| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
ราชายตนกถา
Rājāyatanakathā
๖. มุจลินฺทมูลาติ มหาโพธิโต ปาจีนโกเณ ฐิตมุจลินฺทรุกฺขมูลาฯ ราชายตนนฺติ ทกฺขิณทิสาภาเค ฐิตํ ราชายตนรุกฺขํ อุปสงฺกมิ ฯ เตน โข ปน สมเยนาติ กตเรน สมเยนฯ ภควโต กิร ราชายตนมูเล สตฺตาหํ เอกปลฺลเงฺกน นิสินฺนสฺส สมาธิโต วุฎฺฐานทิวเส อรุณุคฺคมนเวลายเมว ‘‘โภชนกิเจฺจน ภวิตพฺพ’’นฺติ ญตฺวา สโกฺก เทวราชา โอสธหรีตกํ อุปเนสิฯ ภควา ตํ ปริภุญฺชิ, ปริภุตฺตมตฺตเสฺสว สรีรกิจฺจํ อโหสิฯ สโกฺก มุโขทกํ อทาสิฯ ภควา มุขํ โธวิตฺวา ตสฺมิํเยว รุกฺขมูเล นิสีทิฯ เอวํ อุคฺคเต อรุณมฺหิ นิสิเนฺน ภควติฯ
6.Mucalindamūlāti mahābodhito pācīnakoṇe ṭhitamucalindarukkhamūlā. Rājāyatananti dakkhiṇadisābhāge ṭhitaṃ rājāyatanarukkhaṃ upasaṅkami . Tena kho pana samayenāti katarena samayena. Bhagavato kira rājāyatanamūle sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinnassa samādhito vuṭṭhānadivase aruṇuggamanavelāyameva ‘‘bhojanakiccena bhavitabba’’nti ñatvā sakko devarājā osadhaharītakaṃ upanesi. Bhagavā taṃ paribhuñji, paribhuttamattasseva sarīrakiccaṃ ahosi. Sakko mukhodakaṃ adāsi. Bhagavā mukhaṃ dhovitvā tasmiṃyeva rukkhamūle nisīdi. Evaṃ uggate aruṇamhi nisinne bhagavati.
เตน โข ปน สมเยน ตปุสฺสภลฺลิกา วาณิชาติ ตปุโสฺส จ ภลฺลิโก จาติ เทฺว ภาตโร วาณิชาฯ อุกฺกลาติ อุกฺกลชนปทโตฯ ตํ เทสนฺติ ยสฺมิํ เทเส ภควา วิหรติฯ กตรสฺมิญฺจ เทเส ภควา วิหรติ? มชฺฌิมเทเสฯ ตสฺมา มชฺฌิมเทสํ คนฺตุํ อทฺธานมคฺคปฺปฎิปนฺนา โหนฺตีติ อยเมตฺถ อโตฺถฯ ญาติสาโลหิตา เทวตาติ เตสํ ญาติภูตปุพฺพา เทวตาฯ เอตทโวจาติ สา กิร เนสํ สพฺพสกฎานิ อปฺปวตฺตีนิ อกาสิฯ ตโต เต กิํ อิทนฺติ มคฺคเทวตานํ พลิํ อกํสุฯ เตสํ พลิกมฺมกาเล สา เทวตา ทิสฺสมาเนเนว กาเยน เอตํ อโวจฯ มเนฺถน จ มธุปิณฺฑิกาย จาติ อพทฺธสตฺตุนา จ สปฺปิมธุผาณิตาทีหิ โยเชตฺวา พทฺธสตฺตุนา จฯ ปติมาเนถาติ อุปฎฺฐหถฯ ตํ โวติ ตํ ปติมานนํ ตุมฺหากํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายฯ ยํ อมฺหากนฺติ ยํ ปฎิคฺคหณํ อมฺหากํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายฯ ภควโต เอตทโหสีติ โย กิรสฺส ปธานานุโยคกาเล ปโตฺต อโหสิ, โส สุชาตาย ปายาสํ ทาตุํ อาคจฺฉนฺติยา เอว อนฺตรธายิฯ เตนสฺส เอตทโหสิ – ‘‘ปโตฺต เม นตฺถิ, ปุริมกาปิ จ น โข ตถาคตา หเตฺถสุ ปฎิคฺคณฺหนฺติ, กิมฺหิ นุ โข อหํ ปฎิคฺคเณฺหยฺยํ มนฺถญฺจ มธุปิณฺฑกญฺจา’’ติฯ
