| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
१०. राजसिक्खापदवण्णना
10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
५३७. दसमे ‘‘अज्जण्हो’’ति ‘‘अज्ज नो’’ति वत्तब्बे ह-कारागमं, न-कारस्स च ण-कारं कत्वा वुत्तोति आह ‘‘अज्ज एकदिवसं अम्हाक’’न्ति।
537. Dasame ‘‘ajjaṇho’’ti ‘‘ajja no’’ti vattabbe ha-kārāgamaṃ, na-kārassa ca ṇa-kāraṃ katvā vuttoti āha ‘‘ajja ekadivasaṃ amhāka’’nti.
५३८-९. यं वुत्तं मातिकाट्ठकथायं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ राजसिक्खापदवण्णना) ‘‘इमिना चीवरचेतापन्नेन चीवरं चेतापेत्वा इत्थन्नामं भिक्खुं चीवरेन अच्छादेहीति इदं आगमनसुद्धिं दस्सेतुं वुत्तं, सचे हि ‘इदं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो देही’ति पेसेय्य, आगमनस्स असुद्धत्ता अकप्पियवत्थुं आरब्भ भिक्खुना कप्पियकारकोपि निद्दिसितब्बो न भवेय्या’’ति, तं निस्सग्गियवत्थुदुक्कटवत्थुभूतं अकप्पियचीवरचेतापन्नं ‘‘असुकस्स भिक्खुनो देही’’ति एवं आगमनसुद्धिया असति, सिक्खापदे आगतनयेन दूतवचने च असुद्धे सब्बथा पटिक्खेपो एव कातुं वट्टति, न पन ‘‘चीवरञ्च खो मयं पटिग्गण्हामा’’ति वत्तुं, तदनुसारेन न वेय्यावच्चकरञ्च निद्दिसितुं आगमनदूतवचनानं उभिन्नं असुद्धत्ता। पाळियं आगतनयेन पन आगमनसुद्धिया सति दूतवचने असुद्धेपि सिक्खापदे आगतनयेन सब्बं कातुं वट्टतीति दस्सनत्थं वुत्तं। तेन च यथा दूतवचनासुद्धियम्पि आगमने सुद्धे वेय्यावच्चकरम्पि निद्दिसितुं वट्टति, एवं आगमनासुद्धियम्पि दूतवचने सुद्धे वट्टति एवाति अयमत्थो अत्थतो सिद्धोव होति, उभयसुद्धियं वत्तब्बमेव नत्थीति उभयासुद्धिपक्खमेव सन्धाय मातिकाट्ठकथायं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ राजसिक्खापदवण्णना) ‘‘कप्पियकारकोपि निद्दिसितब्बो न भवेय्या’’ति वुत्तन्ति वेदितब्बं।
538-9. Yaṃ vuttaṃ mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. rājasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘iminā cīvaracetāpannena cīvaraṃ cetāpetvā itthannāmaṃ bhikkhuṃ cīvarena acchādehīti idaṃ āgamanasuddhiṃ dassetuṃ vuttaṃ, sace hi ‘idaṃ itthannāmassa bhikkhuno dehī’ti peseyya, āgamanassa asuddhattā akappiyavatthuṃ ārabbha bhikkhunā kappiyakārakopi niddisitabbo na bhaveyyā’’ti, taṃ nissaggiyavatthudukkaṭavatthubhūtaṃ akappiyacīvaracetāpannaṃ ‘‘asukassa bhikkhuno dehī’’ti evaṃ āgamanasuddhiyā asati, sikkhāpade āgatanayena dūtavacane ca asuddhe sabbathā paṭikkhepo eva kātuṃ vaṭṭati, na pana ‘‘cīvarañca kho mayaṃ paṭiggaṇhāmā’’ti vattuṃ, tadanusārena na veyyāvaccakarañca niddisituṃ āgamanadūtavacanānaṃ ubhinnaṃ asuddhattā. Pāḷiyaṃ āgatanayena pana āgamanasuddhiyā sati dūtavacane asuddhepi sikkhāpade āgatanayena sabbaṃ kātuṃ vaṭṭatīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tena ca yathā dūtavacanāsuddhiyampi āgamane suddhe veyyāvaccakarampi niddisituṃ vaṭṭati, evaṃ āgamanāsuddhiyampi dūtavacane suddhe vaṭṭati evāti ayamattho atthato siddhova hoti, ubhayasuddhiyaṃ vattabbameva natthīti ubhayāsuddhipakkhameva sandhāya mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. rājasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘kappiyakārakopi niddisitabbo na bhaveyyā’’ti vuttanti veditabbaṃ.
