Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ
Khuddakanikāye
ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ
Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ
Ganthārambhakathā
ಅನನ್ತಞಾಣಂ ಕರುಣಾಲಯಂ ಲಯಂ, ಮಲಸ್ಸ ಬುದ್ಧಂ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ಹಿತಂ।
Anantañāṇaṃ karuṇālayaṃ layaṃ, malassa buddhaṃ susamāhitaṃ hitaṃ;
ನಮಾಮಿ ಧಮ್ಮಂ ಭವಸಂವರಂ ವರಂ, ಗುಣಾಕರಞ್ಚೇವ ನಿರಙ್ಗಣಂ ಗಣಂ॥
Namāmi dhammaṃ bhavasaṃvaraṃ varaṃ, guṇākarañceva niraṅgaṇaṃ gaṇaṃ.
ಪಞ್ಞಾಯ ಸೇಟ್ಠೋ ಜಿನಸಾವಕಾನಂ, ಯಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಧಮ್ಮರಾಜಂ।
Paññāya seṭṭho jinasāvakānaṃ, yaṃ dhammasenāpati dhammarājaṃ;
ಅಪುಚ್ಛಿ ಸತ್ಥಾರಮಪಾರಪಾರಗುಂ, ನಿರಙ್ಗಣಂ ಞಾತಿಗಣಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ॥
Apucchi satthāramapārapāraguṃ, niraṅgaṇaṃ ñātigaṇassa majjhe.
ಸುಬುದ್ಧವಂಸೇನಿಧ ಬುದ್ಧವಂಸೋ, ವಿಸುದ್ಧವಂಸೇನ ವಿನಾಯಕೇನ।
Subuddhavaṃsenidha buddhavaṃso, visuddhavaṃsena vināyakena;
ಹತಾವಕಾಸೇನ ಪಕಾಸಿತೋ ಯೋ, ಸಮಾಧಿವಾಸೇನ ತಥಾಗತೇನ॥
Hatāvakāsena pakāsito yo, samādhivāsena tathāgatena.
ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ಅವಿನಾಸಯನ್ತಾ, ಪಾಳಿಕ್ಕಮಞ್ಚೇವ ಚ ಪಾಳಿಯತ್ಥಂ।
Yāvajjakālā avināsayantā, pāḷikkamañceva ca pāḷiyatthaṃ;
ಕಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಸುಗತಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ, ಯಥಾಸುತಂಯೇವ ಸಮಾಹರಿಂಸು॥
Kathānusandhiṃ sugatassa puttā, yathāsutaṃyeva samāhariṃsu.
ತಸ್ಸೇವ ಸಮ್ಬುದ್ಧವರನ್ವಯಸ್ಸ, ಸದಾ ಜನಾನಂ ಸವನಾಮತಸ್ಸ।
Tasseva sambuddhavaranvayassa, sadā janānaṃ savanāmatassa;
ಪಸಾದಪಞ್ಞಾಜನನಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ, ಸಂವಣ್ಣನಾನುಕ್ಕಮತೋ ಪವತ್ತಾ॥
Pasādapaññājananassa yasmā, saṃvaṇṇanānukkamato pavattā.
ಸಕ್ಕಚ್ಚಸದ್ಧಮ್ಮರತೇನ ಬುದ್ಧಸೀಹೇನ ಸೀಲಾದಿಗುಣೋದಿತೇನ।
Sakkaccasaddhammaratena buddhasīhena sīlādiguṇoditena;
ಆಯಾಚಿತೋಹಂ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಮಾರಭಿಸ್ಸಂ॥
Āyācitohaṃ sucirampi kālaṃ, tasmāssa saṃvaṇṇanamārabhissaṃ.
ಸದಾ ಜನಾನಂ ಕಲಿನಾಸನಸ್ಸ, ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಜಿನಸಾಸನಸ್ಸ।
Sadā janānaṃ kalināsanassa, ciraṭṭhitatthaṃ jinasāsanassa;
ಮಮಾಪಿ ಪುಞ್ಞೋದಯವುದ್ಧಿಯತ್ಥಂ, ಪಸಾದನತ್ಥಞ್ಚ ಮಹಾಜನಸ್ಸ॥
Mamāpi puññodayavuddhiyatthaṃ, pasādanatthañca mahājanassa.
ಮಹಾವಿಹಾರಾಗತಪಾಳಿಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಸಙ್ಕರದೋಸಹೀನಾ।
Mahāvihārāgatapāḷimaggasannissitā saṅkaradosahīnā;
ಸಮಾಸತೋಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧವಂಸಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೇಸ್ಸತಿ ಸಾರಭೂತಾ॥
Samāsatoyaṃ pana buddhavaṃsasaṃvaṇṇanā hessati sārabhūtā.
ಸೋತಬ್ಬರೂಪಂ ಪನ ಬುದ್ಧವಂಸಕಥಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಇಧ ನತ್ಥಿ ಯಸ್ಮಾ।
Sotabbarūpaṃ pana buddhavaṃsakathāya aññaṃ idha natthi yasmā;
ಪಸಾದನಂ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ರತಾನಂ, ಪವಾಹನಂ ಪಾಪಮಹಾಮಲಸ್ಸ॥
Pasādanaṃ buddhaguṇe ratānaṃ, pavāhanaṃ pāpamahāmalassa.
ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸಮಾಧಿಯುತ್ತಾ, ವಿಹಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಮನಞ್ಞಚಿತ್ತಾ।
Tasmā hi sakkaccasamādhiyuttā, vihāya vikkhepamanaññacittā;
ಸಂವಣ್ಣನಂ ವಣ್ಣಯತೋ ಸುವಣ್ಣಂ, ನಿಧಾಯ ಕಣ್ಣಂ ಮಧುರಂ ಸುಣಾಥ॥
Saṃvaṇṇanaṃ vaṇṇayato suvaṇṇaṃ, nidhāya kaṇṇaṃ madhuraṃ suṇātha.
ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹಿತ್ವಾ ಪನ ಕಿಚ್ಚಮಞ್ಞಂ, ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಮಚ್ಚೇನಿಧ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ।
Sabbampi hitvā pana kiccamaññaṃ, sakkacca maccenidha niccakālaṃ;
ಸೋತುಂ ಕಥೇತುಮ್ಪಿ ಬುಧೇನ ಯುತ್ತಾ, ಕಥಾ ಪನಾಯಂ ಅತಿದುಲ್ಲಭಾತಿ॥
Sotuṃ kathetumpi budhena yuttā, kathā panāyaṃ atidullabhāti.
ತತ್ಥ ‘‘ಬುದ್ಧವಂಸಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೇಸ್ಸತಿ ಸಾರಭೂತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಬುದ್ಧವಂಸೋ ತಾವ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬೋ। ತತ್ರಿದಂ ವವತ್ಥಾನಂ – ಇತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕೇಸು ಚತೂಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಕಪ್ಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪವೇಣಿವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ‘‘ಬುದ್ಧವಂಸೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tattha ‘‘buddhavaṃsasaṃvaṇṇanā hessati sārabhūtā’’ti vuttattā buddhavaṃso tāva vavatthapetabbo. Tatridaṃ vavatthānaṃ – ito heṭṭhā kappasatasahassādhikesu catūsu asaṅkhyeyyesu uppannānaṃ pañcavīsatiyā buddhānaṃ uppannakappādiparicchedavasena paveṇivitthārakathā ‘‘buddhavaṃso nāmā’’ti veditabbo.
ಸ್ವಾಯಂ ಕಪ್ಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಗೋತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಜಾತಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಗರಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಿತುಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಮಾತುಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಭಿಸಮಯಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪರಿವಾರಭಿಕ್ಖುಪರಿಚ್ಛೇದೋ ರಂಸಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಸರೀರಪ್ಪಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಾಧಿಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಬ್ಯಾಕರಣಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಪಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತೇಹಿ ಬಾವೀಸತಿಯಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ವವತ್ಥಿತೋ।
Svāyaṃ kappaparicchedo nāmaparicchedo gottaparicchedo jātiparicchedo nagaraparicchedo pituparicchedo mātuparicchedo bodhirukkhaparicchedo dhammacakkappavattanaparicchedo abhisamayaparicchedo sāvakasannipātaparicchedo aggasāvakaparicchedo upaṭṭhākaparicchedo aggasāvikāparicchedo parivārabhikkhuparicchedo raṃsiparicchedo sarīrappamāṇaparicchedo bodhisattādhikāraparicchedo byākaraṇaparicchedo bodhisattapadhānaparicchedo āyuparicchedo parinibbānaparicchedoti imehi pāḷiyā āgatehi bāvīsatiyā paricchedehi paricchinno vavatthito.
ಪಾಳಿಅನಾರುಳ್ಹೋ ಪನ ಸಮ್ಬಹುಲವಾರೋಪೇತ್ಥ ಆನೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಅಗಾರವಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಾಸಾದತ್ತಯಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಯಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಉಪಟ್ಠಾಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವಿಹಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ದಸಧಾ ವವತ್ಥಿತೋ ಹೋತಿ।
Pāḷianāruḷho pana sambahulavāropettha ānetabbo. So agāravāsaparicchedo pāsādattayaparicchedo nāṭakitthiparicchedo aggamahesiparicchedo puttaparicchedo yānaparicchedo abhinikkhamanaparicchedo padhānaparicchedo upaṭṭhākaparicchedo vihāraparicchedoti dasadhā vavatthito hoti.
ತಂ ಸಮ್ಬಹುಲವಾರಮ್ಪಿ, ಯಥಾಟ್ಠಾನೇ ಮಯಂ ಪನ।
Taṃ sambahulavārampi, yathāṭṭhāne mayaṃ pana;
ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮಾಸತೋ॥
Dassetvāva gamissāma, tattha tattha samāsato.
ಸೋ ಏವಂ ವವತ್ಥಿತೋ ಪನ –
So evaṃ vavatthito pana –
ಕೇನಾಯಂ ದೇಸಿತೋ ಕತ್ಥ, ಕಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಚ ದೇಸಿತೋ।
Kenāyaṃ desito kattha, kassatthāya ca desito;
ಕಿಮತ್ಥಾಯ ಕದಾ ಕಸ್ಸ, ವಚನಂ ಕೇನ ಚಾಭತೋ॥
Kimatthāya kadā kassa, vacanaṃ kena cābhato.
ಸಬ್ಬಮೇತಂ ವಿಧಿಂ ವತ್ವಾ, ಪುಬ್ಬಮೇವ ಸಮಾಸತೋ।
Sabbametaṃ vidhiṃ vatvā, pubbameva samāsato;
ಪಚ್ಛಾಹಂ ಬುದ್ಧವಂಸಸ್ಸ, ಕರಿಸ್ಸಾಮತ್ಥವಣ್ಣನನ್ತಿ॥
Pacchāhaṃ buddhavaṃsassa, karissāmatthavaṇṇananti.
ತತ್ಥ ಕೇನಾಯಂ ದೇಸಿತೋತಿ ಅಯಂ ಬುದ್ಧವಂಸೋ ಕೇನ ದೇಸಿತೋ? ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರೇನ ದಸಬಲೇನ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದೇನ ಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮಿನಾ ತಥಾಗತೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತೋ।
Tattha kenāyaṃ desitoti ayaṃ buddhavaṃso kena desito? Sabbadhammesu appaṭihatañāṇacārena dasabalena catuvesārajjavisāradena dhammarājena dhammassāminā tathāgatena sabbaññunā sammāsambuddhena desito.
ಕತ್ಥ ದೇಸಿತೋತಿ? ಕಪಿಲವತ್ಥುಮಹಾನಗರೇ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪರಮರುಚಿರಸನ್ದಸ್ಸನೇ ದೇವಮನುಸ್ಸನಯನನಿಪಾತಭೂತೇ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇನ ದೇಸಿತೋ।
Kattha desitoti? Kapilavatthumahānagare nigrodhārāmamahāvihāre paramarucirasandassane devamanussanayananipātabhūte ratanacaṅkame caṅkamantena desito.
ಕಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಚ ದೇಸಿತೋತಿ? ದ್ವಾಸೀತಿಯಾ ಞಾತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಅನೇಕಕೋಟೀನಞ್ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ದೇಸಿತೋ।
Kassatthāyaca desitoti? Dvāsītiyā ñātisahassānaṃ anekakoṭīnañca devamanussānaṃ atthāya desito.
ಕಿಮತ್ಥಾಯ ದೇಸಿತೋತಿ? ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ದೇಸಿತೋ।
Kimatthāya desitoti? Caturoghanittharaṇatthāya desito.
ಕದಾ ದೇಸಿತೋತಿ ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸಿ। ಕಥಂ? ಪಠಮಂ ವಸ್ಸಂ ಇಸಿಪತನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩ ಆದಯೋ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟಿಯೋ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಸಿ। ದುತಿಯಂ ವಸ್ಸಂ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ಮಹಾವಿಹಾರೇ। ತತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿಪಿ ತತ್ಥೇವ। ಪಞ್ಚಮಂ ವೇಸಾಲಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯಂ। ಛಟ್ಠಂ ಮಕುಲಪಬ್ಬತೇ। ಸತ್ತಮಂ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ। ಅಟ್ಠಮಂ ಭಗ್ಗೇಸು ಸಂಸುಮಾರಗಿರಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಭೇಸಕಳಾವನೇ। ನವಮಂ ಕೋಸಮ್ಬಿಯಂ। ದಸಮಂ ಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕವನಸಣ್ಡೇ। ಏಕಾದಸಮಂ ನಾಳಾಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೇ। ದ್ವಾದಸಮಂ ವೇರಞ್ಜಾಯಂ। ತೇರಸಮಂ ಚಾಲಿಯಪಬ್ಬತೇ। ಚುದ್ದಸಮಂ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ। ಪಞ್ಚದಸಮಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಮಹಾನಗರೇ। ಸೋಳಸಮಂ ಆಳವಕಂ ದಮೇತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಪಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಮತಪಾನಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ಆಳವಿಯಂ। ಸತ್ತರಸಮಂ ರಾಜಗಹೇಯೇವ। ಅಟ್ಠಾರಸಮಂ ಚಾಲಿಯಪಬ್ಬತೇಯೇವ। ತಥಾ ಏಕೂನವೀಸತಿಮಂ ವೀಸತಿಮಂ ಪನ ವಸ್ಸಂ ರಾಜಗಹೇಯೇವ ವಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಬೋಧಿಯಂ ವೀಸತಿವಸ್ಸಾನಿ ಅನಿಬದ್ಧವಾಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ವಸೀ’’ತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಸಾವತ್ಥಿಂಯೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೇತವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಚ ಪುಬ್ಬಾರಾಮೇ ಚ ಧುವಪರಿಭೋಗವಸೇನ ವಸಿ।
Kadā desitoti bhagavā hi paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhavāso hutvā yattha yattha phāsukaṃ hoti, tattha tattheva gantvā vasi. Kathaṃ? Paṭhamaṃ vassaṃ isipatane dhammacakkaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) pavattetvā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo amatapānaṃ pāyetvā bārāṇasiṃ upanissāya isipatane migadāye vasi. Dutiyaṃ vassaṃ rājagahaṃ upanissāya veḷuvane mahāvihāre. Tatiyacatutthānipi tattheva. Pañcamaṃ vesāliṃ upanissāya mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ. Chaṭṭhaṃ makulapabbate. Sattamaṃ tāvatiṃsabhavane. Aṭṭhamaṃ bhaggesu saṃsumāragiriṃ upanissāya bhesakaḷāvane. Navamaṃ kosambiyaṃ. Dasamaṃ pālileyyakavanasaṇḍe. Ekādasamaṃ nāḷāyaṃ brāhmaṇagāme. Dvādasamaṃ verañjāyaṃ. Terasamaṃ cāliyapabbate. Cuddasamaṃ jetavanamahāvihāre. Pañcadasamaṃ kapilavatthumahānagare. Soḷasamaṃ āḷavakaṃ dametvā caturāsītipāṇasahassāni amatapānaṃ pāyetvā āḷaviyaṃ. Sattarasamaṃ rājagaheyeva. Aṭṭhārasamaṃ cāliyapabbateyeva. Tathā ekūnavīsatimaṃ vīsatimaṃ pana vassaṃ rājagaheyeva vasi. Tena vuttaṃ – ‘‘bhagavā hi paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhavāso hutvā yattha yattha phāsukaṃ hoti, tattha tattheva gantvā vasī’’ti. Tato paṭṭhāya pana sāvatthiṃyeva upanissāya jetavanamahāvihāre ca pubbārāme ca dhuvaparibhogavasena vasi.
