| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
१०. राजसिक्खापदवण्णना
10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
राजतो भोग्गन्ति राजतो लद्धभोग्गं। राजभोग्गोति राजामत्तो। राजतो भोगोति रञ्ञा दिन्नं इस्सरियं। इमिनातिआदीति ‘‘इमिना चीवरचेतापन्नेन चीवरं चेतापेत्वा इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरेन अच्छादेही’’ति इदं। आगमनसुद्धिन्ति मूलसुद्धिं। यदि हि इमिना कप्पियनीहारेन अपेसेत्वा ‘‘इदं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो देही’’ति पेसेय्य, सोपि दूतो तं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा एवं वदेय्य ‘‘इदं खो, भन्ते, आयस्मन्तं उद्दिस्स चीवरचेतापन्नं आभतं, पटिग्गण्हातु आयस्मा चीवरचेतापन्न’’न्ति (पारा॰ ५३८), तदा पटिक्खिपित्वापि कप्पियकारकं पुट्ठेन तं निद्दिसितुं न वट्टति। तेनाह ‘‘सचे ही’’तिआदि। अकप्पियवत्थुं आरब्भाति हिरञ्ञादिं आरब्भ। ईदिसेन दूतवचनेनाति ‘‘पटिग्गण्हातु आयस्मा चीवरचेतापन्न’’न्ति एवरूपेन दूतवचनेन। तस्माति यस्मा सम्पटिच्छितुं अकप्पियं होति, तस्मा। सुवण्णन्ति जातरूपं। रजतन्ति रूपियं। कहापणेनाति सुवण्णमयो वा रूपियमयो वा पाकतिको वा कहापणो। मासकोति लोहमासको वा होतु, दारुमासको वा होतु, जतुमासको वा होतु, यो यो यत्थ यत्थ जनपदे यदा यदा वोहारं गच्छति, अन्तमसो अट्ठिमयोपि चम्ममयोपि रुक्खफलबीजमयोपि समुट्ठापितरूपोपि असमुट्ठापितरूपोपि सब्बो इध मासकोति वेदितब्बो। एत्थ च यं वत्तब्बं, तं रूपियसिक्खापदे वक्खाम।
Rājatobhogganti rājato laddhabhoggaṃ. Rājabhoggoti rājāmatto. Rājato bhogoti raññā dinnaṃ issariyaṃ. Iminātiādīti ‘‘iminā cīvaracetāpannena cīvaraṃ cetāpetvā itthannāmaṃ bhikkhuṃ cīvarena acchādehī’’ti idaṃ. Āgamanasuddhinti mūlasuddhiṃ. Yadi hi iminā kappiyanīhārena apesetvā ‘‘idaṃ itthannāmassa bhikkhuno dehī’’ti peseyya, sopi dūto taṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadeyya ‘‘idaṃ kho, bhante, āyasmantaṃ uddissa cīvaracetāpannaṃ ābhataṃ, paṭiggaṇhātu āyasmā cīvaracetāpanna’’nti (pārā. 538), tadā paṭikkhipitvāpi kappiyakārakaṃ puṭṭhena taṃ niddisituṃ na vaṭṭati. Tenāha ‘‘sace hī’’tiādi. Akappiyavatthuṃ ārabbhāti hiraññādiṃ ārabbha. Īdisena dūtavacanenāti ‘‘paṭiggaṇhātu āyasmā cīvaracetāpanna’’nti evarūpena dūtavacanena. Tasmāti yasmā sampaṭicchituṃ akappiyaṃ hoti, tasmā. Suvaṇṇanti jātarūpaṃ. Rajatanti rūpiyaṃ. Kahāpaṇenāti suvaṇṇamayo vā rūpiyamayo vā pākatiko vā kahāpaṇo. Māsakoti lohamāsako vā hotu, dārumāsako vā hotu, jatumāsako vā hotu, yo yo yattha yattha janapade yadā yadā vohāraṃ gacchati, antamaso aṭṭhimayopi cammamayopi rukkhaphalabījamayopi samuṭṭhāpitarūpopi asamuṭṭhāpitarūpopi sabbo idha māsakoti veditabbo. Ettha ca yaṃ vattabbaṃ, taṃ rūpiyasikkhāpade vakkhāma.
