Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౩౪౫] ౫. రాజకుమ్భజాతకవణ్ణనా
[345] 5. Rājakumbhajātakavaṇṇanā
వనం యదగ్గి దహతీతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ఏకం అలసభిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి. సో కిర సావత్థివాసీ కులపుత్తో సాసనే ఉరం దత్వా పబ్బజిత్వాపి అలసో అహోసి ఉద్దేసపరిపుచ్ఛాయోనిసోమనసికారవత్తపటివత్తాదీహి పరిబాహిరో నీవరణాభిభూతో. నిసిన్నట్ఠానాదీసు ఇరియాపథేసు తథా ఏవ హోతి. తస్స తం ఆలసియభావం ఆరబ్భ భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘ఆవుసో, అసుకో నామ భిక్ఖు ఏవరూపే నియ్యానికసాసనే పబ్బజిత్వా ఆలసియో కుసీతో నీవరణాభిభూతో విహరతీ’’తి . సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపేస ఆలసియోయేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Vanaṃ yadaggi dahatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ alasabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajitvāpi alaso ahosi uddesaparipucchāyonisomanasikāravattapaṭivattādīhi paribāhiro nīvaraṇābhibhūto. Nisinnaṭṭhānādīsu iriyāpathesu tathā eva hoti. Tassa taṃ ālasiyabhāvaṃ ārabbha bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ālasiyo kusīto nīvaraṇābhibhūto viharatī’’ti . Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa ālasiyoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో తస్స అమచ్చరతనం అహోసి, బారాణసిరాజా ఆలసియజాతికో అహోసి. బోధిసత్తో ‘‘రాజానం పబోధేస్సామీ’’తి ఏకం ఉపమం ఉపధారేన్తో విచరతి. అథేకదివసం రాజా ఉయ్యానం గన్త్వా అమచ్చగణపరివుతో తత్థ విచరన్తో ఏకం రాజకుమ్భం నామ ఆలసియం పస్సి. తథారూపా కిర ఆలసియా సకలదివసం గచ్ఛన్తాపి ఏకద్వఙ్గులమత్తమేవ గచ్ఛన్తి. రాజా తం దిస్వా ‘‘వయస్స కో నామ సో’’తి బోధిసత్తం పుచ్ఛి. మహాసత్తో ‘‘రాజకుమ్భో నామేస, మహారాజ, ఆలసియో. ఏవరూపో హి సకలదివసం గచ్ఛన్తోపి ఏకఙ్గులద్వఙ్గులమత్తమేవ గచ్ఛతీ’’తి వత్వా తేన సద్ధిం సల్లపన్తో ‘‘అమ్భో, రాజకుమ్భ, తుమ్హాకం దన్ధగమనం ఇమస్మిం అరఞ్ఞే దావగ్గిమ్హి ఉట్ఠితే కిం కరోథా’’తి వత్వా పఠమం గాథమాహ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amaccaratanaṃ ahosi, bārāṇasirājā ālasiyajātiko ahosi. Bodhisatto ‘‘rājānaṃ pabodhessāmī’’ti ekaṃ upamaṃ upadhārento vicarati. Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gantvā amaccagaṇaparivuto tattha vicaranto ekaṃ rājakumbhaṃ nāma ālasiyaṃ passi. Tathārūpā kira ālasiyā sakaladivasaṃ gacchantāpi ekadvaṅgulamattameva gacchanti. Rājā taṃ disvā ‘‘vayassa ko nāma so’’ti bodhisattaṃ pucchi. Mahāsatto ‘‘rājakumbho nāmesa, mahārāja, ālasiyo. Evarūpo hi sakaladivasaṃ gacchantopi ekaṅguladvaṅgulamattameva gacchatī’’ti vatvā tena saddhiṃ sallapanto ‘‘ambho, rājakumbha, tumhākaṃ dandhagamanaṃ imasmiṃ araññe dāvaggimhi uṭṭhite kiṃ karothā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
౧౭౩.
173.
‘‘వనం యదగ్గి దహతి, పావకో కణ్హవత్తనీ;
‘‘Vanaṃ yadaggi dahati, pāvako kaṇhavattanī;
కథం కరోసి పచలక, ఏవం దన్ధపరక్కమో’’తి.
Kathaṃ karosi pacalaka, evaṃ dandhaparakkamo’’ti.
తత్థ యదగ్గీతి యదా అగ్గి. పావకో కణ్హవత్తనీతి అగ్గినో వేవచనం. పచలకాతి తం ఆలపతి. సో హి చలన్తో చలన్తో గచ్ఛతి, నిచ్చం వా పచలాయతి, తస్మా ‘‘పచలకో’’తి వుచ్చతి. దన్ధపరక్కమోతి గరువీరియో.
Tattha yadaggīti yadā aggi. Pāvako kaṇhavattanīti aggino vevacanaṃ. Pacalakāti taṃ ālapati. So hi calanto calanto gacchati, niccaṃ vā pacalāyati, tasmā ‘‘pacalako’’ti vuccati. Dandhaparakkamoti garuvīriyo.
