| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಾಚಿತ್ಯಾದಿಯೋಜನಾಪಾಳಿ • Pācityādiyojanāpāḷi |
೪. ರಾಜಾಯತನಕಥಾ
4. Rājāyatanakathā
೬. ಪಾಚೀನಕೋಣೇತಿ ಪುರತ್ಥಿಮಅಸ್ಸೇ, ಪುಬ್ಬದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಾಜಾಯತನರುಕ್ಖನ್ತಿ ಖೀರಿಕಾರುಕ್ಖಂ। ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ತಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕತರೇನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ। ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಭಗವತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ದೇವರಾಜಸದ್ದಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇ ಪಜಾಪತಿಆದಯೋ ದೇವರಾಜಾನೋ ನಿವತ್ತೇತುಂ ‘‘ಸಕ್ಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತನ್ತಿ ಹರೀತಕಂ। ಪರಿಭುತ್ತಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಭಗವತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನಿಸಿನ್ನೇ ಭಗವತಿ।
6.Pācīnakoṇeti puratthimaasse, pubbadakkhiṇadisābhāgeti attho. Rājāyatanarukkhanti khīrikārukkhaṃ. Tena kho pana samayenāti ettha tasaddassa visayaṃ pucchitvā dassento āha ‘‘katarena samayenā’’ti. Nisinnassa bhagavatoti yojanā. Devarājasaddassa aññe pajāpatiādayo devarājāno nivattetuṃ ‘‘sakko’’ti vuttaṃ. Tanti harītakaṃ. Paribhuttamattasseva bhagavatoti sambandho. Nisinne bhagavati.
‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯೇನ ಸಮಯೇನ ಭಗವಾ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ, ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಕ್ಕಲಜನಪದತೋತಿ ಉಕ್ಕಲನಾಮಕಾ ಜನಪದಮ್ಹಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಭಗವಾ ವಿಹರತಿ, ತಂ ದೇಸನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ‘‘ತಂ ದೇಸಂ ಅದ್ಧಾನಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನಾ’’ತಿಪದೇ। ತೇಸನ್ತಿ ವಾಣಿಜಾನಂ। ಞಾತಿಸಾಲೋಹಿತಸದ್ದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನತ್ತಾ ‘‘ಞಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಸಾಲೋಹಿತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಞಾತಿಭೂತಪುಬ್ಬಾ ದೇವತಾ’’ತಿ। ಸಾತಿ ದೇವತಾ। ನೇಸನ್ತಿ ವಾಣಿಜಾನಂ। ತತೋತಿ ಅಪವತ್ತನಕಾರಣಾ। ತೇತಿ ವಾಣಿಜಾ । ಇದನ್ತಿ ಅಪವತ್ತನಂ। ಬಲಿನ್ತಿ ಉಪಹಾರಂ। ತೇಸನ್ತಿ ವಾಣಿಜಾನಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಿಮಧುಫಾಣಿತಾದೀಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ’’ತಿ ಪದಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಾಪೇಕ್ಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಮಜ್ಝೇ ವುತ್ತಂ। ಪತಿಮಾನೇಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಾನ ಪೂಜಾಯಂ ಪೇಮನೇತಿ ಧಾತುಪಾಠೇಸು (ಸದ್ದನೀತಿಧಾತುಮಾಲಾಯಂ ೧೮ ನಕಾರನ್ತಧಾತು) ವುತ್ತತ್ತಾ ಪೂಜನಪೇಮನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಟ್ಠಹನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಟ್ಠಹಥಾ’’ತಿ। ತಂ ವೋತಿ ಏತ್ಥ ತಂಸದ್ದೋ ಪತಿಮಾನನವಿಸಯೋ, ವೋಸದ್ದೋ ತೀಸು ವೋಸದ್ದೇಸು ತುಮ್ಹಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಿಯೋ ವೋಸದ್ದೋ, ಸೋ ಚ ಚತುತ್ಥ್ಯತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಪತಿಮಾನಂ ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ। ವೋಕಾರೋ ಹಿ ತಿವಿಧೋ ತುಮ್ಹಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಿಯೋ, ಯೋವಚನಸ್ಸ ಕಾರಿಯೋ, ಪದಪೂರಣೋತಿ। ತತ್ಥ ತುಮ್ಹಸದ್ದಸ್ಸ ಕಾರಿಯೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಪಚ್ಚತ್ತಉಪಯೋಗಕರಣಸಮ್ಪದಾನಸಾಮಿವಚನವಸೇನಾತಿ। ತತ್ಥ ತುಮ್ಹಸದ್ದಕಾರಿಯೋ ಸಮ್ಪದಾನವಚನೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಯ’’ನ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯ। ಯೋ ಪತ್ತೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ। ಸೋತಿ ಪತ್ತೋ। ಸುಜಾತಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಏವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅನಾದರೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ತೇನಾತಿ ಅನ್ತರಧಾಯಹೇತುನಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ। ಹತ್ಥೇಸೂತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಹತ್ಥೇಹೀತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಮ್ಹೀತಿ ಕೇನ।
