Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పాచిత్యాదియోజనాపాళి • Pācityādiyojanāpāḷi |
౪. రాజాయతనకథా
4. Rājāyatanakathā
౬. పాచీనకోణేతి పురత్థిమఅస్సే, పుబ్బదక్ఖిణదిసాభాగేతి అత్థో. రాజాయతనరుక్ఖన్తి ఖీరికారుక్ఖం. తేన ఖో పన సమయేనాతి ఏత్థ తసద్దస్స విసయం పుచ్ఛిత్వా దస్సేన్తో ఆహ ‘‘కతరేన సమయేనా’’తి. నిసిన్నస్స భగవతోతి యోజనా. దేవరాజసద్దస్స అఞ్ఞే పజాపతిఆదయో దేవరాజానో నివత్తేతుం ‘‘సక్కో’’తి వుత్తం. తన్తి హరీతకం. పరిభుత్తమత్తస్సేవ భగవతోతి సమ్బన్ధో. నిసిన్నే భగవతి.
6.Pācīnakoṇeti puratthimaasse, pubbadakkhiṇadisābhāgeti attho. Rājāyatanarukkhanti khīrikārukkhaṃ. Tena kho pana samayenāti ettha tasaddassa visayaṃ pucchitvā dassento āha ‘‘katarena samayenā’’ti. Nisinnassa bhagavatoti yojanā. Devarājasaddassa aññe pajāpatiādayo devarājāno nivattetuṃ ‘‘sakko’’ti vuttaṃ. Tanti harītakaṃ. Paribhuttamattasseva bhagavatoti sambandho. Nisinne bhagavati.
‘‘తేన ఖో పన సమయేనా’’తి ఇమినా యేన సమయేన భగవా రాజాయతనమూలే నిసీది, తేన ఖో పన సమయేనాతి అత్థం దస్సేతి. ఉక్కలజనపదతోతి ఉక్కలనామకా జనపదమ్హా. యస్మిం దేసే భగవా విహరతి, తం దేసన్తి యోజనా. ఏత్థాతి ‘‘తం దేసం అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నా’’తిపదే. తేసన్తి వాణిజానం. ఞాతిసాలోహితసద్దానం అఞ్ఞమఞ్ఞవేవచనత్తా ‘‘ఞాతీ’’తి వుత్తే సాలోహితసద్దస్స అత్థో సిద్ధోతి దస్సేతుం వుత్తం ‘‘ఞాతిభూతపుబ్బా దేవతా’’తి. సాతి దేవతా. నేసన్తి వాణిజానం. తతోతి అపవత్తనకారణా. తేతి వాణిజా . ఇదన్తి అపవత్తనం. బలిన్తి ఉపహారం. తేసన్తి వాణిజానం. ‘‘సబ్బిమధుఫాణితాదీహి యోజేత్వా’’తి పదం పుబ్బాపరాపేక్ఖం, తస్మా మజ్ఝే వుత్తం. పతిమానేథాతి ఏత్థ మాన పూజాయం పేమనేతి ధాతుపాఠేసు (సద్దనీతిధాతుమాలాయం ౧౮ నకారన్తధాతు) వుత్తత్తా పూజనపేమనం నామ అత్థతో ఉపట్ఠహనన్తి ఆహ ‘‘ఉపట్ఠహథా’’తి. తం వోతి ఏత్థ తంసద్దో పతిమాననవిసయో, వోసద్దో తీసు వోసద్దేసు తుమ్హసద్దస్స కారియో వోసద్దో, సో చ చతుత్థ్యత్థోతి ఆహ ‘‘తం పతిమానం తుమ్హాక’’న్తి. వోకారో హి తివిధో తుమ్హసద్దస్స కారియో, యోవచనస్స కారియో, పదపూరణోతి. తత్థ తుమ్హసద్దస్స కారియో పఞ్చవిధో పచ్చత్తఉపయోగకరణసమ్పదానసామివచనవసేనాతి. తత్థ తుమ్హసద్దకారియో సమ్పదానవచనో ఇధాధిప్పేతో. తేనాహ ‘‘తుమ్హాక’’న్తి. ‘‘య’’న్తిసద్దస్స విసయో పటిగ్గహణత్థోతి ఆహ ‘‘యం పటిగ్గహణ’’న్తి. అస్సాతి భవేయ్య. యో పత్తో అహోసీతి యోజనా. అస్సాతి భగవతో. సోతి పత్తో. సుజాతాయ ఆగచ్ఛన్తియా ఏవాతి సమ్బన్ధో. అనాదరే చేతం సామివచనం. తేనాతి అన్తరధాయహేతునా. అస్సాతి భగవతో. హత్థేసూతి కరణత్థే చేతం భుమ్మవచనం. హత్థేహీతి హి అత్థో. కిమ్హీతి కేన.
