| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
5. රාහුලොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Rāhulovādasuttavaṇṇanā
416. විමුත්‌තිං පරිපාචෙන්‌තීති කිලෙසානං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිමුත්‌තිභූතං අරහත්‌තං සබ්‌බසො පාචෙන්‌ති සාධෙන්‌ති නිබ්‌බාපෙන්‌තීති විමුත්‌තිපරිපාචනීයා. ධම්‌මාති කාරණධම්‌මා. තෙනාහ – ‘‘විසුද්‌ධිකාරණවසෙනා’’ති, අරහත්‌තසඞ්‌ඛාතාය විසුද්‌ධියා සම්‌පාදනවසෙනාති අත්‌ථො. සද්‌ධින්‌ද්‍රියාදයො විසුජ්‌ඣමානා මග්‌ගපටිපාටියාව සබ්‌බසො අස්‌සද්‌ධියාදීහි චිත්‌තං විමොචෙන්‌තා අග්‌ගඵලවිමුත්‌තිං සම්‌පාදෙන්‌ති. තෙසං පන විසුද්‌ධි බාලපරිවජ්‌ජනෙන පණ්‌ඩිතපයිරුපාසනෙන පසාදාවහධම්‌මපච්‌චවෙක්‌ඛණාය ච හොති. තතො ඉධ පන්‌නරස ධම්‌මා අධිප්‌පෙතාති දස්‌සෙන්‌තො, ‘‘වුත්‌තඤ්‌හෙත’’න්‌තිආදිමාහ.
416.Vimuttiṃparipācentīti kilesānaṃ paṭippassaddhivimuttibhūtaṃ arahattaṃ sabbaso pācenti sādhenti nibbāpentīti vimuttiparipācanīyā. Dhammāti kāraṇadhammā. Tenāha – ‘‘visuddhikāraṇavasenā’’ti, arahattasaṅkhātāya visuddhiyā sampādanavasenāti attho. Saddhindriyādayo visujjhamānā maggapaṭipāṭiyāva sabbaso assaddhiyādīhi cittaṃ vimocentā aggaphalavimuttiṃ sampādenti. Tesaṃ pana visuddhi bālaparivajjanena paṇḍitapayirupāsanena pasādāvahadhammapaccavekkhaṇāya ca hoti. Tato idha pannarasa dhammā adhippetāti dassento, ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha.
තත්‌ථ අස්‌සද්‌ධෙ පුග්‌ගලෙති සද්‌ධාරහිතෙ පුග්‌ගලෙ. තෙ හි නිස්‌සාය න කදාචි සද්‌ධා සම්‌භවති, තෙසං පන දිට්‌ඨානුගතිආපජ්‌ජනෙන අඤ්‌ඤදත්‌ථු අසද්‌ධියමෙව වඩ්‌ඪති, තස්‌මා තෙ පටිභයමග්‌ගො විය දූරතො වජ්‌ජෙතබ්‌බා. අස්‌සද්‌ධියන්‌ති ච සද්‌ධාය පටිපක්‌ඛභූතා අසද්‌ධෙය්‍යවත්‌ථුස්‌මිං අධිමුච්‌චනාකාරෙන පවත්‌තා සංකිලෙසධම්‌මා වෙදිතබ්‌බා. සද්‌ධෙ පුග්‌ගලෙති සද්‌ධාසම්‌පන්‌නෙ පුග්‌ගලෙ. තෙ හි නිස්‌සාය සද්‌ධෙය්‍යවත්‌ථුස්‌මිං අනුප්‌පන්‌නා උප්‌පජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නා භිය්‍යොභාවං වෙපුල්‌ලං ආපජ්‌ජති. සද්‌ධෙය්‍යවත්‌ථූති ච බුද්‌ධාදීනි රතනානි කම්‌මකම්‌මඵලානි ච. සෙවතොති ලබ්‌භමානං සද්‌ධාසම්‌පදං උප්‌පාදෙතුං