यं पनेत्थ सारत्थदीपनियं (सारत्थ॰ टी॰ २.५३७-५३९) ‘‘आगमनस्स सुद्धिया वा असुद्धिया वा विसेसप्पयोजनं न दिस्सती’’तिआदि वुत्तं, तं मातिकाट्ठकथावचनस्स अधिप्पायं असल्लक्खेत्वा वुत्तं यथावुत्तनयेन आगमनसुद्धिआदिना सप्पयोजनत्ता। यो पनेत्थ ‘‘मूलसामिकेन कप्पियवोहारवसेन, पेसितस्स दूतस्स अकप्पियवोहारवसेन च वदतोपि कप्पियकारको निद्दिसितब्बो भवेय्या’’ति अनिट्ठप्पसङ्गो वुत्तो, सो अनिट्ठप्पसङ्गो एव न होति अभिमतत्ता। तथा हि सिक्खापदे एव ‘‘पटिग्गण्हातु आयस्मा चीवरचेतापन्न’’न्ति अकप्पियवोहारेन वदतो दूतस्स कप्पियेन कम्मेन वेय्यावच्चकरो निद्दिसितब्बो वुत्तो आगमनस्स सुद्धत्ता, आगमनस्सापि असुद्धियं पन कप्पियेनापि कम्मेन वेय्यावच्चकरो न निद्दिसितब्बोति अत्थेव आगमनस्स सुद्धिअसुद्धीसु पयोजनं। कथं पन दूतवचनेन आगमनसुद्धि विञ्ञायतीति? नायं भारो। दूतेन हि अकप्पियवोहारेनेव वुत्ते एव आगमनसुद्धि गवेसितब्बा, न इतरथा, तत्थ च तस्स वचनक्कमेन पुच्छित्वा च युत्तिआदीहि च सक्का विञ्ञातुं। इधापि हि सिक्खापदे ‘‘चीवरचेतापन्नं आभत’’न्ति दूतवचनेनेव चीवरं किणित्वा दातुं पेसितभावो विञ्ञायति। यदि हि सब्बथा आगमनसुद्धि न विञ्ञायति, पटिक्खेपो एव कत्तब्बोति।
Yaṃ panettha sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 2.537-539) ‘‘āgamanassa suddhiyā vā asuddhiyā vā visesappayojanaṃ na dissatī’’tiādi vuttaṃ, taṃ mātikāṭṭhakathāvacanassa adhippāyaṃ asallakkhetvā vuttaṃ yathāvuttanayena āgamanasuddhiādinā sappayojanattā. Yo panettha ‘‘mūlasāmikena kappiyavohāravasena, pesitassa dūtassa akappiyavohāravasena ca vadatopi kappiyakārako niddisitabbo bhaveyyā’’ti aniṭṭhappasaṅgo vutto, so aniṭṭhappasaṅgo eva na hoti abhimatattā. Tathā hi sikkhāpade eva ‘‘paṭiggaṇhātu āyasmā cīvaracetāpanna’’nti akappiyavohārena vadato dūtassa kappiyena kammena veyyāvaccakaro niddisitabbo vutto āgamanassa suddhattā, āgamanassāpi asuddhiyaṃ pana kappiyenāpi kammena veyyāvaccakaro na niddisitabboti attheva āgamanassa suddhiasuddhīsu payojanaṃ. Kathaṃ pana dūtavacanena āgamanasuddhi viññāyatīti? Nāyaṃ bhāro. Dūtena hi akappiyavohāreneva vutte eva āgamanasuddhi gavesitabbā, na itarathā, tattha ca tassa vacanakkamena pucchitvā ca yuttiādīhi ca sakkā viññātuṃ. Idhāpi hi sikkhāpade ‘‘cīvaracetāpannaṃ ābhata’’nti dūtavacaneneva cīvaraṃ kiṇitvā dātuṃ pesitabhāvo viññāyati. Yadi hi sabbathā āgamanasuddhi na viññāyati, paṭikkhepo eva kattabboti.