मुत्ताति हत्थिकुम्भजादिका अट्ठविधा मुत्ता। तथा हि हत्थिकुम्भं वराहदाठं, भुजङ्गसीसं, वलाहकं, वेळु, मच्छसिरो, सङ्खो, सिप्पीति अट्ठ मुत्तायोनियो। तत्थ या मच्छसङ्खसिप्पिजाता, सा सामुद्दिका, भुजङ्गजापि काचि सामुद्दिका होति। इतरा असामुद्दिका। यस्मा पन बहुलं सामुद्दिकाव मुत्ता लोके दिस्सन्ति, तत्थापि सिप्पिजाव, इतरा कदाचि। तस्मा सम्मोहविनोदनियं ‘‘मुत्ताति सामुद्दिकमुत्ता’’ति (विभ॰ अट्ठ॰ १७२) वुत्तं। मणीति ठपेत्वा वेळुरियादिके अन्तमसो जातिफलिकं उपादाय सब्बोपि नीलपीतादिवण्णभेदो मणीति वेदितब्बो, पचित्वा कतो पन काचमणियेवेको पत्तादिभण्डमूलत्थं सम्पटिच्छितुं वट्टति। वेळुरियो नाम वंसवण्णमणि। सङ्खोति धमनसङ्खो धोतविद्धो रतनमिस्सो, पानीयसङ्खो पन रतनामिस्सकतो, सो च अञ्जनादिभेसज्जत्थाय, भण्डमूलत्थाय च सम्पटिच्छितुं वट्टति। सिलाति धोतविद्धा रतनसंयुत्ता मुग्गवण्णा सिला। रतनेन पन अमिस्सा सत्थकनिसानादिअत्थाय पटिग्गण्हितुं वट्टति। एत्थ च ‘‘रतनसंयुत्ताति सुवण्णेन सद्धिं योजेत्वा पचित्वा कता’’ति वदन्ति। पवाळन्ति धोतम्पि अधोतम्पि सब्बं पवाळं। लोहितङ्कोति रत्तमणि। मसारगल्लन्ति कबरमणि। यं ‘‘मरकत’’न्तिपि वुच्चति।
Muttāti hatthikumbhajādikā aṭṭhavidhā muttā. Tathā hi hatthikumbhaṃ varāhadāṭhaṃ, bhujaṅgasīsaṃ, valāhakaṃ, veḷu, macchasiro, saṅkho, sippīti aṭṭha muttāyoniyo. Tattha yā macchasaṅkhasippijātā, sā sāmuddikā, bhujaṅgajāpi kāci sāmuddikā hoti. Itarā asāmuddikā. Yasmā pana bahulaṃ sāmuddikāva muttā loke dissanti, tatthāpi sippijāva, itarā kadāci. Tasmā sammohavinodaniyaṃ ‘‘muttāti sāmuddikamuttā’’ti (vibha. aṭṭha. 172) vuttaṃ. Maṇīti ṭhapetvā veḷuriyādike antamaso jātiphalikaṃ upādāya sabbopi nīlapītādivaṇṇabhedo maṇīti veditabbo, pacitvā kato pana kācamaṇiyeveko pattādibhaṇḍamūlatthaṃ sampaṭicchituṃ vaṭṭati. Veḷuriyo nāma vaṃsavaṇṇamaṇi. Saṅkhoti dhamanasaṅkho dhotaviddho ratanamisso, pānīyasaṅkho pana ratanāmissakato, so ca añjanādibhesajjatthāya, bhaṇḍamūlatthāya ca sampaṭicchituṃ vaṭṭati. Silāti dhotaviddhā ratanasaṃyuttā muggavaṇṇā silā. Ratanena pana amissā satthakanisānādiatthāya paṭiggaṇhituṃ vaṭṭati. Ettha ca ‘‘ratanasaṃyuttāti suvaṇṇena saddhiṃ yojetvā pacitvā katā’’ti vadanti. Pavāḷanti dhotampi adhotampi sabbaṃ pavāḷaṃ. Lohitaṅkoti rattamaṇi. Masāragallanti kabaramaṇi. Yaṃ ‘‘marakata’’ntipi vuccati.
