| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
राहुलवत्थुकथावण्णना
Rāhulavatthukathāvaṇṇanā
१०५. ‘‘अङ्गारिनो दानि दुमा भदन्ते’’तिआदीहि (थेरगा॰ ५२७) सट्ठिमत्ताहि। दस्सेहि इति मं आणापेसि। एत्थ इति-सद्दो आहरितब्बो। पोक्खरवस्सन्ति पोक्खरपत्तवण्णं उदकं, तम्हि वस्सन्ते तेमितुकामाव तेमेन्ति। उण्हीसतो पट्ठायाति मुद्धतो पट्ठाय।
105. ‘‘Aṅgārino dāni dumā bhadante’’tiādīhi (theragā. 527) saṭṭhimattāhi. Dassehi iti maṃ āṇāpesi. Ettha iti-saddo āharitabbo. Pokkharavassanti pokkharapattavaṇṇaṃ udakaṃ, tamhi vassante temitukāmāva tementi. Uṇhīsato paṭṭhāyāti muddhato paṭṭhāya.
‘‘सिनिद्धनीलमुदुकुञ्चितकेसो ,
‘‘Siniddhanīlamudukuñcitakeso ,
सूरियनिम्मलतलाभिनलाटो।
Sūriyanimmalatalābhinalāṭo;
युत्ततुङ्गमुदुकायतनासो,
Yuttatuṅgamudukāyatanāso,
रंसिजालविततो नरसीहो’’ति॥ (अप॰ अट्ठ॰ १.सन्तिकेनिदानकथा; जा॰ अट्ठ॰ १.सन्तिकेनिदानकथा) –
Raṃsijālavitato narasīho’’ti. (apa. aṭṭha. 1.santikenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.santikenidānakathā) –
आदिगाथाहि। अथ वा –
Ādigāthāhi. Atha vā –
‘‘चक्कवरङ्कितरत्तसुपादो,
‘‘Cakkavaraṅkitarattasupādo,
लक्खणमण्डितआयतपण्हि।
Lakkhaṇamaṇḍitaāyatapaṇhi;
चामरछत्तविभूसितपादो,
Cāmarachattavibhūsitapādo,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘सक्यकुमारवरो सुखुमालो,
‘‘Sakyakumāravaro sukhumālo,
लक्खणचित्तिकपुण्णसरीरो।
Lakkhaṇacittikapuṇṇasarīro;
लोकहिताय गतो नरवीरो,
Lokahitāya gato naravīro,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘पुण्णससङ्कनिभो मुखवण्णो,
‘‘Puṇṇasasaṅkanibho mukhavaṇṇo,
देवनरान पियो नरनागो।
Devanarāna piyo naranāgo;
मत्तगजिन्दविलासितगामी,
Mattagajindavilāsitagāmī,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘खत्तियसम्भवअग्गकुलीनो ,
‘‘Khattiyasambhavaaggakulīno ,
देवमनुस्सनमस्सितपादो।
Devamanussanamassitapādo;
सीलसमाधिपतिट्ठितचित्तो,
Sīlasamādhipatiṭṭhitacitto,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘आयतयुत्तसुसण्ठितनासो,
‘‘Āyatayuttasusaṇṭhitanāso,
गोपखुमो अभिनीलसुनेत्तो।
Gopakhumo abhinīlasunetto;
इन्दधनू अभिनीलभमूको,
Indadhanū abhinīlabhamūko,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘वट्टसुवट्टसुसण्ठितगीवो,
‘‘Vaṭṭasuvaṭṭasusaṇṭhitagīvo,
सीहहनू मिगराजसरीरो।
Sīhahanū migarājasarīro;
कञ्चनसुच्छविउत्तमवण्णो,
Kañcanasucchaviuttamavaṇṇo,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘सुद्धसुगम्भीरमञ्जुसघोसो,
‘‘Suddhasugambhīramañjusaghoso,
हिङ्गुलबद्धसुरत्तसुजिव्हो।
Hiṅgulabaddhasurattasujivho;
वीसति वीसति सेतसुदन्तो,
Vīsati vīsati setasudanto,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘अञ्जनवण्णसुनीलसुकेसो,
‘‘Añjanavaṇṇasunīlasukeso,
कञ्चनपट्टविसुद्धनलाटो।
Kañcanapaṭṭavisuddhanalāṭo;
ओसधिपण्डरसुद्धसुउण्णो,
Osadhipaṇḍarasuddhasuuṇṇo,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो॥
Esa hi tuyha pitā narasīho.