पाळियञ्च ‘‘चीवरञ्च खो मयं पटिग्गण्हामा’’तिआदि दूतवचनस्स अकप्पियत्तेपि आगमनसुद्धिया सति पटिपज्जनविधिदस्सनत्थं वुत्तं। ‘‘एसो खो…पे॰… न वत्तब्बो ‘तस्स देही’’’तिआदि अकप्पियवत्थुसादियनपरिमोचनत्थं वुत्तं। ‘‘सञ्ञत्तो’’तिआदि ‘‘एवं दूतेन पुन वुत्ते एव चोदेतुं वट्टति, न इतरथा’’ति दस्सनत्थं वुत्तं। ‘‘न वत्तब्बो ‘देहि मे चीवरं…पे॰… चेतापेहि मे चीवर’’’न्ति इदं दूतेनाभतरूपियं पटिग्गहेतुं अत्तना निद्दिट्ठकप्पियकारकत्ताव ‘‘देहि मे चीवरं…पे॰… चेतापेहि मे चीवर’’न्ति वदन्तो रूपियस्स पकतत्ता तेन रूपियेन परिवत्तेत्वा ‘‘देहि चेतापेही’’ति रूपियसंवोहारं समापज्जन्तो नाम होतीति तं दोसं दूरतो परिवज्जेतुं वुत्तं रूपियपटिग्गहणेन सङ्घमज्झे निस्सट्ठरूपिये विय। वुत्तञ्हि तत्थ ‘‘न वत्तब्बो इमं वा इमं वा आहरा’’ति। तस्मा न इदं विञ्ञत्तिदोसं परिवज्जेतुं वुत्तन्ति वेदितब्बं, ‘‘अत्थो मे, आवुसो, चीवरेना’’तिपि अवत्तब्बतापसङ्गतो, तेनेव दूतनिद्दिट्ठेसु रूपियसंवोहारसङ्काभावतो अञ्ञं कप्पियकारकं ठपेत्वापि आहरापेतब्बन्ति वुत्तं। तत्थापि ‘‘दूतेन ठपितरूपियेन चेतापेत्वा चीवरं आहरापेही’’ति अवत्वा केवलं ‘‘चीवरं आहरापेही’’ति एवं आहरापेतब्बन्ति अधिप्पायो गहेतब्बो। ठानं भञ्जतीति एत्थ ठानन्ति ठितिया च कारणस्स च नामं, तस्मा आसने निसीदनेन ठानम्पि कुप्पति, आगतकारणम्पि तेसं न विञ्ञायति। ठितं पन अकोपेत्वा आमिसपटिग्गहणादीसु आगतकारणमेव भञ्जति, न ठानं। तेनाह ‘‘आगतकारणं भञ्जती’’ति । केचि पन ‘‘आमिसपटिग्गहणादिना ठानम्पि भञ्जती’’ति वदन्ति, तं अट्ठकथाय न समेति।
Pāḷiyañca ‘‘cīvarañca kho mayaṃ paṭiggaṇhāmā’’tiādi dūtavacanassa akappiyattepi āgamanasuddhiyā sati paṭipajjanavidhidassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Eso kho…pe… na vattabbo ‘tassa dehī’’’tiādi akappiyavatthusādiyanaparimocanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Saññatto’’tiādi ‘‘evaṃ dūtena puna vutte eva codetuṃ vaṭṭati, na itarathā’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Na vattabbo ‘dehi me cīvaraṃ…pe… cetāpehi me cīvara’’’nti idaṃ dūtenābhatarūpiyaṃ paṭiggahetuṃ attanā niddiṭṭhakappiyakārakattāva ‘‘dehi me cīvaraṃ…pe… cetāpehi me cīvara’’nti vadanto rūpiyassa pakatattā tena rūpiyena parivattetvā ‘‘dehi cetāpehī’’ti rūpiyasaṃvohāraṃ samāpajjanto nāma hotīti taṃ dosaṃ dūrato parivajjetuṃ vuttaṃ rūpiyapaṭiggahaṇena saṅghamajjhe nissaṭṭharūpiye viya. Vuttañhi tattha ‘‘na vattabbo imaṃ vā imaṃ vā āharā’’ti. Tasmā na idaṃ viññattidosaṃ parivajjetuṃ vuttanti veditabbaṃ, ‘‘attho me, āvuso, cīvarenā’’tipi avattabbatāpasaṅgato, teneva dūtaniddiṭṭhesu rūpiyasaṃvohārasaṅkābhāvato