सत्त धञ्ञानीति सानुलोमानि सालिआदीनि सत्त धञ्ञानि। नीवारादिउपधञ्ञस्स पन सालिआदिमूलधञ्ञन्तोगधत्ता ‘‘सत्त धञ्ञानी’’ति वुत्तं। दासिदासखेत्तवत्थुपुप्फारामफलारामादयोति एत्थ दासी नाम अन्तोजातधनक्कीतकरमरानीतप्पभेदा। तथा दासो। खेत्तं नाम यस्मिं पुब्बण्णं रुहति। वत्थु नाम यस्मिं अपरण्णं रुहति। यत्थ वा उभयम्पि रुहति, तं खेत्तं। तदत्थाय अकतभूमिभागो वत्थु। खेत्तवत्थुसीसेन चेत्थ वापितळाकादीनिपि सङ्गहितानेव। वस्सिकादीनं पुप्फनको पुप्फारामो। अम्बफलादीनं फलनको फलारामो। न केवलञ्च अत्तनोयेवत्थाय सम्पटिच्छितुं न वट्टति, सचेपि कोचि जातरूपरजतं आनेत्वा ‘‘इदं सङ्घस्स दम्मि, आरामं वा करोथ, चेतियं वा भोजनसालादीनं वा अञ्ञतर’’न्ति वदति, इदम्पि सम्पटिच्छितुं न वट्टति। ‘‘यस्स कस्सचि हि अञ्ञस्स अत्थाय सम्पटिच्छन्तस्स दुक्कटं होती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५३८-५३९) महापच्चरियं वुत्तं। तेनाह ‘‘चेतियसङ्घगणपुग्गलानं वा अत्थाय सम्पटिच्छितुं न वट्टन्ती’’ति।
Satta dhaññānīti sānulomāni sāliādīni satta dhaññāni. Nīvārādiupadhaññassa pana sāliādimūladhaññantogadhattā ‘‘satta dhaññānī’’ti vuttaṃ. Dāsidāsakhettavatthupupphārāmaphalārāmādayoti ettha dāsī nāma antojātadhanakkītakaramarānītappabhedā. Tathā dāso. Khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati. Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati. Yattha vā ubhayampi ruhati, taṃ khettaṃ. Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu. Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva. Vassikādīnaṃ pupphanako pupphārāmo. Ambaphalādīnaṃ phalanako phalārāmo. Na kevalañca attanoyevatthāya sampaṭicchituṃ na vaṭṭati, sacepi koci jātarūparajataṃ ānetvā ‘‘idaṃ saṅghassa dammi, ārāmaṃ vā karotha, cetiyaṃ vā bhojanasālādīnaṃ vā aññatara’’nti vadati, idampi sampaṭicchituṃ na vaṭṭati. ‘‘Yassa kassaci hi aññassa atthāya sampaṭicchantassa dukkaṭaṃ hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.538-539) mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘cetiyasaṅghagaṇapuggalānaṃ vā atthāya sampaṭicchituṃ na vaṭṭantī’’ti.
सचे पन सङ्घं वा गणं वा पुग्गलं वा अनामसित्वा ‘‘इदं हिरञ्ञसुवण्णं चेतियस्स देम, विहारस्स देम, नवकम्मस्स देमा’’ति वदन्ति, पटिक्खिपितुं न वट्टति। ‘‘इमे इदं भणन्ती’’ति कप्पियकारकानं आचिक्खितब्बं। ‘‘चेतियादीनं अत्थाय तुम्हे गहेत्वा ठपेथा’’ति वुत्ते पन ‘‘अम्हाकं गहेतुं न वट्टती’’ति पटिक्खिपितब्बं।
Sace pana saṅghaṃ vā gaṇaṃ vā puggalaṃ vā anāmasitvā ‘‘idaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ cetiyassa dema, vihārassa dema, navakammassa demā’’ti vadanti, paṭikkhipituṃ na vaṭṭati. ‘‘Ime idaṃ bhaṇantī’’ti kappiyakārakānaṃ ācikkhitabbaṃ. ‘‘Cetiyādīnaṃ atthāya tumhe gahetvā ṭhapethā’’ti vutte pana ‘‘amhākaṃ gahetuṃ na vaṭṭatī’’ti paṭikkhipitabbaṃ.
वेय्यावच्चकरोति किच्चकरो। इध पन सब्बो किच्चकरोव ‘‘वेय्यावच्चकरो’’ति अधिप्पेतोति आह ‘‘कप्पियकारको’’ति। एसो खोति ‘‘असुकवीथियं असुकघरे असुकनामो’’ति परम्मुखं वदति। इतरम्पीति परम्मुखानिद्दिट्ठम्पि। ‘‘अत्थो मे, आवुसो, चीवरेना’’ति एतं चोदनालक्खणनिदस्सनन्ति सम्बन्धो। तत्थ चोदनालक्खणनिदस्सनन्ति वाचाय चोदनालक्खणनिदस्सनं। तेनाह ‘‘सचे ही’’तिआदि। इदं वा वचनं वत्तब्बन्ति सम्बन्धो। एतस्स वा अत्थो याय कायचि भासाय वत्तब्बोति सम्बन्धो। ‘‘देहि मे चीवरं, आहर मे चीवरं, परिवत्तेहि मे चीवरं, चेतापेहि मे चीवर’’न्ति एतानि पन वचनानि एतेसं वा अत्थो याय कायचि भासाय न वत्तब्बो। तेनाह ‘‘देहि मे’’तिआदि। साधेय्याति निप्फादेय्य। इच्चेतं कुसलन्ति एवं यावततियं चोदनेन तस्स चीवरस्स यदेतं अभिनिप्फादनं, एतं कुसलं साधु सुट्ठूति अत्थो। तेनाह ‘‘एतं सुन्दर’’न्ति।
Veyyāvaccakaroti kiccakaro. Idha pana sabbo kiccakarova ‘‘veyyāvaccakaro’’ti adhippetoti āha ‘‘kappiyakārako’’ti. Eso khoti ‘‘asukavīthiyaṃ asukaghare asukanāmo’’ti parammukhaṃ vadati. Itarampīti parammukhāniddiṭṭhampi. ‘‘Attho me, āvuso, cīvarenā’’ti etaṃ codanālakkhaṇanidassananti sambandho. Tattha codanālakkhaṇanidassananti vācāya codanālakkhaṇanidassanaṃ. Tenāha ‘‘sace hī’’tiādi. Idaṃ vā vacanaṃ vattabbanti sambandho. Etassa vā attho yāya kāyaci bhāsāya vattabboti sambandho. ‘‘Dehi me cīvaraṃ, āhara me cīvaraṃ, parivattehi me cīvaraṃ, cetāpehi me cīvara’’nti etāni pana vacanāni etesaṃ vā attho yāya kāyaci bhāsāya na vattabbo. Tenāha ‘‘dehi me’’tiādi. Sādheyyāti nipphādeyya. Iccetaṃ kusalanti evaṃ yāvatatiyaṃ codanena tassa cīvarassa yadetaṃ abhinipphādanaṃ, etaṃ kusalaṃ sādhu suṭṭhūti attho. Tenāha ‘‘etaṃ sundara’’nti.
