| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
១០. រាជសិក្ខាបទវណ្ណនា
10. Rājasikkhāpadavaṇṇanā
រាជតោ ភោគ្គន្តិ រាជតោ លទ្ធភោគ្គំ។ រាជភោគ្គោតិ រាជាមត្តោ។ រាជតោ ភោគោតិ រញ្ញា ទិន្នំ ឥស្សរិយំ។ ឥមិនាតិអាទីតិ ‘‘ឥមិនា ចីវរចេតាបន្នេន ចីវរំ ចេតាបេត្វា ឥត្ថន្នាមំ ភិក្ខុំ ចីវរេន អច្ឆាទេហី’’តិ ឥទំ។ អាគមនសុទ្ធិន្តិ មូលសុទ្ធិំ។ យទិ ហិ ឥមិនា កប្បិយនីហារេន អបេសេត្វា ‘‘ឥទំ ឥត្ថន្នាមស្ស ភិក្ខុនោ ទេហី’’តិ បេសេយ្យ, សោបិ ទូតោ តំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទេយ្យ ‘‘ឥទំ ខោ, ភន្តេ, អាយស្មន្តំ ឧទ្ទិស្ស ចីវរចេតាបន្នំ អាភតំ, បដិគ្គណ្ហាតុ អាយស្មា ចីវរចេតាបន្ន’’ន្តិ (បារា. ៥៣៨), តទា បដិក្ខិបិត្វាបិ កប្បិយការកំ បុដ្ឋេន តំ និទ្ទិសិតុំ ន វដ្ដតិ។ តេនាហ ‘‘សចេ ហី’’តិអាទិ។ អកប្បិយវត្ថុំ អារព្ភាតិ ហិរញ្ញាទិំ អារព្ភ។ ឦទិសេន ទូតវចនេនាតិ ‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ អាយស្មា ចីវរចេតាបន្ន’’ន្តិ ឯវរូបេន ទូតវចនេន។ តស្មាតិ យស្មា សម្បដិច្ឆិតុំ អកប្បិយំ ហោតិ, តស្មា។ សុវណ្ណន្តិ ជាតរូបំ។ រជតន្តិ រូបិយំ។ កហាបណេនាតិ សុវណ្ណមយោ វា រូបិយមយោ វា បាកតិកោ វា កហាបណោ។ មាសកោតិ លោហមាសកោ វា ហោតុ, ទារុមាសកោ វា ហោតុ, ជតុមាសកោ វា ហោតុ, យោ យោ យត្ថ យត្ថ ជនបទេ យទា យទា វោហារំ គច្ឆតិ, អន្តមសោ អដ្ឋិមយោបិ ចម្មមយោបិ រុក្ខផលពីជមយោបិ សមុដ្ឋាបិតរូបោបិ អសមុដ្ឋាបិតរូបោបិ សព្ពោ ឥធ មាសកោតិ វេទិតព្ពោ។ ឯត្ថ ច យំ វត្តព្ពំ, តំ រូបិយសិក្ខាបទេ វក្ខាម។
Rājatobhogganti rājato laddhabhoggaṃ. Rājabhoggoti rājāmatto. Rājato bhogoti raññā dinnaṃ issariyaṃ. Iminātiādīti ‘‘iminā cīvaracetāpannena cīvaraṃ cetāpetvā itthannāmaṃ bhikkhuṃ cīvarena acchādehī’’ti idaṃ. Āgamanasuddhinti mūlasuddhiṃ. Yadi hi iminā kappiyanīhārena apesetvā ‘‘idaṃ itthannāmassa bhikkhuno dehī’’ti peseyya, sopi dūto taṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadeyya ‘‘idaṃ kho, bhante, āyasmantaṃ uddissa cīvaracetāpannaṃ ābhataṃ, paṭiggaṇhātu āyasmā cīvaracetāpanna’’nti (pārā. 538), tadā paṭikkhipitvāpi kappiyakārakaṃ puṭṭhena taṃ niddisituṃ na vaṭṭati. Tenāha ‘‘sace hī’’tiādi. Akappiyavatthuṃ ārabbhāti hiraññādiṃ ārabbha. Īdisena dūtavacanenāti ‘‘paṭiggaṇhātu āyasmā cīvaracetāpanna’’nti evarūpena dūtavacanena. Tasmāti yasmā sampaṭicchituṃ akappiyaṃ hoti, tasmā. Suvaṇṇanti jātarūpaṃ. Rajatanti rūpiyaṃ. Kahāpaṇenāti suvaṇṇamayo vā rūpiyamayo vā pākatiko vā kahāpaṇo. Māsakoti lohamāsako vā hotu, dārumāsako vā hotu, jatumāsako vā hotu, yo yo yattha yattha janapade yadā yadā vohāraṃ gacchati, antamaso aṭṭhimayopi cammamayopi rukkhaphalabījamayopi samuṭṭhāpitarūpopi asamuṭṭhāpitarūpopi sabbo idha māsakoti veditabbo. Ettha ca yaṃ vattabbaṃ, taṃ rūpiyasikkhāpade vakkhāma.