aññaṃ kappiyakārakaṃ ṭhapetvāpi āharāpetabbanti vuttaṃ. Tatthāpi ‘‘dūtena ṭhapitarūpiyena cetāpetvā cīvaraṃ āharāpehī’’ti avatvā kevalaṃ ‘‘cīvaraṃ āharāpehī’’ti evaṃ āharāpetabbanti adhippāyo gahetabbo. Ṭhānaṃ bhañjatīti ettha ṭhānanti ṭhitiyā ca kāraṇassa ca nāmaṃ, tasmā āsane nisīdanena ṭhānampi kuppati, āgatakāraṇampi tesaṃ na viññāyati. Ṭhitaṃ pana akopetvā āmisapaṭiggahaṇādīsu āgatakāraṇameva bhañjati, na ṭhānaṃ. Tenāha ‘‘āgatakāraṇaṃ bhañjatī’’ti . Keci pana ‘‘āmisapaṭiggahaṇādinā ṭhānampi bhañjatī’’ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāya na sameti.
यतस्स चीवरचेतापन्नन्तिआदि येन अत्तना वेय्यावच्चकरो निद्दिट्ठो, चीवरञ्च अनिप्फादितं, तस्स कत्तब्बविधिदस्सनं। एवं भिक्खुना वत्थुसामिकानं वुत्ते ते चोदेत्वा देन्ति, वट्टति ‘‘सामिका चोदेत्वा देन्ती’’ति अनापत्तियं वुत्तत्ता। तेन च यो सयं अचोदेत्वा उपासकादीहि परियायेन वत्वा चोदापेति, तेसु सत्तक्खत्तुम्पि चोदेत्वा चीवरं दापेन्तेसु तस्स अनापत्ति सिद्धा होति सिक्खापदस्स अनाणत्तिकत्ता।
Yatassacīvaracetāpannantiādi yena attanā veyyāvaccakaro niddiṭṭho, cīvarañca anipphāditaṃ, tassa kattabbavidhidassanaṃ. Evaṃ bhikkhunā vatthusāmikānaṃ vutte te codetvā denti, vaṭṭati ‘‘sāmikā codetvā dentī’’ti anāpattiyaṃ vuttattā. Tena ca yo sayaṃ acodetvā upāsakādīhi pariyāyena vatvā codāpeti, tesu sattakkhattumpi codetvā cīvaraṃ dāpentesu tassa anāpatti siddhā hoti sikkhāpadassa anāṇattikattā.
केनचि अनिद्दिट्ठो अत्तनो मुखेनेव ब्यावटभावं वेय्यावच्चकरत्तं पत्तो मुखवेवटिको। ‘‘अविचारेतुकामताया’’ति इमिना विज्जमानम्पि दातुं अनिच्छन्ता अरियापि वञ्चनाधिप्पायं विना वोहारतो नत्थीति वदन्तीति दस्सेति। भेसज्जक्खन्धके मेण्डकसेट्ठिवत्थुम्हि (महाव॰ २९९) वुत्तं ‘‘सन्ति, भिक्खवे’’तिआदिवचनमेव (महाव॰ २९९) मेण्डकसिक्खापदं नाम। कप्पियकारकानं हत्थेति दूतेन निद्दिट्ठकप्पियकारके सन्धाय वुत्तं, न पन भिक्खुना निद्दिट्ठे, अनिद्दिट्ठे वाति। तेनाह ‘‘एत्थ च चोदनाय पमाणं नत्थी’’तिआदि।
Kenaci aniddiṭṭho attano mukheneva byāvaṭabhāvaṃ veyyāvaccakarattaṃ patto mukhavevaṭiko. ‘‘Avicāretukāmatāyā’’ti iminā vijjamānampi dātuṃ anicchantā ariyāpi vañcanādhippāyaṃ vinā vohārato natthīti vadantīti dasseti. Bhesajjakkhandhake meṇḍakaseṭṭhivatthumhi (mahāva. 299) vuttaṃ ‘‘santi, bhikkhave’’tiādivacanameva (mahāva. 299) meṇḍakasikkhāpadaṃ nāma. Kappiyakārakānaṃ hattheti dūtena niddiṭṭhakappiyakārake sandhāya vuttaṃ, na pana bhikkhunā niddiṭṭhe, aniddiṭṭhe vāti. Tenāha ‘‘ettha ca codanāya pamāṇaṃ natthī’’tiādi.
