| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
राजायतनकथा
Rājāyatanakathā
६. मुचलिन्दमूलाति महाबोधितो पाचीनकोणे ठितमुचलिन्दरुक्खमूला। राजायतनन्ति दक्खिणदिसाभागे ठितं राजायतनरुक्खं उपसङ्कमि । तेन खो पन समयेनाति कतरेन समयेन। भगवतो किर राजायतनमूले सत्ताहं एकपल्लङ्केन निसिन्नस्स समाधितो वुट्ठानदिवसे अरुणुग्गमनवेलायमेव ‘‘भोजनकिच्चेन भवितब्ब’’न्ति ञत्वा सक्को देवराजा ओसधहरीतकं उपनेसि। भगवा तं परिभुञ्जि, परिभुत्तमत्तस्सेव सरीरकिच्चं अहोसि। सक्को मुखोदकं अदासि। भगवा मुखं धोवित्वा तस्मिंयेव रुक्खमूले निसीदि। एवं उग्गते अरुणम्हि निसिन्ने भगवति।
6.Mucalindamūlāti mahābodhito pācīnakoṇe ṭhitamucalindarukkhamūlā. Rājāyatananti dakkhiṇadisābhāge ṭhitaṃ rājāyatanarukkhaṃ upasaṅkami . Tena kho pana samayenāti katarena samayena. Bhagavato kira rājāyatanamūle sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinnassa samādhito vuṭṭhānadivase aruṇuggamanavelāyameva ‘‘bhojanakiccena bhavitabba’’nti ñatvā sakko devarājā osadhaharītakaṃ upanesi. Bhagavā taṃ paribhuñji, paribhuttamattasseva sarīrakiccaṃ ahosi. Sakko mukhodakaṃ adāsi. Bhagavā mukhaṃ dhovitvā tasmiṃyeva rukkhamūle nisīdi. Evaṃ uggate aruṇamhi nisinne bhagavati.
तेन खो पन समयेन तपुस्सभल्लिका वाणिजाति तपुस्सो च भल्लिको चाति द्वे भातरो वाणिजा। उक्कलाति उक्कलजनपदतो। तं देसन्ति यस्मिं देसे भगवा विहरति। कतरस्मिञ्च देसे भगवा विहरति? मज्झिमदेसे। तस्मा मज्झिमदेसं गन्तुं अद्धानमग्गप्पटिपन्ना होन्तीति अयमेत्थ अत्थो। ञातिसालोहिता देवताति तेसं ञातिभूतपुब्बा देवता। एतदवोचाति सा किर नेसं सब्बसकटानि अप्पवत्तीनि अकासि। ततो ते किं इदन्ति मग्गदेवतानं बलिं अकंसु। तेसं बलिकम्मकाले सा देवता दिस्समानेनेव कायेन एतं अवोच। मन्थेन च मधुपिण्डिकाय चाति अबद्धसत्तुना च सप्पिमधुफाणितादीहि योजेत्वा बद्धसत्तुना च। पतिमानेथाति उपट्ठहथ। तं वोति तं पतिमाननं तुम्हाकं भविस्सति दीघरत्तं हिताय सुखाय। यं अम्हाकन्ति यं पटिग्गहणं अम्हाकं अस्स दीघरत्तं हिताय सुखाय। भगवतो एतदहोसीति यो किरस्स पधानानुयोगकाले पत्तो अहोसि, सो सुजाताय पायासं दातुं आगच्छन्तिया एव अन्तरधायि। तेनस्स एतदहोसि – ‘‘पत्तो मे नत्थि, पुरिमकापि च न खो तथागता हत्थेसु पटिग्गण्हन्ति, किम्हि नु खो अहं पटिग्गण्हेय्यं मन्थञ्च मधुपिण्डकञ्चा’’ति।
Tena kho pana samayena tapussabhallikā vāṇijāti tapusso ca bhalliko cāti dve bhātaro vāṇijā. Ukkalāti ukkalajanapadato. Taṃ desanti yasmiṃ dese bhagavā viharati. Katarasmiñca dese bhagavā viharati? Majjhimadese. Tasmā majjhimadesaṃ gantuṃ addhānamaggappaṭipannā hontīti ayamettha attho. Ñātisālohitā devatāti tesaṃ ñātibhūtapubbā devatā. Etadavocāti sā kira nesaṃ sabbasakaṭāni appavattīni akāsi. Tato te kiṃ idanti maggadevatānaṃ baliṃ akaṃsu. Tesaṃ balikammakāle sā devatā dissamāneneva kāyena etaṃ avoca. Manthena ca madhupiṇḍikāya cāti abaddhasattunā ca sappimadhuphāṇitādīhi yojetvā baddhasattunā ca. Patimānethāti upaṭṭhahatha. Taṃ voti taṃ patimānanaṃ tumhākaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yaṃ amhākanti yaṃ paṭiggahaṇaṃ amhākaṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Bhagavato etadahosīti yo kirassa padhānānuyogakāle patto ahosi, so sujātāya pāyāsaṃ dātuṃ āgacchantiyā eva antaradhāyi. Tenassa etadahosi – ‘‘patto me natthi, purimakāpi ca na kho tathāgatā hatthesu paṭiggaṇhanti, kimhi nu kho ahaṃ paṭiggaṇheyyaṃ manthañca madhupiṇḍakañcā’’ti.