មុត្តាតិ ហត្ថិកុម្ភជាទិកា អដ្ឋវិធា មុត្តា។ តថា ហិ ហត្ថិកុម្ភំ វរាហទាឋំ, ភុជង្គសីសំ, វលាហកំ, វេឡុ, មច្ឆសិរោ, សង្ខោ, សិប្បីតិ អដ្ឋ មុត្តាយោនិយោ។ តត្ថ យា មច្ឆសង្ខសិប្បិជាតា, សា សាមុទ្ទិកា, ភុជង្គជាបិ កាចិ សាមុទ្ទិកា ហោតិ។ ឥតរា អសាមុទ្ទិកា។ យស្មា បន ពហុលំ សាមុទ្ទិកាវ មុត្តា លោកេ ទិស្សន្តិ, តត្ថាបិ សិប្បិជាវ, ឥតរា កទាចិ។ តស្មា សម្មោហវិនោទនិយំ ‘‘មុត្តាតិ សាមុទ្ទិកមុត្តា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ១៧២) វុត្តំ។ មណីតិ ឋបេត្វា វេឡុរិយាទិកេ អន្តមសោ ជាតិផលិកំ ឧបាទាយ សព្ពោបិ នីលបីតាទិវណ្ណភេទោ មណីតិ វេទិតព្ពោ, បចិត្វា កតោ បន កាចមណិយេវេកោ បត្តាទិភណ្ឌមូលត្ថំ សម្បដិច្ឆិតុំ វដ្ដតិ។ វេឡុរិយោ នាម វំសវណ្ណមណិ។ សង្ខោតិ ធមនសង្ខោ ធោតវិទ្ធោ រតនមិស្សោ, បានីយសង្ខោ បន រតនាមិស្សកតោ, សោ ច អញ្ជនាទិភេសជ្ជត្ថាយ, ភណ្ឌមូលត្ថាយ ច សម្បដិច្ឆិតុំ វដ្ដតិ។ សិលាតិ ធោតវិទ្ធា រតនសំយុត្តា មុគ្គវណ្ណា សិលា។ រតនេន បន អមិស្សា សត្ថកនិសានាទិអត្ថាយ បដិគ្គណ្ហិតុំ វដ្ដតិ។ ឯត្ថ ច ‘‘រតនសំយុត្តាតិ សុវណ្ណេន សទ្ធិំ យោជេត្វា បចិត្វា កតា’’តិ វទន្តិ។ បវាឡន្តិ ធោតម្បិ អធោតម្បិ សព្ពំ បវាឡំ។ លោហិតង្កោតិ រត្តមណិ។ មសារគល្លន្តិ កពរមណិ។ យំ ‘‘មរកត’’ន្តិបិ វុច្ចតិ។
Muttāti hatthikumbhajādikā aṭṭhavidhā muttā. Tathā hi hatthikumbhaṃ varāhadāṭhaṃ, bhujaṅgasīsaṃ, valāhakaṃ, veḷu, macchasiro, saṅkho, sippīti aṭṭha muttāyoniyo. Tattha yā macchasaṅkhasippijātā, sā sāmuddikā, bhujaṅgajāpi kāci sāmuddikā hoti. Itarā asāmuddikā. Yasmā pana bahulaṃ sāmuddikāva muttā loke dissanti, tatthāpi sippijāva, itarā kadāci. Tasmā sammohavinodaniyaṃ ‘‘muttāti sāmuddikamuttā’’ti (vibha. aṭṭha. 172) vuttaṃ. Maṇīti ṭhapetvā veḷuriyādike antamaso jātiphalikaṃ upādāya sabbopi nīlapītādivaṇṇabhedo maṇīti veditabbo, pacitvā kato pana kācamaṇiyeveko pattādibhaṇḍamūlatthaṃ sampaṭicchituṃ vaṭṭati. Veḷuriyo nāma vaṃsavaṇṇamaṇi. Saṅkhoti dhamanasaṅkho dhotaviddho ratanamisso, pānīyasaṅkho pana ratanāmissakato, so ca añjanādibhesajjatthāya, bhaṇḍamūlatthāya ca sampaṭicchituṃ vaṭṭati. Silāti dhotaviddhā ratanasaṃyuttā muggavaṇṇā silā. Ratanena pana amissā satthakanisānādiatthāya paṭiggaṇhituṃ vaṭṭati. Ettha ca ‘‘ratanasaṃyuttāti suvaṇṇena saddhiṃ yojetvā pacitvā katā’’ti vadanti. Pavāḷanti dhotampi adhotampi sabbaṃ pavāḷaṃ. Lohitaṅkoti rattamaṇi. Masāragallanti kabaramaṇi. Yaṃ ‘‘marakata’’ntipi vuccati.