වඩ්‌ඪෙතුඤ්‌ච නිසෙවතො. සෙසපදානි තස්‌සෙව වෙවචනානි. අථ වා සෙවතො උපසඞ්‌කමතො. භජතො තෙසං පටිපත්‌තියං භත්‌තිං කුබ්‌බතො. පයිරුපාසතොති තෙසං ඔවාදානුසාසනිකරණවසෙන උපට්‌ඨහතො. පසාදනීයසුත්‌තන්‌තා නාම බුද්‌ධාදිගුණපටිසංයුත්‌තා පසාදාවහා සම්‌පසාදනීයසුත්‌තාදයො. තෙ හි පච්‌චවෙක්‌ඛතො බුද්‌ධාදීසු අනුප්‌පන්‌නා පසන්‌නා උපජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නා භිය්‍යොභාවං වෙපුල්‌ලං ආපජ්‌ජති. ඉමෙහි තීහාකාරෙහීති ඉමෙහි යථාවුත්‌තෙහි තීහි කාරණෙහි. පටිපක්‌ඛදූරීභාවතො පච්‌චෙකං සූපහාරතො ච ආසෙවනං භාවනං ලභන්‌ති. සද්‌ධින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති මග්‌ගඵලාවහභාවෙන අච්‌ඡති විසුද්‌ධිං පාපුණාති. ඉමිනා නයෙන සෙසපදෙසුපි අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Tattha assaddhe puggaleti saddhārahite puggale. Te hi nissāya na kadāci saddhā sambhavati, tesaṃ pana diṭṭhānugatiāpajjanena aññadatthu asaddhiyameva vaḍḍhati, tasmā te paṭibhayamaggo viya dūrato vajjetabbā. Assaddhiyanti ca saddhāya paṭipakkhabhūtā asaddheyyavatthusmiṃ adhimuccanākārena pavattā saṃkilesadhammā veditabbā. Saddhe puggaleti saddhāsampanne puggale. Te hi nissāya saddheyyavatthusmiṃ anuppannā uppajjati, uppannā bhiyyobhāvaṃ vepullaṃ āpajjati. Saddheyyavatthūti ca buddhādīni ratanāni kammakammaphalāni ca. Sevatoti labbhamānaṃ saddhāsampadaṃ uppādetuṃ vaḍḍhetuñca nisevato. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Atha vā sevato upasaṅkamato. Bhajato tesaṃ paṭipattiyaṃ bhattiṃ kubbato. Payirupāsatoti tesaṃ ovādānusāsanikaraṇavasena upaṭṭhahato. Pasādanīyasuttantā nāma buddhādiguṇapaṭisaṃyuttā pasādāvahā sampasādanīyasuttādayo. Te hi paccavekkhato buddhādīsu anuppannā pasannā upajjati, uppannā bhiyyobhāvaṃ vepullaṃ āpajjati. Imehi tīhākārehīti imehi yathāvuttehi tīhi kāraṇehi. Paṭipakkhadūrībhāvato paccekaṃ sūpahārato ca āsevanaṃ bhāvanaṃ labhanti. Saddhindriyaṃ visujjhati maggaphalāvahabhāvena acchati visuddhiṃ pāpuṇāti. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo.