सयं आहरित्वा ददन्तेसूति सम्बन्धो। ‘‘पिण्डपातादीनं अत्थाया’’ति इमिना चीवरत्थायेव न होतीति दस्सेति। ‘‘एसेव नयो’’ति इमिना वत्थुसामिना निद्दिट्ठकप्पियकारकभेदेसुपि पिण्डपातादीनम्पि अत्थाय दिन्ने च ठानचोदनादि सब्बं हेट्ठा वुत्तनयेनेव कातब्बन्ति दस्सेति।
Sayaṃ āharitvā dadantesūti sambandho. ‘‘Piṇḍapātādīnaṃ atthāyā’’ti iminā cīvaratthāyeva na hotīti dasseti. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā vatthusāminā niddiṭṭhakappiyakārakabhedesupi piṇḍapātādīnampi atthāya dinne ca ṭhānacodanādi sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva kātabbanti dasseti.
‘‘सङ्घं वा…पे॰… अनामसित्वा’’ति वुत्तत्ता ‘‘सङ्घस्स विहारत्थाय देमा’’तिआदिना आमसित्वा वदन्तेसु पटिक्खिपितब्बमेव। ‘‘सङ्घो सम्पटिच्छती’’ति इदं उक्कट्ठवसेन वुत्तं, गणादीसुपि सङ्घस्सत्थाय सम्पटिच्छन्तेसुपि पटिग्गहणेपि परिभोगेपि दुक्कटमेव। सारत्थदीपनियं ‘‘पटिग्गहणे पाचित्तिय’’न्ति (सारत्थ॰ टी॰ २.५३७-५३९) वुत्तं, तं न युत्तं सङ्घचेतियादीनं अत्थाय दुक्कटस्स वुत्तत्ता। चोदेतीति तस्स दोसाभावं ञत्वापि कोधेन वा लोभेन वा भण्डदेय्यन्ति चोदेति। सो एव हि मुसावादादिपच्चया पाचित्तियदुक्कटादिआपत्तीहि सापत्तिको होति, गीवातिसञ्ञाय पन वत्वा निद्दोसभावं ञत्वा विरमन्तस्स नत्थि आपत्ति।
‘‘Saṅghaṃ vā…pe… anāmasitvā’’ti vuttattā ‘‘saṅghassa vihāratthāya demā’’tiādinā āmasitvā vadantesu paṭikkhipitabbameva. ‘‘Saṅgho sampaṭicchatī’’ti idaṃ ukkaṭṭhavasena vuttaṃ, gaṇādīsupi saṅghassatthāya sampaṭicchantesupi paṭiggahaṇepi paribhogepi dukkaṭameva. Sāratthadīpaniyaṃ ‘‘paṭiggahaṇe pācittiya’’nti (sārattha. ṭī. 2.537-539) vuttaṃ, taṃ na yuttaṃ saṅghacetiyādīnaṃ atthāya dukkaṭassa vuttattā. Codetīti tassa dosābhāvaṃ ñatvāpi kodhena vā lobhena vā bhaṇḍadeyyanti codeti. So eva hi musāvādādipaccayā pācittiyadukkaṭādiāpattīhi sāpattiko hoti, gīvātisaññāya pana vatvā niddosabhāvaṃ ñatvā viramantassa natthi āpatti.