សត្ត ធញ្ញានីតិ សានុលោមានិ សាលិអាទីនិ សត្ត ធញ្ញានិ។ នីវារាទិឧបធញ្ញស្ស បន សាលិអាទិមូលធញ្ញន្តោគធត្តា ‘‘សត្ត ធញ្ញានី’’តិ វុត្តំ។ ទាសិទាសខេត្តវត្ថុបុប្ផារាមផលារាមាទយោតិ ឯត្ថ ទាសី នាម អន្តោជាតធនក្កីតករមរានីតប្បភេទា។ តថា ទាសោ។ ខេត្តំ នាម យស្មិំ បុព្ពណ្ណំ រុហតិ។ វត្ថុ នាម យស្មិំ អបរណ្ណំ រុហតិ។ យត្ថ វា ឧភយម្បិ រុហតិ, តំ ខេត្តំ។ តទត្ថាយ អកតភូមិភាគោ វត្ថុ។ ខេត្តវត្ថុសីសេន ចេត្ថ វាបិតឡាកាទីនិបិ សង្គហិតានេវ។ វស្សិកាទីនំ បុប្ផនកោ បុប្ផារាមោ។ អម្ពផលាទីនំ ផលនកោ ផលារាមោ។ ន កេវលញ្ច អត្តនោយេវត្ថាយ សម្បដិច្ឆិតុំ ន វដ្ដតិ, សចេបិ កោចិ ជាតរូបរជតំ អានេត្វា ‘‘ឥទំ សង្ឃស្ស ទម្មិ, អារាមំ វា ករោថ, ចេតិយំ វា ភោជនសាលាទីនំ វា អញ្ញតរ’’ន្តិ វទតិ, ឥទម្បិ សម្បដិច្ឆិតុំ ន វដ្ដតិ។ ‘‘យស្ស កស្សចិ ហិ អញ្ញស្ស អត្ថាយ សម្បដិច្ឆន្តស្ស ទុក្កដំ ហោតី’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ២.៥៣៨-៥៣៩) មហាបច្ចរិយំ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘ចេតិយសង្ឃគណបុគ្គលានំ វា អត្ថាយ សម្បដិច្ឆិតុំ ន វដ្ដន្តី’’តិ។
Satta dhaññānīti sānulomāni sāliādīni satta dhaññāni. Nīvārādiupadhaññassa pana sāliādimūladhaññantogadhattā ‘‘satta dhaññānī’’ti vuttaṃ. Dāsidāsakhettavatthupupphārāmaphalārāmādayoti ettha dāsī nāma antojātadhanakkītakaramarānītappabhedā. Tathā dāso. Khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati. Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati. Yattha vā ubhayampi ruhati, taṃ khettaṃ. Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu. Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva. Vassikādīnaṃ pupphanako pupphārāmo. Ambaphalādīnaṃ phalanako phalārāmo. Na kevalañca attanoyevatthāya sampaṭicchituṃ na vaṭṭati, sacepi koci jātarūparajataṃ ānetvā ‘‘idaṃ saṅghassa dammi, ārāmaṃ vā karotha, cetiyaṃ vā bhojanasālādīnaṃ vā aññatara’’nti vadati, idampi sampaṭicchituṃ na vaṭṭati. ‘‘Yassa kassaci hi aññassa atthāya sampaṭicchantassa dukkaṭaṃ hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.538-539) mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘cetiyasaṅghagaṇapuggalānaṃ vā atthāya sampaṭicchituṃ na vaṭṭantī’’ti.
សចេ បន សង្ឃំ វា គណំ វា បុគ្គលំ វា អនាមសិត្វា ‘‘ឥទំ ហិរញ្ញសុវណ្ណំ ចេតិយស្ស ទេម, វិហារស្ស ទេម, នវកម្មស្ស ទេមា’’តិ វទន្តិ, បដិក្ខិបិតុំ ន វដ្ដតិ។ ‘‘ឥមេ ឥទំ ភណន្តី’’តិ កប្បិយការកានំ អាចិក្ខិតព្ពំ។ ‘‘ចេតិយាទីនំ អត្ថាយ តុម្ហេ គហេត្វា ឋបេថា’’តិ វុត្តេ បន ‘‘អម្ហាកំ គហេតុំ ន វដ្ដតី’’តិ បដិក្ខិបិតព្ពំ។
Sace pana saṅghaṃ vā gaṇaṃ vā puggalaṃ vā anāmasitvā ‘‘idaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ cetiyassa dema, vihārassa dema, navakammassa demā’’ti vadanti, paṭikkhipituṃ na vaṭṭati. ‘‘Ime idaṃ bhaṇantī’’ti kappiyakārakānaṃ ācikkhitabbaṃ. ‘‘Cetiyādīnaṃ atthāya tumhe gahetvā ṭhapethā’’ti vutte pana ‘‘amhākaṃ gahetuṃ na vaṭṭatī’’ti paṭikkhipitabbaṃ.
វេយ្យាវច្ចករោតិ កិច្ចករោ។ ឥធ បន សព្ពោ កិច្ចករោវ ‘‘វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘កប្បិយការកោ’’តិ។ ឯសោ ខោតិ ‘‘អសុកវីថិយំ អសុកឃរេ អសុកនាមោ’’តិ បរម្មុខំ វទតិ។ ឥតរម្បីតិ បរម្មុខានិទ្ទិដ្ឋម្បិ។ ‘‘អត្ថោ មេ, អាវុសោ, ចីវរេនា’’តិ ឯតំ ចោទនាលក្ខណនិទស្សនន្តិ សម្ពន្ធោ។ តត្ថ ចោទនាលក្ខណនិទស្សនន្តិ វាចាយ ចោទនាលក្ខណនិទស្សនំ។ តេនាហ ‘‘សចេ ហី’’តិអាទិ។ ឥទំ វា វចនំ វត្តព្ពន្តិ សម្ពន្ធោ។ ឯតស្ស វា អត្ថោ យាយ កាយចិ ភាសាយ វត្តព្ពោតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘ទេហិ មេ ចីវរំ, អាហរ មេ ចីវរំ, បរិវត្តេហិ មេ ចីវរំ, ចេតាបេហិ មេ ចីវរ’’ន្តិ ឯតានិ បន វចនានិ ឯតេសំ វា អត្ថោ យាយ កាយចិ ភាសាយ ន វត្តព្ពោ។ តេនាហ ‘‘ទេហិ មេ’’តិអាទិ។ សាធេយ្យាតិ និប្ផាទេយ្យ។ ឥច្ចេតំ កុសលន្តិ ឯវំ យាវតតិយំ ចោទនេន តស្ស ចីវរស្ស យទេតំ អភិនិប្ផាទនំ, ឯតំ កុសលំ សាធុ សុដ្ឋូតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ឯតំ សុន្ទរ’’ន្តិ។
Veyyāvaccakaroti kiccakaro. Idha pana sabbo kiccakarova ‘‘veyyāvaccakaro’’ti adhippetoti āha ‘‘kappiyakārako’’ti. Eso khoti ‘‘asukavīthiyaṃ asukaghare asukanāmo’’ti parammukhaṃ vadati. Itarampīti parammukhāniddiṭṭhampi. ‘‘Attho me, āvuso, cīvarenā’’ti etaṃ codanālakkhaṇanidassananti sambandho. Tattha codanālakkhaṇanidassananti vācāya codanālakkhaṇanidassanaṃ. Tenāha ‘‘sace hī’’tiādi. Idaṃ vā vacanaṃ vattabbanti sambandho. Etassa vā attho yāya kāyaci bhāsāya vattabboti sambandho. ‘‘Dehi me cīvaraṃ, āhara me cīvaraṃ, parivattehi me cīvaraṃ, cetāpehi me cīvara’’nti etāni pana vacanāni etesaṃ vā attho yāya kāyaci bhāsāya na vattabbo. Tenāha ‘‘dehi me’’tiādi. Sādheyyāti nipphādeyya. Iccetaṃ kusalanti evaṃ yāvatatiyaṃ codanena tassa cīvarassa yadetaṃ abhinipphādanaṃ, etaṃ kusalaṃ sādhu suṭṭhūti attho. Tenāha ‘‘etaṃ sundara’’nti.