छक्खत्तुं परमो परिच्छेदो अस्साति छक्खत्तुपरमं। इदञ्हि ‘‘ठातब्ब’’न्ति इमिस्सा किरियाय विसेसनं, छक्खत्तुपरमं ठानं कातब्बन्ति अत्थो। तेनाह ‘‘भावनपुंसकवचनमेत’’न्ति, एतं भावे ठातब्बन्ति वुत्तधात्वत्थमत्ते साधेतब्बे नपुंसकलिङ्गवचनन्ति अत्थो। न निसीदितब्बन्ति ‘‘इध, भन्ते, निसीदथा’’ति वुत्तेपि न निसीदितब्बं । न आमिसं पटिग्गहेतब्बन्ति यागुखज्जकादिभेदं किञ्चि आमिसं ‘‘गण्हथ, भन्ते’’ति याचियमानेनापि न गण्हितब्बं। न धम्मो भासितब्बोति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५३८-५३९) ‘‘मङ्गलं वा अनुमोदनं वा भासथा’’ति याचियमानेनापि न किञ्चि भासितब्बं। ठानं भञ्जतीति ठितिं विनासेति। ठत्वा चीवरं गहेतुं आगतेन हि तं उद्दिस्स तुण्हीभूतेन ठातब्बमेव, न निसज्जादिकं कातब्बं। इमिना पन तं कतन्ति ठानं विनासितं होति। तेनाह ‘‘आगतकारणं विनासेती’’ति। ‘‘आगतकारणं नाम ठानमेव, तस्मा ‘न कातब्ब’न्ति वारितस्स कतत्ता निसज्जादीसु कतेसु छसु ठानेसु एकं ठानं भञ्जती’’ति (सारत्थ॰ टी॰ २.५३७-५३९) अयमेत्थ अधिप्पायो। छक्खत्तुपरमं तुण्हीभूतेन उद्दिस्स ठातब्बं। ‘‘न अञ्ञं किञ्चि कातब्ब’’न्ति हि इदं ठानलक्खणं। तेनेवाह ‘‘इद’’न्तिआदि। तत्थ इदन्ति ‘‘चतुक्खत्तुं पञ्चक्खत्तुं, छक्खत्तुपरमं तुण्हीभूतेन उद्दिस्स ठातब्ब’’न्ति वचनं। एत्थ च ‘‘निसीदनादिम्हि कते पुन चीवरं गहेतुं न लभती’’ति केचि। ‘‘द्वे ठानानि परिहायन्ती’’ति अञ्ञे। ‘‘एकं ठानं परिहायती’’ति अपरे। उभयं करोतीति चोदेतिपि तिट्ठतिपि।
Chakkhattuṃ paramo paricchedo assāti chakkhattuparamaṃ. Idañhi ‘‘ṭhātabba’’nti imissā kiriyāya visesanaṃ, chakkhattuparamaṃ ṭhānaṃ kātabbanti attho. Tenāha ‘‘bhāvanapuṃsakavacanameta’’nti, etaṃ bhāve ṭhātabbanti vuttadhātvatthamatte sādhetabbe napuṃsakaliṅgavacananti attho. Na nisīditabbanti ‘‘idha, bhante, nisīdathā’’ti vuttepi na nisīditabbaṃ . Na āmisaṃ paṭiggahetabbanti yāgukhajjakādibhedaṃ kiñci āmisaṃ ‘‘gaṇhatha, bhante’’ti yāciyamānenāpi na gaṇhitabbaṃ. Na dhammo bhāsitabboti (pārā. aṭṭha. 2.538-539) ‘‘maṅgalaṃ vā anumodanaṃ vā bhāsathā’’ti yāciyamānenāpi na kiñci bhāsitabbaṃ. Ṭhānaṃ bhañjatīti ṭhitiṃ vināseti. Ṭhatvā cīvaraṃ gahetuṃ āgatena hi taṃ uddissa tuṇhībhūtena ṭhātabbameva, na nisajjādikaṃ kātabbaṃ. Iminā pana taṃ katanti ṭhānaṃ vināsitaṃ hoti. Tenāha ‘‘āgatakāraṇaṃ vināsetī’’ti. ‘‘Āgatakāraṇaṃ nāma ṭhānameva, tasmā ‘na kātabba’nti vāritassa katattā nisajjādīsu katesu chasu ṭhānesu ekaṃ ṭhānaṃ bhañjatī’’ti (sārattha. ṭī. 2.537-539) ayamettha adhippāyo. Chakkhattuparamaṃ tuṇhībhūtena uddissa ṭhātabbaṃ. ‘‘Na aññaṃ kiñci kātabba’’nti hi idaṃ ṭhānalakkhaṇaṃ. Tenevāha ‘‘ida’’ntiādi. Tattha idanti ‘‘catukkhattuṃ pañcakkhattuṃ, chakkhattuparamaṃ tuṇhībhūtena uddissa ṭhātabba’’nti vacanaṃ. Ettha ca ‘‘nisīdanādimhi kate puna cīvaraṃ gahetuṃ na labhatī’’ti keci. ‘‘Dve ṭhānāni parihāyantī’’ti aññe. ‘‘Ekaṃ ṭhānaṃ parihāyatī’’ti apare. Ubhayaṃ karotīti codetipi tiṭṭhatipi.