तळाकं खेत्ते पविट्ठत्ता ‘‘न सम्पटिच्छितब्ब’’न्ति वुत्तं। चत्तारो पच्चये सङ्घो परिभुञ्जतूति देति, वट्टतीति एत्थ ‘‘भिक्खुसङ्घस्स चतुपच्चयपरिभोगत्थाय तळाकं दम्मी’’ति वा ‘‘भिक्खुसङ्घो चत्तारो पच्चये परिभुञ्जितुं तळाकं दम्मी’’ति वा ‘‘इतो तळाकतो उप्पन्ने चत्तारो पच्चये दम्मी’’ति वा वत्तुम्पि वट्टति, इदञ्च सङ्घस्स परिभोगत्थाय दिय्यमानञ्ञेव सन्धाय वुत्तं, पुग्गलस्स पन एवम्पि दिन्नं तळाकखेत्तादि न वट्टति। सुद्धचित्तस्स पन उदकपरिभोगत्थं कूपपोक्खरणीआदयो वट्टन्ति। ‘‘सङ्घस्स तळाकं अत्थि, तं कथ’’न्ति हि आदिना सब्बत्थ सङ्घवसेनेव वुत्तं। हत्थेति वसे।
Taḷākaṃ khette paviṭṭhattā ‘‘na sampaṭicchitabba’’nti vuttaṃ. Cattāro paccaye saṅgho paribhuñjatūti deti, vaṭṭatīti ettha ‘‘bhikkhusaṅghassa catupaccayaparibhogatthāya taḷākaṃ dammī’’ti vā ‘‘bhikkhusaṅgho cattāro paccaye paribhuñjituṃ taḷākaṃ dammī’’ti vā ‘‘ito taḷākato uppanne cattāro paccaye dammī’’ti vā vattumpi vaṭṭati, idañca saṅghassa paribhogatthāya diyyamānaññeva sandhāya vuttaṃ, puggalassa pana evampi dinnaṃ taḷākakhettādi na vaṭṭati. Suddhacittassa pana udakaparibhogatthaṃ kūpapokkharaṇīādayo vaṭṭanti. ‘‘Saṅghassa taḷākaṃ atthi, taṃ katha’’nti hi ādinā sabbattha saṅghavaseneva vuttaṃ. Hattheti vase.
‘‘ठपेथाति वुत्ते’’ति इदं सामीचिवसेन वुत्तं, अवुत्तेपि ठपेन्तस्स दोसो नत्थि। तेनाह ‘‘उदकं वारेतुं लब्भती’’ति। सस्सकालेपि तासेत्वा मुञ्चितुं वट्टति, अमुञ्चतो पन भण्डदेय्यं। पुन देतीति अच्छिन्दित्वा पुन देति, एवम्पि वट्टतीति सम्बन्धो। इमिना ‘‘येन केनचि इस्सरेन ‘परिच्चत्तमिदं भिक्खूहि, अस्सामिक’न्तिसञ्ञाय अत्तना गहेत्वा दिन्नं वट्टती’’ति दस्सेति। कप्पियवोहारेपि विनिच्छयं वक्खामाति पाठसेसो।
‘‘Ṭhapethāti vutte’’ti idaṃ sāmīcivasena vuttaṃ, avuttepi ṭhapentassa doso natthi. Tenāha ‘‘udakaṃ vāretuṃ labbhatī’’ti. Sassakālepi tāsetvā muñcituṃ vaṭṭati, amuñcato pana bhaṇḍadeyyaṃ. Puna detīti acchinditvā puna deti, evampi vaṭṭatīti sambandho. Iminā ‘‘yena kenaci issarena ‘pariccattamidaṃ bhikkhūhi, assāmika’ntisaññāya attanā gahetvā dinnaṃ vaṭṭatī’’ti dasseti. Kappiyavohārepi vinicchayaṃ vakkhāmāti pāṭhaseso.
