| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
राहुलवत्थुकथावण्णना
Rāhulavatthukathāvaṇṇanā
१०५. पोक्खरवस्सन्ति पोक्खरे पदुमगच्छे विय अतेमितुकामानं सरीरतो पवट्टनकवस्सं। तस्मिं किर वस्सन्ते तेमितुकामाव तेमेन्ति, न इतरे। ‘‘भिक्खं गण्हथा’’ति वत्वा गतो नाम नत्थीति अत्तनो सन्तके रज्जे सब्बम्पि सापतेय्यं सयमेव परिभुञ्जिस्सतीति गारवेन सुद्धोदनमहाराजापि न निमन्तेसि, गन्त्वा पन गेहे सकलरत्तिं महादानञ्चेव बुद्धप्पमुखस्स सङ्घस्स आसनपञ्ञत्तिट्ठानालङ्कारञ्च संविदहन्तोव वीतिनामेसि।
105.Pokkharavassanti pokkhare padumagacche viya atemitukāmānaṃ sarīrato pavaṭṭanakavassaṃ. Tasmiṃ kira vassante temitukāmāva tementi, na itare. ‘‘Bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti vatvā gato nāma natthīti attano santake rajje sabbampi sāpateyyaṃ sayameva paribhuñjissatīti gāravena suddhodanamahārājāpi na nimantesi, gantvā pana gehe sakalarattiṃ mahādānañceva buddhappamukhassa saṅghassa āsanapaññattiṭṭhānālaṅkārañca saṃvidahantova vītināmesi.
न कोचि…पे॰… पत्तं वा अग्गहेसीति भगवा अत्तनो पितु निवेसनमेव गमिस्सतीतिसञ्ञाय नग्गहेसि। कुलनगरेति ञातिकुलन्तके नगरे। पिण्डचारियवत्तन्ति अत्तनो ञातिगामेसुपि सपदानचारिकवत्तं। भिक्खाय चारो चरणं एतस्साति भिक्खाचारो, खत्तियो।
Nakoci…pe… pattaṃ vā aggahesīti bhagavā attano pitu nivesanameva gamissatītisaññāya naggahesi. Kulanagareti ñātikulantake nagare. Piṇḍacāriyavattanti attano ñātigāmesupi sapadānacārikavattaṃ. Bhikkhāya cāro caraṇaṃ etassāti bhikkhācāro, khattiyo.
उत्तिट्ठेति उत्तिट्ठित्वा परेसं घरद्वारे उद्दिस्स ठत्वा गहेतब्बपिण्डे। नप्पमज्जेय्याति निमन्तनादिवसेन लब्भमानपणीतभोजनं पटिक्खिपित्वा पिण्डाय चरणवसेन तत्थ नप्पमज्जेय्य। धम्मन्ति अनेसनं पहाय सपदानं चरन्तो तमेव भिक्खाचरियधम्मं सुचरितं चरेय्य। सुखं सेतीति चतूहि इरियापथेहि सुखं विहरतीति अत्थो।
Uttiṭṭheti uttiṭṭhitvā paresaṃ gharadvāre uddissa ṭhatvā gahetabbapiṇḍe. Nappamajjeyyāti nimantanādivasena labbhamānapaṇītabhojanaṃ paṭikkhipitvā piṇḍāya caraṇavasena tattha nappamajjeyya. Dhammanti anesanaṃ pahāya sapadānaṃ caranto tameva bhikkhācariyadhammaṃ sucaritaṃ careyya. Sukhaṃ setīti catūhi iriyāpathehi sukhaṃ viharatīti attho.
दुतियगाथायं न नं दुच्चरितन्ति वेसियादिभेदे अगोचरे चरणवसेन तं यथावुत्तं धम्मं दुच्चरितं न च चरे। सेसं वुत्तनयमेव। इमं पन गाथं सुत्वाति निवेसने निसिन्नेन भगवता ञातिसमागमे अत्तनो पिण्डाय चरणं निस्साय पवत्ताय गाथाय वुत्तं इमं दुतियगाथं सुत्वा।
Dutiyagāthāyaṃ na naṃ duccaritanti vesiyādibhede agocare caraṇavasena taṃ yathāvuttaṃ dhammaṃ duccaritaṃ na ca care. Sesaṃ vuttanayameva. Imaṃ pana gāthaṃ sutvāti nivesane nisinnena bhagavatā ñātisamāgame attano piṇḍāya caraṇaṃ nissāya pavattāya gāthāya vuttaṃ imaṃ dutiyagāthaṃ sutvā.