ಯದಾ ಪನ ಸತ್ಥಾ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಪಠಮಂ ವಸ್ಸಂ ವಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ತಯೋ ಮಾಸೇ ವಸನ್ತೋ ತೇಭಾತಿಕಜಟಿಲೇ ದಮೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಕತಪರಿವಾರೋ ಫುಸ್ಸಮಾಸಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದ್ವೇ ಮಾಸೇ ತತ್ಥೇವ ವಸಿ, ತದಾ ಬಾರಾಣಸಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಮಾಸಾ ಜಾತಾ। ಸಕಲೋ ಹೇಮನ್ತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ। ಉದಾಯಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆಗತದಿವಸತೋ ಸತ್ತಟ್ಠದಿವಸಾ ವೀತಿವತ್ತಾ। ಸೋ ಪನ ಫಗ್ಗುನೀಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಹೇಮನ್ತೋ, ವಸನ್ತಕಾಲೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸಮಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಪಿಲಪುರಂ ಗನ್ತು’’ನ್ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕುಲನಗರಗಮನತ್ಥಾಯ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಗಮನವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣೇಸಿ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಚಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಞಾತಿಸಙ್ಗಹಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಹುತ್ವಾ ಅಙ್ಗಮಗಧವಾಸೀನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ದಸಹಿ ಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸೀನಂ ದಸಹಿ ಸಹಸ್ಸೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ವೀಸತಿಯಾ ಖೀಣಾಸವಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಯೋಜನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ರಾಜಗಹತೋ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರಂ ದ್ವೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಞಾತೀನಂ ವನ್ದಾಪನತ್ಥಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ। ತದಾಯಂ ಬುದ್ಧವಂಸೋ ದೇಸಿತೋ।
Yadā pana satthā buddho hutvā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye paṭhamaṃ vassaṃ vasitvā vuṭṭhavasso pavāretvā uruvelaṃ gantvā tattha tayo māse vasanto tebhātikajaṭile dametvā bhikkhusahassehi kataparivāro phussamāsapuṇṇamāyaṃ rājagahaṃ gantvā dve māse tattheva vasi, tadā bārāṇasito nikkhantassa panassa pañca māsā jātā. Sakalo hemanto atikkanto. Udāyittherassa āgatadivasato sattaṭṭhadivasā vītivattā. So pana phaggunīpuṇṇamāsiyaṃ cintesi – ‘‘atikkanto hemanto, vasantakālo anuppatto, samayo tathāgatassa kapilapuraṃ gantu’’nti. So evaṃ cintetvā kulanagaragamanatthāya saṭṭhimattāhi gāthāhi gamanavaṇṇaṃ vaṇṇesi. Atha satthā cassa vacanaṃ sutvā ñātisaṅgahaṃ kātukāmo hutvā aṅgamagadhavāsīnaṃ kulaputtānaṃ dasahi sahassehi kapilavatthuvāsīnaṃ dasahi sahassehīti sabbeheva vīsatiyā khīṇāsavasahassehi parivuto rājagahato nikkhamitvā divase divase yojanaṃ gacchanto rājagahato saṭṭhiyojanaṃ kapilavatthupuraṃ dvīhi māsehi sampāpuṇitvā tattha ñātīnaṃ vandāpanatthaṃ yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Tadāyaṃ buddhavaṃso desito.
ಕಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ? ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸೇವ ವಚನಂ।
Kassa vacananti? Sāvakapaccekabuddhānaṃ asādhāraṇaṃ sammāsambuddhasseva vacanaṃ.
ಕೇನಾಭತೋತಿ? ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಭತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಭದ್ದಜೀ ತಿಸ್ಸೋ ಕೋಸಿಯಪುತ್ತೋ ಸಿಗ್ಗವೋ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತೋ ಸುದತ್ತೋ ಧಮ್ಮಿಕೋ ದಾಸಕೋ ಸೋಣಕೋ ರೇವತೋತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಯಾವ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲಾ ಆಭತೋ, ತತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ ತೇಸಂಯೇವ ಸಿಸ್ಸಾನುಸಿಸ್ಸೇಹೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಯ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ಆಭತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Kenābhatoti? Ācariyaparamparāya ābhato. Ayañhi sāriputtatthero bhaddajī tisso kosiyaputto siggavo moggaliputto sudatto dhammiko dāsako soṇako revatoti evamādīhi yāva tatiyasaṅgītikālā ābhato, tato uddhampi tesaṃyeva sissānusissehīti evaṃ tāva ācariyaparamparāya yāvajjakālā ābhatoti veditabbo.
ಏತ್ತಾವತಾ –
Ettāvatā –
‘‘ಕೇನಾಯಂ ದೇಸಿತೋ ಕತ್ಥ, ಕಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಚ ದೇಸಿತೋ।
‘‘Kenāyaṃ desito kattha, kassatthāya ca desito;
ಕಿಮತ್ಥಾಯ ಕದಾ ಕಸ್ಸ, ವಚನಂ ಕೇನ ಚಾಭತೋ’’ತಿ॥ –
Kimatthāya kadā kassa, vacanaṃ kena cābhato’’ti. –
ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ।
Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.
ನಿದಾನಕಥಾ
Nidānakathā
ಬಾಹಿರನಿದಾನಂ
Bāhiranidānaṃ
ಏವಂ ಆಭತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ದೂರೇನಿದಾನಂ ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನನ್ತಿ, ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ನಿದಾನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ವಣ್ಣಿತಾ ಸುವಣ್ಣಿತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯೇ ಚ ನಂ ಸುಣನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸಮುದಾಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞಾತಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ನಿದಾನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ।
Evaṃ ābhatassa panassa idāni atthavaṇṇanā hoti, sā panāyaṃ atthavaṇṇanā yasmā dūrenidānaṃ avidūrenidānaṃ santikenidānanti, imāni tīṇi nidānāni dassetvāva vaṇṇitā suvaṇṇitā nāma hoti. Ye ca naṃ suṇanti, tehi samudāgamato paṭṭhāya viññātattā suviññātāva hoti, tasmā tāni nidānāni dassetvāva vaṇṇayissāma.
ತತ್ಥ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಾವ ತೇಸಂ ನಿದಾನಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥದೀಪನಾ – ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವಾ ಚವಿತ್ವಾ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ತುಸಿತಭವನತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಯಾವ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಾ ಕಥಾ ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ’’ತಿ ಚ, ‘‘ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರತಿ ವೇಳುವನೇ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇ’’ತಿ ಚ, ‘‘ವೇಸಾಲಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಮಹಾವನೇ ಕೂಟಾಗಾರಸಾಲಾಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮಞ್ಚಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಭಗವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ, ತಂ ತಂ ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ತಿಣ್ಣಂ ದೂರಾವಿದೂರಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಾನಂ ವಸೇನ ಬಾಹಿರನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ।
Tattha ādito paṭṭhāya tāva tesaṃ nidānānaṃ paricchedo veditabbo. Tatrāyaṃ saṅkhepato atthadīpanā – dīpaṅkaradasabalassa pādamūle katābhinīhārassa mahāsattassa yāva vessantarattabhāvā cavitvā tusitabhavane nibbatti, tāva pavattā kathā dūrenidānaṃ nāma. Tusitabhavanato cavitvā yāva bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇappatti, tāva pavattā kathā avidūrenidānaṃ nāma. ‘‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti ca, ‘‘rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe’’ti ca, ‘‘vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāya’’nti ca evaṃ mahābodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇappattito yāva parinibbānamañcā etasmiṃ antare bhagavā yattha yattha vihāsi, taṃ taṃ santikenidānaṃ nāmāti veditabbaṃ. Ettāvatā saṅkhepeneva tiṇṇaṃ dūrāvidūrasantikenidānānaṃ vasena bāhiranidānavaṇṇanā samattā hotīti.
ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಂ
Abbhantaranidānaṃ
೧. ರತನಚಙ್ಕಮನಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ
1. Ratanacaṅkamanakaṇḍavaṇṇanā
ಇದಾನಿ ಪನ –
Idāni pana –
೧.
1.
‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಲೋಕಾಧಿಪತೀ ಸಹಮ್ಪತೀ, ಕತಞ್ಜಲೀ ಅನಧಿವರಂ ಅಯಾಚಥ।
‘‘Brahmā ca lokādhipatī sahampatī, katañjalī anadhivaraṃ ayācatha;
ಸನ್ತೀಧ ಸತ್ತಾಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ, ದೇಸೇಹಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನುಕಮ್ಪಿಮಂ ಪಜ’’ನ್ತಿ॥ –
Santīdha sattāpparajakkhajātikā, desehi dhammaṃ anukampimaṃ paja’’nti. –
ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ।
Ādinayappavattassa abbhantaranidānassa atthavaṇṇanā hoti.
ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರತಿ ವೇಳುವನೇ ಕಲನ್ದಕನಿವಾಪೇ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತನ್ತೇಸು ವಿಯ – ‘‘ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಕ್ಕೇಸು ವಿಹರತಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇ। ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ಅಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ನಿದಾನಂ ಅವತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಲೋಕಾಧಿಪತೀ ಸಹಮ್ಪತೀ, ಕತಞ್ಜಲೀ ಅನಧಿವರಂ ಅಯಾಚಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಿದಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾರಣಭೂತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾಚನಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತನ್ತಿ।
Ettha ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe’’tiādisuttantesu viya – ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiṃ nigrodhārāme. Atha kho āyasmā sāriputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ buddhavaṃsaṃ apucchī’’ti evamādinā nayena nidānaṃ avatvā kasmā ‘‘brahmā ca lokādhipatī sahampatī, katañjalī anadhivaraṃ ayācathā’’tiādinā nayena nidānaṃ vuttanti? Vuccate – bhagavato sabbadhammadesanākāraṇabhūtāya brahmuno dhammadesanāyācanāya sandassanatthaṃ vuttanti.
‘‘ಕದಾಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ, ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಜಿನೋ।
‘‘Kadāyaṃ dhammadesanatthaṃ, ajjhiṭṭho brahmunā jino;
ಕದಾ ಕತ್ಥ ಚ ಕೇನಾಯಂ, ಗಾಥಾ ಹಿ ಸಮುದೀರಿತಾ’’ತಿ॥
Kadā kattha ca kenāyaṃ, gāthā hi samudīritā’’ti.