उदकवसेनाति उदकपरिभोगत्थं। ‘‘सुद्धचित्तान’’न्ति इदं सहत्थेन च अकप्पियवोहारेन च करोन्ते सन्धाय वुत्तं। सस्ससम्पादनत्थन्ति एवं असुद्धचित्तानम्पि पन सयं अकत्वा कप्पियवोहारेन आणापेतुं वट्टति एव। ‘‘कप्पियकारकं ठपेतुं न वट्टती’’ति इदं सहत्थादिना कततळाकत्ता ‘‘असारुप्प’’न्ति वुत्तं, ठपेन्तस्स, पन तं पच्चयं परिभुञ्जन्तस्सपि वा सङ्घस्स आपत्ति न विञ्ञायति, अट्ठकथापमाणेन वा एत्थ आपत्ति गहेतब्बा। लज्जिभिक्खुनाति लज्जिनापि, पगेव अलज्जिना मत्तिकुद्धरणादीसु कारापितेसूति अधिप्पायो। नवसस्सेति अकतपुब्बे केदारे। ‘‘कहापणे’’ति इमिना धञ्ञुट्ठापने तस्सेव अकप्पियन्ति दस्सेति, धञ्ञुट्ठापने चस्स पयोगेपि दुक्कटमेव, न कहापणुट्ठापने विय।
Udakavasenāti udakaparibhogatthaṃ. ‘‘Suddhacittāna’’nti idaṃ sahatthena ca akappiyavohārena ca karonte sandhāya vuttaṃ. Sassasampādanatthanti evaṃ asuddhacittānampi pana sayaṃ akatvā kappiyavohārena āṇāpetuṃ vaṭṭati eva. ‘‘Kappiyakārakaṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭatī’’ti idaṃ sahatthādinā katataḷākattā ‘‘asāruppa’’nti vuttaṃ, ṭhapentassa, pana taṃ paccayaṃ paribhuñjantassapi vā saṅghassa āpatti na viññāyati, aṭṭhakathāpamāṇena vā ettha āpatti gahetabbā. Lajjibhikkhunāti lajjināpi, pageva alajjinā mattikuddharaṇādīsu kārāpitesūti adhippāyo. Navasasseti akatapubbe kedāre. ‘‘Kahāpaṇe’’ti iminā dhaññuṭṭhāpane tasseva akappiyanti dasseti, dhaññuṭṭhāpane cassa payogepi dukkaṭameva, na kahāpaṇuṭṭhāpane viya.
‘‘कसथ वपथा’’ति वचने सब्बेसम्पि अकप्पियं सियाति आह ‘‘अवत्वा’’ति। एत्तको नाम भागोति एत्थ एत्तको कहापणोति इदम्पि सन्धाय वदति। तथा वुत्तेपि हि तदा कहापणानं अविज्जमानत्ता आयतिं उप्पन्नं अञ्ञेसं वट्टति एव। तेनाह ‘‘तस्सेव तं अकप्पिय’’न्ति। तस्स पन सब्बपयोगेसु, परिभोगेसुपि दुक्कटं। केचि पन ‘‘धञ्ञपरिभोगे एव आपत्ति, न पुब्बपयोगे’’ति वदन्ति, तं न युत्तं, येन मिननरक्खणादिपयोगेन पच्छा धञ्ञपरिभोगे आपत्ति होति, तस्स पयोगस्स करणे अनापत्तिया अयुत्तत्ता। परियायकथाय पन सब्बत्थ अनापत्ति। तेनेव ‘‘एत्तकेहि वीहीहि इदञ्चिदञ्च आहरथा’’ति नियमवचने अकप्पियं वुत्तं, कहापणविचारणेपि एसेव नयो। वत्थु च एवरूपं नाम संविज्जति, कप्पियकारको नत्थीति वत्तब्बन्तिआदिवचनञ्चेत्थ साधकं।
‘‘Kasatha vapathā’’ti vacane sabbesampi akappiyaṃ siyāti āha ‘‘avatvā’’ti. Ettako nāma bhāgoti ettha ettako kahāpaṇoti idampi sandhāya vadati. Tathā vuttepi hi tadā kahāpaṇānaṃ avijjamānattā āyatiṃ uppannaṃ aññesaṃ vaṭṭati eva. Tenāha ‘‘tasseva taṃ akappiya’’nti. Tassa pana sabbapayogesu, paribhogesupi dukkaṭaṃ. Keci pana ‘‘dhaññaparibhoge eva āpatti, na pubbapayoge’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ, yena minanarakkhaṇādipayogena pacchā dhaññaparibhoge āpatti hoti, tassa payogassa karaṇe anāpattiyā ayuttattā. Pariyāyakathāya pana sabbattha anāpatti. Teneva ‘‘ettakehi vīhīhi idañcidañca āharathā’’ti niyamavacane akappiyaṃ vuttaṃ, kahāpaṇavicāraṇepi eseva nayo. Vatthu ca evarūpaṃ nāma saṃvijjati, kappiyakārako natthīti vattabbantiādivacanañcettha sādhakaṃ.