‘‘तत्र तत्र ठाने तिट्ठती’’ति इदं चोदकस्स ठितट्ठितट्ठानतो अपक्कम्म तत्र तत्र चीवरं उद्दिस्स ठानंयेव सन्धाय वुत्तं। एत्थाति एतेसु द्वीसु चोदनाट्ठानेसु।
‘‘Tatra tatra ṭhāne tiṭṭhatī’’ti idaṃ codakassa ṭhitaṭṭhitaṭṭhānato apakkamma tatra tatra cīvaraṃ uddissa ṭhānaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Etthāti etesu dvīsu codanāṭṭhānesu.
किं पन सब्बकप्पियकारकेसु (पारा॰ अट्ठ॰ २.५३८-५३९; वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ ६५) एवं पटिपज्जितब्बन्ति? न पटिपज्जितब्बं। अयञ्हि कप्पियकारको नाम सङ्खेपतो दुविधो निद्दिट्ठो च अनिद्दिट्ठो च। तत्थ च निद्दिट्ठो दुविधो भिक्खुना निद्दिट्ठो, दूतेन निद्दिट्ठोति। अनिद्दिट्ठोपि दुविधो मुखवेवटिककप्पियकारको, परम्मुखकप्पियकारकोति। तेसु भिक्खुना निद्दिट्ठो सम्मुखासम्मुखवसेन चतुब्बिधो होति, तथा दूतेन निद्दिट्ठोपि।
Kiṃ pana sabbakappiyakārakesu (pārā. aṭṭha. 2.538-539; vi. saṅga. aṭṭha. 65) evaṃ paṭipajjitabbanti? Na paṭipajjitabbaṃ. Ayañhi kappiyakārako nāma saṅkhepato duvidho niddiṭṭho ca aniddiṭṭho ca. Tattha ca niddiṭṭho duvidho bhikkhunā niddiṭṭho, dūtena niddiṭṭhoti. Aniddiṭṭhopi duvidho mukhavevaṭikakappiyakārako, parammukhakappiyakārakoti. Tesu bhikkhunā niddiṭṭho sammukhāsammukhavasena catubbidho hoti, tathā dūtena niddiṭṭhopi.
कथं? इधेकच्चो भिक्खुस्स चीवरत्थाय दूतेन अकप्पियवत्थुं पहिणति, दूतो च तं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा ‘‘इदं, भन्ते, इत्थन्नामेन तुम्हाकं चीवरत्थाय पहितं, गण्हथ न’’न्ति वदति। भिक्खु ‘‘इदं न कप्पती’’ति पटिक्खिपति। दूतो ‘‘अत्थि पन ते, भन्ते, वेय्यावच्चकरो’’ति पुच्छति, पुञ्ञत्थिकेहि च उपासकेहि ‘‘भिक्खूनं वेय्यावच्चं करोथा’’ति आणत्ता वा भिक्खूनं वा सन्दिट्ठा सम्भत्ता केचि वेय्यावच्चकरा होन्ति, तेसं अञ्ञतरो तस्मिं खणे भिक्खुस्स सन्तिके निसिन्नो होति, भिक्खु तं निद्दिसति ‘‘अयं भिक्खूनं वेय्यावच्चकरो’’ति । दूतो तस्स हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं किणित्वा देही’’ति गच्छति, अयं भिक्खुना सम्मुखानिद्दिट्ठो।
Kathaṃ? Idhekacco bhikkhussa cīvaratthāya dūtena akappiyavatthuṃ pahiṇati, dūto ca taṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā ‘‘idaṃ, bhante, itthannāmena tumhākaṃ cīvaratthāya pahitaṃ, gaṇhatha na’’nti vadati. Bhikkhu ‘‘idaṃ na kappatī’’ti paṭikkhipati. Dūto ‘‘atthi pana te, bhante, veyyāvaccakaro’’ti pucchati, puññatthikehi ca upāsakehi ‘‘bhikkhūnaṃ veyyāvaccaṃ karothā’’ti āṇattā vā bhikkhūnaṃ vā sandiṭṭhā sambhattā keci veyyāvaccakarā honti, tesaṃ aññataro tasmiṃ khaṇe bhikkhussa santike nisinno hoti, bhikkhu taṃ niddisati ‘‘ayaṃ bhikkhūnaṃ veyyāvaccakaro’’ti . Dūto tassa hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ kiṇitvā dehī’’ti gacchati, ayaṃ bhikkhunā sammukhāniddiṭṭho.