‘‘Tena kho pana samayenā’’ti iminā yena samayena bhagavā rājāyatanamūle nisīdi, tena kho pana samayenāti atthaṃ dasseti. Ukkalajanapadatoti ukkalanāmakā janapadamhā. Yasmiṃ dese bhagavā viharati, taṃ desanti yojanā. Etthāti ‘‘taṃ desaṃ addhānamaggappaṭipannā’’tipade. Tesanti vāṇijānaṃ. Ñātisālohitasaddānaṃ aññamaññavevacanattā ‘‘ñātī’’ti vutte sālohitasaddassa attho siddhoti dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ñātibhūtapubbā devatā’’ti. Sāti devatā. Nesanti vāṇijānaṃ. Tatoti apavattanakāraṇā. Teti vāṇijā . Idanti apavattanaṃ. Balinti upahāraṃ. Tesanti vāṇijānaṃ. ‘‘Sabbimadhuphāṇitādīhi yojetvā’’ti padaṃ pubbāparāpekkhaṃ, tasmā majjhe vuttaṃ. Patimānethāti ettha māna pūjāyaṃ pemaneti dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 18 nakārantadhātu) vuttattā pūjanapemanaṃ nāma atthato upaṭṭhahananti āha ‘‘upaṭṭhahathā’’ti. Taṃ voti ettha taṃsaddo patimānanavisayo, vosaddo tīsu vosaddesu tumhasaddassa kāriyo vosaddo, so ca catutthyatthoti āha ‘‘taṃ patimānaṃ tumhāka’’nti. Vokāro hi tividho tumhasaddassa kāriyo, yovacanassa kāriyo, padapūraṇoti. Tattha tumhasaddassa kāriyo pañcavidho paccattaupayogakaraṇasampadānasāmivacanavasenāti. Tattha tumhasaddakāriyo sampadānavacano idhādhippeto. Tenāha ‘‘tumhāka’’nti. ‘‘Ya’’ntisaddassa visayo paṭiggahaṇatthoti āha ‘‘yaṃ paṭiggahaṇa’’nti. Assāti bhaveyya. Yo patto ahosīti yojanā. Assāti bhagavato. Soti patto. Sujātāya āgacchantiyā evāti sambandho. Anādare cetaṃ sāmivacanaṃ. Tenāti antaradhāyahetunā. Assāti bhagavato. Hatthesūti karaṇatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Hatthehīti hi attho. Kimhīti kena.
ఇతోతి ఆసళ్హీమాసజుణ్హపక్ఖపఞ్చమితో. ఏత్తకం కాలన్తి ఏతం పమాణం ఏకూనపఞ్ఞాసదివసకాలం. జిఘచ్ఛాతి ఘసితుమిచ్ఛా. పిపాసాతి పాతుమిచ్ఛా. అస్సాతి భగవతో. చేతసా-చేతోసద్దానం సమ్బన్ధాపేక్ఖత్తా తేసం సమ్బన్ధం దస్సేతుం వుత్తం ‘‘అత్తనో’’తి చ ‘‘భగవతో’’తి చ. ఇమేహి సమ్బన్ధిసద్దానమసదిసత్తా సమ్బన్ధోపి అసదిసోతి దస్సేతి. అత్తనోతి చతున్నం మహారాజానం. సమాసోయేవ అవయవీపధానో హోతి, వాక్యం పన అవయవపధానోయేవాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘చతూహి దిసాహీ’’తి. పాళియం ‘‘ఆగన్త్వా’’తి పాఠసేసో యోజేతబ్బో. ‘‘సిలామయే’’తి ఇమినా సిలామయమేవ సేలామయన్తి అత్థం దస్సేతి. ఇదన్తి ‘‘సేలామయే పత్తే’’తి వచనం. యేతి ముగ్గవణ్ణసిలామయే పత్తే. తతోతి ఇన్దనీలమణిమయపత్తఉపనామనతో, పరన్తి సమ్బన్ధో. తేసన్తి చతున్నం మహారాజానం. చత్తారోపి అధిట్ఠహీతి సమ్బన్ధో . యథాతి యేనాకారేన, అధిట్ఠియమానేతి యోజనా. ఏకసదిసోతి ఏకంసేన సదిసో. అధిట్ఠితే పత్తేతి సమ్బన్ధో. పత్తేతి చ కరణత్థే భుమ్మవచనం. పత్తేన పటిగ్గహేసీతి హి అత్థో. పచ్చగ్ఘేతి ఏత్థ ఏకారో స్మింవచనస్స కారియోతి ఆహ ‘‘పచ్చగ్ఘస్మి’’న్తి. పటి అగ్ఘన్తి పదవిభాగం కత్వా పటిసద్దో పాటేక్కత్థో, ‘‘అగ్ఘ’’న్తి సామఞ్ఞతో వుత్తేపి మహగ్ఘత్థోతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘పాటేక్కం మహగ్ఘస్మి’’న్తి. ఇమినా చత్తారో ఏకతో హుత్వా న మహగ్ఘా హోన్తి, పాటేక్కం పన మహగ్ఘా హోన్తీతి దస్సేతి. అథ వా సఉపసగ్గో పచ్చగ్ఘసద్దో అభినవపరియాయోతి ఆహ ‘‘అభినవే’’తి. అభినవోతి చ అచిరతనవత్థుస్స నామం. అచిరతనవత్థు అచిరతనత్తా అబ్భుణ్హం వియ హోతి, తస్మా వుత్తం ‘‘అబ్భుణ్హే’’తి. ‘‘తఙ్ఖణే నిబ్బత్తస్మి’’న్తి ఇమినా తమేవత్థం విభావేతి. ద్వేవాచికాతిపదస్స సమాసవసేన చ తద్ధితవసేన చ నిప్ఫన్నభావం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ద్వే వాచా’’తిఆది. పత్తాతి ఏత్థ ఏకో ఇతిసద్దో లుత్తనిద్దిట్ఠో. ఇతి తస్మా ద్వేవాచికాఇతి అత్థోతి యోజనా. తేతి వాణిజా. అథాతి తస్మిం కాలే. తేతి కేసే. తేసన్తి వాణిజానం. పరిహరథాతి అత్తనో అభివాదనపచ్చుట్ఠానట్ఠానన్తి పటిగ్గహేత్వా, పరిచ్ఛిన్దిత్వా వా హరథాతి అత్థో. తేతి వాణిజా. అమతేనేవాతి అమతేన ఇవ, అభిసిత్తా ఇవాతి యోజనా.