ឆក្ខត្តុំ បរមោ បរិច្ឆេទោ អស្សាតិ ឆក្ខត្តុបរមំ។ ឥទញ្ហិ ‘‘ឋាតព្ព’’ន្តិ ឥមិស្សា កិរិយាយ វិសេសនំ, ឆក្ខត្តុបរមំ ឋានំ កាតព្ពន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ភាវនបុំសកវចនមេត’’ន្តិ, ឯតំ ភាវេ ឋាតព្ពន្តិ វុត្តធាត្វត្ថមត្តេ សាធេតព្ពេ នបុំសកលិង្គវចនន្តិ អត្ថោ។ ន និសីទិតព្ពន្តិ ‘‘ឥធ, ភន្តេ, និសីទថា’’តិ វុត្តេបិ ន និសីទិតព្ពំ ។ ន អាមិសំ បដិគ្គហេតព្ពន្តិ យាគុខជ្ជកាទិភេទំ កិញ្ចិ អាមិសំ ‘‘គណ្ហថ, ភន្តេ’’តិ យាចិយមានេនាបិ ន គណ្ហិតព្ពំ។ ន ធម្មោ ភាសិតព្ពោតិ (បារា. អដ្ឋ. ២.៥៣៨-៥៣៩) ‘‘មង្គលំ វា អនុមោទនំ វា ភាសថា’’តិ យាចិយមានេនាបិ ន កិញ្ចិ ភាសិតព្ពំ។ ឋានំ ភញ្ជតីតិ ឋិតិំ វិនាសេតិ។ ឋត្វា ចីវរំ គហេតុំ អាគតេន ហិ តំ ឧទ្ទិស្ស តុណ្ហីភូតេន ឋាតព្ពមេវ, ន និសជ្ជាទិកំ កាតព្ពំ។ ឥមិនា បន តំ កតន្តិ ឋានំ វិនាសិតំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘អាគតការណំ វិនាសេតី’’តិ។ ‘‘អាគតការណំ នាម ឋានមេវ, តស្មា ‘ន កាតព្ព’ន្តិ វារិតស្ស កតត្តា និសជ្ជាទីសុ កតេសុ ឆសុ ឋានេសុ ឯកំ ឋានំ ភញ្ជតី’’តិ (សារត្ថ. ដី. ២.៥៣៧-៥៣៩) អយមេត្ថ អធិប្បាយោ។ ឆក្ខត្តុបរមំ តុណ្ហីភូតេន ឧទ្ទិស្ស ឋាតព្ពំ។ ‘‘ន អញ្ញំ កិញ្ចិ កាតព្ព’’ន្តិ ហិ ឥទំ ឋានលក្ខណំ។ តេនេវាហ ‘‘ឥទ’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ ឥទន្តិ ‘‘ចតុក្ខត្តុំ បញ្ចក្ខត្តុំ, ឆក្ខត្តុបរមំ តុណ្ហីភូតេន ឧទ្ទិស្ស ឋាតព្ព’’ន្តិ វចនំ។ ឯត្ថ ច ‘‘និសីទនាទិម្ហិ កតេ បុន ចីវរំ គហេតុំ ន លភតី’’តិ កេចិ។ ‘‘ទ្វេ ឋានានិ បរិហាយន្តី’’តិ អញ្ញេ។ ‘‘ឯកំ ឋានំ បរិហាយតី’’តិ អបរេ។ ឧភយំ ករោតីតិ ចោទេតិបិ តិដ្ឋតិបិ។
Chakkhattuṃ paramo paricchedo assāti chakkhattuparamaṃ. Idañhi ‘‘ṭhātabba’’nti imissā kiriyāya visesanaṃ, chakkhattuparamaṃ ṭhānaṃ kātabbanti attho. Tenāha ‘‘bhāvanapuṃsakavacanameta’’nti, etaṃ bhāve ṭhātabbanti vuttadhātvatthamatte sādhetabbe napuṃsakaliṅgavacananti attho. Na nisīditabbanti ‘‘idha, bhante, nisīdathā’’ti vuttepi na nisīditabbaṃ . Na āmisaṃ paṭiggahetabbanti yāgukhajjakādibhedaṃ kiñci āmisaṃ ‘‘gaṇhatha, bhante’’ti yāciyamānenāpi na gaṇhitabbaṃ. Na dhammo bhāsitabboti (pārā. aṭṭha. 2.538-539) ‘‘maṅgalaṃ vā anumodanaṃ vā bhāsathā’’ti yāciyamānenāpi na kiñci bhāsitabbaṃ. Ṭhānaṃ bhañjatīti ṭhitiṃ vināseti. Ṭhatvā cīvaraṃ gahetuṃ āgatena hi taṃ uddissa tuṇhībhūtena ṭhātabbameva, na nisajjādikaṃ kātabbaṃ. Iminā pana taṃ katanti ṭhānaṃ vināsitaṃ hoti. Tenāha ‘‘āgatakāraṇaṃ vināsetī’’ti. ‘‘Āgatakāraṇaṃ nāma ṭhānameva, tasmā ‘na kātabba’nti vāritassa katattā nisajjādīsu katesu chasu ṭhānesu ekaṃ ṭhānaṃ bhañjatī’’ti (sārattha. ṭī. 2.537-539) ayamettha adhippāyo. Chakkhattuparamaṃ tuṇhībhūtena uddissa ṭhātabbaṃ. ‘‘Na aññaṃ kiñci kātabba’’nti hi idaṃ ṭhānalakkhaṇaṃ. Tenevāha ‘‘ida’’ntiādi. Tattha idanti ‘‘catukkhattuṃ pañcakkhattuṃ, chakkhattuparamaṃ tuṇhībhūtena uddissa ṭhātabba’’nti vacanaṃ. Ettha ca ‘‘nisīdanādimhi kate puna cīvaraṃ gahetuṃ na labhatī’’ti keci. ‘‘Dve ṭhānāni parihāyantī’’ti aññe. ‘‘Ekaṃ ṭhānaṃ parihāyatī’’ti apare. Ubhayaṃ karotīti codetipi tiṭṭhatipi.