‘‘गच्छतिनीलपथे विय चन्दो,
‘‘Gacchatinīlapathe viya cando,
तारगणापरिवेठितरूपो।
Tāragaṇāpariveṭhitarūpo;
सावकमज्झगतो समणिन्दो,
Sāvakamajjhagato samaṇindo,
एस हि तुय्ह पिता नरसीहो’’ति॥ (जा॰ अट्ठ॰ १.सन्तिकेनिदानकथा) –
Esa hi tuyha pitā narasīho’’ti. (jā. aṭṭha. 1.santikenidānakathā) –
इमाहि।
Imāhi.
उद्दिट्ठेति एवं चरितब्बन्ति अत्तनो, ‘‘उत्तिट्ठे’’ति धम्मपदपाठो। धम्मन्ति सपदानचारिकवत्तं। अनेसनं वज्जेत्वा सुचरितं चरे।
Uddiṭṭheti evaṃ caritabbanti attano, ‘‘uttiṭṭhe’’ti dhammapadapāṭho. Dhammanti sapadānacārikavattaṃ. Anesanaṃ vajjetvā sucaritaṃ care.
केसविस्सज्जनन्ति पञ्चसिखाकारं वज्जेत्वा एकसिखाकारं। पट्टबन्धोति एत्थ पट्टोति तस्मिं कुले आचिण्णो अलङ्कारविसेसो। घरमङ्गलन्ति घरमहो। छत्तमङ्गलन्ति युवराजछत्तपट्टि। वट्टानुगतन्ति किलेसवट्टानुगतं। विघातपच्चयत्ता सविघातकं। थेरो राधं ब्राह्मणं पुब्बे पब्बजित्वा कस्मा इदानि ‘‘कथाहं, भन्ते, राहुलं पब्बाजेमी’’ति आहाति चे? तत्थ उपसम्पदापटिक्खेपो अधिप्पेतो, तस्मा ‘‘भगवा उपसम्पदमेव पटिक्खिपि, इदानि अनागते संसयापनयनाधिप्पायो भगवा’’ति ञत्वा आह। चित्तसमुट्ठानरूपवसेन ‘‘अट्ठिमिञ्जं आहच्चा’’ति वुत्तं किर। बुद्धानं, चक्कवत्तीनञ्च ब्यत्तादिवसेन नानत्तं वेदितब्बं, अञ्ञथा नन्दादयोपि पब्बजित्वा बुद्धा सियुं ‘‘सचे पब्बजति, बुद्धो होती’’ति वचनतो।
Kesavissajjananti pañcasikhākāraṃ vajjetvā ekasikhākāraṃ. Paṭṭabandhoti ettha paṭṭoti tasmiṃ kule āciṇṇo alaṅkāraviseso. Gharamaṅgalanti gharamaho. Chattamaṅgalanti yuvarājachattapaṭṭi. Vaṭṭānugatanti kilesavaṭṭānugataṃ. Vighātapaccayattā savighātakaṃ. Thero rādhaṃ brāhmaṇaṃ pubbe pabbajitvā kasmā idāni ‘‘kathāhaṃ, bhante, rāhulaṃ pabbājemī’’ti āhāti ce? Tattha upasampadāpaṭikkhepo adhippeto, tasmā ‘‘bhagavā upasampadameva paṭikkhipi, idāni anāgate saṃsayāpanayanādhippāyo bhagavā’’ti ñatvā āha. Cittasamuṭṭhānarūpavasena ‘‘aṭṭhimiñjaṃ āhaccā’’ti vuttaṃ kira. Buddhānaṃ, cakkavattīnañca byattādivasena nānattaṃ veditabbaṃ, aññathā nandādayopi pabbajitvā buddhā siyuṃ ‘‘sace pabbajati, buddho hotī’’ti vacanato.