नो चे भिक्खुस्स (पारा॰ अट्ठ॰ २.५३७; वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ ६५) सन्तिके निसिन्नो होति, अपिच खो भिक्खु निद्दिसति ‘‘असुकस्मिं नाम गामे इत्थन्नामो भिक्खूनं वेय्यावच्चकरो’’ति। सो गन्त्वा तस्स हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं किणित्वा ददेय्यासी’’ति आगन्त्वा भिक्खुस्स आरोचेत्वा गच्छति, अयमेको भिक्खुना असम्मुखानिद्दिट्ठो।
No ce bhikkhussa (pārā. aṭṭha. 2.537; vi. saṅga. aṭṭha. 65) santike nisinno hoti, apica kho bhikkhu niddisati ‘‘asukasmiṃ nāma gāme itthannāmo bhikkhūnaṃ veyyāvaccakaro’’ti. So gantvā tassa hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ kiṇitvā dadeyyāsī’’ti āgantvā bhikkhussa ārocetvā gacchati, ayameko bhikkhunā asammukhāniddiṭṭho.
न हेव खो सो दूतो अत्तना आगन्त्वा आरोचेति, अपिच खो अञ्ञं पहिणति ‘‘दिन्नं मया, भन्ते, तस्स हत्थे चीवरचेतापन्नं, चीवरं गण्हेय्याथा’’ति, अयं दुतियो भिक्खुना असम्मुखानिद्दिट्ठो।
Na heva kho so dūto attanā āgantvā āroceti, apica kho aññaṃ pahiṇati ‘‘dinnaṃ mayā, bhante, tassa hatthe cīvaracetāpannaṃ, cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti, ayaṃ dutiyo bhikkhunā asammukhāniddiṭṭho.
न हेव खो अञ्ञं पहिणति, अपिच खो गच्छन्तोव भिक्खुं वदति ‘‘अहं तस्स हत्थे चीवरचेतापन्नं दस्सामि, तुम्हे चीवरं गण्हेय्याथा’’ति, अयं ततियो भिक्खुना असम्मुखानिद्दिट्ठोति एवं एको सम्मुखानिद्दिट्ठो तयो असम्मुखानिद्दिट्ठाति इमे चत्तारो भिक्खुना निद्दिट्ठवेय्यावच्चकरा नाम। एतेसु इमस्मिं राजसिक्खापदे वुत्तनयेनेव पटिपज्जितब्बं।
Na heva kho aññaṃ pahiṇati, apica kho gacchantova bhikkhuṃ vadati ‘‘ahaṃ tassa hatthe cīvaracetāpannaṃ dassāmi, tumhe cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti, ayaṃ tatiyo bhikkhunā asammukhāniddiṭṭhoti evaṃ eko sammukhāniddiṭṭho tayo asammukhāniddiṭṭhāti ime cattāro bhikkhunā niddiṭṭhaveyyāvaccakarā nāma. Etesu imasmiṃ rājasikkhāpade vuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ.
अपरो भिक्खु पुरिमनयेनेव दूतेन पुच्छितो नत्थिताय वा अविचारेतुकामताय वा ‘‘नत्थम्हाकं कप्पियकारको’’ति वदति, तस्मिञ्च खणे कोचि मनुस्सो आगच्छति, दूतो तस्स हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘इमस्स हत्थतो चीवरं गण्हेय्याथा’’ति वत्वा गच्छति, अयं दूतेन सम्मुखानिद्दिट्ठो।
Aparo bhikkhu purimanayeneva dūtena pucchito natthitāya vā avicāretukāmatāya vā ‘‘natthamhākaṃ kappiyakārako’’ti vadati, tasmiñca khaṇe koci manusso āgacchati, dūto tassa hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘imassa hatthato cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti vatvā gacchati, ayaṃ dūtena sammukhāniddiṭṭho.