‘‘តត្រ តត្រ ឋានេ តិដ្ឋតី’’តិ ឥទំ ចោទកស្ស ឋិតដ្ឋិតដ្ឋានតោ អបក្កម្ម តត្រ តត្រ ចីវរំ ឧទ្ទិស្ស ឋានំយេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ ឯត្ថាតិ ឯតេសុ ទ្វីសុ ចោទនាដ្ឋានេសុ។
‘‘Tatra tatra ṭhāne tiṭṭhatī’’ti idaṃ codakassa ṭhitaṭṭhitaṭṭhānato apakkamma tatra tatra cīvaraṃ uddissa ṭhānaṃyeva sandhāya vuttaṃ. Etthāti etesu dvīsu codanāṭṭhānesu.
កិំ បន សព្ពកប្បិយការកេសុ (បារា. អដ្ឋ. ២.៥៣៨-៥៣៩; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ៦៥) ឯវំ បដិបជ្ជិតព្ពន្តិ? ន បដិបជ្ជិតព្ពំ។ អយញ្ហិ កប្បិយការកោ នាម សង្ខេបតោ ទុវិធោ និទ្ទិដ្ឋោ ច អនិទ្ទិដ្ឋោ ច។ តត្ថ ច និទ្ទិដ្ឋោ ទុវិធោ ភិក្ខុនា និទ្ទិដ្ឋោ, ទូតេន និទ្ទិដ្ឋោតិ។ អនិទ្ទិដ្ឋោបិ ទុវិធោ មុខវេវដិកកប្បិយការកោ, បរម្មុខកប្បិយការកោតិ។ តេសុ ភិក្ខុនា និទ្ទិដ្ឋោ សម្មុខាសម្មុខវសេន ចតុព្ពិធោ ហោតិ, តថា ទូតេន និទ្ទិដ្ឋោបិ។
Kiṃ pana sabbakappiyakārakesu (pārā. aṭṭha. 2.538-539; vi. saṅga. aṭṭha. 65) evaṃ paṭipajjitabbanti? Na paṭipajjitabbaṃ. Ayañhi kappiyakārako nāma saṅkhepato duvidho niddiṭṭho ca aniddiṭṭho ca. Tattha ca niddiṭṭho duvidho bhikkhunā niddiṭṭho, dūtena niddiṭṭhoti. Aniddiṭṭhopi duvidho mukhavevaṭikakappiyakārako, parammukhakappiyakārakoti. Tesu bhikkhunā niddiṭṭho sammukhāsammukhavasena catubbidho hoti, tathā dūtena niddiṭṭhopi.
កថំ? ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុស្ស ចីវរត្ថាយ ទូតេន អកប្បិយវត្ថុំ បហិណតិ, ទូតោ ច តំ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ឥទំ, ភន្តេ, ឥត្ថន្នាមេន តុម្ហាកំ ចីវរត្ថាយ បហិតំ, គណ្ហថ ន’’ន្តិ វទតិ។ ភិក្ខុ ‘‘ឥទំ ន កប្បតី’’តិ បដិក្ខិបតិ។ ទូតោ ‘‘អត្ថិ បន តេ, ភន្តេ, វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ បុច្ឆតិ, បុញ្ញត្ថិកេហិ ច ឧបាសកេហិ ‘‘ភិក្ខូនំ វេយ្យាវច្ចំ ករោថា’’តិ អាណត្តា វា ភិក្ខូនំ វា សន្ទិដ្ឋា សម្ភត្តា កេចិ វេយ្យាវច្ចករា ហោន្តិ, តេសំ អញ្ញតរោ តស្មិំ ខណេ ភិក្ខុស្ស សន្តិកេ និសិន្នោ ហោតិ, ភិក្ខុ តំ និទ្ទិសតិ ‘‘អយំ ភិក្ខូនំ វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ ។ ទូតោ តស្ស ហត្ថេ អកប្បិយវត្ថុំ ទត្វា ‘‘ថេរស្ស ចីវរំ កិណិត្វា ទេហី’’តិ គច្ឆតិ, អយំ ភិក្ខុនា សម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោ។
Kathaṃ? Idhekacco bhikkhussa cīvaratthāya dūtena akappiyavatthuṃ pahiṇati, dūto ca taṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā ‘‘idaṃ, bhante, itthannāmena tumhākaṃ cīvaratthāya pahitaṃ, gaṇhatha na’’nti vadati. Bhikkhu ‘‘idaṃ na kappatī’’ti paṭikkhipati. Dūto ‘‘atthi pana te, bhante, veyyāvaccakaro’’ti pucchati, puññatthikehi ca upāsakehi ‘‘bhikkhūnaṃ veyyāvaccaṃ karothā’’ti āṇattā vā bhikkhūnaṃ vā sandiṭṭhā sambhattā keci veyyāvaccakarā honti, tesaṃ aññataro tasmiṃ khaṇe bhikkhussa santike nisinno hoti, bhikkhu taṃ niddisati ‘‘ayaṃ bhikkhūnaṃ veyyāvaccakaro’’ti . Dūto tassa hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ kiṇitvā dehī’’ti gacchati, ayaṃ bhikkhunā sammukhāniddiṭṭho.
