्थं दस्सेति।
73.Adhiṭṭhitāti ettha adhi niccavasena ṭhāti pavattatīti adhiṭṭhitāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘niccappavattinī’’ti. Kasmā cattāro paccayā nissayāti vuttāti āha ‘‘yasmā’’tiādi. ‘‘Cattāro’’tiādinā cattāro paccaye nissāya attabhāvo seti pavattatīti nissāyāti avuttakammatthaṃ dasseti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १७. पणामितकथा • 17. Paṇāmitakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / राधब्राह्मणवत्थुकथा • Rādhabrāhmaṇavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / राधब्राह्मणवत्थुकथावण्णना • Rādhabrāhmaṇavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / राधब्राह्मणवत्थुकथावण्णना • Rādhabrāhmaṇavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / राधब्राह्मणवत्थुकथावण्णना • Rādhabrāhmaṇavatthukathāvaṇṇanā