अपरो दूतो गामं पविसित्वा अत्तना अभिरुचितस्स कस्सचि हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा पुरिमनयेनेव आगन्त्वा वा आरोचेति, अञ्ञं वा पहिणति, ‘‘अहं असुकस्स नाम हत्थे चीवरचेतापन्नं दस्सामि, तुम्हे चीवरं गण्हेय्याथा’’ति वत्वा वा गच्छति, अयं ततियो दूतेन असम्मुखानिद्दिट्ठोति एवं एको सम्मुखानिद्दिट्ठो, तयो असम्मुखानिद्दिट्ठाति इमे चत्तारो दूतेन निद्दिट्ठवेय्यावच्चकरा नाम। एतेसु मेण्डकसिक्खापदे वुत्तनयेनेव पटिपज्जितब्बं।
Aparo dūto gāmaṃ pavisitvā attanā abhirucitassa kassaci hatthe akappiyavatthuṃ datvā purimanayeneva āgantvā vā āroceti, aññaṃ vā pahiṇati, ‘‘ahaṃ asukassa nāma hatthe cīvaracetāpannaṃ dassāmi, tumhe cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti vatvā vā gacchati, ayaṃ tatiyo dūtena asammukhāniddiṭṭhoti evaṃ eko sammukhāniddiṭṭho, tayo asammukhāniddiṭṭhāti ime cattāro dūtena niddiṭṭhaveyyāvaccakarā nāma. Etesu meṇḍakasikkhāpade vuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ.
वुत्तञ्हेतं –
Vuttañhetaṃ –
‘‘सन्ति, भिक्खवे, मनुस्सा सद्धा पसन्ना, ते कप्पियकारकानं हत्थे हिरञ्ञं उपनिक्खिपन्ति ‘इमिना अय्यस्स यं कप्पियं, तं देथा’ति। अनुजानामि, भिक्खवे, यं ततो कप्पियं, तं सादितुं, न त्वेवाहं, भिक्खवे, केनचि परियायेन जातरूपरजतं सादितब्बं परियेसितब्बन्ति वदामी’’ति (महाव॰ २९९)।
‘‘Santi, bhikkhave, manussā saddhā pasannā, te kappiyakārakānaṃ hatthe hiraññaṃ upanikkhipanti ‘iminā ayyassa yaṃ kappiyaṃ, taṃ dethā’ti. Anujānāmi, bhikkhave, yaṃ tato kappiyaṃ, taṃ sādituṃ, na tvevāhaṃ, bhikkhave, kenaci pariyāyena jātarūparajataṃ sāditabbaṃ pariyesitabbanti vadāmī’’ti (mahāva. 299).
एत्थ च चोदनाय परिमाणं नत्थि। मूलं असादियन्तेन सहस्सक्खत्तुम्पि चोदनाय वा ठानेन वा कप्पियभण्डं सादितुं वट्टति। नो चे देति, अञ्ञं कप्पियकारकं ठपेत्वापि आहरापेतब्बं। सचे इच्छति, मूलसामिकानम्पि कथेतब्बं। नो चे इच्छति, न कथेतब्बं।
Ettha ca codanāya parimāṇaṃ natthi. Mūlaṃ asādiyantena sahassakkhattumpi codanāya vā ṭhānena vā kappiyabhaṇḍaṃ sādituṃ vaṭṭati. No ce deti, aññaṃ kappiyakārakaṃ ṭhapetvāpi āharāpetabbaṃ. Sace icchati, mūlasāmikānampi kathetabbaṃ. No ce icchati, na kathetabbaṃ.
अपरो भिक्खु पुरिमनयेनेव दूतेन पुच्छितो ‘‘नत्थम्हाकं कप्पियकारको’’ति वदति, तदञ्ञो समीपे ठितो सुत्वा ‘‘आहर, भो, अहं अय्यस्स चीवरं चेतापेत्वा दस्सामी’’ति वदति। दूतो ‘‘हन्द, भो, ददेय्यासी’’ति तस्स हत्थे दत्वा भिक्खुस्स अनारोचेत्वाव गच्छति, अयं मुखवेवटिककप्पियकारको।
Aparo bhikkhu purimanayeneva dūtena pucchito ‘‘natthamhākaṃ kappiyakārako’’ti vadati, tadañño samīpe ṭhito sutvā ‘‘āhara, bho, ahaṃ ayyassa cīvaraṃ cetāpetvā dassāmī’’ti vadati. Dūto ‘‘handa, bho, dadeyyāsī’’ti tassa hatthe datvā bhikkhussa anārocetvāva gacchati, ayaṃ mukhavevaṭikakappiyakārako.
अपरो (पारा॰ अट्ठ॰ २.५३८-५३९; वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ ६५) भिक्खुनो उपट्ठाकस्स वा अञ्ञस्स वा हत्थे अकप्पियवत्थुं दत्वा ‘‘थेरस्स चीवरं ददेय्यासी’’ति एत्तोव पक्कमति, अयं परम्मुखकप्पियकारकोति इमे द्वे अनिद्दिट्ठकप्पियकारका नाम। एतेसु अञ्ञातकअप्पवारितेसु विय पटिपज्जितब्बं।
Aparo (pārā. aṭṭha. 2.538-539; vi. saṅga. aṭṭha. 65) bhikkhuno upaṭṭhākassa vā aññassa vā hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ dadeyyāsī’’ti ettova pakkamati, ayaṃ parammukhakappiyakārakoti ime dve aniddiṭṭhakappiyakārakā nāma. Etesu aññātakaappavāritesu viya paṭipajjitabbaṃ.