අයං පන විසෙසො – කුසීතෙති අලසෙ සම්‌මාපටිපත්‌තියං නික්‌ඛිත්‌තධුරෙ. ආරද්‌ධවීරියෙති පග්‌ගහිතවීරියෙ සම්‌මාපටිපන්‌නෙ. සම්‌මප්‌පධානෙති අනුප්‌පන්‌නානං අකුසලානං අනුප්‌පාදනාදිවසෙන පවත්‌තෙ චත්‌තාරො උපායප්‌පධානෙ. පච්‌චවෙක්‌ඛතො පටිපත්‌තිං අවෙක්‌ඛතො. තෙ හි පච්‌චවෙක්‌ඛතො ලීනං අභිභවිත්‌වා සම්‌මදෙව ආරම්‌භධාතුආදි අනුප්‌පන්‌නානං විධිනා සතිසම්‌පදාය උප්‌පාදාය භිය්‍යොභාවාය සංවත්‌තති. අසමාහිතෙ භන්‌තමිගභන්‌තගොණසප්‌පටිභාගෙ විබ්‌භන්‌තචිත්‌තෙ. සමාහිතෙ උපචාරසමාධිනා අප්‌පනාසමාධිනා ච සම්‌මදෙව සමාහිතචිත්‌තෙ. ඣානවිමොක්‌ඛෙති සවිතක්‌කසවිචාරාදිඣානානි පඨමාදිවිමොක්‌ඛෙ ච. තෙසඤ්‌හි පච්‌චවෙක්‌ඛණා උපරූපරි අච්‌චන්‌තමෙව සමාධානාය සංවත්‌තති. දුප්‌පඤ්‌ඤෙති නිප්‌පඤ්‌ඤෙ, අරියධම්‌මස්‌ස උග්‌ගහපරිපුච්‌ඡාසවනසම්‌මසනාභාවෙන සබ්‌බසො පඤ්‌ඤාරහිතෙ ච. පඤ්‌ඤවන්‌තෙති විපස්‌සනාපඤ්‌ඤාය චෙව මග්‌ගපඤ්‌ඤාය ච සමන්‌නාගතෙ. ගම්‌භීරඤාණචරියන්‌ති ගම්‌භීරං ඛන්‌ධායතනධාතුසච්‌චපටිච්‌චසමුප්‌පාදාදිභෙදං ඤාණස්‌ස චරිතබ්‌බට්‌ඨානං, යත්‌ථ වා ගම්‌භීරඤාණස්‌ස චරියං පවත්‌තති. තත්‌ථ හි පච්‌චවෙක්‌ඛණා සම්‌මොහං විධමති, අනුප්‌පන්‌නාය පඤ්‌ඤාය උප්‌පාදාය භිය්‍යොභාවාය සංවත්‌තති. සුත්‌තන්‌තක්‌ඛන්‌ධෙති සුත්‌තසමූහෙ.
Ayaṃ pana viseso – kusīteti alase sammāpaṭipattiyaṃ nikkhittadhure. Āraddhavīriyeti paggahitavīriye sammāpaṭipanne. Sammappadhāneti anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādanādivasena pavatte cattāro upāyappadhāne. Paccavekkhato paṭipattiṃ avekkhato. Te hi paccavekkhato līnaṃ abhibhavitvā sammadeva ārambhadhātuādi anuppannānaṃ vidhinā satisampadāya uppādāya bhiyyobhāvāya saṃvattati. Asamāhite bhantamigabhantagoṇasappaṭibhāge vibbhantacitte. Samāhite upacārasamādhinā appanāsamādhinā ca sammadeva samāhitacitte. Jhānavimokkheti savitakkasavicārādijhānāni paṭhamādivimokkhe ca. Tesañhi paccavekkhaṇā uparūpari accantameva samādhānāya saṃvattati. Duppaññeti nippaññe, ariyadhammassa uggahaparipucchāsavanasammasanābhāvena sabbaso paññārahite ca. Paññavanteti vipassanāpaññāya ceva maggapaññāya ca samannāgate. Gambhīrañāṇacariyanti gambhīraṃ khandhāyatanadhātusaccapaṭiccasamuppādādibhedaṃ ñāṇassa caritabbaṭṭhānaṃ, yattha vā gambhīrañāṇassa cariyaṃ pavattati. Tattha hi paccavekkhaṇā sammohaṃ vidhamati, anuppannāya paññāya uppādāya bhiyyobhāvāya saṃvattati. Suttantakkhandheti suttasamūhe.