ವುಚ್ಚತೇ – ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಾಯ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಆಯಾಚಿತೋ। ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಕಿರ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ವಿವಟಪಾಕಟಬೀಭಚ್ಛಸಯನಾಸನಚೇಟಿಕಾ ನಾಟಕಿತ್ಥಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಅತೀವ ಸಂವಿಗ್ಗಹದಯೋ ಪಟೇಕದೇಸಾವಚ್ಛನ್ನಂ ಛನ್ನಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ – ‘‘ಅರಿನರವರಮನ್ಥಕಂ ಕಣ್ಡಕಂ ನಾಮ ತುರಙ್ಗವರಮಾಹರಾ’’ತಿ ಕಣ್ಡಕಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ವರತುರಙ್ಗಮಾರುಯ್ಹ ನಗರದ್ವಾರೇ ಅಧಿವತ್ಥಾಯ ದೇವತಾಯ ನಗರದ್ವಾರೇ ವಿವಟೇ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ತೇನ ರತ್ತಾವಸೇಸೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನೋಮಸತ್ತೋ ಅನೋಮಾಯ ನಾಮ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಠತ್ವಾ ಛನ್ನಮೇವಮಾಹ – ‘‘ಛನ್ನ, ತ್ವಂ ಮಮ ಇಮಾನಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ಆಭರಣಾನಿ ಕಣ್ಡಕಞ್ಚ ವರತುರಙ್ಗಮಾದಾಯ ಕಪಿಲಪುರಂ ಗಚ್ಛಾಹೀ’’ತಿ ಛನ್ನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಸಿತೋರಗನೀಲುಪ್ಪಲಸದಿಸೇನಾಸಿನಾ ಸಕೇಸಮಕುಟಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇವದತ್ತಿಯಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಅನಿಲಬಲಸಮುದ್ಧುತತರಙ್ಗಭಙ್ಗಂ ಅಸಙ್ಗಂ ಗಙ್ಗಂ ನದಿಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಮಣಿಗಣರಂಸಿಜಾಲವಿಜ್ಜೋತಿತರಾಜಗಹಂ ರಾಜಗಹಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಇಸ್ಸರಿಯಮದಮತ್ತಂ ಜನಂ ಪರಿಹಾಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಉದ್ಧತವೇಸಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಲಜ್ಜಮುಪ್ಪಾದಯಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ವಯಕನ್ತೀಹಿ ನಾಗರಜನಹದಯಾನಿ ಅತ್ತನಿ ಬನ್ಧನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ದ್ವತಿಂಸವರಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಿರಾಜಿತಾಯ ರೂಪಸಿರಿಯಾ ಸಬ್ಬಜನನಯನಾನಿ ವಿಲುಮ್ಪಮಾನೋ ವಿಯ ಚ ರೂಪೀಪಾದಸಞ್ಚರೋ ಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯೋ ವಿಯ ಚ ಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಚ ಗಮನೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗೋ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸನ್ತಮಾನಸೋ ಯುಗಮತ್ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನೋ ರಾಜಗಹಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಯಾಪನಮತ್ತಂ ಭತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡವಪಬ್ಬತಪಸ್ಸೇ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ ಸುಚಿಭೂಮಿಭಾಗೇ ಪರಮರಮಣೀಯೇ ಪವಿವಿತ್ತೇ ಓಕಾಸೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲೇನ ಮಿಸ್ಸಕಭತ್ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಣ್ಡವಗಿರಾನುಸಾರೇನ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೇನ ಮಗಧಮಹಾರಾಜೇನ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ಪಮುದಿತಹದಯೇನ ‘‘ಮಮ ರಜ್ಜಭಾಗಂ ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ರಜ್ಜೇನ ನಿಮನ್ತಿಯಮಾನೋ – ‘‘ಅಲಂ, ಮಹಾರಾಜ, ನ ಮಯ್ಹಂ ರಜ್ಜೇನತ್ಥೋ ಅಹಂ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಾಯ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಲೋಕೇ ವಿವಟಚ್ಛದೋ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ಚ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಮಮ ವಿಜಿತಂ ಓಸರೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘ಸಾಧೂ’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ಆಳಾರಞ್ಚ ಉದಕಞ್ಚ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಾರಂ ಅವಿನ್ದನ್ತೋ ತತೋ ಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉರುವೇಲಾಯಂ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಅಮತಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಓಳಾರಿಕಾಹಾರಪಟಿಸೇವನೇನ ಸರೀರಂ ಸನ್ತಪ್ಪೇಸಿ।
Vuccate – buddhabhūtassa pana bhagavato aṭṭhame sattāhe satthā dhammadesanatthāya brahmunā ajjhiṭṭho āyācito. Tatrāyaṃ anupubbikathā – mahāpuriso kira katābhinīhāro mahābhinikkhamanadivase vivaṭapākaṭabībhacchasayanāsanaceṭikā nāṭakitthiyo disvā atīva saṃviggahadayo paṭekadesāvacchannaṃ channaṃ āmantetvā – ‘‘arinaravaramanthakaṃ kaṇḍakaṃ nāma turaṅgavaramāharā’’ti kaṇḍakaṃ āharāpetvā channasahāyo varaturaṅgamāruyha nagaradvāre adhivatthāya devatāya nagaradvāre vivaṭe nagarato nikkhamitvā tīṇi rajjāni tena rattāvasesena atikkamitvā anomasatto anomāya nāma nadiyā tīre ṭhatvā channamevamāha – ‘‘channa, tvaṃ mama imāni aññehi asādhāraṇāni ābharaṇāni kaṇḍakañca varaturaṅgamādāya kapilapuraṃ gacchāhī’’ti channaṃ vissajjetvā asitoraganīluppalasadisenāsinā sakesamakuṭaṃ chinditvā ākāse ukkhipitvā devadattiyaṃ pattacīvaraṃ gahetvā sayameva pabbajitvā anupubbena cārikaṃ caramāno anilabalasamuddhutataraṅgabhaṅgaṃ asaṅgaṃ gaṅgaṃ nadiṃ uttaritvā maṇigaṇaraṃsijālavijjotitarājagahaṃ rājagahaṃ nāma nagaraṃ pavisitvā tattha issariyamadamattaṃ janaṃ parihāsento viya ca uddhatavesassa janassa lajjamuppādayamāno viya ca vayakantīhi nāgarajanahadayāni attani bandhanto viya ca dvatiṃsavaramahāpurisalakkhaṇavirājitāya rūpasiriyā sabbajananayanāni vilumpamāno viya ca rūpīpādasañcaro puññasañcayo viya ca pabbato viya ca gamanena nissaṅgo santindriyo santamānaso yugamattaṃ pekkhamāno rājagahaṃ piṇḍāya caritvā yāpanamattaṃ bhattaṃ gahetvā nagarato nikkhamitvā paṇḍavapabbatapasse chāyūdakasampanne sucibhūmibhāge paramaramaṇīye pavivitte okāse nisīditvā paṭisaṅkhānabalena missakabhattaṃ paribhuñjitvā paṇḍavagirānusārena bimbisārena magadhamahārājena mahāpurisassa santikaṃ gantvā nāmagottaṃ pucchitvā tena pamuditahadayena ‘‘mama rajjabhāgaṃ gaṇhāhī’’ti rajjena nimantiyamāno – ‘‘alaṃ, mahārāja, na mayhaṃ rajjenattho ahaṃ rajjaṃ pahāya lokahitatthāya padhānamanuyuñjitvā loke vivaṭacchado buddho bhavissāmīti nikkhanto’’ti vatvā tena ca ‘‘buddho hutvā sabbapaṭhamaṃ mama vijitaṃ osareyyāthā’’ti vutto ‘sādhū’ti tassa paṭiññaṃ datvā āḷārañca udakañca upasaṅkamitvā tesaṃ dhammadesanāya sāraṃ avindanto tato pakkamitvā uruvelāyaṃ chabbassāni dukkarakārikaṃ karontopi amataṃ adhigantuṃ asakkonto oḷārikāhārapaṭisevanena sarīraṃ santappesi.
ತದಾ ಪನ ಉರುವೇಲಾಯಂ ಸೇನಾನಿಗಮೇ ಸೇನಾನಿಗಮಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಧೀತಾ ಸುಜಾತಾ ನಾಮ ದಾರಿಕಾ ವಯಪ್ಪತ್ತಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖೇ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಸಮಜಾತಿಕಂ ಕುಲಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಠಮಗಬ್ಭೇ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಸಾ ಪತ್ಥನಾ ಸಮಿಜ್ಝಿ। ಸಾ ವೇಸಾಖಪುಣ್ಣಮದಿವಸೇ ‘‘ಅಜ್ಜ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಾತೋವ ಪಾಯಾಸಂ ಅನಾಯಾಸಂ ಪರಮಮಧುರಂ ಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇಸಿ। ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ತದಹೇವ ಕತಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ಪಾತೋವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ। ಅಥ ಖೋ ಪುಣ್ಣಾ ನಾಮ ದಾಸೀ ತಸ್ಸಾ ಧಾತೀ ರುಕ್ಖಮೂಲಸೋಧನತ್ಥಾಯ ಗತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪಾಚೀನಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ಸಞ್ಝಾಪ್ಪಭಾನುರಞ್ಜಿತವರಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಸದಿಸಸರೀರಸೋಭಂ ತಿಮಿರನಿಕರನಿಧಾನಕರಂ ಕಮಲವನವಿಕಸನಕರಂ ಘನವಿವರಮುಪಗತಂ ದಿವಸಕರಮಿವ ತರುವರಮುಪಗತಂ ಮುನಿದಿವಸಕರಮದ್ದಸ। ಸರೀರತೋ ಚಸ್ಸ ನಿಕ್ಖನ್ತಾಹಿ ಪಭಾಹಿ ಸಕಲಞ್ಚ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಅಮ್ಹಾಕಂ ದೇವತಾ ರುಕ್ಖತೋ ಓರುಯ್ಹ ಸಹತ್ಥೇನೇವ ಬಲಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ’’ತಿ। ಸಾ ವೇಗೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಜಾತಾಯ ಏತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇಸಿ।
Tadā pana uruvelāyaṃ senānigame senānigamakuṭumbikassa dhītā sujātā nāma dārikā vayappattā ekasmiṃ nigrodharukkhe patthanamakāsi – ‘‘sacāhaṃ samajātikaṃ kulagharaṃ gantvā paṭhamagabbhe puttaṃ labhissāmi, balikammaṃ karissāmī’’ti. Tassā sā patthanā samijjhi. Sā vesākhapuṇṇamadivase ‘‘ajja balikammaṃ karissāmī’’ti pātova pāyāsaṃ anāyāsaṃ paramamadhuraṃ sampaṭipādesi. Bodhisattopi tadaheva katasarīrapaṭijaggano bhikkhācārakālaṃ āgamayamāno pātova gantvā tasmiṃ nigrodharukkhamūle nisīdi. Atha kho puṇṇā nāma dāsī tassā dhātī rukkhamūlasodhanatthāya gatā bodhisattaṃ pācīnalokadhātuṃ olokayamānaṃ nisinnaṃ sañjhāppabhānurañjitavarakanakagirisikharasadisasarīrasobhaṃ timiranikaranidhānakaraṃ kamalavanavikasanakaraṃ ghanavivaramupagataṃ divasakaramiva taruvaramupagataṃ munidivasakaramaddasa. Sarīrato cassa nikkhantāhi pabhāhi sakalañca taṃ rukkhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ disvā tassā etadahosi – ‘‘ajja amhākaṃ devatā rukkhato oruyha sahattheneva baliṃ paṭiggahetukāmā hutvā nisinnā’’ti. Sā vegena gantvā sujātāya etamatthaṃ ārocesi.
ತತೋ ಸುಜಾತಾ ಸಞ್ಜಾತಸದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೇನ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಗ್ಘನಿಕಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಪರಮಮಧುರಸ್ಸ ಮಧುಪಾಯಾಸಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅಪರಾಯ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಯಾ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಸೀಸೇನಾದಾಯ ನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಾಭಿಮುಖೀ ಅಗಮಾಸಿ। ಸಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ದೂರತೋವ ತಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ರುಕ್ಖದೇವತಮಿವ ಸಕಲಂ ತಂ ರುಕ್ಖಂ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಯ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯಮಿವ ರೂಪವನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಜಾತಾ ಸುಜಾತಾ ‘‘ರುಕ್ಖದೇವತಾ’’ತಿ ಸಞ್ಞಾಯ ದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓನತೋನತಾ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೀಸತೋ ತಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಯಥಾ ಮಮ ಮನೋರಥೋ ನಿಪ್ಫನ್ನೋ, ಏವಂ ತುಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
Tato sujātā sañjātasaddhā hutvā sabbālaṅkārena alaṅkaritvā satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ paramamadhurassa madhupāyāsassa pūretvā aparāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā sīsenādāya nigrodharukkhābhimukhī agamāsi. Sā gacchantī dūratova taṃ bodhisattaṃ rukkhadevatamiva sakalaṃ taṃ rukkhaṃ sarīrappabhāya suvaṇṇavaṇṇaṃ katvā puññasañcayamiva rūpavantaṃ nisinnaṃ disvā pītisomanassajātā sujātā ‘‘rukkhadevatā’’ti saññāya diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya onatonatā gantvā sīsato taṃ suvaṇṇapātiṃ otāretvā mahāsattassa hatthe ṭhapetvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā – ‘‘yathā mama manoratho nipphanno, evaṃ tumhākampi nipphajjatū’’ti vatvā pakkāmi.
ಅಥ ಖೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನೇರಞ್ಜರಾಯ ನದಿಯಾ ತೀರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ನಾಮ ತಿತ್ಥಸ್ಸ ತೀರೇ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನ್ಹತ್ವಾ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಪಿಣ್ಡೇ ಕರೋನ್ತೋ ತಂ ಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಅಜ್ಜ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅಯಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿ ಪಟಿಸೋತಂ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಖಿಪಿ। ಸಾ ಪಾತಿ ಪಟಿಸೋತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾಳಸ್ಸ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಸ್ಸ ಭವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಥಾಲಕಾನಿ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
Atha kho bodhisattopi suvaṇṇapātiṃ gahetvā nerañjarāya nadiyā tīraṃ gantvā suppatiṭṭhitassa nāma titthassa tīre suvaṇṇapātiṃ ṭhapetvā nhatvā paccuttaritvā ekūnapaññāsapiṇḍe karonto taṃ pāyāsaṃ paribhuñjitvā – ‘‘sacāhaṃ ajja buddho bhavissāmi, ayaṃ suvaṇṇapāti paṭisotaṃ gacchatū’’ti khipi. Sā pāti paṭisotaṃ gantvā kāḷassa nāma nāgarājassa bhavanaṃ pavisitvā tiṇṇaṃ buddhānaṃ thālakāni ukkhipitvā tesaṃ heṭṭhā aṭṭhāsi.
ಮಹಾಸತ್ತೋ ತತ್ಥೇವ ವನಸಣ್ಡೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಸೋತ್ಥಿಯೇನ ನಾಮ ತಿಣಹಾರಕೇನ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಆಕಾರಂ ಞತ್ವಾ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಮಾರುಯ್ಹ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸೋ ಪನ ಪದೇಸೋ ಪದುಮಿನಿಪತ್ತೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ – ‘‘ಅಯಂ ಪದೇಸೋ ಮಮ ಗುಣಂ ಧಾರೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗಮಗಮಾಸಿ। ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ಪುನ ಉತ್ತರದಿಸಾಭಾಗಮಗಮಾಸಿ। ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ಪುನ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗಮಗಮಾಸಿ। ತತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕಪ್ಪಮಾಣಟ್ಠಾನಂ ನಿಚ್ಚಲಂ ಅಹೋಸಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ – ‘‘ಇದಂ ಠಾನಂ ಕಿಲೇಸವಿದ್ಧಂಸನಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಅಗ್ಗೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಚಾಲೇಸಿ। ತಾನಿ ತೂಲಿಕಗ್ಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಿ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ। ಬೋಧಿಸತ್ತೋ – ‘‘ಬೋಧಿಂ ಅಪತ್ವಾವ ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ನ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಕತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ ನಿಸೀದಿ।
Mahāsatto tattheva vanasaṇḍe divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye sotthiyena nāma tiṇahārakena mahāpurisassa ākāraṃ ñatvā dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā bodhimaṇḍamāruyha dakkhiṇadisābhāge aṭṭhāsi. So pana padeso paduminipatte udakabindu viya akampittha. Mahāpuriso – ‘‘ayaṃ padeso mama guṇaṃ dhāretuṃ asamattho’’ti pacchimadisābhāgamagamāsi. Sopi tatheva kampittha. Puna uttaradisābhāgamagamāsi. Sopi tatheva kampittha. Puna puratthimadisābhāgamagamāsi. Tattha pallaṅkappamāṇaṭṭhānaṃ niccalaṃ ahosi. Mahāpuriso – ‘‘idaṃ ṭhānaṃ kilesaviddhaṃsanaṭṭhāna’’nti sanniṭṭhānaṃ katvā tāni tiṇāni agge gahetvā cālesi. Tāni tūlikaggena paricchinnāni viya ahesuṃ. Bodhisatto – ‘‘bodhiṃ apatvāva imaṃ pallaṅkaṃ na bhindissāmī’’ti caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā bodhikkhandhaṃ piṭṭhito katvā puratthābhimukho nisīdi.
ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಹಾರೋ ಮಾರೋ ಬಾಹುಸಹಸ್ಸಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕಂ ಹಿಮಗಿರಿಸಿಖರಸದಿಸಂ ಗಿರಿಮೇಖಲಂ ನಾಮ ಅರಿವರವಾರಣಂ ವರವಾರಣಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ನವಯೋಜನಿಕೇನ ಧನುಅಸಿಫರಸುಸರಸತ್ತಿಸಬಲೇನಾತಿಬಹಲೇನ ಮಾರಬಲೇನ ಸಮ್ಪರಿವುತೋ ಸಮನ್ತಾ ಪಬ್ಬತೋ ವಿಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ಮಹಾಸಪತ್ತಂ ವಿಯ ಮಹಾಸತ್ತಂ ಸಮುಪಾಗಮಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸೂರಿಯೇ ಧರನ್ತೇಯೇವ ಅತಿತುಮೂಲಂ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ವಿಕಸಿತಜಯಸುಮನಕುಸುಮಸದಿಸಸ್ಸ ಚೀವರಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪತಮಾನೇಹಿ ರತ್ತಪವಾಲಙ್ಕುರಸದಿಸರುಚಿರದಸ್ಸನೇಹಿ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಙ್ಕುರೇಹಿ ಪೀತಿಯಾ ವಿಯ ಪೂಜಿಯಮಾನೋ ಏವ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರುಣೋದಯೇ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ –
Taṅkhaṇaññeva sabbalokābhihāro māro bāhusahassaṃ māpetvā diyaḍḍhayojanasatikaṃ himagirisikharasadisaṃ girimekhalaṃ nāma arivaravāraṇaṃ varavāraṇaṃ abhiruyha navayojanikena dhanuasipharasusarasattisabalenātibahalena mārabalena samparivuto samantā pabbato viya ajjhottharanto mahāsapattaṃ viya mahāsattaṃ samupāgami. Mahāpuriso sūriye dharanteyeva atitumūlaṃ mārabalaṃ vidhamitvā vikasitajayasumanakusumasadisassa cīvarassa upari patamānehi rattapavālaṅkurasadisaruciradassanehi bodhirukkhaṅkurehi pītiyā viya pūjiyamāno eva paṭhamayāme pubbenivāsānussatiñāṇaṃ labhitvā majjhimayāme dibbacakkhuñāṇaṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā vaṭṭavivaṭṭaṃ sammasanto aruṇodaye buddho hutvā –
‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ।
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
ಗಹಕಾರಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಜಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ॥
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸಿ।
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
ಸಬ್ಬಾ ತೇ ಫಾಸುಕಾ ಭಗ್ಗಾ, ಗಹಕೂಟಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ।
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೩-೧೫೪) –
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –
ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸೇವನೇನ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ದಿವಸೇ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ದೇವತಾನಂ ಕಙ್ಖಂ ಞತ್ವಾ ತಾಸಂ ಕಙ್ಖಾವಿಧಮನತ್ಥಂ ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಾಸಂ ಕಙ್ಖಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕತೋ ಈಸಕಂ ಪಾಚೀನನಿಸ್ಸಿತೇ ಉತ್ತರದಿಸಾಭಾಗೇ ಠತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವತ ಮೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ಪೂರಿತಾನಂ ಪಾರಮೀನಂ ಫಲಾಧಿಗಮಟ್ಠಾನಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಞ್ಚೇವ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಞ್ಚ ಅನಿಮಿಸೇಹಿ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಓಲೋಕಯಮಾನೋ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ, ತಂ ಠಾನಂ ಅನಿಮಿಸಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತಂ।
Imaṃ udānaṃ udānetvā sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisevanena vītināmetvā aṭṭhame divase samāpattito vuṭṭhāya devatānaṃ kaṅkhaṃ ñatvā tāsaṃ kaṅkhāvidhamanatthaṃ ākāse uppatitvā yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā tāsaṃ kaṅkhaṃ vidhamitvā pallaṅkato īsakaṃ pācīnanissite uttaradisābhāge ṭhatvā – ‘‘imasmiṃ vata me pallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdha’’nti cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pūritānaṃ pāramīnaṃ phalādhigamaṭṭhānaṃ pallaṅkañceva bodhirukkhañca animisehi akkhīhi olokayamāno sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ animisacetiyaṃ nāma jātaṃ.
ಅಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸ್ಸ ಚ ಠಿತಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಪುರತ್ಥಿಮಪಚ್ಛಿಮತೋ ಆಯತೇ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ, ತಂ ಠಾನಂ ರತನಚಙ್ಕಮಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ತತೋ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ದೇವತಾ ರತನಘರಂ ನಾಮ ಮಾಪೇಸುಂ, ತತ್ಥ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ವಿಸೇಸತೋ ಚೇತ್ಥ ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ। ತಂ ಠಾನಂ ರತನಘರಚೇತಿಯಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ಏವಂ ಬೋಧಿಸಮೀಪೇಯೇವ ಚತ್ತಾರಿ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲಾ ಯೇನ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ; ತತ್ಥಾಪಿ ಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನನ್ತೋಯೇವ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧೇ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ।
Atha pallaṅkassa ca ṭhitaṭṭhānassa ca antare puratthimapacchimato āyate ratanacaṅkame caṅkamanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanacaṅkamacetiyaṃ nāma jātaṃ. Tato pacchimadisābhāge devatā ratanagharaṃ nāma māpesuṃ, tattha pallaṅkena nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ visesato cettha anantanayasamantapaṭṭhānaṃ vicinanto sattāhaṃ vītināmesi. Taṃ ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jātaṃ. Evaṃ bodhisamīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami; tatthāpi dhammaṃ vicinantoyeva vimuttisukhañca paṭisaṃvedento ajapālanigrodhe sattāhaṃ vītināmesi.
ಏವಂ ಅಪರಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಮುಚಲಿನ್ದೇ ನಿಸೀದಿ। ತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಭಗವತೋ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಮಹಾಅಕಾಲಮೇಘೋ ಉದಪಾದಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಮುಚಲಿನ್ದೋ ನಾಗರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಮೇಘೋ ಸತ್ಥರಿ ಮಯ್ಹಂ ಭವನಂ ಪವಿಟ್ಠಮತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಾಸಾಗಾರಮಸ್ಸ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಸತ್ತರತನಮಯಂ ದೇವವಿಮಾನಸದಿಸಂ ದಿಬ್ಬವಿಮಾನಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋಪಿ ಏವಂ ಕತೇ – ‘‘ನ ಮಯ್ಹಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಕಾಯವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅತಿಮಹನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಭೋಗೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಮಹನ್ತಂ ಫಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ಪರಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಅನ್ತೋವ ಮಹತಿ ಓಕಾಸೇ ಸಬ್ಬರತನಮಯೇ ಪಚ್ಚಗ್ಘಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಉಪರಿ ವಿನಿಗ್ಗಲನ್ತವಿವಿಧಸುರಭಿಕುಸುಮದಾಮವಿತಾನೇ ವಿವಿಧಸುರಭಿಗನ್ಧವಾಸಿತೇ ಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ ವಿಹರನ್ತೋ ವಿಯ ವಿಹಾಸಿ। ಏವಂ ಭಗವಾ ತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ತತ್ಥ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಪರಂ ಸತ್ತಾಹಂ ರಾಜಾಯತನೇ ನಿಸೀದಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದಿಯೇವ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾನಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಭಗವಾ ಝಾನಸುಖೇನ ಫಲಸುಖೇನ ಚ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ।
Evaṃ aparaṃ sattāhaṃ mucalinde nisīdi. Tassa nisinnamattasseva bhagavato sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūrento mahāakālamegho udapādi. Tasmiṃ pana uppanne mucalindo nāgarājā cintesi – ‘‘ayaṃ mahāmegho satthari mayhaṃ bhavanaṃ paviṭṭhamatte uppanno vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatī’’ti. So sattaratanamayaṃ devavimānasadisaṃ dibbavimānaṃ nimminituṃ samatthopi evaṃ kate – ‘‘na mayhaṃ mahapphalaṃ bhavissati, dasabalassa kāyaveyyāvaccaṃ karissāmī’’ti atimahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari mahantaṃ phaṇaṃ katvā aṭṭhāsi. Atha bhagavā parikkhepassa antova mahati okāse sabbaratanamaye paccagghapallaṅke upari viniggalantavividhasurabhikusumadāmavitāne vividhasurabhigandhavāsite gandhakuṭiyaṃ viharanto viya vihāsi. Evaṃ bhagavā taṃ sattāhaṃ tattha vītināmetvā tato aparaṃ sattāhaṃ rājāyatane nisīdi. Tatthāpi vimuttisukhapaṭisaṃvediyeva. Ettāvatā sattasattāhāni paripuṇṇāni ahesuṃ. Etthantare bhagavā jhānasukhena phalasukhena ca vītināmesi.
ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ – ‘‘ಮುಖಂ ಧೋವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ ಅಗದಹರೀತಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸಕ್ಕೋ ನಾಗಲತಾದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಮುಖಧೋವನಉದಕಞ್ಚ ಅದಾಸಿ। ತತೋ ಭಗವಾ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಅನೋತತ್ತದಹೋದಕೇನ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ರಾಜಾಯತನಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚತೂಹಿ ಲೋಕಪಾಲೇಹಿ ಉಪನೀತೇ ಪಚ್ಚಗ್ಘೇ ಸೇಲಮಯೇ ಪತ್ತೇ ತಪುಸ್ಸಭಲ್ಲಿಕಾನಂ ವಾಣಿಜಾನಂ ಮನ್ಥಞ್ಚ ಮಧುಪಿಣ್ಡಿಕಞ್ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತ್ವಾ ಅಜಪಾಲನಿಗ್ರೋಧರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ। ಅಥಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣೋ – ‘‘ಅಧಿಗತೋ ಖೋ ಮ್ಯಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ದುದ್ದಸೋ ದುರನುಬೋಧೋ ಸನ್ತೋ ಪಣೀತೋ ಅತಕ್ಕಾವಚರೋ ನಿಪುಣೋ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೮೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೭) ಪರೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಅದೇಸೇತುಕಾಮತಾಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ।
Athassa sattasattāhātikkame – ‘‘mukhaṃ dhovissāmī’’ti cittaṃ uppajji. Sakko devānamindo agadaharītakaṃ āharitvā adāsi. Athassa sakko nāgalatādantakaṭṭhañca mukhadhovanaudakañca adāsi. Tato bhagavā dantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahodakena mukhaṃ dhovitvā rājāyatanamūle nisīdi. Tasmiṃ samaye catūhi lokapālehi upanīte paccagghe selamaye patte tapussabhallikānaṃ vāṇijānaṃ manthañca madhupiṇḍikañca paṭiggahetvā paribhuñjitvā paccāgantvā ajapālanigrodharukkhamūle nisīdi. Athassa tattha nisinnamattasseva attanā adhigatassa dhammassa gambhīrabhāvaṃ paccavekkhantassa sabbabuddhānaṃ āciṇṇo – ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro duddaso duranubodho santo paṇīto atakkāvacaro nipuṇo paṇḍitavedanīyo’’ti (ma. ni. 2.281; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7) paresaṃ dhammaṃ adesetukāmatākārappatto parivitakko udapādi.
ಅಥ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ – ‘‘ನಸ್ಸತಿ ವತ, ಭೋ, ಲೋಕೋ, ವಿನಸ್ಸತಿ ವತ, ಭೋ, ಲೋಕೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೨; ಮಹಾವ॰ ೮) ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಬ್ರಹ್ಮಗಣಪರಿವುತೋ ಸಕ್ಕಸುಯಾಮಸನ್ತುಸಿತಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀಹಿ ಅನುಗತೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪತಿಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ಪಥವಿಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಂ ಜಾಣುಮಣ್ಡಲಂ ಪಥವಿಯಂ ನಿಹನ್ತ್ವಾ ಜಲಜಾಮಲಾವಿಕಲಕಮಲಮಕುಲಸದಿಸಂ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಮಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸ್ಮಿಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ದೇಸೇತು, ಭನ್ತೇ , ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ, ದೇಸೇತು ಸುಗತೋ ಧಮ್ಮಂ, ಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ, ಅಸ್ಸವನತಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾತಾರೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೮) –
Atha brahmā sahampati dasabalassa cetasā cetoparivitakkamaññāya – ‘‘nassati vata, bho, loko, vinassati vata, bho, loko’’ti (saṃ. ni. 1.172; ma. ni. 1.282; mahāva. 8) vācaṃ nicchārento dasasahassacakkavāḷabrahmagaṇaparivuto sakkasuyāmasantusitaparanimmitavasavattīhi anugato āgantvā bhagavato purato pāturahosi. So attano patiṭṭhānatthāya pathaviṃ nimminitvā dakkhiṇaṃ jāṇumaṇḍalaṃ pathaviyaṃ nihantvā jalajāmalāvikalakamalamakulasadisaṃ dasanakhasamodhānasamujjalamañjaliṃ sirasmiṃ katvā – ‘‘desetu, bhante , bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhammaṃ, santi sattā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti, bhavissanti dhammassa aññātāro’’ti (saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) –
‘‘ಪಾತುರಹೋಸಿ ಮಗಧೇಸು ಪುಬ್ಬೇ, ಧಮ್ಮೋ ಅಸುದ್ಧೋ ಸಮಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋ।
‘‘Pāturahosi magadhesu pubbe, dhammo asuddho samalehi cintito;
ಅಪಾಪುರೇತಂ ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ, ಸುಣನ್ತು ಧಮ್ಮಂ ವಿಮಲೇನಾನುಬುದ್ಧಂ॥
Apāpuretaṃ amatassa dvāraṃ, suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhaṃ.
‘‘ಸೇಲೇ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ, ಯಥಾಪಿ ಪಸ್ಸೇ ಜನತಂ ಸಮನ್ತತೋ।
‘‘Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito, yathāpi passe janataṃ samantato;
ತಥೂಪಮಂ ಧಮ್ಮಮಯಂ ಸುಮೇಧ, ಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು।
Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha, pāsādamāruyha samantacakkhu;
ಸೋಕಾವತಿಣ್ಣಂ ಜನತಮಪೇತಸೋಕೋ, ಅವೇಕ್ಖಸ್ಸು ಜಾತಿಜರಾಭಿಭೂತಂ॥
Sokāvatiṇṇaṃ janatamapetasoko, avekkhassu jātijarābhibhūtaṃ.