‘‘Tena kho pana samayenā’’ti iminā yena samayena bhagavā rājāyatanamūle nisīdi, tena kho pana samayenāti atthaṃ dasseti. Ukkalajanapadatoti ukkalanāmakā janapadamhā. Yasmiṃ dese bhagavā viharati, taṃ desanti yojanā. Etthāti ‘‘taṃ desaṃ addhānamaggappaṭipannā’’tipade. Tesanti vāṇijānaṃ. Ñātisālohitasaddānaṃ aññamaññavevacanattā ‘‘ñātī’’ti vutte sālohitasaddassa attho siddhoti dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ñātibhūtapubbā devatā’’ti. Sāti devatā. Nesanti vāṇijānaṃ. Tatoti apavattanakāraṇā. Teti vāṇijā . Idanti apavattanaṃ. Balinti upahāraṃ. Tesanti vāṇijānaṃ. ‘‘Sabbimadhuphāṇitādīhi yojetvā’’ti padaṃ pubbāparāpekkhaṃ, tasmā majjhe vuttaṃ. Patimānethāti ettha māna pūjāyaṃ pemaneti dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 18 nakārantadhātu) vuttattā pūjanapemanaṃ nāma atthato upaṭṭhahananti āha ‘‘upaṭṭhahathā’’ti. Taṃ voti ettha taṃsaddo patimānanavisayo, vosaddo tīsu vosaddesu tumhasaddassa kāriyo vosaddo, so ca catutthyatthoti āha ‘‘taṃ patimānaṃ tumhāka’’nti. Vokāro hi tividho tumhasaddassa kāriyo, yovacanassa kāriyo, padapūraṇoti. Tattha tumhasaddassa kāriyo pañcavidho paccattaupayogakaraṇasampadānasāmivacanavasenāti. Tattha tumhasaddakāriyo sampadānavacano idhādhippeto. Tenāha ‘‘tumhāka’’nti. ‘‘Ya’’ntisaddassa visayo paṭiggahaṇatthoti āha ‘‘yaṃ paṭiggahaṇa’’nti. Assāti bhaveyya. Yo patto ahosīti yojanā. Assāti bhagavato. Soti patto. Sujātāya āgacchantiyā evāti sambandho. Anādare cetaṃ sāmivacanaṃ. Tenāti antaradhāyahetunā. Assāti bhagavato. Hatthesūti karaṇatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Hatthehīti hi attho. Kimhīti kena.
ಇತೋತಿ ಆಸಳ್ಹೀಮಾಸಜುಣ್ಹಪಕ್ಖಪಞ್ಚಮಿತೋ। ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲನ್ತಿ ಏತಂ ಪಮಾಣಂ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸದಿವಸಕಾಲಂ। ಜಿಘಚ್ಛಾತಿ ಘಸಿತುಮಿಚ್ಛಾ। ಪಿಪಾಸಾತಿ ಪಾತುಮಿಚ್ಛಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಗವತೋ। ಚೇತಸಾ-ಚೇತೋಸದ್ದಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಭಗವತೋ’’ತಿ ಚ। ಇಮೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಸದ್ದಾನಮಸದಿಸತ್ತಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋಪಿ ಅಸದಿಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅತ್ತನೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ। ಸಮಾಸೋಯೇವ ಅವಯವೀಪಧಾನೋ ಹೋತಿ, ವಾಕ್ಯಂ ಪನ ಅವಯವಪಧಾನೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ದಿಸಾಹೀ’’ತಿ। ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸಿಲಾಮಯೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಿಲಾಮಯಮೇವ ಸೇಲಾಮಯನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದನ್ತಿ ‘‘ಸೇಲಾಮಯೇ ಪತ್ತೇ’’ತಿ ವಚನಂ। ಯೇತಿ ಮುಗ್ಗವಣ್ಣಸಿಲಾಮಯೇ ಪತ್ತೇ। ತತೋತಿ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿಮಯಪತ್ತಉಪನಾಮನತೋ, ಪರನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇಸನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾರಾಜಾನಂ। ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಹೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ । ಯಥಾತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ, ಅಧಿಟ್ಠಿಯಮಾನೇತಿ ಯೋಜನಾ। ಏಕಸದಿಸೋತಿ ಏಕಂಸೇನ ಸದಿಸೋ। ಅಧಿಟ್ಠಿತೇ ಪತ್ತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪತ್ತೇತಿ ಚ ಕರಣತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ಪತ್ತೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಹಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಗ್ಘೇತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಾರೋ ಸ್ಮಿಂವಚನಸ್ಸ ಕಾರಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಚಗ್ಘಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ। ಪಟಿ ಅಗ್ಘನ್ತಿ ಪದವಿಭಾಗಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಸದ್ದೋ ಪಾಟೇಕ್ಕತ್ಥೋ, ‘‘ಅಗ್ಘ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತೇಪಿ ಮಹಗ್ಘತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಮಹಗ್ಘಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ನ ಮಹಗ್ಘಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಪನ ಮಹಗ್ಘಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಪಚ್ಚಗ್ಘಸದ್ದೋ ಅಭಿನವಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿನವೇ’’ತಿ। ಅಭಿನವೋತಿ ಚ ಅಚಿರತನವತ್ಥುಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಅಚಿರತನವತ್ಥು ಅಚಿರತನತ್ತಾ ಅಬ್ಭುಣ್ಹಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಬ್ಭುಣ್ಹೇ’’ತಿ। ‘‘ತಙ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ದ್ವೇವಾಚಿಕಾತಿಪದಸ್ಸ ಸಮಾಸವಸೇನ ಚ ತದ್ಧಿತವಸೇನ ಚ ನಿಪ್ಫನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ವಾಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಪತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೋ ಇತಿಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇವಾಚಿಕಾಇತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇತಿ ವಾಣಿಜಾ। ಅಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ತೇತಿ ಕೇಸೇ। ತೇಸನ್ತಿ ವಾಣಿಜಾನಂ। ಪರಿಹರಥಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ಹರಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇತಿ ವಾಣಿಜಾ। ಅಮತೇನೇವಾತಿ ಅಮತೇನ ಇವ, ಅಭಿಸಿತ್ತಾ ಇವಾತಿ ಯೋಜನಾ।
Itoti āsaḷhīmāsajuṇhapakkhapañcamito. Ettakaṃ kālanti etaṃ pamāṇaṃ ekūnapaññāsadivasakālaṃ. Jighacchāti ghasitumicchā. Pipāsāti pātumicchā. Assāti bhagavato. Cetasā-cetosaddānaṃ sambandhāpekkhattā tesaṃ sambandhaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘attano’’ti ca ‘‘bhagavato’’ti ca. Imehi sambandhisaddānamasadisattā sambandhopi asadisoti dasseti. Attanoti catunnaṃ mahārājānaṃ. Samāsoyeva avayavīpadhāno hoti, vākyaṃ pana avayavapadhānoyevāti dassento āha ‘‘catūhi disāhī’’ti. Pāḷiyaṃ ‘‘āgantvā’’ti pāṭhaseso yojetabbo. ‘‘Silāmaye’’ti iminā silāmayameva selāmayanti atthaṃ dasseti. Idanti ‘‘selāmaye patte’’ti vacanaṃ. Yeti muggavaṇṇasilāmaye patte. Tatoti indanīlamaṇimayapattaupanāmanato, paranti sambandho. Tesanti catunnaṃ mahārājānaṃ. Cattāropi adhiṭṭhahīti sambandho . Yathāti yenākārena, adhiṭṭhiyamāneti yojanā. Ekasadisoti ekaṃsena sadiso. Adhiṭṭhite patteti sambandho. Patteti ca karaṇatthe bhummavacanaṃ. Pattena paṭiggahesīti hi attho. Paccaggheti ettha ekāro smiṃvacanassa kāriyoti āha ‘‘paccagghasmi’’nti. Paṭi agghanti padavibhāgaṃ katvā paṭisaddo pāṭekkattho, ‘‘aggha’’nti sāmaññato vuttepi mahagghatthoti dassento āha ‘‘pāṭekkaṃ mahagghasmi’’nti. Iminā cattāro ekato hutvā na mahagghā honti, pāṭekkaṃ pana mahagghā hontīti dasseti. Atha vā saupasaggo paccagghasaddo abhinavapariyāyoti āha ‘‘abhinave’’ti. Abhinavoti ca aciratanavatthussa nāmaṃ. Aciratanavatthu aciratanattā abbhuṇhaṃ viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘abbhuṇhe’’ti. ‘‘Taṅkhaṇe nibbattasmi’’nti iminā tamevatthaṃ vibhāveti. Dvevācikātipadassa samāsavasena ca taddhitavasena ca nipphannabhāvaṃ dassento āha ‘‘dve vācā’’tiādi. Pattāti ettha eko itisaddo luttaniddiṭṭho. Iti tasmā dvevācikāiti atthoti yojanā. Teti vāṇijā. Athāti tasmiṃ kāle. Teti kese. Tesanti vāṇijānaṃ. Pariharathāti attano abhivādanapaccuṭṭhānaṭṭhānanti paṭiggahetvā, paricchinditvā vā harathāti attho. Teti vāṇijā. Amatenevāti amatena iva, abhisittā ivāti yojanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಗ್ಗಪಾಳಿ • Mahāvaggapāḷi / ೪. ರಾಜಾಯತನಕಥಾ • 4. Rājāyatanakathā
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ರಾಜಾಯತನಕಥಾ • Rājāyatanakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ರಾಜಾಯತನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ರಾಜಾಯತನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ರಾಜಾಯತನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Rājāyatanakathāvaṇṇanā