នោ ចេ ភិក្ខុស្ស (បារា. អដ្ឋ. ២.៥៣៧; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ៦៥) សន្តិកេ និសិន្នោ ហោតិ, អបិច ខោ ភិក្ខុ និទ្ទិសតិ ‘‘អសុកស្មិំ នាម គាមេ ឥត្ថន្នាមោ ភិក្ខូនំ វេយ្យាវច្ចករោ’’តិ។ សោ គន្ត្វា តស្ស ហត្ថេ អកប្បិយវត្ថុំ ទត្វា ‘‘ថេរស្ស ចីវរំ កិណិត្វា ទទេយ្យាសី’’តិ អាគន្ត្វា ភិក្ខុស្ស អារោចេត្វា គច្ឆតិ, អយមេកោ ភិក្ខុនា អសម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោ។
No ce bhikkhussa (pārā. aṭṭha. 2.537; vi. saṅga. aṭṭha. 65) santike nisinno hoti, apica kho bhikkhu niddisati ‘‘asukasmiṃ nāma gāme itthannāmo bhikkhūnaṃ veyyāvaccakaro’’ti. So gantvā tassa hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ kiṇitvā dadeyyāsī’’ti āgantvā bhikkhussa ārocetvā gacchati, ayameko bhikkhunā asammukhāniddiṭṭho.
ន ហេវ ខោ សោ ទូតោ អត្តនា អាគន្ត្វា អារោចេតិ, អបិច ខោ អញ្ញំ បហិណតិ ‘‘ទិន្នំ មយា, ភន្តេ, តស្ស ហត្ថេ ចីវរចេតាបន្នំ, ចីវរំ គណ្ហេយ្យាថា’’តិ, អយំ ទុតិយោ ភិក្ខុនា អសម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោ។
Na heva kho so dūto attanā āgantvā āroceti, apica kho aññaṃ pahiṇati ‘‘dinnaṃ mayā, bhante, tassa hatthe cīvaracetāpannaṃ, cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti, ayaṃ dutiyo bhikkhunā asammukhāniddiṭṭho.
ន ហេវ ខោ អញ្ញំ បហិណតិ, អបិច ខោ គច្ឆន្តោវ ភិក្ខុំ វទតិ ‘‘អហំ តស្ស ហត្ថេ ចីវរចេតាបន្នំ ទស្សាមិ, តុម្ហេ ចីវរំ គណ្ហេយ្យាថា’’តិ, អយំ តតិយោ ភិក្ខុនា អសម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោតិ ឯវំ ឯកោ សម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោ តយោ អសម្មុខានិទ្ទិដ្ឋាតិ ឥមេ ចត្តារោ ភិក្ខុនា និទ្ទិដ្ឋវេយ្យាវច្ចករា នាម។ ឯតេសុ ឥមស្មិំ រាជសិក្ខាបទេ វុត្តនយេនេវ បដិបជ្ជិតព្ពំ។
Na heva kho aññaṃ pahiṇati, apica kho gacchantova bhikkhuṃ vadati ‘‘ahaṃ tassa hatthe cīvaracetāpannaṃ dassāmi, tumhe cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti, ayaṃ tatiyo bhikkhunā asammukhāniddiṭṭhoti evaṃ eko sammukhāniddiṭṭho tayo asammukhāniddiṭṭhāti ime cattāro bhikkhunā niddiṭṭhaveyyāvaccakarā nāma. Etesu imasmiṃ rājasikkhāpade vuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ.
អបរោ ភិក្ខុ បុរិមនយេនេវ ទូតេន បុច្ឆិតោ នត្ថិតាយ វា អវិចារេតុកាមតាយ វា ‘‘នត្ថម្ហាកំ កប្បិយការកោ’’តិ វទតិ, តស្មិញ្ច ខណេ កោចិ មនុស្សោ អាគច្ឆតិ, ទូតោ តស្ស ហត្ថេ អកប្បិយវត្ថុំ ទត្វា ‘‘ឥមស្ស ហត្ថតោ ចីវរំ គណ្ហេយ្យាថា’’តិ វត្វា គច្ឆតិ, អយំ ទូតេន សម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោ។
Aparo bhikkhu purimanayeneva dūtena pucchito natthitāya vā avicāretukāmatāya vā ‘‘natthamhākaṃ kappiyakārako’’ti vadati, tasmiñca khaṇe koci manusso āgacchati, dūto tassa hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘imassa hatthato cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti vatvā gacchati, ayaṃ dūtena sammukhāniddiṭṭho.
