Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१९८] ८. राधजातकवण्णना
[198] 8. Rādhajātakavaṇṇanā
पवासा आगतो ताताति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर सत्थारा ‘‘सच्चं किर, त्वं भिक्खु, उक्कण्ठितो’’ति पुट्ठो ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वत्वा ‘‘किंकारणा’’ति वुत्ते ‘‘एकं अलङ्कतइत्थिं दिस्वा किलेसवसेना’’ति आह। अथ नं सत्था ‘‘मातुगामो नाम भिक्खु न सक्का रक्खितुं, पुब्बेपि दोवारिके ठपेत्वा रक्खन्तापि रक्खितुं न सक्खिंसु, किं ते इत्थिया, लद्धापि सा रक्खितुं न सक्का’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Pavāsāāgato tātāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira satthārā ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti puṭṭho ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘kiṃkāraṇā’’ti vutte ‘‘ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā kilesavasenā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘mātugāmo nāma bhikkhu na sakkā rakkhituṃ, pubbepi dovārike ṭhapetvā rakkhantāpi rakkhituṃ na sakkhiṃsu, kiṃ te itthiyā, laddhāpi sā rakkhituṃ na sakkā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सुवयोनियं निब्बत्ति, ‘‘राधो’’तिस्स नामं, कनिट्ठभाता पनस्स पोट्ठपादो नाम। ते उभोपि तरुणकालेयेव एको लुद्दको गहेत्वा बाराणसियं अञ्ञतरस्स ब्राह्मणस्स अदासि, ब्राह्मणो ते पुत्तट्ठाने ठपेत्वा पटिजग्गि। ब्राह्मणस्स पन ब्राह्मणी अरक्खिता दुस्सीला। सो वोहारकरणत्थाय गच्छन्तो ते सुवपोतके आमन्तेत्वा ‘‘ताता, अहं वोहारकरणत्थाय गच्छामि, काले वा विकाले वा तुम्हाकं मातु करणकम्मं ओलोकेय्याथ, अञ्ञस्स पुरिसस्स गमनभावं वा अगमनभावं वा जानेय्याथा’’ति ब्राह्मणिं सुवपोतकानं पटिच्छापेत्वा अगमासि। सा तस्स निक्खन्तकालतो पट्ठाय अनाचारं चरि, रत्तिम्पि दिवापि आगच्छन्तानञ्च गच्छन्तानञ्च पमाणं नत्थि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto suvayoniyaṃ nibbatti, ‘‘rādho’’tissa nāmaṃ, kaniṭṭhabhātā panassa poṭṭhapādo nāma. Te ubhopi taruṇakāleyeva eko luddako gahetvā bārāṇasiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa adāsi, brāhmaṇo te puttaṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggi. Brāhmaṇassa pana brāhmaṇī arakkhitā dussīlā. So vohārakaraṇatthāya gacchanto te suvapotake āmantetvā ‘‘tātā, ahaṃ vohārakaraṇatthāya gacchāmi, kāle vā vikāle vā tumhākaṃ mātu karaṇakammaṃ olokeyyātha, aññassa purisassa gamanabhāvaṃ vā agamanabhāvaṃ vā jāneyyāthā’’ti brāhmaṇiṃ suvapotakānaṃ paṭicchāpetvā agamāsi. Sā tassa nikkhantakālato paṭṭhāya anācāraṃ cari, rattimpi divāpi āgacchantānañca gacchantānañca pamāṇaṃ natthi.
तं दिस्वा पोट्ठपादो राधं पुच्छि – ‘‘ब्राह्मणो इमं ब्राह्मणिं अम्हाकं निय्यादेत्वा गतो, अयञ्च पापकम्मं करोति, वदामि न’’न्ति। राधो ‘‘मा वदाही’’ति आह। सो तस्स वचनं अग्गहेत्वा ‘‘अम्म, किंकारणा पापकम्मं करोसी’’ति आह। सा तं मारेतुकामा हुत्वा ‘‘तात, त्वं नाम मय्हं पुत्तो, इतो पट्ठाय न करिस्सामि, एहि, तात, तावा’’ति पियायमाना विय पक्कोसित्वा आगतं गहेत्वा ‘‘त्वं मं ओवदसि, अत्तनो पमाणं न जानासी’’ति गीवं परिवत्तेत्वा मारेत्वा उद्धनन्तरेसु पक्खिपि। ब्राह्मणो आगन्त्वा विस्समित्वा बोधिसत्तं ‘‘किं, तात राध, माता ते अनाचारं करोति, न करोती’’ति पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Taṃ disvā poṭṭhapādo rādhaṃ pucchi – ‘‘brāhmaṇo imaṃ brāhmaṇiṃ amhākaṃ niyyādetvā gato, ayañca pāpakammaṃ karoti, vadāmi na’’nti. Rādho ‘‘mā vadāhī’’ti āha. So tassa vacanaṃ aggahetvā ‘‘amma, kiṃkāraṇā pāpakammaṃ karosī’’ti āha. Sā taṃ māretukāmā hutvā ‘‘tāta, tvaṃ nāma mayhaṃ putto, ito paṭṭhāya na karissāmi, ehi, tāta, tāvā’’ti piyāyamānā viya pakkositvā āgataṃ gahetvā ‘‘tvaṃ maṃ ovadasi, attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti gīvaṃ parivattetvā māretvā uddhanantaresu pakkhipi. Brāhmaṇo āgantvā vissamitvā bodhisattaṃ ‘‘kiṃ, tāta rādha, mātā te anācāraṃ karoti, na karotī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
९५.