පුබ්‌බෙ සද්‌ධින්‌ද්‍රියාදීනං විසුද්‌ධිකාරණානි, ‘‘විමුත්‌තිපරිපාචනීයා ධම්‌මා’’ති වුත්‌තානීති ඉධ සද්‌ධාදිකෙ අඤ්‌ඤෙ ච ධම්‌මෙ දස්‌සෙන්‌තො, ‘‘අපරෙපී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ සද්‌ධාදීනං විමුත්‌තිපරිපාචනීයතා දස්‌සිතා එව, අනිච්‌චසඤ්‌ඤාදීනං පන විමුත්‌තිපරිපාචනීයතාය වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි විපස්‌සනාභාවතො. තෙනාහ – ‘‘ඉමෙ පඤ්‌ච නිබ්‌බෙධභාගියා සඤ්‌ඤා’’ති. කල්‍යාණමිත්‌තතාදයොති කල්‍යාණමිත්‌තතා සීලසංවරො අභිසල්‌ලෙඛකථා වීරියාරම්‌භො නිබ්‌බෙධිකා පඤ්‌ඤා ඉමෙ කල්‍යාණමිත්‌තතාදයො පඤ්‌ච ධම්‌මා. අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො, විත්‌ථාරො පන ‘‘මෙඝියසුත්‌තසංවණ්‌ණනායං’’ (උදා. අට්‌ඨ. 31) වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බො. ලොකං වොලොකෙන්‌තස්‌සාති බුද්‌ධවෙනෙය්‍යසත්‌තලොකං බුද්‌ධචක්‌ඛුනා විසෙසතො ඔලොකෙන්‌තස්‌ස.
Pubbe saddhindriyādīnaṃ visuddhikāraṇāni, ‘‘vimuttiparipācanīyā dhammā’’ti vuttānīti idha saddhādike aññe ca dhamme dassento, ‘‘aparepī’’tiādimāha. Tattha saddhādīnaṃ vimuttiparipācanīyatā dassitā eva, aniccasaññādīnaṃ pana vimuttiparipācanīyatāya vattabbameva natthi vipassanābhāvato. Tenāha – ‘‘ime pañca nibbedhabhāgiyā saññā’’ti. Kalyāṇamittatādayoti kalyāṇamittatā sīlasaṃvaro abhisallekhakathā vīriyārambho nibbedhikā paññā ime kalyāṇamittatādayo pañca dhammā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana ‘‘meghiyasuttasaṃvaṇṇanāyaṃ’’ (udā. aṭṭha. 31) vuttanayena veditabbo. Lokaṃ volokentassāti buddhaveneyyasattalokaṃ buddhacakkhunā visesato olokentassa.
419. ආයස්‌මතො රාහුලස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියානං පරිපක්‌කත්‌තා සද්‌ධිං පට්‌ඨපිතපත්‌ථනා දෙවතා උදික්‌ඛමානා තිට්‌ඨන්‌ති, – ‘‘කදා නු ඛො උත්‌තරි ආසවානං ඛයෙ විනෙස්‌සතී’’ති. යදා පන සත්‌ථා එවං පරිවිතක්‌කෙසි, තාවදෙව සමානජ්‌ඣාසයතාය සබ්‌බකාලං තඞ්‌ඛණං ආගමෙන්‌තියො තා දෙවතායො තං සමවායං දිස්‌වා එකස්‌මිං අන්‌ධවනස්‌මිංයෙව සන්‌නිපතිතා. උපාලිස්‌ස ගහපතිනො දීඝනඛපරිබ්‌බාජකස්‌ස චතුසච්‌චධම්‌මෙසු දස්‌සනකිච්‌චෙන පවත්‌තො සොතාපත්‌තිමග්‌ගොති තෙසු සුත්‌තෙසු (පටි. ම. අට්‌ඨ. 2.2.30) පඨමමග්‌ගො ‘‘ධම්‌මචක්‌ඛු’’න්‌ති වුත්‌තො, තස්‌ස දස්‌සනත්‌ථස්‌ස සාතිසයත්‌තා, බ්‍රහ්‌මායුනො පන ඵලඤාණානි හෙට්‌ඨිමානි තීණි සාතිසයානීති බ්‍රහ්‌මායුසුත්‌තෙ(ම. නි. 