អបរោ ទូតោ គាមំ បវិសិត្វា អត្តនា អភិរុចិតស្ស កស្សចិ ហត្ថេ អកប្បិយវត្ថុំ ទត្វា បុរិមនយេនេវ អាគន្ត្វា វា អារោចេតិ, អញ្ញំ វា បហិណតិ, ‘‘អហំ អសុកស្ស នាម ហត្ថេ ចីវរចេតាបន្នំ ទស្សាមិ, តុម្ហេ ចីវរំ គណ្ហេយ្យាថា’’តិ វត្វា វា គច្ឆតិ, អយំ តតិយោ ទូតេន អសម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោតិ ឯវំ ឯកោ សម្មុខានិទ្ទិដ្ឋោ, តយោ អសម្មុខានិទ្ទិដ្ឋាតិ ឥមេ ចត្តារោ ទូតេន និទ្ទិដ្ឋវេយ្យាវច្ចករា នាម។ ឯតេសុ មេណ្ឌកសិក្ខាបទេ វុត្តនយេនេវ បដិបជ្ជិតព្ពំ។
Aparo dūto gāmaṃ pavisitvā attanā abhirucitassa kassaci hatthe akappiyavatthuṃ datvā purimanayeneva āgantvā vā āroceti, aññaṃ vā pahiṇati, ‘‘ahaṃ asukassa nāma hatthe cīvaracetāpannaṃ dassāmi, tumhe cīvaraṃ gaṇheyyāthā’’ti vatvā vā gacchati, ayaṃ tatiyo dūtena asammukhāniddiṭṭhoti evaṃ eko sammukhāniddiṭṭho, tayo asammukhāniddiṭṭhāti ime cattāro dūtena niddiṭṭhaveyyāvaccakarā nāma. Etesu meṇḍakasikkhāpade vuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ.
វុត្តញ្ហេតំ –
Vuttañhetaṃ –
‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនុស្សា សទ្ធា បសន្នា, តេ កប្បិយការកានំ ហត្ថេ ហិរញ្ញំ ឧបនិក្ខិបន្តិ ‘ឥមិនា អយ្យស្ស យំ កប្បិយំ, តំ ទេថា’តិ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យំ តតោ កប្បិយំ, តំ សាទិតុំ, ន ត្វេវាហំ, ភិក្ខវេ, កេនចិ បរិយាយេន ជាតរូបរជតំ សាទិតព្ពំ បរិយេសិតព្ពន្តិ វទាមី’’តិ (មហាវ. ២៩៩)។
‘‘Santi, bhikkhave, manussā saddhā pasannā, te kappiyakārakānaṃ hatthe hiraññaṃ upanikkhipanti ‘iminā ayyassa yaṃ kappiyaṃ, taṃ dethā’ti. Anujānāmi, bhikkhave, yaṃ tato kappiyaṃ, taṃ sādituṃ, na tvevāhaṃ, bhikkhave, kenaci pariyāyena jātarūparajataṃ sāditabbaṃ pariyesitabbanti vadāmī’’ti (mahāva. 299).
ឯត្ថ ច ចោទនាយ បរិមាណំ នត្ថិ។ មូលំ អសាទិយន្តេន សហស្សក្ខត្តុម្បិ ចោទនាយ វា ឋានេន វា កប្បិយភណ្ឌំ សាទិតុំ វដ្ដតិ។ នោ ចេ ទេតិ, អញ្ញំ កប្បិយការកំ ឋបេត្វាបិ អាហរាបេតព្ពំ។ សចេ ឥច្ឆតិ, មូលសាមិកានម្បិ កថេតព្ពំ។ នោ ចេ ឥច្ឆតិ, ន កថេតព្ពំ។
Ettha ca codanāya parimāṇaṃ natthi. Mūlaṃ asādiyantena sahassakkhattumpi codanāya vā ṭhānena vā kappiyabhaṇḍaṃ sādituṃ vaṭṭati. No ce deti, aññaṃ kappiyakārakaṃ ṭhapetvāpi āharāpetabbaṃ. Sace icchati, mūlasāmikānampi kathetabbaṃ. No ce icchati, na kathetabbaṃ.
អបរោ ភិក្ខុ បុរិមនយេនេវ ទូតេន បុច្ឆិតោ ‘‘នត្ថម្ហាកំ កប្បិយការកោ’’តិ វទតិ, តទញ្ញោ សមីបេ ឋិតោ សុត្វា ‘‘អាហរ, ភោ, អហំ អយ្យស្ស ចីវរំ ចេតាបេត្វា ទស្សាមី’’តិ វទតិ។ ទូតោ ‘‘ហន្ទ, ភោ, ទទេយ្យាសី’’តិ តស្ស ហត្ថេ ទត្វា ភិក្ខុស្ស អនារោចេត្វាវ គច្ឆតិ, អយំ មុខវេវដិកកប្បិយការកោ។
Aparo bhikkhu purimanayeneva dūtena pucchito ‘‘natthamhākaṃ kappiyakārako’’ti vadati, tadañño samīpe ṭhito sutvā ‘‘āhara, bho, ahaṃ ayyassa cīvaraṃ cetāpetvā dassāmī’’ti vadati. Dūto ‘‘handa, bho, dadeyyāsī’’ti tassa hatthe datvā bhikkhussa anārocetvāva gacchati, ayaṃ mukhavevaṭikakappiyakārako.