Tena kho pana samayena tapussabhallikā vāṇijāti tapusso ca bhalliko cāti dve bhātaro vāṇijā. Ukkalāti ukkalajanapadato. Taṃ desanti yasmiṃ dese bhagavā viharati. Katarasmiñca dese bhagavā viharati? Majjhimadese. Tasmā majjhimadesaṃ gantuṃ addhānamaggappaṭipannā hontīti ayamettha attho. Ñātisālohitā devatāti tesaṃ ñātibhūtapubbā devatā. Etadavocāti sā kira nesaṃ sabbasakaṭāni appavattīni akāsi. Tato te kiṃ idanti maggadevatānaṃ baliṃ akaṃsu. Tesaṃ balikammakāle sā devatā dissamāneneva kāyena etaṃ avoca. Manthena ca madhupiṇḍikāya cāti abaddhasattunā ca sappimadhuphāṇitādīhi yojetvā baddhasattunā ca. Patimānethāti upaṭṭhahatha. Taṃ voti taṃ patimānanaṃ tumhākaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Yaṃ amhākanti yaṃ paṭiggahaṇaṃ amhākaṃ assa dīgharattaṃ hitāya sukhāya. Bhagavato etadahosīti yo kirassa padhānānuyogakāle patto ahosi, so sujātāya pāyāsaṃ dātuṃ āgacchantiyā eva antaradhāyi. Tenassa etadahosi – ‘‘patto me natthi, purimakāpi ca na kho tathāgatā hatthesu paṭiggaṇhanti, kimhi nu kho ahaṃ paṭiggaṇheyyaṃ manthañca madhupiṇḍakañcā’’ti.
ปริวิตกฺกมญฺญายาติ อิโต ปุเพฺพว ภควโต สุชาตาย ทินฺนโภชนํเยว โอชานุปฺปพนฺธนวเสน อฎฺฐาสิ, เอตฺตกํ กาลํ เนว ชิฆจฺฉา น ปิปาสา น กายทุพฺพลฺยํ อโหสิฯ อิทานิ ปนสฺส อาหารํ ปฎิคฺคเหตุกามตาย ‘‘น โข ตถาคตา’’ติอาทินา นเยน ปริวิตโกฺก อุทปาทิ ฯ ตํ เอวํ อุปฺปนฺนํ อตฺตโน เจตสา ภควโต เจโตปริวิตกฺกมญฺญายฯ จตุทฺทิสาติ จตูหิ ทิสาหิฯ เสลมเย ปเตฺตติ มุคฺควณฺณเสลมเย ปเตฺตฯ อิทํเยว ภควา ปฎิคฺคเหสิ, เตเยว สนฺธาย วุตฺตํฯ จตฺตาโร ปน มหาราชาโน ปฐมํ อินฺทนีลมณิมเย ปเตฺต อุปนาเมสุํ, น เต ภควา อคฺคเหสิฯ ตโต อิเม จตฺตาโรปิ มุคฺควณฺณสิลามเย ปเตฺต อุปนาเมสุํ, ภควา จตฺตาโรปิ ปเตฺต อคฺคเหสิ เตสํ ปสาทานุรกฺขณตฺถาย, โน มหิจฺฉตายฯ คเหตฺวา จ ปน จตฺตาโรปิ ยถา เอโกว ปโตฺต โหติ ตถา อธิฎฺฐหิ, จตุนฺนมฺปิ เอกสทิโส ปุญฺญวิปาโก อโหสิฯ เอวํ เอกํ กตฺวา อธิฎฺฐิเต ปฎิคฺคเหสิ ภควา ปจฺจเคฺฆ เสลมเย ปเตฺต มนฺถญฺจ มธุปิณฺฑิกญฺจฯ ปจฺจเคฺฆติ ปจฺจคฺฆสฺมิํ; ปาเฎกฺกํ มหคฺฆสฺมินฺติ อโตฺถฯ อถ วา ปจฺจเคฺฆติ อภินเว อพฺภุเณฺห; ตงฺขเณ นิพฺพตฺตสฺมินฺติ อโตฺถฯ เทฺว วาจา เอเตสํ อเหสุนฺติ เทฺววาจิกาฯ อถ วา ทฺวีหิ วาจาหิ อุปาสกภาวํ ปตฺตาติ อโตฺถ ฯ เต เอวํ อุปาสกภาวํ ปฎิเวเทตฺวา ภควนฺตํ อาหํสุ – ‘‘กสฺส ทานิ ภเนฺต อเมฺหหิ อชฺช ปฎฺฐาย อภิวาทนปจฺจุฎฺฐานํ กาตพฺพ’’นฺติ? อถ ภควา สีสํ ปรามสิ, เกสา หเตฺถ ลคฺคิํสุฯ เต เตสํ อทาสิ ‘‘อิเม ตุเมฺห ปริหรถา’’ติฯ เต เกสธาตุโย ลภิตฺวา อมเตเนว อภิสิตฺตา หฎฺฐตุฎฺฐา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปกฺกมิํสุฯ
Parivitakkamaññāyāti ito pubbeva bhagavato sujātāya dinnabhojanaṃyeva ojānuppabandhanavasena aṭṭhāsi, ettakaṃ kālaṃ neva jighacchā na pipāsā na kāyadubbalyaṃ ahosi. Idāni panassa āhāraṃ paṭiggahetukāmatāya ‘‘na kho tathāgatā’’tiādinā nayena parivitakko udapādi . Taṃ evaṃ uppannaṃ attano cetasā bhagavato cetoparivitakkamaññāya. Catuddisāti catūhi disāhi. Selamaye patteti muggavaṇṇaselamaye patte. Idaṃyeva bhagavā paṭiggahesi, teyeva sandhāya vuttaṃ. Cattāro pana mahārājāno paṭhamaṃ indanīlamaṇimaye patte upanāmesuṃ, na te bhagavā aggahesi. Tato ime cattāropi muggavaṇṇasilāmaye patte upanāmesuṃ, bhagavā cattāropi patte aggahesi tesaṃ pasādānurakkhaṇatthāya, no mahicchatāya. Gahetvā ca pana cattāropi yathā ekova patto hoti tathā adhiṭṭhahi, catunnampi ekasadiso puññavipāko ahosi. Evaṃ ekaṃ katvā adhiṭṭhite paṭiggahesi bhagavā paccagghe selamaye patte manthañca madhupiṇḍikañca. Paccaggheti paccagghasmiṃ; pāṭekkaṃ mahagghasminti attho. Atha vā paccaggheti abhinave abbhuṇhe; taṅkhaṇe nibbattasminti attho. Dve vācā etesaṃ ahesunti dvevācikā. Atha vā dvīhi vācāhi upāsakabhāvaṃ pattāti attho . Te evaṃ upāsakabhāvaṃ paṭivedetvā bhagavantaṃ āhaṃsu – ‘‘kassa dāni bhante amhehi ajja paṭṭhāya abhivādanapaccuṭṭhānaṃ kātabba’’nti? Atha bhagavā sīsaṃ parāmasi, kesā hatthe laggiṃsu. Te tesaṃ adāsi ‘‘ime tumhe pariharathā’’ti. Te kesadhātuyo labhitvā amateneva abhisittā haṭṭhatuṭṭhā bhagavantaṃ vanditvā pakkamiṃsu.
ราชายตนกถา นิฎฺฐิตาฯ
Rājāyatanakathā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๔. ราชายตนกถา • 4. Rājāyatanakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ราชายตนกถาวณฺณนา • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ราชายตนกถาวณฺณนา • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ราชายตนกถาวณฺณนา • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๔. ราชายตนกถา • 4. Rājāyatanakathā