‘‘ಉಟ್ಠೇಹಿ ವೀರ ವಿಜಿತಸಙ್ಗಾಮ, ಸತ್ಥವಾಹ ಅನಣ ವಿಚರ ಲೋಕೇ।
‘‘Uṭṭhehi vīra vijitasaṅgāma, satthavāha anaṇa vicara loke;
ದೇಸಸ್ಸು ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ, ಅಞ್ಞಾತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೮) –
Desassu bhagavā dhammaṃ, aññātāro bhavissantī’’ti. (ma. ni. 1.282; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) –
‘‘ನನು ತುಮ್ಹೇಹಿ ‘ಬುದ್ಧೋ ಬೋಧೇಯ್ಯಂ ತಿಣ್ಣೋ ತಾರೇಯ್ಯಂ ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಯ್ಯ’’’ನ್ತಿ –
‘‘Nanu tumhehi ‘buddho bodheyyaṃ tiṇṇo tāreyyaṃ mutto moceyya’’’nti –
‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಅಞ್ಞಾತವೇಸೇನ, ಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕತೇನಿಧ।
‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ತಾರಯಿಸ್ಸಂ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೫) –
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tārayissaṃ sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 2.55) –
ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಪತ್ತೋತಿ ಚ, ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ಧಮ್ಮೇ ಅದೇಸಿಯಮಾನೇ ಕೋ ಹಿ ನಾಮ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ಕಿಮಞ್ಞಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಸರಣಂ ತಾಣಂ ಲೇಣಂ ಪರಾಯನ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ನಯೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಅಯಾಚಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಾಯ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತೋ’’ತಿ।
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññubhāvaṃ pattoti ca, ‘‘tumhehi dhamme adesiyamāne ko hi nāma añño dhammaṃ desessati, kimaññaṃ lokassa saraṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ parāyana’’nti ca evamādīhi anekehi nayehi bhagavantaṃ dhammadesanatthaṃ ayāci. Tena vuttaṃ – ‘‘buddhabhūtassa pana bhagavato aṭṭhame sattāhe satthā dhammadesanatthāya brahmunā āyācito’’ti.
ಇದಾನಿ ‘‘ಕದಾ ಕತ್ಥ ಚ ಕೇನಾಯಂ, ಗಾಥಾ ಹಿ ಸಮುದೀರಿತಾ’’ತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾಯ ಓಕಾಸೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಕದಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ವುತ್ತಾ। ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ನಾಮೇಸಾ ಸಙ್ಗೀತಿಕ್ಖನ್ಧೇ (ಚೂಳವ॰ ೪೩೭) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕತ್ಥ ಕೇನ ವುತ್ತಾತಿ? ಭಗವತಿ ಕಿರ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ರಾಜಗಹನಗರೇ ವೇಭಾರಪಬ್ಬತಪಸ್ಸೇ ಸತ್ತಪಣ್ಣಿಗುಹಾದ್ವಾರೇ ವಿಜಿತಸಬ್ಬಸತ್ತುನಾ ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ಮಗಧಮಹಾರಾಜೇನ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಯನತ್ಥಂ ಕಾರಿತೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸಙ್ಕಾಸೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡೇ ಮಣ್ಡಪೇ ಧಮ್ಮಾಸನಗತೇನಾಯಸ್ಮತಾ ಆನನ್ದತ್ಥೇರೇನ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಲೋಕಾಧಿಪತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಗಾಥಾಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Idāni ‘‘kadā kattha ca kenāyaṃ, gāthā hi samudīritā’’ti imesaṃ pañhānaṃ vissajjanāya okāso anuppatto. Tattha kadā vuttāti? Paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttā. Paṭhamamahāsaṅgīti nāmesā saṅgītikkhandhe (cūḷava. 437) vuttanayeneva veditabbā. Kattha kena vuttāti? Bhagavati kira parinibbute rājagahanagare vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre vijitasabbasattunā ajātasattunā magadhamahārājena dhammasaṅgāyanatthaṃ kārite paripuṇṇacandamaṇḍalasaṅkāse daṭṭhabbasāramaṇḍe maṇḍape dhammāsanagatenāyasmatā ānandattherena ‘‘brahmā ca lokādhipatī’’ti ayaṃ gāthā vuttāti veditabbā. Ayamettha gāthāsambandho.
ಏತ್ತಾವತಾ –
Ettāvatā –
‘‘ಕದಾಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ, ಅಜ್ಝಿಟ್ಠೋ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಜಿನೋ।
‘‘Kadāyaṃ dhammadesanatthaṃ, ajjhiṭṭho brahmunā jino;
ಕದಾ ಕತ್ಥ ಚ ಕೇನಾಯಂ, ಗಾಥಾ ಹಿ ಸಮುದೀರಿತಾ’’ತಿ॥ –
Kadā kattha ca kenāyaṃ, gāthā hi samudīritā’’ti. –
ಅಯಮ್ಪಿ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ವುತ್ತಾಯ ಪನಸ್ಸಾ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ।
Ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ iminā sambandhena vuttāya panassā anuttānapadavaṇṇanaṃ karissāma.
ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಬ್ರೂಹಿತೋ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇಹೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ। ಅಯಂ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಬ್ರಾಹ್ಮಣತಥಾಗತಮಾತಾಪಿತುಸೇಟ್ಠಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ದ್ವಿಸಹಸ್ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೬) ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।
Tattha brahmāti brūhito tehi tehi guṇavisesehīti brahmā. Ayaṃ pana brahma-saddo mahābrahmabrāhmaṇatathāgatamātāpituseṭṭhādīsu dissati. Tathā hi ‘‘dvisahasso brahmā’’tiādīsu (ma. ni. 3.166) mahābrahmāti adhippeto.
‘‘ತಮೋನುದೋ ಬುದ್ಧೋ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು, ಲೋಕನ್ತಗೂ ಸಬ್ಬಭವಾತಿವತ್ತೋ।
‘‘Tamonudo buddho samantacakkhu, lokantagū sabbabhavātivatto;
ಅನಾಸವೋ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಪ್ಪಹೀನೋ, ಸಚ್ಚವ್ಹಯೋ ಬ್ರಹ್ಮೇ ಉಪಾಸಿತೋ ಮೇ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೩೯) –
Anāsavo sabbadukkhappahīno, saccavhayo brahme upāsito me’’ti. (su. ni. 1139) –
ಏತ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾಗತೋ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧; ೪.೬೩; ಇತಿವು॰ ೧೦೬; ಜಾ॰ ೨.೨೦.೧೮೧) ಏತ್ಥ ಮಾತಾಪಿತರೋ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೮; ೫.೧೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೪೪) ಏತ್ಥ ಸೇಟ್ಠೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಇಧ ಪನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪಣೀತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಕಪ್ಪಾಯುಕೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩)। ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ಚ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪದಪೂರಣಮತ್ತೋ ವಾ। ಲೋಕಾಧಿಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೋ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಓಕಾಸಲೋಕೋತಿ ತಯೋ ಲೋಕಾ। ತೇಸು ಇಧ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತಸ್ಸ ಇಸ್ಸರೋ ಅಧಿಪತೀತಿ ಲೋಕಾಧಿಪತಿ, ಲೋಕೇಕದೇಸಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಪತಿ ಲೋಕಾಧಿಪತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ ದೇವಾಧಿಪತಿ ನರಾಧಿಪತಿ ವಿಯ।
Ettha brāhmaṇo. ‘‘Brahmāti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti ettha tathāgato. ‘‘Brahmāti mātāpitaro pubbācariyāti vuccare’’ti (a. ni. 3.31; 4.63; itivu. 106; jā. 2.20.181) ettha mātāpitaro. ‘‘Brahmacakkaṃ pavattetī’’ti (ma. ni. 1.148; saṃ. ni. 2.21; a. ni. 4.8; 5.11; paṭi. ma. 2.44) ettha seṭṭho adhippeto. Idha pana paṭhamajjhānaṃ paṇītaṃ bhāvetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ nibbatto kappāyuko mahābrahmā adhippeto (ma. ni. aṭṭha. 1.3). Ca-saddo sampiṇḍanattho, brahmā ca aññe ca dasasu cakkavāḷasahassesu brahmāno cāti attho, padapūraṇamatto vā. Lokādhipatīti ettha lokoti saṅkhāraloko sattaloko okāsalokoti tayo lokā. Tesu idha sattaloko adhippeto. Tassa issaro adhipatīti lokādhipati, lokekadesassāpi adhipati lokādhipatīti vuccati devādhipati narādhipati viya.
ಸಹಮ್ಪತೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ಸಹಕೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಜೀವಿತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಯಂ ಕಪ್ಪಾಯುಕಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತತ್ರ ಪನ ನಂ ‘‘ಸಹಮ್ಪತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ। ‘‘ಸಹಕಪತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅನುಸ್ಸರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ‘‘ಸಹಮ್ಪತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕತಞ್ಜಲೀತಿ ಕತಞ್ಜಲಿಕೋ, ಅಞ್ಜಲಿಪುಟಂ ಸಿರಸಿ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಧಿವರನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತವರೋ ಅಧಿವರೋ ನಾಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನಧಿವರೋ, ನ ತತೋ ಅಧಿಕೋ ವರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವಾ ಅನಧಿವರೋ, ಅನುತ್ತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಅನಧಿವರಂ। ಅಯಾಚಥಾತಿ ಅಯಾಚಿತ್ಥ ಅಜ್ಝೇಸಿ।
Sahampatīti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā aparihīnajjhāno jīvitapariyosāne paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukamahābrahmā hutvā nibbatto, tatra pana naṃ ‘‘sahampati brahmā’’ti sañjānanti. ‘‘Sahakapatī’’ti vattabbe anussarāgamaṃ katvā ruḷhīvasena ‘‘sahampatī’’ti vadanti. Katañjalīti katañjaliko, añjalipuṭaṃ sirasi katvāti attho. Anadhivaranti accantavaro adhivaro nāssa atthīti anadhivaro, na tato adhiko varo atthīti vā anadhivaro, anuttaroti attho, taṃ anadhivaraṃ. Ayācathāti ayācittha ajjhesi.
ಇದಾನಿ ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಸೋ ಭಗವನ್ತಂ ಅಯಾಚಿ, ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸನ್ತೀಧ ಸತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧಾತಿ ಅಯಂ ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ । ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಸಾಸನಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ತತಿಯೋ ಸಮಣೋ, ಇಧ ಚತುತ್ಥೋ ಸಮಣೋ, ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧)। ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸಂ, ಯಥಾಹ –
Idāni yassatthāya so bhagavantaṃ ayāci, tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘santīdha sattā’’tiādi vuttaṃ. Tattha santīti saṃvijjanti upalabbhanti, buddhacakkhussa āpāthaṃ āgacchantā atthīti attho. Idhāti ayaṃ desāpadese nipāto . Svāyaṃ katthaci sāsanaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo, idha tatiyo samaṇo, idha catuttho samaṇo, suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139; dī. ni. 2.214; a. ni. 4.241). Katthaci okāsaṃ, yathāha –
‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ।
‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;
ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೬೯) –
Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369) –
ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦)। ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ, ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಸುಖಾಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೦)। ಇಧಾಪಿ ಲೋಕಮೇವ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ತಾತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ಛನ್ದರಾಗೇನ ಸತ್ತಾ ವಿಸತ್ತಾ ಆಸತ್ತಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗಿತಾತಿ ಸತ್ತಾ, ಸತ್ತಾತಿ ಪಾಣಿನೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಪನ ವೀತರಾಗೇಸುಪಿ ಅಯಂ ವೋಹಾರೋ ವತ್ತತಿಯೇವ।
Katthaci padapūraṇamattameva hoti. Yathāha – ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Katthaci lokaṃ upādāya, yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāyā’’ti (a. ni. 1.170). Idhāpi lokameva upādāya vuttoti veditabbo. Tasmā imasmiṃ sattaloketi attho. Sattāti rūpādīsu khandhesu chandarāgena sattā visattā āsattā laggā lagitāti sattā, sattāti pāṇino vuccanti. Ruḷhīsaddena pana vītarāgesupi ayaṃ vohāro vattatiyeva.
ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಪಞ್ಞಾಮಯೇ ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಂ ಪರಿತ್ತಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹರಜಂ ಏತೇಸಂ ಏವಂಸಭಾವಾ ಚ ತೇತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾ, ಅಪ್ಪಂ ರಾಗಾದಿರಜಮೇವ ವಾ ಯೇಸಂ ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾ, ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಸಭಾವಾ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇಸಂ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕಾನಂ। ‘‘ಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪರಿಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ದೇಸೇಹಿ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದೇಸೇಹೀತಿ ಆಯಾಚನವಚನಮೇತಂ, ದೇಸೇಹಿ ಕಥೇಹಿ ಉಪದಿಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಪರಿಯತ್ತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಪಕತಿಸಭಾವಸುಞ್ಞತಾಪುಞ್ಞಆಪತ್ತಿಞೇಯ್ಯಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ – ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ…ಪೇ॰… ವೇದಲ್ಲ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೦೨) ಪರಿಯತ್ತಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ।
Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ evaṃsabhāvā ca teti apparajakkhajātikā, appaṃ rāgādirajameva vā yesaṃ te apparajakkhā, te apparajakkhasabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho daṭṭhabbo. Tesaṃ apparajakkhajātikānaṃ. ‘‘Sattāna’’nti vibhattivipariṇāmaṃ katvā – ‘‘desehi dhamma’’nti iminā sambandhaṃ katvā attho daṭṭhabbo. Desehīti āyācanavacanametaṃ, desehi kathehi upadisāti attho. Dhammanti ettha ayaṃ dhamma-saddo pariyattisamādhipaññāpakatisabhāvasuññatāpuññaāpattiñeyyacatusaccadhammādīsu dissati. Tathā hi – ‘‘idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇāti suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ…pe… vedalla’’ntiādīsu (ma. ni. 1.239; a. ni. 4.102) pariyattiyaṃ dissati. ‘‘Evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu samādhimhi.
