| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๙. รามเณยฺยกเตฺถรคาถาวณฺณนา
9. Rāmaṇeyyakattheragāthāvaṇṇanā
จิหจิหาภินทิเตติ อายสฺมโต รามเณยฺยกเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปุเปฺผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพโตฺต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุ เอว ปริวเตฺตโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อิพฺภกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต เชตวนปฎิคฺคหเณ สญฺชาตปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา อรเญฺญ วิหรติฯ ตสฺส อตฺตโน สมฺปตฺติยา ปพฺพชิตสารุปฺปาย จ ปฎิปตฺติยา ปาสาทิกภาวโต รามเณยฺยโกเตฺวว สมญฺญา อโหสิ ฯ อเถกทิวสํ มาโร เถรํ ภิํสาเปตุกาโม เภรวสทฺทํ อกาสิฯ ตํ สุตฺวา เถโร ถิรปกติตาย เตน อสนฺตสโนฺต ‘‘มาโร อย’’นฺติ ญตฺวา ตตฺถ อนาทรํ ทเสฺสโนฺต ‘‘จิหจิหาภินทิเต’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Cihacihābhinaditeti āyasmato rāmaṇeyyakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavantaṃ disvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsu eva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ ibbhakule nibbattitvā vayappatto jetavanapaṭiggahaṇe sañjātappasādo pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharati. Tassa attano sampattiyā pabbajitasāruppāya ca paṭipattiyā pāsādikabhāvato rāmaṇeyyakotveva samaññā ahosi . Athekadivasaṃ māro theraṃ bhiṃsāpetukāmo bheravasaddaṃ akāsi. Taṃ sutvā thero thirapakatitāya tena asantasanto ‘‘māro aya’’nti ñatvā tattha anādaraṃ dassento ‘‘cihacihābhinadite’’ti gāthaṃ abhāsi.
๔๙. ตตฺถ จิหจิหาภินทิเตติ จิหจิหาติ อภิณฺหํ ปวตฺตสทฺทตาย ‘‘จิหจิหา’’ติ ลทฺธนามานํ วฎฺฎกานํ อภินาทนิมิตฺตํ, วิรวเหตูติ อโตฺถฯ สิปฺปิกาภิรุเตหิ จาติ สิปฺปิกา วุจฺจนฺติ เทวกา ปรนามกา เคลเญฺญน ฉาตกิสทารกาการา สาขามิคาฯ ‘‘มหากลนฺทกา’’ติ เกจิ, สิปฺปิกานํ อภิรุเตหิ มหาวิรเวหิ, เหตุมฺหิ เจตํ กรณวจนํ, ตํ เหตูติ อโตฺถฯ น เม ตํ ผนฺทติ จิตฺตนฺติ มม จิตฺตํ น ผนฺทติ น จวติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อิมสฺมิํ อรเญฺญ วิรวเหตุ สิปฺปิกาภิรุตเหตุ วิย, ปาปิม, ตว วิสฺสรกรณเหตุ มม จิตฺตํ กมฺมฎฺฐานโต น ปริปตตีติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘เอกตฺตนิรตญฺหิ เม’’ติฯ หิ-สโทฺท เหตุ อโตฺถ, ยสฺมา มม จิตฺตํ คณสงฺคณิกํ ปหาย เอกเตฺต เอกีภาเว, พหิทฺธา วา วิเกฺขปํ ปหาย เอกเตฺต เอกคฺคตาย, เอกเตฺต เอกสภาเว วา นิพฺพาเน นิรตํ อภิรตํ, ตสฺมา กมฺมฎฺฐานโต น ผนฺทติ น จวตีติ, อิมํ กิร คาถํ วทโนฺต เอว เถโร วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๒๑.๕-๙) –
49. Tattha cihacihābhinaditeti cihacihāti abhiṇhaṃ pavattasaddatāya ‘‘cihacihā’’ti laddhanāmānaṃ vaṭṭakānaṃ abhinādanimittaṃ, viravahetūti attho. Sippikābhirutehi cāti sippikā vuccanti devakā paranāmakā gelaññena chātakisadārakākārā sākhāmigā. ‘‘Mahākalandakā’’ti keci, sippikānaṃ abhirutehi mahāviravehi, hetumhi cetaṃ karaṇavacanaṃ, taṃ hetūti attho. Na me taṃ phandati cittanti mama cittaṃ na phandati na cavati. Idaṃ vuttaṃ hoti – imasmiṃ araññe viravahetu sippikābhirutahetu viya, pāpima, tava vissarakaraṇahetu mama cittaṃ kammaṭṭhānato na paripatatīti. Tattha kāraṇamāha ‘‘ekattaniratañhi me’’ti. Hi-saddo hetu attho, yasmā mama cittaṃ gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya ekatte ekībhāve, bahiddhā vā vikkhepaṃ pahāya ekatte ekaggatāya, ekatte ekasabhāve vā nibbāne nirataṃ abhirataṃ, tasmā kammaṭṭhānato na phandati na cavatīti, imaṃ kira gāthaṃ vadanto eva thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.5-9) –
‘‘สุวณฺณวโณฺณ ภควา, สตรํสี ปตาปวา;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo bhagavā, sataraṃsī patāpavā;
จงฺกมนํ สมารูโฬฺห, เมตฺตจิโตฺต สิขีสโภฯ
Caṅkamanaṃ samārūḷho, mettacitto sikhīsabho.
‘‘ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, วนฺทิตฺวา ญาณมุตฺตมํ;
‘‘Pasannacitto sumano, vanditvā ñāṇamuttamaṃ;
มิเนลปุปฺผํ ปคฺคยฺห, พุทฺธสฺส อภิโรปยิํฯ
Minelapupphaṃ paggayha, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยิํ;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘เอกูนติํสกปฺปมฺหิ, สุเมฆฆนนามโก;
‘‘Ekūnatiṃsakappamhi, sumeghaghananāmako;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อยเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถา อโหสิฯ
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
รามเณยฺยกเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Rāmaṇeyyakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๙. รามเณยฺยกเตฺถรคาถา • 9. Rāmaṇeyyakattheragāthā