អបរោ (បារា. អដ្ឋ. ២.៥៣៨-៥៣៩; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ៦៥) ភិក្ខុនោ ឧបដ្ឋាកស្ស វា អញ្ញស្ស វា ហត្ថេ អកប្បិយវត្ថុំ ទត្វា ‘‘ថេរស្ស ចីវរំ ទទេយ្យាសី’’តិ ឯត្តោវ បក្កមតិ, អយំ បរម្មុខកប្បិយការកោតិ ឥមេ ទ្វេ អនិទ្ទិដ្ឋកប្បិយការកា នាម។ ឯតេសុ អញ្ញាតកអប្បវារិតេសុ វិយ បដិបជ្ជិតព្ពំ។
Aparo (pārā. aṭṭha. 2.538-539; vi. saṅga. aṭṭha. 65) bhikkhuno upaṭṭhākassa vā aññassa vā hatthe akappiyavatthuṃ datvā ‘‘therassa cīvaraṃ dadeyyāsī’’ti ettova pakkamati, ayaṃ parammukhakappiyakārakoti ime dve aniddiṭṭhakappiyakārakā nāma. Etesu aññātakaappavāritesu viya paṭipajjitabbaṃ.
សចេ សយមេវ ចីវរំ អានេត្វា ទេន្តិ, គហេតព្ពំ។ នោ ចេ, ន កិញ្ចិ វត្តព្ពា។ តេនាហ ‘‘សចេ’’តិអាទិ។ កប្បិយការកេតិ សម្មុខាសម្មុខវសេន ចត្តារោ កប្បិយការកេតិ អត្ថោ។ ‘‘ទាយកោ សយមេវា’’តិ ឥមិនា ភិក្ខុំ បដិក្ខិបតិ, ន ទូតំ។ តស្មា ទូតេន និទ្ទិដ្ឋោបិ យថារុចិ ចោទេតុំ វដ្ដតិ។ មុខំ វិវរិត្វា សយមេវ កប្បិយការកត្តំ ឧបគតោតិ មុខវេវដិកកប្បិយការកោ។ ឯវន្តិ ‘‘ឯសោ ខោ’’តិអាទិនា យថាវុត្តេន អាការេន។ ទស្សិតា ហោន្តិ សង្ខេបតោតិ អធិប្បាយោ។
Sace sayameva cīvaraṃ ānetvā denti, gahetabbaṃ. No ce, na kiñci vattabbā. Tenāha ‘‘sace’’tiādi. Kappiyakāraketi sammukhāsammukhavasena cattāro kappiyakāraketi attho. ‘‘Dāyako sayamevā’’ti iminā bhikkhuṃ paṭikkhipati, na dūtaṃ. Tasmā dūtena niddiṭṭhopi yathāruci codetuṃ vaṭṭati. Mukhaṃ vivaritvā sayameva kappiyakārakattaṃ upagatoti mukhavevaṭikakappiyakārako. Evanti ‘‘eso kho’’tiādinā yathāvuttena ākārena. Dassitā honti saṅkhepatoti adhippāyo.
វុត្តចោទនាដ្ឋានបរិមាណតោតិ វុត្តចោទនាបរិមាណតោ ច វុត្តដ្ឋានបរិមាណតោ ច។ សន្តិកន្តិ សមីបំ។ តត្ថាតិ ឯត្ថ កថមយមត្ថោ លព្ភតីតិ អាហ ‘‘សមីបត្ថេ ហិ ឥទំ ភុម្មវចន’’ន្តិ ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘គង្គាយំ គោយូថានិ ចរន្តិ, កូបេ គគ្គកូល’’ន្តិអាទីសុ វិយ យស្មា សមីបាធារេ ឥទំ សត្តមីវិភត្តិវចនំ, តស្មា អយមត្ថោ លព្ភតីតិ។ ឯវំ អករោន្តោតិ សាមំ វា អគច្ឆន្តោ, ទូតំ វា អបាហេន្តោ។
Vuttacodanāṭṭhānaparimāṇatoti vuttacodanāparimāṇato ca vuttaṭṭhānaparimāṇato ca. Santikanti samīpaṃ. Tatthāti ettha kathamayamattho labbhatīti āha ‘‘samīpatthe hi idaṃ bhummavacana’’nti . Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘gaṅgāyaṃ goyūthāni caranti, kūpe gaggakūla’’ntiādīsu viya yasmā samīpādhāre idaṃ sattamīvibhattivacanaṃ, tasmā ayamattho labbhatīti. Evaṃ akarontoti sāmaṃ vā agacchanto, dūtaṃ vā apāhento.
អជ្ជណ្ហោ, ភន្តេ, អាគមេហីតិ, ភន្តេ, អជ្ជ ឯកទិវសំ អម្ហាកំ តិដ្ឋ, អធិវាសេហីតិ អត្ថោ។ តិកបាចិត្តិយន្តិ អតិរេកេសុ ចោទនាដ្ឋានេសុ អតិរេកសញ្ញិវេមតិកឩនកសញ្ញីនំ វសេន តីណិ បាចិត្តិយានិ។ តិក្ខត្តុំ ចោទនាយ ឆក្ខត្តុំ ឋានេន, ឩនកតិក្ខត្តុំ ចោទនាយ ឩនកច្ឆក្ខត្តុំ ឋានេន លទ្ធេបិ អនាបត្តិ។ អប្បិតតាតិ បតិដ្ឋាបិតតា, ‘‘សញ្ញត្តោ សោ មយា’’តិអាទិនា (បារា. ៥៣៨) កថិតតាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Ajjaṇho, bhante, āgamehīti, bhante, ajja ekadivasaṃ amhākaṃ tiṭṭha, adhivāsehīti attho. Tikapācittiyanti atirekesu codanāṭṭhānesu atirekasaññivematikaūnakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Tikkhattuṃ codanāya chakkhattuṃ ṭhānena, ūnakatikkhattuṃ codanāya ūnakacchakkhattuṃ ṭhānena laddhepi anāpatti. Appitatāti patiṭṭhāpitatā, ‘‘saññatto so mayā’’tiādinā (pārā. 538) kathitatāti vuttaṃ hoti.
រាជសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Rājasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចីវរវគ្គោ បឋមោ។
Cīvaravaggo paṭhamo.