परिवितक्कमञ्ञायाति इतो पुब्बेव भगवतो सुजाताय दिन्नभोजनंयेव ओजानुप्पबन्धनवसेन अट्ठासि, एत्तकं कालं नेव जिघच्छा न पिपासा न कायदुब्बल्यं अहोसि। इदानि पनस्स आहारं पटिग्गहेतुकामताय ‘‘न खो तथागता’’तिआदिना नयेन परिवितक्को उदपादि । तं एवं उप्पन्नं अत्तनो चेतसा भगवतो चेतोपरिवितक्कमञ्ञाय। चतुद्दिसाति चतूहि दिसाहि। सेलमये पत्तेति मुग्गवण्णसेलमये पत्ते। इदंयेव भगवा पटिग्गहेसि, तेयेव सन्धाय वुत्तं। चत्तारो पन महाराजानो पठमं इन्दनीलमणिमये पत्ते उपनामेसुं, न ते भगवा अग्गहेसि। ततो इमे चत्तारोपि मुग्गवण्णसिलामये पत्ते उपनामेसुं, भगवा चत्तारोपि पत्ते अग्गहेसि तेसं पसादानुरक्खणत्थाय, नो महिच्छताय। गहेत्वा च पन चत्तारोपि यथा एकोव पत्तो होति तथा अधिट्ठहि, चतुन्नम्पि एकसदिसो पुञ्ञविपाको अहोसि। एवं एकं कत्वा अधिट्ठिते पटिग्गहेसि भगवा पच्चग्घे सेलमये पत्ते मन्थञ्च मधुपिण्डिकञ्च। पच्चग्घेति पच्चग्घस्मिं; पाटेक्कं महग्घस्मिन्ति अत्थो। अथ वा पच्चग्घेति अभिनवे अब्भुण्हे; तङ्खणे निब्बत्तस्मिन्ति अत्थो। द्वे वाचा एतेसं अहेसुन्ति द्वेवाचिका। अथ वा द्वीहि वाचाहि उपासकभावं पत्ताति अत्थो । ते एवं उपासकभावं पटिवेदेत्वा भगवन्तं आहंसु – ‘‘कस्स दानि भन्ते अम्हेहि अज्ज पट्ठाय अभिवादनपच्चुट्ठानं कातब्ब’’न्ति? अथ भगवा सीसं परामसि, केसा हत्थे लग्गिंसु। ते तेसं अदासि ‘‘इमे तुम्हे परिहरथा’’ति। ते केसधातुयो लभित्वा अमतेनेव अभिसित्ता हट्ठतुट्ठा भगवन्तं वन्दित्वा पक्कमिंसु।
Parivitakkamaññāyāti ito pubbeva bhagavato sujātāya dinnabhojanaṃyeva ojānuppabandhanavasena aṭṭhāsi, ettakaṃ kālaṃ neva jighacchā na pipāsā na kāyadubbalyaṃ ahosi. Idāni panassa āhāraṃ paṭiggahetukāmatāya ‘‘na kho tathāgatā’’tiādinā nayena parivitakko udapādi . Taṃ evaṃ uppannaṃ attano cetasā bhagavato cetoparivitakkamaññāya. Catuddisāti catūhi disāhi. Selamaye patteti muggavaṇṇaselamaye patte. Idaṃyeva bhagavā paṭiggahesi, teyeva sandhāya vuttaṃ. Cattāro pana mahārājāno paṭhamaṃ indanīlamaṇimaye patte upanāmesuṃ, na te bhagavā aggahesi. Tato ime cattāropi muggavaṇṇasilāmaye patte upanāmesuṃ, bhagavā cattāropi patte aggahesi tesaṃ pasādānurakkhaṇatthāya, no mahicchatāya. Gahetvā ca pana cattāropi yathā ekova patto hoti tathā adhiṭṭhahi, catunnampi ekasadiso puññavipāko ahosi. Evaṃ ekaṃ katvā adhiṭṭhite paṭiggahesi bhagavā paccagghe selamaye patte manthañca madhupiṇḍikañca. Paccaggheti paccagghasmiṃ; pāṭekkaṃ mahagghasminti attho. Atha vā paccaggheti abhinave abbhuṇhe; taṅkhaṇe nibbattasminti attho. Dve vācā etesaṃ ahesunti dvevācikā. Atha vā dvīhi vācāhi upāsakabhāvaṃ pattāti attho . Te evaṃ upāsakabhāvaṃ paṭivedetvā bhagavantaṃ āhaṃsu – ‘‘kassa dāni bhante amhehi ajja paṭṭhāya abhivādanapaccuṭṭhānaṃ kātabba’’nti? Atha bhagavā sīsaṃ parāmasi, kesā hatthe laggiṃsu. Te tesaṃ adāsi ‘‘ime tumhe pariharathā’’ti. Te kesadhātuyo labhitvā amateneva abhisittā haṭṭhatuṭṭhā bhagavantaṃ vanditvā pakkamiṃsu.
राजायतनकथा निट्ठिता।
Rājāyatanakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ४. राजायतनकथा • 4. Rājāyatanakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / राजायतनकथावण्णना • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / राजायतनकथावण्णना • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / राजायतनकथावण्णना • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४. राजायतनकथा • 4. Rājāyatanakathā