2.383 ආදයො) තීණි ඵලානි ‘‘ධම්‌මචක්‌ඛු’’න්‌ති වුත්‌තානි. ඉදං පනෙත්‌ථ ආයස්‌මතො රාහුලස්‌ස මග්‌ගඤාණං ඵලඤාණඤ්‌ච දස්‌සනත්‌ථො සාතිසයො, තාහි ච දෙවතාහි යං ඤාණං අධිගතං, තං සාතිසයමෙවාති වුත්‌තං – ‘‘ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ චත්‌තාරො මග්‌ගා, චත්‌තාරි ච ඵලානි ධම්‌මචක්‌ඛුන්‌ති වෙදිතබ්‌බානී’’ති. කිං පන සාවකානං සච්‌චාභිසමයඤාණෙ අත්‌ථි කොචි විසෙසොති? ආම අත්‌ථි. සො ච ඛො පුබ්‌බභාගෙ වුට්‌ඨානගාමිනිවිපස්‌සනාය පවත්‌තියාකාරවිසෙසෙන ලභෙය්‍ය කාචි විසෙසමත්‌තා. ස්‌වායමත්‌ථො අභිධම්‌මෙ ‘‘නො ච ඛො යථා දිට්‌ඨිප්‌පත්‌තස්‌සා’’ති සද්‌ධාවිමුත්‌තතො දිට්‌ඨිප්‌පත්‌තස්‌ස කිලෙසප්‌පහානං පති විසෙසකිත්‌තනෙන දීපෙතබ්‌බො. කිං පන ආයස්‌මා රාහුලො විය තා දෙවතා සබ්‌බා එකචිත්‌තා පගෙව චත්‌තාරි ඵලානි අධිගණ්‌හිංසූති? නොති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තත්‌ථ හී’’තිආදිමාහ. කිත්‌තකා පන තා දෙවතාති ආහ ‘‘තාසඤ්‌ච පනා’’තිආදි.
419. Āyasmato rāhulassa indriyānaṃ paripakkattā saddhiṃ paṭṭhapitapatthanā devatā udikkhamānā tiṭṭhanti, – ‘‘kadā nu kho uttari āsavānaṃ khaye vinessatī’’ti. Yadā pana satthā evaṃ parivitakkesi, tāvadeva samānajjhāsayatāya sabbakālaṃ taṅkhaṇaṃ āgamentiyo tā devatāyo taṃ samavāyaṃ disvā ekasmiṃ andhavanasmiṃyeva sannipatitā. Upālissa gahapatino dīghanakhaparibbājakassa catusaccadhammesu dassanakiccena pavatto sotāpattimaggoti tesu suttesu (paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.30) paṭhamamaggo ‘‘dhammacakkhu’’nti vutto, tassa dassanatthassa sātisayattā, brahmāyuno pana phalañāṇāni heṭṭhimāni tīṇi sātisayānīti brahmāyusutte(ma. ni. 2.383 ādayo) tīṇi phalāni ‘‘dhammacakkhu’’nti vuttāni. Idaṃ panettha āyasmato rāhulassa maggañāṇaṃ phalañāṇañca dassanattho sātisayo, tāhi ca devatāhi yaṃ ñāṇaṃ adhigataṃ, taṃ sātisayamevāti vuttaṃ – ‘‘imasmiṃ sutte cattāro maggā, cattāri ca phalāni dhammacakkhuntiveditabbānī’’ti. Kiṃ pana sāvakānaṃ saccābhisamayañāṇe atthi koci visesoti? Āma atthi. So ca kho pubbabhāge vuṭṭhānagāminivipassanāya pavattiyākāravisesena labheyya kāci visesamattā. Svāyamattho abhidhamme ‘‘no ca kho yathā diṭṭhippattassā’’ti saddhāvimuttato diṭṭhippattassa kilesappahānaṃ pati visesakittanena dīpetabbo. Kiṃ pana āyasmā rāhulo viya tā devatā sabbā ekacittā pageva cattāri phalāni adhigaṇhiṃsūti? Noti dassento ‘‘tattha hī’’tiādimāha. Kittakā pana tā devatāti āha ‘‘tāsañca panā’’tiādi.
රාහුලොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Rāhulovādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 5. චූළරාහුලොවාදසුත්‌තං • 5. Cūḷarāhulovādasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 5. රාහුලොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා • 5. Rāhulovādasuttavaṇṇanā