वनं दम्मि…पे॰… वट्टतीति एत्थ निवासट्ठानत्ता पुग्गलस्सापि सुद्धचित्तेन गहेतुं वट्टति। सीमं देमाति विहारसीमादिसाधारणवचनेन वुत्तत्ता ‘‘वट्टती’’ति वुत्तं।
Vanaṃ dammi…pe… vaṭṭatīti ettha nivāsaṭṭhānattā puggalassāpi suddhacittena gahetuṃ vaṭṭati. Sīmaṃ demāti vihārasīmādisādhāraṇavacanena vuttattā ‘‘vaṭṭatī’’ti vuttaṃ.
‘‘वेय्यावच्चकर’’न्तिआदिना वुत्तेपि पुग्गलस्सपि दासं गहेतुं वट्टति ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आरामिक’’न्ति (पारा॰ ६१९; महाव॰ २७०) विसेसेत्वा अनुञ्ञातत्ता, तञ्च खो पिलिन्दवच्छेन गहितपरिभुत्तक्कमेन, न गहट्ठानं दासपरिभोगक्कमेन। खेत्तादयो पन सब्बे सङ्घस्सेव वट्टन्ति पाळियं पुग्गलिकवसेन गहेतुं अननुञ्ञातत्ताति दट्ठब्बं। विहारस्स देमाति सङ्घिकविहारं सन्धाय वुत्तं, ‘‘खेत्तवत्थुपटिग्गहणा पटिविरतो होती’’तिआदिना (दी॰ नि॰ १.१०, १९४) सुत्तन्तेसु आगतपटिक्खेपो भगवता आपत्तियापि हेतुभावेन कतोति भगवतो अधिप्पायं जानन्तेहि सङ्गीतिमहाथेरेहि खेत्तपटिग्गहणादिनिस्सितो अयं सब्बोपि पाळिमुत्तविनिच्छयो वुत्तोति गहेतब्बो। कप्पियकारकस्स निद्दिट्ठभावो, दूतेन अप्पितता, ततुत्तरि वायामो, तेन पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि।
‘‘Veyyāvaccakara’’ntiādinā vuttepi puggalassapi dāsaṃ gahetuṃ vaṭṭati ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ārāmika’’nti (pārā. 619; mahāva. 270) visesetvā anuññātattā, tañca kho pilindavacchena gahitaparibhuttakkamena, na gahaṭṭhānaṃ dāsaparibhogakkamena. Khettādayo pana sabbe saṅghasseva vaṭṭanti pāḷiyaṃ puggalikavasena gahetuṃ ananuññātattāti daṭṭhabbaṃ. Vihārassa demāti saṅghikavihāraṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘khettavatthupaṭiggahaṇā paṭivirato hotī’’tiādinā (dī. ni. 1.10, 194) suttantesu āgatapaṭikkhepo bhagavatā āpattiyāpi hetubhāvena katoti bhagavato adhippāyaṃ jānantehi saṅgītimahātherehi khettapaṭiggahaṇādinissito ayaṃ sabbopi pāḷimuttavinicchayo vuttoti gahetabbo. Kappiyakārakassa niddiṭṭhabhāvo, dūtena appitatā, tatuttari vāyāmo, tena paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni.
राजसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Rājasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो चीवरवग्गो पठमो।
Niṭṭhito cīvaravaggo paṭhamo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १०. राजसिक्खापदं • 10. Rājasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १०. राजसिक्खापदवण्णना • 10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १०. राजसिक्खापदवण्णना • 10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १०. राजसिक्खापदवण्णना • 10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