Itoti āsaḷhīmāsajuṇhapakkhapañcamito. Ettakaṃ kālanti etaṃ pamāṇaṃ ekūnapaññāsadivasakālaṃ. Jighacchāti ghasitumicchā. Pipāsāti pātumicchā. Assāti bhagavato. Cetasā-cetosaddānaṃ sambandhāpekkhattā tesaṃ sambandhaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘attano’’ti ca ‘‘bhagavato’’ti ca. Imehi sambandhisaddānamasadisattā sambandhopi asadisoti dasseti. Attanoti catunnaṃ mahārājānaṃ. Samāsoyeva avayavīpadhāno hoti, vākyaṃ pana avayavapadhānoyevāti dassento āha ‘‘catūhi disāhī’’ti. Pāḷiyaṃ ‘‘āgantvā’’ti pāṭhaseso yojetabbo. ‘‘Silāmaye’’ti iminā silāmayameva selāmayanti atthaṃ dasseti. Idanti ‘‘selāmaye patte’’ti vacanaṃ. Yeti muggavaṇṇasilāmaye patte. Tatoti indanīlamaṇimayapattaupanāmanato, paranti sambandho. Tesanti catunnaṃ mahārājānaṃ. Cattāropi adhiṭṭhahīti sambandho . Yathāti yenākārena, adhiṭṭhiyamāneti yojanā. Ekasadisoti ekaṃsena sadiso. Adhiṭṭhite patteti sambandho. Patteti ca karaṇatthe bhummavacanaṃ. Pattena paṭiggahesīti hi attho. Paccaggheti ettha ekāro smiṃvacanassa kāriyoti āha ‘‘paccagghasmi’’nti. Paṭi agghanti padavibhāgaṃ katvā paṭisaddo pāṭekkattho, ‘‘aggha’’nti sāmaññato vuttepi mahagghatthoti dassento āha ‘‘pāṭekkaṃ mahagghasmi’’nti. Iminā cattāro ekato hutvā na mahagghā honti, pāṭekkaṃ pana mahagghā hontīti dasseti. Atha vā saupasaggo paccagghasaddo abhinavapariyāyoti āha ‘‘abhinave’’ti. Abhinavoti ca aciratanavatthussa nāmaṃ. Aciratanavatthu aciratanattā abbhuṇhaṃ viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘abbhuṇhe’’ti. ‘‘Taṅkhaṇe nibbattasmi’’nti iminā tamevatthaṃ vibhāveti. Dvevācikātipadassa samāsavasena ca taddhitavasena ca nipphannabhāvaṃ dassento āha ‘‘dve vācā’’tiādi. Pattāti ettha eko itisaddo luttaniddiṭṭho. Iti tasmā dvevācikāiti atthoti yojanā. Teti vāṇijā. Athāti tasmiṃ kāle. Teti kese. Tesanti vāṇijānaṃ. Pariharathāti attano abhivādanapaccuṭṭhānaṭṭhānanti paṭiggahetvā, paricchinditvā vā harathāti attho. Teti vāṇijā. Amatenevāti amatena iva, abhisittā ivāti yojanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావగ్గపాళి • Mahāvaggapāḷi / ౪. రాజాయతనకథా • 4. Rājāyatanakathā
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావగ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvagga-aṭṭhakathā / రాజాయతనకథా • Rājāyatanakathā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / రాజాయతనకథావణ్ణనా • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / రాజాయతనకథావణ్ణనా • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / రాజాయతనకథావణ్ణనా • Rājāyatanakathāvaṇṇanā