| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३४] ४. राजोवादजातकवण्णना
[334] 4. Rājovādajātakavaṇṇanā
गवं चे तरमानानन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो राजोवादं आरब्भ कथेसि। वत्थु तेसकुणजातके (जा॰ २.१७.१ आदयो) आवि भविस्सति। इध पन सत्था ‘‘महाराज, पोराणकराजानोपि पण्डितानं कथं सुत्वा धम्मेन समेन रज्जं कारेन्ता सग्गपुरं पूरयमाना गमिंसू’’ति वत्वा रञ्ञा याचितो अतीतं आहरि।
Gavaṃce taramānānanti idaṃ satthā jetavane viharanto rājovādaṃ ārabbha kathesi. Vatthu tesakuṇajātake (jā. 2.17.1 ādayo) āvi bhavissati. Idha pana satthā ‘‘mahārāja, porāṇakarājānopi paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā dhammena samena rajjaṃ kārentā saggapuraṃ pūrayamānā gamiṃsū’’ti vatvā raññā yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो सिक्खितसब्बसिप्पो इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा रमणीये हिमवन्तपदेसे वनमूलफलाहारो विहासि। अथ राजा अगुणपरियेसको हुत्वा ‘‘अत्थि नु खो मे कोचि अगुणं कथेन्तो’’ति परियेसन्तो अन्तोजने च बहिजने च अन्तोनगरे च बहिनगरे च कञ्चि अत्तनो अवण्णवादिं अदिस्वा ‘‘जनपदे नु खो कथ’’न्ति अञ्ञातकवेसेन जनपदं चरि। तत्रापि अवण्णवादिं अपस्सन्तो अत्तनो गुणकथमेव सुत्वा ‘‘हिमवन्तपदेसे नु खो कथ’’न्ति अरञ्ञं पविसित्वा विचरन्तो बोधिसत्तस्स अस्समं पत्वा तं अभिवादेत्वा कतपटिसन्थारो एकमन्तं निसीदि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sikkhitasabbasippo isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā ramaṇīye himavantapadese vanamūlaphalāhāro vihāsi. Atha rājā aguṇapariyesako hutvā ‘‘atthi nu kho me koci aguṇaṃ kathento’’ti pariyesanto antojane ca bahijane ca antonagare ca bahinagare ca kañci attano avaṇṇavādiṃ adisvā ‘‘janapade nu kho katha’’nti aññātakavesena janapadaṃ cari. Tatrāpi avaṇṇavādiṃ apassanto attano guṇakathameva sutvā ‘‘himavantapadese nu kho katha’’nti araññaṃ pavisitvā vicaranto bodhisattassa assamaṃ patvā taṃ abhivādetvā katapaṭisanthāro ekamantaṃ nisīdi.
तदा बोधिसत्तो अरञ्ञतो परिपक्कानि निग्रोधफलानि आहरित्वा परिभुञ्जि, तानि होन्ति मधुरानि ओजवन्तानि सक्खरचुण्णसमरसानि। सो राजानम्पि आमन्तेत्वा ‘‘इमं महापुञ्ञ, निग्रोधपक्कफलं खादित्वा पानीयं पिवा’’ति आह। राजा तथा कत्वा बोधिसत्तं पुच्छि ‘‘किं नु खो, भन्ते, इमं निग्रोधपक्कं अति विय मधुर’’न्ति? ‘‘महापुञ्ञ, नून राजा धम्मेन समेन रज्जं कारेति, तेनेतं मधुरन्ति। रञ्ञो अधम्मिककाले अमधुरं नु खो, भन्ते, होती’’ति। ‘‘आम, महापुञ्ञ, राजूसु अधम्मिकेसु तेलमधुफाणितादीनिपि वनमूलफलानिपि अमधुरानि होन्ति निरोजानि, न केवलं एतानि, सकलम्पि रट्ठं निरोजं कसटं होति। तेसु पन धम्मिकेसु सब्बानि तानि मधुरानि होन्ति ओजवन्तानि, सकलम्पि रट्ठं ओजवन्तमेव होती’’ति। राजा ‘‘एवं भविस्सति, भन्ते’’ति अत्तनो राजभावं अजानापेत्वाव बोधिसत्तं वन्दित्वा बाराणसिं गन्त्वा ‘‘तापसस्स वचनं वीमंसिस्सामी’’ति अधम्मेन रज्जं कारेत्वा ‘‘इदानि जानिस्सामी’’ति किञ्चि कालं वीतिनामेत्वा पुन तत्थ गन्त्वा तं वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि।
Tadā bodhisatto araññato paripakkāni nigrodhaphalāni āharitvā paribhuñji, tāni honti madhurāni ojavantāni sakkharacuṇṇasamarasāni. So rājānampi āmantetvā ‘‘imaṃ mahāpuñña, nigrodhapakkaphalaṃ khāditvā pānīyaṃ pivā’’ti āha. Rājā tathā katvā bodhisattaṃ pucchi ‘‘kiṃ nu kho, bhante, imaṃ nigrodhapakkaṃ ati viya madhura’’nti? ‘‘Mahāpuñña, nūna rājā dhammena samena rajjaṃ kāreti, tenetaṃ madhuranti. Rañño adhammikakāle amadhuraṃ nu kho, bhante, hotī’’ti. ‘‘Āma, mahāpuñña, rājūsu adhammikesu telamadhuphāṇitādīnipi vanamūlaphalānipi amadhurāni honti nirojāni, na kevalaṃ etāni, sakalampi raṭṭhaṃ nirojaṃ kasaṭaṃ hoti. Tesu pana dhammikesu sabbāni tāni madhurāni honti ojavantāni, sakalampi raṭṭhaṃ ojavantameva hotī’’ti. Rājā ‘‘evaṃ bhavissati, bhante’’ti attano rājabhāvaṃ ajānāpetvāva bodhisattaṃ vanditvā bārāṇasiṃ gantvā ‘‘tāpasassa vacanaṃ vīmaṃsissāmī’’ti adhammena rajjaṃ kāretvā ‘‘idāni jānissāmī’’ti kiñci kālaṃ vītināmetvā puna tattha gantvā taṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
बोधिसत्तोपिस्स तथेव वत्वा निग्रोधपक्कं अदासि, तं तस्स तित्तकरसं अहोसि। राजा ‘‘अमधुरं निरस’’न्ति सह खेळेन छड्डेत्वा ‘‘तित्तकं, भन्ते’’ति आह। बोधिसत्तो ‘‘महापुञ्ञ, नून राजा अधम्मिको भविस्सति। राजूनञ्हि अधम्मिककाले अरञ्ञे फलाफलं आदिं कत्वा सब्बं अमधुरं निरोजं जात’’न्ति वत्वा इमा गाथा अभासि –
Bodhisattopissa tatheva vatvā nigrodhapakkaṃ adāsi, taṃ tassa tittakarasaṃ ahosi. Rājā ‘‘amadhuraṃ nirasa’’nti saha kheḷena chaḍḍetvā ‘‘tittakaṃ, bhante’’ti āha. Bodhisatto ‘‘mahāpuñña, nūna rājā adhammiko bhavissati. Rājūnañhi adhammikakāle araññe phalāphalaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ amadhuraṃ nirojaṃ jāta’’nti vatvā imā gāthā abhāsi –
१३३.