‘‘ಯಸ್ಸೇತೇ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮಾ, ವಾನರಿನ್ದ ಯಥಾ ತವ।
‘‘Yassete caturo dhammā, vānarinda yathā tava;
ಸಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮೋ ಧಿತಿ ಚಾಗೋ, ದಿಟ್ಠಂ ಸೋ ಅತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ॥ –
Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, diṭṭhaṃ so ativattatī’’ti. –
ಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೪೭) ಪಞ್ಞಾಯ। ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಜರಾಧಮ್ಮಾ, ಅಥೋ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೯) ಪಕತಿಯಂ। ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ) ಸಭಾವೇ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೧) ಸುಞ್ಞತಾಯಂ। ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಸುಚಿಣ್ಣೋ ಸುಖಮಾವಹಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೪; ಥೇರಗಾ॰ ೩೦೩; ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೦೨; ೧.೧೫.೩೮೫) ಪುಞ್ಞೇ। ‘‘ದ್ವೇ ಅನಿಯತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ಆಪತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫) ಞೇಯ್ಯೇ। ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ಪತ್ತಧಮ್ಮೋ ವಿದಿತಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೯; ಮಹಾವ॰ ೨೭, ೫೭) ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ। ಇಧಾಪಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡ ೧)। ಅನುಕಮ್ಪಾತಿ ಅನುಕಮ್ಪಂ ಅನುದ್ದಯಂ ಕರೋಹಿ। ಇಮನ್ತಿ ಪಜಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ। ಪಜನ್ತಿ ಪಜಾತತ್ತಾ ಪಜಾ, ತಂ ಪಜಂ, ಸತ್ತನಿಕಾಯಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಚೇಹೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕೇಚಿ ಪನ –
Ādīsu (jā. 1.2.147) paññāya. ‘‘Jātidhammā jarādhammā, atho maraṇadhammino’’tiādīsu (a. ni. 3.39) pakatiyaṃ. ‘‘Kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā) sabhāve. ‘‘Tasmiṃ kho pana samaye dhammā honti khandhā hontī’’tiādīsu (dha. sa. 121) suññatāyaṃ. ‘‘Dhammo suciṇṇo sukhamāvahātī’’tiādīsu (su. ni. 184; theragā. 303; jā. 1.10.102; 1.15.385) puññe. ‘‘Dve aniyatā dhammā’’tiādīsu āpattiyaṃ. ‘‘Sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’tiādīsu (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) ñeyye. ‘‘Diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo’’tiādīsu (dī. ni. 1.299; mahāva. 27, 57) catusaccadhamme. Idhāpi catusaccadhamme daṭṭhabbo (ma. ni. aṭṭha. 1.suttanikkhepavaṇṇanā; dha. sa. aṭṭha. cittuppādakaṇḍa 1). Anukampāti anukampaṃ anuddayaṃ karohi. Imanti pajaṃ niddisanto āha. Pajanti pajātattā pajā, taṃ pajaṃ, sattanikāyaṃ saṃsāradukkhato mocehīti adhippāyo. Keci pana –
‘‘ಭಗವಾತಿ ಲೋಕಾಧಿಪತೀ ನರುತ್ತಮೋ,
‘‘Bhagavāti lokādhipatī naruttamo,
ಕತಞ್ಜಲೀ ಬ್ರಹ್ಮಗಣೇಹಿ ಯಾಚಿತೋ’’ತಿ॥ –
Katañjalī brahmagaṇehi yācito’’ti. –
ಪಠನ್ತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ।
Paṭhanti. Ettāvatā sabbaso ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.
ಅಥ ಭಗವತೋ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸಹಮ್ಪತಿಸ್ಸ ಆಯಾಚನವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅಪರಿಮಿತಸಮಯಸಮುದಿತಕರುಣಾಬಲಸ್ಸ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪರಹಿತಕರಣನಿಪುಣಮತಿಚಾರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಓಕಾಸಕರಣಮತ್ತೇನ ಮಹಾಕರುಣಾ ಉದಪಾದಿ। ತಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಕರುಣುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ –
Atha bhagavato taṃ brahmuno sahampatissa āyācanavacanaṃ sutvā aparimitasamayasamuditakaruṇābalassa dasabalassa parahitakaraṇanipuṇamaticārassa sabbasattesu okāsakaraṇamattena mahākaruṇā udapādi. Taṃ pana bhagavato karuṇuppattiṃ dassentehi saṅgītikāle saṅgītikārakehi –
೨.
2.
‘‘ಸಮ್ಪನ್ನವಿಜ್ಜಾಚರಣಸ್ಸ ತಾದಿನೋ, ಜುತಿನ್ಧರಸ್ಸನ್ತಿಮದೇಹಧಾರಿನೋ।
‘‘Sampannavijjācaraṇassa tādino, jutindharassantimadehadhārino;
ತಥಾಗತಸ್ಸಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಕಾರುಞ್ಞತಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ’’ತಿ॥ –
Tathāgatassappaṭipuggalassa, uppajji kāruññatā sabbasatte’’ti. –
ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಠಪಿತಾ।
Ayaṃ gāthā ṭhapitā.
ತತ್ಥ ಸಮ್ಪನ್ನವಿಜ್ಜಾಚರಣಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ತಿವಿಧಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮಙ್ಗಿಮಧುರವಸೇನ। ತತ್ಥ –
Tattha sampannavijjācaraṇassāti sampannaṃ nāma tividhaṃ paripuṇṇasamaṅgimadhuravasena. Tattha –
‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸಾಲಿಕೇದಾರಂ, ಸುವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಕೋಸಿಯ।
‘‘Sampannaṃ sālikedāraṃ, suvā bhuñjanti kosiya;
ಪಟಿವೇದೇಮಿ ತೇ ಬ್ರಹ್ಮೇ, ನ ನಂ ವಾರೇತುಮುಸ್ಸಹೇ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧೪.೧) –
Paṭivedemi te brahme, na naṃ vāretumussahe’’ti. (jā. 1.14.1) –
ಇದಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ ಉಪಗತೋ ಸಮುಪಗತೋ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಇದಂ ಸಮಙ್ಗಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಭನ್ತೇ, ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮತಲಂ ಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಖುದ್ದಮಧುಂ ಅನೀಲಕಂ, ಏವಮಸ್ಸಾದ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೮) ಇದಂ ಮಧುರಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಇಧ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಸಮಙ್ಗಿಸಮ್ಪನ್ನಮ್ಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬೪)। ವಿಜ್ಜಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿನ್ದಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಚ ವಿಜ್ಜಾ। ತಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವಿಜ್ಜಾ ಅಟ್ಠಪಿ ವಿಜ್ಜಾ। ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೦ ಆದಯೋ) ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಟ್ಠ ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೮ ಆದಯೋ)। ತತ್ರ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಯಾ ಚ ಸಹ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ವಿಜ್ಜಾ ವುತ್ತಾ। ಚರಣನ್ತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ ಸದ್ಧಾ ಹಿರೀ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಂ ಆರದ್ಧವೀರಿಯತಾ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿತಾ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನತಾ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಇಮೇ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಮೇಯೇವ ಹಿ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತೇಹಿ ಚರತಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಗಚ್ಛತಿ ಅಮತಂ ದಿಸಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ, ಮಹಾನಾಮ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪) ಸಬ್ಬಂ ಮಜ್ಝಿಮಪಣ್ಣಾಸಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಜ್ಜಾ ಚ ಚರಣಞ್ಚ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಾನಿ, ಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಾನಿ ಯಸ್ಸ ಸೋಯಂ ಸಮ್ಪನ್ನವಿಜ್ಜಾಚರಣೋ, ವಿಜ್ಜಾಚರಣೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ, ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ವಾ ಸಮ್ಪನ್ನವಿಜ್ಜಾಚರಣೋ। ಉಭಯಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತೇವ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪನ್ನವಿಜ್ಜಾಚರಣಸ್ಸ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ)।
Idaṃ paripuṇṇasampannaṃ nāma. ‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato sampanno samannāgato’’ti (vibha. 511) idaṃ samaṅgisampannaṃ nāma. ‘‘Imissā, bhante, mahāpathaviyā heṭṭhimatalaṃ sampannaṃ, seyyathāpi khuddamadhuṃ anīlakaṃ, evamassāda’’nti (pārā. 18) idaṃ madhurasampannaṃ nāma. Idha paripuṇṇasampannampi samaṅgisampannampi yujjati (ma. ni. aṭṭha. 1.64). Vijjāti paṭipakkhadhamme vijjhanaṭṭhena viditakaraṇaṭṭhena vinditabbaṭṭhena ca vijjā. Tā pana tissopi vijjā aṭṭhapi vijjā. Tisso vijjā bhayabheravasutte (ma. ni. 1.50 ādayo) āgatanayeneva veditabbā, aṭṭha ambaṭṭhasutte (dī. ni. 1.278 ādayo). Tatra hi vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo saddhā hirī ottappaṃ bāhusaccaṃ āraddhavīriyatā upaṭṭhitassatitā paññāsampannatā cattāri rūpāvacarajjhānānīti ime pannarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi pannarasa dhammā yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati amataṃ disaṃ, tasmā ‘‘caraṇa’’nti vuttā. Yathāha – ‘‘idha, mahānāma, ariyasāvako sīlavā hotī’’ti (ma. ni. 2.24) sabbaṃ majjhimapaṇṇāsake vuttanayeneva veditabbaṃ. Vijjā ca caraṇañca vijjācaraṇāni, sampannāni paripuṇṇāni vijjācaraṇāni yassa soyaṃ sampannavijjācaraṇo, vijjācaraṇehi sampanno samaṅgībhūto, samannāgatoti vā sampannavijjācaraṇo. Ubhayathāpi attho yujjateva, tassa sampannavijjācaraṇassa (pārā. aṭṭha. 1.1 verañjakaṇḍavaṇṇanā).
ತಾದಿನೋತಿ ‘‘ಇಟ್ಠೇಪಿ ತಾದೀ ಅನಿಟ್ಠೇಪಿ ತಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೩೮, ೧೯೨) ಆಗತತಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ತಾದಿನೋ, ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದೀಸು ಅವಿಕಾರಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜುತಿನ್ಧರಸ್ಸಾತಿ ಜುತಿಮತೋ, ಯುಗನ್ಧರೇ ಸರದಸಮಯೇ ಸಮುದಿತದಿವಸಕರಾತಿರೇಕತರಸಸ್ಸಿರಿಕಸರೀರಜುತಿವಿಸರಧರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತಧರಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Tādinoti ‘‘iṭṭhepi tādī aniṭṭhepi tādī’’tiādinā nayena mahāniddese (mahāni. 38, 192) āgatatādilakkhaṇena tādino, iṭṭhāniṭṭhādīsu avikārassa tādisassāti attho. Jutindharassāti jutimato, yugandhare saradasamaye samuditadivasakarātirekatarasassirikasarīrajutivisaradharassāti attho. ‘‘Paññāpajjotadharassā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕೇ ಪಜ್ಜೋತಾ, ಪಞ್ಚಮೇತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
‘‘Cattāro loke pajjotā, pañcamettha na vijjati;
ದಿವಾ ತಪತಿ ಆದಿಚ್ಚೋ, ರತ್ತಿಮಾಭಾತಿ ಚನ್ದಿಮಾ॥
Divā tapati ādicco, rattimābhāti candimā.
‘‘ಅಥ ಅಗ್ಗಿ ದಿವಾರತ್ತಿಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಭಾಸತಿ।
‘‘Atha aggi divārattiṃ, tattha tattha pabhāsati;
ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ತಪತಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಏಸಾ ಆಭಾ ಅನುತ್ತರಾ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬, ೮೫)।
Sambuddho tapataṃ seṭṭho, esā ābhā anuttarā’’ti. (saṃ. ni. 1.26, 85);
ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ಸರೀರಪಞ್ಞಾಜುತಿವಿಸರಧರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತಿಮದೇಹಧಾರಿನೋತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸರೀರಧಾರಿನೋ, ಅಪುನಬ್ಭವಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tasmā ubhayathāpi sarīrapaññājutivisaradharassāti attho. Antimadehadhārinoti sabbapacchimasarīradhārino, apunabbhavassāti attho.
ತಥಾಗತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕತಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ? ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ।
Tathāgatassāti ettha aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā ‘‘tathāgato’’ti vuccati. Katamehi aṭṭhahi? Tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.
ಕಥಂ ಭಗವಾ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸೀಲನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಖನ್ತಿಸಚ್ಚಅಧಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಇಮಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಧನರಜ್ಜಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಯಥಾ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಥಾಹ –
Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā yena abhinīhārena dānapāramiṃ pūretvā sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettupekkhāpāramiṃ pūretvā imā dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo pūretvā aṅgapariccāgaṃ jīvitapariccāgaṃ dhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā yathā vipassiādayo sammāsambuddhā āgatā, tathā amhākampi bhagavā āgatoti tathāgato. Yathāha –
‘‘ಯಥೇವ ಲೋಕಮ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ।
‘‘Yatheva lokamhi vipassiādayo, sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;
ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ, ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ॥
Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato, tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti.
ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಾ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಾ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತಾ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಯಥಾಹ –
Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijātā vipassiādayo samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukhā sattapadavītihārena gatā, tathā amhākampi bhagavā gatoti tathāgato. Yathāha –
‘‘ಮುಹುತ್ತಜಾತೋವ ಗವಮ್ಪತೀ ಯಥಾ, ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರಂ।
‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā, samehi pādehi phusī vasundharaṃ;
ಸೋ ವಿಕ್ಕಮೀ ಸತ್ತಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ, ಸೇತಞ್ಚ ಛತ್ತಂ ಅನುಧಾರಯುಂ ಮರೂ॥
So vikkamī sattapadāni gotamo, setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.
‘‘ಗನ್ತ್ವಾನ ಸೋ ಸತ್ತಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ, ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇಸಿ ಸಮಾ ಸಮನ್ತತೋ।
‘‘Gantvāna so sattapadāni gotamo, disā vilokesi samā samantato;
ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೇತಂ ಗಿರಮಬ್ಭುದೀರಯೀ, ಸೀಹೋ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ॥
Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayī, sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti.
ಕಥಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಸಬ್ಬೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಆಗತೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪತ್ತೋ ಅನುಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ।
Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Sabbesaṃ rūpārūpadhammānaṃ salakkhaṇaṃ sāmaññalakkhaṇañca tathaṃ avitathaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anubuddhoti tathāgato.
‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಸಕಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ।
‘‘Sabbesaṃ pana dhammānaṃ, sakasāmaññalakkhaṇaṃ;
ತಥಮೇವಾಗತೋ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ॥
Tathamevāgato yasmā, tasmā satthā tathāgato’’ti.
ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೦) ವಿತ್ಥಾರೋ। ತಾನಿ ಚ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ।
Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? ‘Idaṃ dukkha’nti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā ‘‘tathāgato’’ti vuccati. Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddo.
‘‘ತಥನಾಮಾನಿ ಸಚ್ಚಾನಿ, ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ ನಾಯಕೋ।
‘‘Tathanāmāni saccāni, abhisambujjhi nāyako;
ತಸ್ಮಾ ತಥಾನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋ’’॥
Tasmā tathānaṃ saccānaṃ, sambuddhattā tathāgato’’.
ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಹಿ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾಣಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನೋದ್ವಾರೇಸು ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ, ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಯಂ ಲೋಕೇ ತಥಂ, ತಂ ಲೋಕಸ್ಸ ತಥೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತೋಪಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ। ಏತ್ಥ ತಥದಸ್ಸಿಅತ್ಥೇ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā hi aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhusotaghāṇajivhākāyamanodvāresu āpāthaṃ āgacchantaṃ rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhammārammaṇaṃ tathāgato sabbākārato jānāti passatīti, evaṃ tathadassitāya tathāgato. Atha vā yaṃ loke tathaṃ, taṃ lokassa tatheva dasseti. Tatopi bhagavā tathāgato. Ettha tathadassiatthe ‘‘tathāgato’’ti padasambhavo veditabbo.