पेसेत्वा दस्सेतुं वट्टति, आपुच्छिस्सामाति पब्बाजेतुं वट्टतीति च इदं यस्मा विदेसप्पत्तो नाम लोकसङ्केतेनापि मातापितुवासतो मुत्तो सेरिविहारीति वुच्चति, तस्मास्स ते असन्तपक्खे ठिता विय होन्तीति कत्वा ‘‘न तस्स पब्बज्जाचरिये वा अप्पसादं करोन्ती’’ति एवं वुत्तं नट्ठमेव। पब्बजिता समगतिकाति लोकवोहारो। तेनेव चेत्थ दुक्खप्पत्तादिना देसन्तरगमनञ्च समगतिकं कतं। विदेसं गन्त्वाति चेत्थ विदेसो नाम मातापितुवासतो अञ्ञो देसो, न उप्पत्तिदेसतो। ब्यञ्जनत्थो एव चे पमाणं, न युत्ति। मतमातापितिकोपि न पब्बाजेतब्बोति आपज्जति, तस्मा अनुप्पत्तब्बट्ठाने ठितेहियेव मातापितूहि अननुञ्ञातो पुत्तो न पब्बाजेतब्बोति एवमिधाधिप्पायो वेदितब्बो, अञ्ञथा पाळिया विरुज्झेय्य, आपत्तिट्ठानस्स च सिथिलकरणं अट्ठकथाय न युज्जति। इदं ताव एवं होतु, ‘‘विहारं वा झापेमी’’तिआदिनयो कथं न विरुज्झतीति चे? अत्तपरूपद्दवप्पसङ्गभयेन अवसेन पब्बजितत्ता, पुत्तरक्खणत्थं पब्बजितत्ता च। एवञ्हि सति सयमेव सो अत्तना पब्बजितो होति, न केनचि उपलापेत्वा पब्बजितो। ‘‘पुत्तपेमं वा पुत्तरक्खे पियो होती’’ति निदानानुलोमतो न विरुज्झति।
Pesetvā dassetuṃ vaṭṭati, āpucchissāmāti pabbājetuṃ vaṭṭatīti ca idaṃ yasmā videsappatto nāma lokasaṅketenāpi mātāpituvāsato mutto serivihārīti vuccati, tasmāssa te asantapakkhe ṭhitā viya hontīti katvā ‘‘na tassa pabbajjācariye vā appasādaṃ karontī’’ti evaṃ vuttaṃ naṭṭhameva. Pabbajitā samagatikāti lokavohāro. Teneva cettha dukkhappattādinā desantaragamanañca samagatikaṃ kataṃ. Videsaṃ gantvāti cettha videso nāma mātāpituvāsato añño deso, na uppattidesato. Byañjanattho eva ce pamāṇaṃ, na yutti. Matamātāpitikopi na pabbājetabboti āpajjati, tasmā anuppattabbaṭṭhāne ṭhitehiyeva mātāpitūhi ananuññāto putto na pabbājetabboti evamidhādhippāyo veditabbo, aññathā pāḷiyā virujjheyya, āpattiṭṭhānassa ca sithilakaraṇaṃ aṭṭhakathāya na yujjati. Idaṃ tāva evaṃ hotu, ‘‘vihāraṃ vā jhāpemī’’tiādinayo kathaṃ na virujjhatīti ce? Attaparūpaddavappasaṅgabhayena avasena pabbajitattā, puttarakkhaṇatthaṃ pabbajitattā ca. Evañhi sati sayameva so attanā pabbajito hoti, na kenaci upalāpetvā pabbajito. ‘‘Puttapemaṃ vā puttarakkhe piyo hotī’’ti nidānānulomato na virujjhati.
राहुलवत्थुकथावण्णना निट्ठिता।
Rāhulavatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ४१. राहुलवत्थु • 41. Rāhulavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / राहुलवत्थुकथा • Rāhulavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / राहुलवत्थुकथावण्णना • Rāhulavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / राहुलवत्थुकथावण्णना • Rāhulavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४१. राहुलवत्थुकथा • 41. Rāhulavatthukathā