95.
‘‘पवासा आगतो तात, इदानि नचिरागतो।
‘‘Pavāsā āgato tāta, idāni nacirāgato;
कच्चिन्नु तात ते माता, न अञ्ञमुपसेवती’’ति॥
Kaccinnu tāta te mātā, na aññamupasevatī’’ti.
तस्सत्थो – अहं, तात राध, पवासा आगतो, सो चम्हि इदानेव आगतो नचिरागतो, तेन पवत्तिं अजानन्तो तं पुच्छामि – ‘‘कच्चि नु ते, तात, माता अञ्ञं पुरिसं न उपसेवती’’ति।
Tassattho – ahaṃ, tāta rādha, pavāsā āgato, so camhi idāneva āgato nacirāgato, tena pavattiṃ ajānanto taṃ pucchāmi – ‘‘kacci nu te, tāta, mātā aññaṃ purisaṃ na upasevatī’’ti.
राधो ‘‘तात, पण्डिता नाम भूतं वा अभूतं वा अनिय्यानिकं नाम न कथेसु’’न्ति ञापेन्तो दुतियं गाथमाह –
Rādho ‘‘tāta, paṇḍitā nāma bhūtaṃ vā abhūtaṃ vā aniyyānikaṃ nāma na kathesu’’nti ñāpento dutiyaṃ gāthamāha –
९६.
96.
‘‘न खो पनेतं सुभणं, गिरं सच्चुपसंहितं।
‘‘Na kho panetaṃ subhaṇaṃ, giraṃ saccupasaṃhitaṃ;
सयेथ पोट्ठपादोव, मुम्मुरे उपकूथितो’’ति॥
Sayetha poṭṭhapādova, mummure upakūthito’’ti.
तत्थ गिरन्ति वचनं। तञ्हि यथा इदानि गिरा, एवं तदा ‘‘गिर’’न्ति वुच्चति, सो सुवपोतको लिङ्गं अनादियित्वा एवमाह। अयं पनेत्थ अत्थो – तात, पण्डितेन नाम सच्चुपसंहितं यथाभूतं अत्थयुत्तं सभाववचनम्पि अनिय्यानिकं न सुभणं। अनिय्यानिकञ्च सच्चं भणन्तो सयेथ पोट्ठपादोव, मुम्मुरे उपकूथितो, यथा पोट्ठपादो कुक्कुळे झामो सयति, एवं सयेय्याति। ‘‘उपकूधितो’’तिपि पाठो, अयमेवत्थो।
Tattha giranti vacanaṃ. Tañhi yathā idāni girā, evaṃ tadā ‘‘gira’’nti vuccati, so suvapotako liṅgaṃ anādiyitvā evamāha. Ayaṃ panettha attho – tāta, paṇḍitena nāma saccupasaṃhitaṃ yathābhūtaṃ atthayuttaṃ sabhāvavacanampi aniyyānikaṃ na subhaṇaṃ. Aniyyānikañca saccaṃ bhaṇanto sayetha poṭṭhapādova, mummure upakūthito, yathā poṭṭhapādo kukkuḷe jhāmo sayati, evaṃ sayeyyāti. ‘‘Upakūdhito’’tipi pāṭho, ayamevattho.
एवं बोधिसत्तो ब्राह्मणस्स धम्मं देसेत्वा ‘‘मयापि इमस्मिं ठाने वसितुं न सक्का’’ति ब्राह्मणं आपुच्छित्वा अरञ्ञमेव पाविसि।
Evaṃ bodhisatto brāhmaṇassa dhammaṃ desetvā ‘‘mayāpi imasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkā’’ti brāhmaṇaṃ āpucchitvā araññameva pāvisi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा पोट्ठपादो आनन्दो अहोसि, राधो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā poṭṭhapādo ānando ahosi, rādho pana ahameva ahosi’’nti.
राधजातकवण्णना अट्ठमा।
Rādhajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १९८. राधजातकं • 198. Rādhajātakaṃ