धम्मपालजातकन्तिआदीसु पन ततो परकालेसुपि रञ्ञो पवत्ति परिनिब्बानं पापेत्वा यथापसङ्गवसेन दस्सेतुं वुत्ता। तेनाह ‘‘सोतापत्तिफलं सच्छिकत्वा’’तिआदि। सिरिगब्भं गन्त्वाति एत्थ यदि हि भगवा तदहेव गन्त्वा न पस्सेय्य, सा हदयेन फलितेन मरेय्याति अगमासीति दट्ठब्बं।
Dhammapālajātakantiādīsu pana tato parakālesupi rañño pavatti parinibbānaṃ pāpetvā yathāpasaṅgavasena dassetuṃ vuttā. Tenāha ‘‘sotāpattiphalaṃ sacchikatvā’’tiādi. Sirigabbhaṃ gantvāti ettha yadi hi bhagavā tadaheva gantvā na passeyya, sā hadayena phalitena mareyyāti agamāsīti daṭṭhabbaṃ.
तं दिवसमेवाति तस्मिं राहुलमातुदस्सनदिवसेयेव। धम्मपदट्ठकथायं पन ‘‘सत्था कपिलपुरं गन्त्वा ततियदिवसे नन्दं पब्बाजेसी’’ति (ध॰ प॰ अट्ठ॰ १.१२ नन्दत्थेरवत्थु) वुत्तं। केसविस्सज्जनन्ति राजमोळिबन्धनत्थं कुमारकाले बन्धितसिखावेणिमोचनं, तं किर करोन्ता मङ्गलं करोन्ति। सारत्थदीपनियं पन ‘‘केसविस्सज्जनन्ति कुलमरियादवसेन केसोरोपन’’न्ति (सारत्थ॰ टी॰ महावग्ग ३.१०५) वुत्तं। पट्टबन्धोति ‘‘असुकराजा’’ति नळाटे सुवण्णपट्टबन्धनं। अभिनवपासादप्पवेसमङ्गलं घरमङ्गलं। छत्तुस्सापने मङ्गलं छत्तमङ्गलं। जनपदकल्याणीति जनपदम्हि कल्याणी परेहि असाधारणेहि पञ्चकल्याणादीहि सहितत्ता सा एवं वुत्ता। तुवटन्ति सीघं। अनिच्छमानन्ति मनसा अरोचेन्तं, वाचाय पन भगवता ‘‘पब्बजिस्ससि नन्दा’’ति वुत्ते गारवेन पटिक्खिपितुं अविसहन्तो ‘‘आमा’’ति अवोच। भगवा च एतेन लेसेन पब्बाजेसि।
Taṃ divasamevāti tasmiṃ rāhulamātudassanadivaseyeva. Dhammapadaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘satthā kapilapuraṃ gantvā tatiyadivase nandaṃ pabbājesī’’ti (dha. pa. aṭṭha. 1.12 nandattheravatthu) vuttaṃ. Kesavissajjananti rājamoḷibandhanatthaṃ kumārakāle bandhitasikhāveṇimocanaṃ, taṃ kira karontā maṅgalaṃ karonti. Sāratthadīpaniyaṃ pana ‘‘kesavissajjananti kulamariyādavasena kesoropana’’nti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.105) vuttaṃ. Paṭṭabandhoti ‘‘asukarājā’’ti naḷāṭe suvaṇṇapaṭṭabandhanaṃ. Abhinavapāsādappavesamaṅgalaṃ gharamaṅgalaṃ. Chattussāpane maṅgalaṃ chattamaṅgalaṃ. Janapadakalyāṇīti janapadamhi kalyāṇī parehi asādhāraṇehi pañcakalyāṇādīhi sahitattā sā evaṃ vuttā. Tuvaṭanti sīghaṃ. Anicchamānanti manasā arocentaṃ, vācāya pana bhagavatā ‘‘pabbajissasi nandā’’ti vutte gāravena paṭikkhipituṃ avisahanto ‘‘āmā’’ti avoca. Bhagavā ca etena lesena pabbājesi.