सचे सयमेव चीवरं आनेत्वा देन्ति, गहेतब्बं। नो चे, न किञ्चि वत्तब्बा। तेनाह ‘‘सचे’’तिआदि। कप्पियकारकेति सम्मुखासम्मुखवसेन चत्तारो कप्पियकारकेति अत्थो। ‘‘दायको सयमेवा’’ति इमिना भिक्खुं पटिक्खिपति, न दूतं। तस्मा दूतेन निद्दिट्ठोपि यथारुचि चोदेतुं वट्टति। मुखं विवरित्वा सयमेव कप्पियकारकत्तं उपगतोति मुखवेवटिककप्पियकारको। एवन्ति ‘‘एसो खो’’तिआदिना यथावुत्तेन आकारेन। दस्सिता होन्ति सङ्खेपतोति अधिप्पायो।
Sace sayameva cīvaraṃ ānetvā denti, gahetabbaṃ. No ce, na kiñci vattabbā. Tenāha ‘‘sace’’tiādi. Kappiyakāraketi sammukhāsammukhavasena cattāro kappiyakāraketi attho. ‘‘Dāyako sayamevā’’ti iminā bhikkhuṃ paṭikkhipati, na dūtaṃ. Tasmā dūtena niddiṭṭhopi yathāruci codetuṃ vaṭṭati. Mukhaṃ vivaritvā sayameva kappiyakārakattaṃ upagatoti mukhavevaṭikakappiyakārako. Evanti ‘‘eso kho’’tiādinā yathāvuttena ākārena. Dassitā honti saṅkhepatoti adhippāyo.
वुत्तचोदनाट्ठानपरिमाणतोति वुत्तचोदनापरिमाणतो च वुत्तट्ठानपरिमाणतो च। सन्तिकन्ति समीपं। तत्थाति एत्थ कथमयमत्थो लब्भतीति आह ‘‘समीपत्थे हि इदं भुम्मवचन’’न्ति । इदं वुत्तं होति – ‘‘गङ्गायं गोयूथानि चरन्ति, कूपे गग्गकूल’’न्तिआदीसु विय यस्मा समीपाधारे इदं सत्तमीविभत्तिवचनं, तस्मा अयमत्थो लब्भतीति। एवं अकरोन्तोति सामं वा अगच्छन्तो, दूतं वा अपाहेन्तो।
Vuttacodanāṭṭhānaparimāṇatoti vuttacodanāparimāṇato ca vuttaṭṭhānaparimāṇato ca. Santikanti samīpaṃ. Tatthāti ettha kathamayamattho labbhatīti āha ‘‘samīpatthe hi idaṃ bhummavacana’’nti . Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘gaṅgāyaṃ goyūthāni caranti, kūpe gaggakūla’’ntiādīsu viya yasmā samīpādhāre idaṃ sattamīvibhattivacanaṃ, tasmā ayamattho labbhatīti. Evaṃ akarontoti sāmaṃ vā agacchanto, dūtaṃ vā apāhento.
अज्जण्हो, भन्ते, आगमेहीति, भन्ते, अज्ज एकदिवसं अम्हाकं तिट्ठ, अधिवासेहीति अत्थो। तिकपाचित्तियन्ति अतिरेकेसु चोदनाट्ठानेसु अतिरेकसञ्ञिवेमतिकऊनकसञ्ञीनं वसेन तीणि पाचित्तियानि। तिक्खत्तुं चोदनाय छक्खत्तुं ठानेन, ऊनकतिक्खत्तुं चोदनाय ऊनकच्छक्खत्तुं ठानेन लद्धेपि अनापत्ति। अप्पितताति पतिट्ठापितता, ‘‘सञ्ञत्तो सो मया’’तिआदिना (पारा॰ ५३८) कथितताति वुत्तं होति।
Ajjaṇho, bhante, āgamehīti, bhante, ajja ekadivasaṃ amhākaṃ tiṭṭha, adhivāsehīti attho. Tikapācittiyanti atirekesu codanāṭṭhānesu atirekasaññivematikaūnakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Tikkhattuṃ codanāya chakkhattuṃ ṭhānena, ūnakatikkhattuṃ codanāya ūnakacchakkhattuṃ ṭhānena laddhepi anāpatti. Appitatāti patiṭṭhāpitatā, ‘‘saññatto so mayā’’tiādinā (pārā. 538) kathitatāti vuttaṃ hoti.
राजसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rājasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
चीवरवग्गो पठमो।
Cīvaravaggo paṭhamo.