తం సుత్వా రాజకుమ్భో దుతియం గాథమాహ –
Taṃ sutvā rājakumbho dutiyaṃ gāthamāha –
౧౭౪.
174.
‘‘బహూని రుక్ఖఛిద్దాని, పథబ్యా వివరాని చ;
‘‘Bahūni rukkhachiddāni, pathabyā vivarāni ca;
తాని చే నాభిసమ్భోమ, హోతి నో కాలపరియాయో’’తి.
Tāni ce nābhisambhoma, hoti no kālapariyāyo’’ti.
తస్సత్థో – పణ్డిత, అమ్హాకం ఇతో ఉత్తరిగమనం నామ నత్థి. ఇమస్మిం పన అరఞ్ఞే రుక్ఖఛిద్దాని పథవియం వివరాని చ బహూని. యది తాని న పాపుణామ, హోతి నో కాలపరియాయోతి మరణమేవ నో హోతీతి.
Tassattho – paṇḍita, amhākaṃ ito uttarigamanaṃ nāma natthi. Imasmiṃ pana araññe rukkhachiddāni pathaviyaṃ vivarāni ca bahūni. Yadi tāni na pāpuṇāma, hoti no kālapariyāyoti maraṇameva no hotīti.
తం సుత్వా బోధిసత్తో ఇతరా ద్వే గాథా అభాసి –
Taṃ sutvā bodhisatto itarā dve gāthā abhāsi –
౧౭౫.
175.
‘‘యో దన్ధకాలే తరతి, తరణీయే చ దన్ధతి;
‘‘Yo dandhakāle tarati, taraṇīye ca dandhati;
సుక్ఖపణ్ణంవ అక్కమ్మ, అత్థం భఞ్జతి అత్తనో.
Sukkhapaṇṇaṃva akkamma, atthaṃ bhañjati attano.
౧౭౬.
176.
‘‘యో దన్ధకాలే దన్ధేతి, తరణీయే చ తారయి;
‘‘Yo dandhakāle dandheti, taraṇīye ca tārayi;
ససీవ రత్తిం విభజం, తస్సత్థో పరిపూరతీ’’తి.
Sasīva rattiṃ vibhajaṃ, tassattho paripūratī’’ti.
తత్థ దన్ధకాలేతి తేసం తేసం కమ్మానం సణికం కత్తబ్బకాలే. తరతీతి తురితతురితో వేగేన తాని కమ్మాని కరోతి. సుక్ఖపణ్ణంవాతి యథా వాతాతపసుక్ఖం తాలపణ్ణం బలవా పురిసో అక్కమిత్వా భఞ్జేయ్య, తత్థేవ చుణ్ణవిచుణ్ణం కరేయ్య, ఏవం సో అత్తనో అత్థం వుద్ధిం భఞ్జతి. దన్ధేతీతి దన్ధయతి దన్ధకాతబ్బాని కమ్మాని దన్ధమేవ కరోతి. తారయీతి తురితకాతబ్బాని కమ్మాని తురితోవ కరోతి. ససీవ రత్తిం విభజన్తి యథా చన్దో జుణ్హపక్ఖం రత్తిం జోతయమానో కాళపక్ఖరత్తితో రత్తిం విభజన్తో దివసే దివసే పరిపూరతి, ఏవం తస్స పురిసస్స అత్థో పరిపూరతీతి వుత్తం హోతి.
Tattha dandhakāleti tesaṃ tesaṃ kammānaṃ saṇikaṃ kattabbakāle. Taratīti turitaturito vegena tāni kammāni karoti. Sukkhapaṇṇaṃvāti yathā vātātapasukkhaṃ tālapaṇṇaṃ balavā puriso akkamitvā bhañjeyya, tattheva cuṇṇavicuṇṇaṃ kareyya, evaṃ so attano atthaṃ vuddhiṃ bhañjati. Dandhetīti dandhayati dandhakātabbāni kammāni dandhameva karoti. Tārayīti turitakātabbāni kammāni turitova karoti. Sasīva rattiṃ vibhajanti yathā cando juṇhapakkhaṃ rattiṃ jotayamāno kāḷapakkharattito rattiṃ vibhajanto divase divase paripūrati, evaṃ tassa purisassa attho paripūratīti vuttaṃ hoti.
రాజా బోధిసత్తస్స వచనం సుత్వా తతో పట్ఠాయ అనలసో జాతో.
Rājā bodhisattassa vacanaṃ sutvā tato paṭṭhāya analaso jāto.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా రాజకుమ్భో ఆలసియభిక్ఖు అహోసి, పణ్డితామచ్చో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājakumbho ālasiyabhikkhu ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
రాజకుమ్భజాతకవణ్ణనా పఞ్చమా.
Rājakumbhajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౩౪౫. గజకుమ్భజాతకం • 345. Gajakumbhajātakaṃ