ब्रह्मरूपवण्णन्ति ब्रह्मरूपसमानरूपं। त्यस्साति ते अस्स। निवत्तेतुं न विसहीति ‘‘मा नं निवत्तयित्था’’ति भगवता वुत्तत्ता नासक्खि। सत्तविधं अरियधनन्ति –
Brahmarūpavaṇṇanti brahmarūpasamānarūpaṃ. Tyassāti te assa. Nivattetuṃ na visahīti ‘‘mā naṃ nivattayitthā’’ti bhagavatā vuttattā nāsakkhi. Sattavidhaṃ ariyadhananti –
‘‘सद्धाधनं सीलधनं, हिरिओत्तप्पियं धनं।
‘‘Saddhādhanaṃ sīladhanaṃ, hiriottappiyaṃ dhanaṃ;
सुतधनञ्च चागो च, पञ्ञा वे सत्तमं धन’’न्ति॥ (अ॰ नि॰ ७.५, ६) –
Sutadhanañca cāgo ca, paññā ve sattamaṃ dhana’’nti. (a. ni. 7.5, 6) –
एवं वुत्तं सत्तविधं अरियधनं। अधिमत्तं राहुलेति राहुले पब्बजिते नन्दपब्बज्जाय उप्पन्नदुक्खतोपि अधिकतरं दुक्खं अहोसीति अत्थो। इतो पच्छाति इतो वुत्तसोकुप्पत्तितो अपरदिवसेसु अनागामीनं ञातिसिनेहपटिघचित्तुप्पादाभावा। पाळियं पुत्तपेमन्तिआदि रञ्ञा पुत्तसिनेहस्स तिब्बभावं दस्सेतुं वुत्तं। पुत्तसिनेहो हि अत्तना सहजातपीतिवेगसमुट्ठितानं रूपधम्मानं सकलसरीरं खोभेत्वा पवत्तनवसेन ‘‘छविं…पे॰… अट्ठिमिञ्जं आहच्च तिट्ठती’’ति वुत्तो। अत्तनो पियतराति भगवन्तं सन्धाय वदति। पुत्तेति राहुलं। सद्दहन्तेनाति तस्स वचनेन अवेमतिकेनाति अत्थो। विमतिया सति आपत्ति एव।
Evaṃ vuttaṃ sattavidhaṃ ariyadhanaṃ. Adhimattaṃ rāhuleti rāhule pabbajite nandapabbajjāya uppannadukkhatopi adhikataraṃ dukkhaṃ ahosīti attho. Ito pacchāti ito vuttasokuppattito aparadivasesu anāgāmīnaṃ ñātisinehapaṭighacittuppādābhāvā. Pāḷiyaṃ puttapemantiādi raññā puttasinehassa tibbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Puttasineho hi attanā sahajātapītivegasamuṭṭhitānaṃ rūpadhammānaṃ sakalasarīraṃ khobhetvā pavattanavasena ‘‘chaviṃ…pe… aṭṭhimiñjaṃ āhacca tiṭṭhatī’’ti vutto. Attano piyatarāti bhagavantaṃ sandhāya vadati. Putteti rāhulaṃ. Saddahantenāti tassa vacanena avematikenāti attho. Vimatiyā sati āpatti eva.
राहुलवत्थुकथावण्णना निट्ठिता।
Rāhulavatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ४१. राहुलवत्थु • 41. Rāhulavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / राहुलवत्थुकथा • Rāhulavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / राहुलवत्थुकथावण्णना • Rāhulavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / राहुलवत्थुकथावण्णना • Rāhulavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४१. राहुलवत्थुकथा • 41. Rāhulavatthukathā