133.
‘‘गवे चे तरमानानं, जिम्हं गच्छति पुङ्गवो।
‘‘Gave ce taramānānaṃ, jimhaṃ gacchati puṅgavo;
सब्बा ता जिम्हं गच्छन्ति, नेत्ते जिम्हं गते सति॥
Sabbā tā jimhaṃ gacchanti, nette jimhaṃ gate sati.
१३४.
134.
‘‘एवमेव मनुस्सेसु, यो होति सेट्ठसम्मतो।
‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;
सो चे अधम्मं चरति, पगेव इतरा पजा।
So ce adhammaṃ carati, pageva itarā pajā;
सब्बं रट्ठं दुखं सेति, राजा चे होति अधम्मिको॥
Sabbaṃ raṭṭhaṃ dukhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko.
१३५.
135.
‘‘गवं चे तरमानानं, उजुं गच्छति पुङ्गवो।
‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, ujuṃ gacchati puṅgavo;
सब्बा गावी उजुं यन्ति, नेत्ते उजुं गते सति॥
Sabbā gāvī ujuṃ yanti, nette ujuṃ gate sati.
१३६.
136.
‘‘एवमेव मनुस्सेसु, यो होति सेट्ठसम्मतो।
‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;
सो सचे धम्मं चरति, पगेव इतरा पजा।
So sace dhammaṃ carati, pageva itarā pajā;
सब्बं रट्ठं सुखं सेति, राजा चे होति धम्मिको’’ति॥
Sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti, rājā ce hoti dhammiko’’ti.
तत्थ गवन्ति गुन्नं। तरमानानन्ति नदिं ओतरन्तानं। जिम्हन्ति कुटिलं वङ्कं। नेत्तेति नायके गहेत्वा गच्छन्ते गवजेट्ठके उसभे पुङ्गवे। पगेव इतरा पजाति इतरे सत्ता पुरेतरमेव अधम्मं चरन्तीति अत्थो। दुखं सेतीति न केवलं सेति, चतूसुपि इरियापथेसु दुक्खमेव विन्दति। अधम्मिकोति यदि राजा छन्दादिअगतिगमनवसेन अधम्मिको होति। सुखं सेतीति सचे राजा अगतिगमनं पहाय धम्मिको होति, सब्बं रट्ठं चतूसु इरियापथेसु सुखप्पत्तमेव होतीति।
Tattha gavanti gunnaṃ. Taramānānanti nadiṃ otarantānaṃ. Jimhanti kuṭilaṃ vaṅkaṃ. Netteti nāyake gahetvā gacchante gavajeṭṭhake usabhe puṅgave. Pageva itarā pajāti itare sattā puretarameva adhammaṃ carantīti attho. Dukhaṃ setīti na kevalaṃ seti, catūsupi iriyāpathesu dukkhameva vindati. Adhammikoti yadi rājā chandādiagatigamanavasena adhammiko hoti. Sukhaṃ setīti sace rājā agatigamanaṃ pahāya dhammiko hoti, sabbaṃ raṭṭhaṃ catūsu iriyāpathesu sukhappattameva hotīti.
राजा बोधिसत्तस्स धम्मं सुत्वा अत्तनो राजभावं जानापेत्वा ‘‘भन्ते, पुब्बे निग्रोधपक्कं अहमेव मधुरं कत्वा तित्तकं अकासिं, इदानि पुन मधुरं करिस्सामी’’ति बोधिसत्तं वन्दित्वा नगरं गन्त्वा धम्मेन रज्जं कारेन्तो सब्बं पटिपाकतिकं अकासि।
Rājā bodhisattassa dhammaṃ sutvā attano rājabhāvaṃ jānāpetvā ‘‘bhante, pubbe nigrodhapakkaṃ ahameva madhuraṃ katvā tittakaṃ akāsiṃ, idāni puna madhuraṃ karissāmī’’ti bodhisattaṃ vanditvā nagaraṃ gantvā dhammena rajjaṃ kārento sabbaṃ paṭipākatikaṃ akāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
राजोवादजातकवण्णना चतुत्था।
Rājovādajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३४. राजोवादजातकं • 334. Rājovādajātakaṃ