‘‘ತಥಾಕಾರೇನ ಯೋ ಧಮ್ಮೇ, ಜಾನಾತಿ ಅನುಪಸ್ಸತಿ।
‘‘Tathākārena yo dhamme, jānāti anupassati;
ತಥದಸ್ಸೀತಿ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತೋ ತಥಾಗತೋ’’॥
Tathadassīti sambuddho, tasmā vutto tathāgato’’.
ಕಥಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಞ್ಚ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಪರಿಮಾಣಕಾಲೇ ಸುತ್ತಾದಿನವಙ್ಗಸಙ್ಗಹಿತಂ ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಏಕತುಲಾಯ ತುಲಿತಂ ವಿಯ ತಥಮೇವ ಅವಿತಥಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ –
Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yañca abhisambodhiyā parinibbānassa ca antare pañcacattālīsavassaparimāṇakāle suttādinavaṅgasaṅgahitaṃ bhāsitaṃ lapitaṃ tathāgatena, sabbaṃ taṃ ekatulāya tulitaṃ viya tathameva avitathameva hoti. Tenevāha –
‘‘ಯಞ್ಚ, ಚುನ್ದ, ರತ್ತಿಂ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಭಾಸತಿ ಲಪತಿ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ। ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ।
‘‘Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti.
ಏತ್ಥ ಪನ ಗದಅತ್ಥೋ ಹಿ ಗತಸದ್ದೋ। ಏವಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। ಆಗದನಂ ಆಗದೋ, ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋ। ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ।
Ettha pana gadaattho hi gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato. Āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti tathāgato. Da-kārassa ta-kāraṃ katvā vutto.
‘‘ತಥಾವಾದೀ ಜಿನೋ ಯಸ್ಮಾ, ತಥಧಮ್ಮಪ್ಪಕಾಸಕೋ।
‘‘Tathāvādī jino yasmā, tathadhammappakāsako;
ತಥಾಮಾಗದನಞ್ಚಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋ ತಥಾಗತೋ’’॥
Tathāmāgadanañcassa, tasmā buddho tathāgato’’.
ಕಥಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಹಿ ಯಂ ಯಂ ವಾಚಂ ಅಭಾಸಿ, ತಂ ತಂ ಏವ ಕಾಯೇನ ಕರೋತಿ, ವಾಚಾಯ ಕಾಯೋ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಕಾಯಸ್ಸಪಿ ವಾಚಾ। ತೇನೇವಾಹ –
Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavā hi yaṃ yaṃ vācaṃ abhāsi, taṃ taṃ eva kāyena karoti, vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā. Tenevāha –
‘‘ಯಥಾ ವಾದೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ತಥಾ ಕಾರೀ, ಯಥಾ ಕಾರೀ ತಥಾ ವಾದೀ…ಪೇ॰… ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩; ಚೂಳನಿ॰ ಪೋಸಾಲಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೩)।
‘‘Yathā vādī, bhikkhave, tathāgato tathā kārī, yathā kārī tathā vādī…pe… tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23; cūḷani. posālamāṇavapucchāniddesa 83).
ಯಥಾ ಚ ವಾಚಾ ಗತಾ, ಕಾಯೋಪಿ ತಥಾ ಗತೋ, ಯಥಾ ಕಾಯೋ ಗತೋ, ವಾಚಾಪಿ ತಥಾ ಗತಾ। ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ।
Yathā ca vācā gatā, kāyopi tathā gato, yathā kāyo gato, vācāpi tathā gatā. Evaṃ tathākāritāya tathāgato.
‘‘ಯಥಾ ವಾಚಾ ಗತಾ ತಸ್ಸ, ತಥಾ ಕಾಯೋ ಗತೋ ಯತೋ।
‘‘Yathā vācā gatā tassa, tathā kāyo gato yato;
ತಥಾವಾದಿತಾಯ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ’’॥
Tathāvāditāya sambuddho, satthā tasmā tathāgato’’.
ಕಥಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ ಸೀಲೇನಪಿ ಸಮಾಧಿನಾಪಿ ಪಞ್ಞಾಯಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನಪಿ, ನ ತಸ್ಸ ತುಲಾ ವಾ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಅತುಲೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನುತ್ತರೋ। ತೇನೇವಾಹ –
Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro. Tenevāha –
‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ದಸೋ ವಸವತ್ತೀ, ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ಪೋಸಾಲಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೩)।
‘‘Sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthu daso vasavattī, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 1.23; posālamāṇavapucchāniddesa 83).
ತತ್ರೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಗದೋ ವಿಯ ಅಗದೋ। ಕೋ ಪನೇಸ? ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ। ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ, ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನತೋ ಅವಿಪರೀತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ ಅಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಥಾಗತೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ।
Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati, iti sabbalokābhibhavanato aviparīto desanāvilāso ceva puññussayo ca agado assāti da-kārassa ta-kāraṃ katvā ‘‘tathāgato’’ti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.
‘‘ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಚ, ಅಗದೋ ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ।
‘‘Tatho aviparīto ca, agado yassa satthuno;
ವಸವತ್ತೀತಿ ಸೋ ತೇನ, ಹೋತಿ ಸತ್ಥಾ ತಥಾಗತೋ’’॥
Vasavattīti so tena, hoti satthā tathāgato’’.
ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲವಿರಹಿತಸ್ಸ, ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ‘‘ಅಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲೋ, ನತ್ಥೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಉದಪಾದಿ। ಕಾರುಞ್ಞತಾತಿ ಕರುಣಾಯ ಭಾವೋ ಕಾರುಞ್ಞತಾ। ಸಬ್ಬಸತ್ತೇತಿ ನಿರವಸೇಸಸತ್ತಪರಿಯಾದಾನವಚನಂ, ಸಕಲೇ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಗಾಥಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ।
Appaṭipuggalassāti paṭipuggalavirahitassa, añño koci ‘‘ahaṃ buddho’’ti evaṃ paṭiññaṃ dātuṃ samattho nāmassa puggalo, natthīti appaṭipuggalo, tassa appaṭipuggalassa. Uppajjīti uppanno udapādi. Kāruññatāti karuṇāya bhāvo kāruññatā. Sabbasatteti niravasesasattapariyādānavacanaṃ, sakale sattanikāyeti attho. Ettāvatā ayampi gāthā vuttatthā hoti.
ಅಥ ಭಗವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಾಯ ಆಯಾಚಿತೋ ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ –
Atha bhagavā brahmunā dhammadesanatthāya āyācito sattesu kāruññataṃ uppādetvā dhammaṃ desetukāmo mahābrahmānaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘ಅಪಾರುತಾ ತೇಸಂ ಅಮತಸ್ಸ ದ್ವಾರಾ, ಯೇ ಸೋತವನ್ತೋ ಪಮುಞ್ಚನ್ತು ಸದ್ಧಂ।
‘‘Apārutā tesaṃ amatassa dvārā, ye sotavanto pamuñcantu saddhaṃ;
ವಿಹಿಂಸಸಞ್ಞೀ ಪಗುಣಂ ನ ಭಾಸಿಂ, ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಮನುಜೇಸು ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೭೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೯)।
Vihiṃsasaññī paguṇaṃ na bhāsiṃ, dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahme’’ti. (ma. ni. 1.283; dī. ni. 2.71; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 9);
ಅಥ ಖೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ ‘‘ಕತಾವಕಾಸೋ ಖೋಮ್ಹಿ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಗಣಪರಿವುತೋ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ – ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ಮಹಾವ॰ ೧೦) ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ – ‘‘ಆಳಾರೋ ಪಣ್ಡಿತೋ ಸೋ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಖಿಪ್ಪಂ ಆಜಾನಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪುನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಂ ಕಾಲಙ್ಕತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ಚ ಅಭಿದೋಸಕಾಲಙ್ಕತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಪುನ – ‘‘ಕಹಂ ನು ಖೋ ಏತರಹಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ‘‘ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಆಸಾಳ್ಹಿಯಂ ಪಭಾತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸಯೋಜನಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಉಪಕಂ ನಾಮ ಆಜೀವಕಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಭಾವಮಾವಿಕತ್ವಾ ತಂದಿವಸಮೇವ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಇಸಿಪತನಮಗಮಾಸಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನಗತೋ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩ ಆದಯೋ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ದೇಸೇಸಿ।
Atha kho brahmā sahampati ‘‘katāvakāso khomhi bhagavatā dhammadesanāyā’’ti ñatvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasi katvā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā brahmagaṇaparivuto pakkāmi. Atha satthā tassa brahmuno paṭiññaṃ datvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (ma. ni. 1.283; mahāva. 10) cintento – ‘‘āḷāro paṇḍito so imaṃ dhammaṃ khippaṃ ājānissatī’’ti cittaṃ uppādetvā puna olokento tassa sattāhaṃ kālaṅkatabhāvaṃ ñatvā udakassa ca abhidosakālaṅkatabhāvaṃ ñatvā puna – ‘‘kahaṃ nu kho etarahi pañcavaggiyā bhikkhū viharantī’’ti pañcavaggiye āvajjento ‘‘bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye’’ti ñatvā āsāḷhiyaṃ pabhātāya rattiyā kālasseva pattacīvaramādāya aṭṭhārasayojanikaṃ maggaṃ paṭipanno antarāmagge upakaṃ nāma ājīvakaṃ disvā tassa attano buddhabhāvamāvikatvā taṃdivasameva sāyanhasamaye isipatanamagamāsi. Tattha pañcavaggiyānaṃ attano buddhabhāvaṃ pakāsetvā paññattavarabuddhāsanagato pañcavaggiye bhikkhū āmantetvā dhammacakkappavattanasuttantaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) desesi.
ತೇಸು ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ದೇಸನಾನುಸಾರೇನ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಪರಿಯೋಸಾನೇ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥೇವ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ವಪ್ಪತ್ಥೇರಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಞ್ಚಮಿಯಂ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪಞ್ಚಪಿ ತೇ ಥೇರೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತನ್ತಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೯; ಮಹಾವ॰ ೨೦ ಆದಯೋ) ದೇಸೇಸಿ, ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಪಞ್ಚಪಿ ಥೇರಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು।
Tesu aññāsikoṇḍaññatthero desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā suttapariyosāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Satthā tattheva vassaṃ upagantvā punadivase vappattheraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpesi. Eteneva upāyena sabbe te sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā puna pañcamiyaṃ pakkhassa pañcapi te there sannipātetvā anattalakkhaṇasuttantaṃ (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 20 ādayo) desesi, desanāpariyosāne pañcapi therā arahatte patiṭṭhahiṃsu.
ಅಥ ಸತ್ಥಾ ತತ್ಥೇವ ಯಸಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಗೇಹಂ ಪಹಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಏಹಿ ಯಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬) ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಅರಹತ್ತೇ ಚ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅಪರೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಹಾಯಕೇ ಚತುಪಣ್ಣಾಸಜನೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಏವಂ ಲೋಕೇ ಏಕಸಟ್ಠಿಯಾ ಅರಹನ್ತೇಸು ಜಾತೇಸು ಸತ್ಥಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ಏತದವೋಚ –
Atha satthā tattheva yasassa kulaputtassa upanissayaṃ disvā gehaṃ pahāya nikkhantaṃ disvā – ‘‘ehi yasā’’ti (mahāva. 26) pakkositvā tasmiññeva rattibhāge sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā punadivase arahatte ca patiṭṭhāpetvā aparepi tassa sahāyake catupaṇṇāsajane ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahatte patiṭṭhāpesi. Evaṃ loke ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu satthā vuṭṭhavasso pavāretvā bhikkhū āmantetvā etadavoca –
‘‘ಪರತ್ಥಂ ಚತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ, ಕರೋನ್ತಾ ಪಥವಿಂ ಇಮಂ।
‘‘Paratthaṃ cattano atthaṃ, karontā pathaviṃ imaṃ;
ಬ್ಯಾಹರನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಧಮ್ಮಂ ಚರಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Byāharantā manussānaṃ, dhammaṃ caratha bhikkhavo.
‘‘ವಿಹರಥ ವಿವಿತ್ತೇಸು, ಪಬ್ಬತೇಸು ವನೇಸು ಚ।
‘‘Viharatha vivittesu, pabbatesu vanesu ca;
ಪಕಾಸಯನ್ತಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ಲೋಕಸ್ಸ ಸತತಂ ಮಮ॥
Pakāsayantā saddhammaṃ, lokassa satataṃ mama.
‘‘ಕರೋನ್ತಾ ಧಮ್ಮದೂತೇಯ್ಯಂ, ವಿಖ್ಯಾಪಯಥ ಭಿಕ್ಖವೋ।
‘‘Karontā dhammadūteyyaṃ, vikhyāpayatha bhikkhavo;
ಸನ್ತಿ ಅತ್ಥಾಯ ಸತ್ತಾನಂ, ಸುಬ್ಬತಾ ವಚನಂ ಮಮ॥
Santi atthāya sattānaṃ, subbatā vacanaṃ mama.
‘‘ಸಬ್ಬಂ ಪಿದಹಥ ದ್ವಾರಂ, ಅಪಾಯಾನಮನಾಸವಾ।
‘‘Sabbaṃ pidahatha dvāraṃ, apāyānamanāsavā;
ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ದ್ವಾರಂ ವಿವರಥಾಸಮಾ॥
Saggamokkhassa maggassa, dvāraṃ vivarathāsamā.
‘‘ದೇಸನಾಪಟಿಪತ್ತೀಹಿ, ಕರುಣಾದಿಗುಣಾಲಯಾ।
‘‘Desanāpaṭipattīhi, karuṇādiguṇālayā;
ಬುದ್ಧಿಂ ಸದ್ಧಞ್ಚ ಲೋಕಸ್ಸ, ಅಭಿವಡ್ಢೇಥ ಸಬ್ಬಸೋ॥
Buddhiṃ saddhañca lokassa, abhivaḍḍhetha sabbaso.
‘‘ಗಿಹೀನಮುಪಕರೋನ್ತಾನಂ, ನಿಚ್ಚಮಾಮಿಸದಾನತೋ।
‘‘Gihīnamupakarontānaṃ, niccamāmisadānato;
ಕರೋಥ ಧಮ್ಮದಾನೇನ, ತೇಸಂ ಪಚ್ಚೂಪಕಾರಕಂ॥
Karotha dhammadānena, tesaṃ paccūpakārakaṃ.
‘‘ಸಮುಸ್ಸಯಥ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ, ದೇಸಯನ್ತಾ ಇಸಿದ್ಧಜಂ।
‘‘Samussayatha saddhammaṃ, desayantā isiddhajaṃ;
ಕತಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮನ್ತಾ, ಪರತ್ಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಥಾ’’ತಿ॥
Katakattabbakammantā, paratthaṃ paṭipajjathā’’ti.
ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಭಗವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ದಿಸಾಸು ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಉರುವೇಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಕಪ್ಪಾಸಿಕವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯಕುಮಾರೇ ವಿನೇಸಿ। ತೇಸು ಯೋ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಕೋ, ಸೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠೋ ಅನಾಗಾಮೀ, ಏಕೋಪಿ ಅರಹಾ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾ ನಾಹೋಸಿ। ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ದಿಸಾಸು ಪೇಸೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಪರಿವಾರೇ ತೇಭಾತಿಕಜಟಿಲೇ ದಮೇತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಗಯಾಸೀಸೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಆದಿತ್ತಪರಿಯಾಯದೇಸನಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೮; ಮಹಾವ॰ ೫೪) ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತೇನ ಅರಹನ್ತಸಹಸ್ಸೇನ ಭಗವಾ ಪರಿವುತೋ ‘‘ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಮೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಾಜಗಹನಗರೂಪಚಾರೇ ಲಟ್ಠಿವನುಯ್ಯಾನಂ ನಾಮ ಅಗಮಾಸಿ। ತತೋ ಉಯ್ಯಾನಪಾಲಕೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇಸಿ। ರಾಜಾ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ದ್ವಾದಸನಹುತೇಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ದಸಬಲಂ ಘನವಿವರಗತಮಿವ ದಿವಸಕರಂ ವನವಿವರಗತಂ ಮುನಿವರದಿವಸಕರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚಕ್ಕಾಲಙ್ಕತತಲೇಸು ಜಲಜಾಮಲಾವಿಕಲಕಮಲಕೋಮಲೇಸು ದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಮಕುಟಮಣಿಜುತಿವಿಸರವಿಜ್ಜೋತಿನಾ ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಸಾಯ।
Evañca pana vatvā bhagavā te bhikkhū disāsu vissajjetvā sayaṃ uruvelaṃ gacchanto antarāmagge kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiyakumāre vinesi. Tesu yo sabbapacchimako, so sotāpanno, sabbaseṭṭho anāgāmī, ekopi arahā vā puthujjano vā nāhosi. Tepi sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā disāsu pesetvā sayaṃ uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile dametvā ehibhikkhubhāvena pabbājetvā gayāsīse nisīdāpetvā ādittapariyāyadesanāya (saṃ. ni. 4.28; mahāva. 54) arahatte patiṭṭhāpetvā tena arahantasahassena bhagavā parivuto ‘‘bimbisārassa rañño paṭiññaṃ mocessāmī’’ti rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyānaṃ nāma agamāsi. Tato uyyānapālako rañño ārocesi. Rājā – ‘‘satthā āgato’’ti sutvā dvādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi parivuto dasabalaṃ ghanavivaragatamiva divasakaraṃ vanavivaragataṃ munivaradivasakaraṃ upasaṅkamitvā cakkālaṅkatatalesu jalajāmalāvikalakamalakomalesu dasabalassa pādesu makuṭamaṇijutivisaravijjotinā sirasā nipatitvā ekamantaṃ nisīdi saddhiṃ parisāya.
ಅಥ ಖೋ ತೇಸಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾನಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಹಾಸಮಣೋ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತಿ, ಉದಾಹು ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋ ಮಹಾಸಮಣೇ’’ತಿ? ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ಥೇರಂ ಗಾಥಾಯ ಅಜ್ಝಭಾಸಿ –
Atha kho tesaṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ etadahosi – ‘‘kiṃ nu kho mahāsamaṇo uruvelakassape brahmacariyaṃ carati, udāhu uruvelakassapo mahāsamaṇe’’ti? Atha kho bhagavā tesaṃ cetoparivitakkamaññāya theraṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘ಕಿಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ಉರುವೇಲವಾಸಿ, ಪಹಾಸಿ ಅಗ್ಗಿಂ ಕಿಸಕೋವದಾನೋ।
‘‘Kimeva disvā uruvelavāsi, pahāsi aggiṃ kisakovadāno;
ಪುಚ್ಛಾಮಿ ತಂ ಕಸ್ಸಪ ಏತಮತ್ಥಂ, ಕಥಂ ಪಹೀನಂ ತವ ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತ’’ನ್ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೫೫)।
Pucchāmi taṃ kassapa etamatthaṃ, kathaṃ pahīnaṃ tava aggihutta’’nti. (mahāva. 55);
ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ –
Thero bhagavato adhippāyaṃ viditvā –
‘‘ರೂಪೇ ಚ ಸದ್ದೇ ಚ ಅಥೋ ರಸೇ ಚ, ಕಾಮಿತ್ಥಿಯೋ ಚಾಭಿವದನ್ತಿ ಯಞ್ಞಾ।
‘‘Rūpe ca sadde ca atho rase ca, kāmitthiyo cābhivadanti yaññā;
ಏತಂ ಮಲನ್ತೀ ಉಪಧೀಸು ಞತ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಯಿಟ್ಠೇ ನ ಹುತೇ ಅರಞ್ಜಿ’’ನ್ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೫೫) –
Etaṃ malantī upadhīsu ñatvā, tasmā na yiṭṭhe na hute arañji’’nti. (mahāva. 55) –
ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಾವಕಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಾದೇಸು ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ – ‘‘ಸತ್ಥಾ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ, ಸಾವಕೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಏಕತಾಲದ್ವಿತಾಲ…ಪೇ॰… ಸತ್ತತಾಲಪ್ಪಮಾಣಂ ವೇಹಾಸಂ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಾಸತೋ ಓರುಯ್ಹ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ।
Imaṃ gāthaṃ vatvā attano sāvakabhāvappakāsanatthaṃ tathāgatassa pādesu sirasā nipatitvā – ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā ekatāladvitāla…pe… sattatālappamāṇaṃ vehāsaṃ sattakkhattuṃ abbhuggantvā pāṭihāriyaṃ katvā ākāsato oruyha bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
ಅಥ ಖೋ ಮಹಾಜನೋ ತಸ್ಸ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅಹೋ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ, ಏವಂ ಥಾಮಗತದಿಟ್ಠಿಕೋ ಅತ್ತಾನಂ ‘ಅರಹಾ ಅಹ’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪೋಪಿ ದಿಟ್ಠಿಜಾಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೇನ ದಮಿತೋ’’ತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಗುಣಕಥಂ ಕಥೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾ – ‘‘ನಾಹಮಿದಾನಿಯೇವ ಇಮಂ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಂ ದಮೇಮಿ, ಅತೀತೇಪಿ ಏಸ ಮಯಾ ದಮಿತೋಯೇವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ಖೋ ಸೋ ಮಹಾಜನೋ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಿರಸಿ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಇದಾನಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಏಸ ದಮಿತೋ ದಿಟ್ಠೋ, ಕಥಂ ಪನೇಸ ಅತೀತೇ ಭಗವತಾ ದಮಿತೋ’’ತಿ। ತತೋ ಸತ್ಥಾ ತೇನ ಮಹಾಜನೇನ ಯಾಚಿತೋ ಭವನ್ತರೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಮಹಾನಾರದಕಸ್ಸಪಜಾತಕಂ (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೧೧೫೩) ಕಥೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇಸಿ। ತತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಏಕಾದಸನಹುತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಏಕನಹುತಂ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ ಪಟಿವೇದೇಸಿ। ರಾಜಾ ಸರಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।
Atha kho mahājano tassa taṃ pāṭihāriyaṃ disvā – ‘‘aho mahānubhāvā buddhā nāma, evaṃ thāmagatadiṭṭhiko attānaṃ ‘arahā aha’nti maññamāno uruvelakassapopi diṭṭhijālaṃ bhinditvā tathāgatena damito’’ti dasabalassa guṇakathaṃ kathesi. Taṃ sutvā satthā – ‘‘nāhamidāniyeva imaṃ uruvelakassapaṃ damemi, atītepi esa mayā damitoyevā’’ti āha. Atha kho so mahājano uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā sirasi añjaliṃ paggahetvā evamāha – ‘‘bhante, idāni amhehi esa damito diṭṭho, kathaṃ panesa atīte bhagavatā damito’’ti. Tato satthā tena mahājanena yācito bhavantarena paṭicchannaṃ mahānāradakassapajātakaṃ (jā. 2.22.1153) kathetvā cattāri ariyasaccāni pakāsesi. Tato satthu dhammakathaṃ sutvā rājā bimbisāro ekādasanahutehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi, ekanahutaṃ upāsakattaṃ paṭivedesi. Rājā saraṇaṃ gantvā svātanāya bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena nimantetvā bhagavantaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā vanditvā pakkāmi.
ಪುನದಿವಸೇ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವುತೋ ಮರುಗಣಪರಿವುತೋ ವಿಯ ದಸಸತನಯನೋ ದೇವರಾಜಾ, ಬ್ರಹ್ಮಗಣಪರಿವುತೋ ವಿಯ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಪಾವಿಸಿ। ರಾಜಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಭೋಜನಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ವಿನಾ ವಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ವೇಲಾಯ ವಾ ಅವೇಲಾಯ ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಲಟ್ಠಿವನಂ ನಾಮ ಅತಿದೂರೇ, ಇದಂ ಪನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ವೇಳುವನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ ಪವಿವೇಕಕಾಮಾನಂ ನಾತಿದೂರಂ ನಚ್ಚಾಸನ್ನಂ ಗಮನಾಗಮನಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಿಜ್ಜನಸಮ್ಬಾಧಂ ಪವಿವೇಕಸುಖಂ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸೀತಲಸಿಲಾತಲಸಮಲಙ್ಕತಂ ಪರಮರಮಣೀಯಭೂಮಿಭಾಗಂ ಸುರಭಿಕುಸುಮತರುವರನಿರನ್ತರಂ ರಮಣೀಯಪಾಸಾದಹಮ್ಮಿಯವಿಮಾನವಿಹಾರಡ್ಢುಯೋಗಮಣ್ಡಪಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ। ಇದಂ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತು ನವತಪನಙ್ಗಾರಸಙ್ಕಾಸೇನ ಸುವಣ್ಣಭಿಙ್ಗಾರೇನ ಸುರಭಿಕುಸುಮವಾಸಿತಂ ಮಣಿವಣ್ಣಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವೇಳುವನಾರಾಮಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಉದಕಂ ಪಾತೇಸಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಆರಾಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ‘‘ಬುದ್ಧಸಾಸನಸ್ಸ ಮೂಲಾನಿ ಓತಿಣ್ಣಾನೀ’’ತಿ ಪೀತಿವಸಂ ಗತಾ ನಚ್ಚನ್ತೀ ವಿಯ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಕಮ್ಪಿ। ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಪನ ಠಪೇತ್ವಾ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರಂ ಅಞ್ಞಂ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ವೇಳುವನಾರಾಮಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ವಿಹಾರದಾನಾನುಮೋದನಮಕಾಸಿ –
Punadivase bhagavā bhikkhusahassaparivuto marugaṇaparivuto viya dasasatanayano devarājā, brahmagaṇaparivuto viya mahābrahmā rājagahaṃ pāvisi. Rājā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā bhojanapariyosāne bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘ahaṃ, bhante, tīṇi ratanāni vinā vasituṃ na sakkhissāmi, velāya vā avelāya vā bhagavato santikaṃ āgamissāmi, laṭṭhivanaṃ nāma atidūre, idaṃ pana amhākaṃ veḷuvanaṃ nāma uyyānaṃ pavivekakāmānaṃ nātidūraṃ naccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ nijjanasambādhaṃ pavivekasukhaṃ chāyūdakasampannaṃ sītalasilātalasamalaṅkataṃ paramaramaṇīyabhūmibhāgaṃ surabhikusumataruvaranirantaraṃ ramaṇīyapāsādahammiyavimānavihāraḍḍhuyogamaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ. Idaṃ me, bhante, bhagavā paṭiggaṇhātu navatapanaṅgārasaṅkāsena suvaṇṇabhiṅgārena surabhikusumavāsitaṃ maṇivaṇṇaudakaṃ gahetvā veḷuvanārāmaṃ pariccajanto dasabalassa hatthe udakaṃ pātesi. Tasmiṃ ārāmapaṭiggahaṇe ‘‘buddhasāsanassa mūlāni otiṇṇānī’’ti pītivasaṃ gatā naccantī viya ayaṃ mahāpathavī kampi. Jambudīpe pana ṭhapetvā veḷuvanamahāvihāraṃ aññaṃ pathaviṃ kampetvā gahitasenāsanaṃ nāma natthi. Atha satthā veḷuvanārāmaṃ paṭiggahetvā rañño vihāradānānumodanamakāsi –
‘‘ಆವಾಸದಾನಸ್ಸ ಪನಾನಿಸಂಸಂ, ಕೋ ನಾಮ ವತ್ತುಂ, ಪುರಿಸೋ ಸಮತ್ಥೋ।
‘‘Āvāsadānassa panānisaṃsaṃ, ko nāma vattuṃ, puriso samattho;
ಅಞ್ಞತ್ರ ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಲೋಕನಾಥಾ, ಯುತ್ತೋ ಮುಖಾನಂ ನಹುತೇನ ಚಾಪಿ॥
Aññatra buddhā pana lokanāthā, yutto mukhānaṃ nahutena cāpi.
‘‘ಆಯುಞ್ಚ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಸುಖಂ ಬಲಞ್ಚ, ವರಂ ಪಸತ್ಥಂ ಪಟಿಭಾನಮೇವ।
‘‘Āyuñca vaṇṇañca sukhaṃ balañca, varaṃ pasatthaṃ paṭibhānameva;
ದದಾತಿ ನಾಮಾತಿ ಪವುಚ್ಚತೇ ಸೋ, ಯೋ ದೇತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ನರೋ ವಿಹಾರಂ॥
Dadāti nāmāti pavuccate so, yo deti saṅghassa naro vihāraṃ.
‘‘ದಾತಾ ನಿವಾಸಸ್ಸ ನಿವಾರಣಸ್ಸ, ಸೀತಾದಿನೋ ಜೀವಿತುಪದ್ದವಸ್ಸ।
‘‘Dātā nivāsassa nivāraṇassa, sītādino jīvitupaddavassa;
ಪಾಲೇತಿ ಆಯುಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ, ಆಯುಪ್ಪದೋ ಹೋತಿ ತಮಾಹು ಸನ್ತೋ॥
Pāleti āyuṃ pana tassa yasmā, āyuppado hoti tamāhu santo.
‘‘ಅಚ್ಚುಣ್ಹಸೀತೇ ವಸತೋ ನಿವಾಸೇ, ಬಲಞ್ಚ ವಣ್ಣೋ ಪಟಿಭಾ ನ ಹೋತಿ।
‘‘Accuṇhasīte vasato nivāse, balañca vaṇṇo paṭibhā na hoti;
ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಸೋ ದೇತಿ ವಿಹಾರದಾತಾ, ಬಲಞ್ಚ ವಣ್ಣಂ ಪಟಿಭಾನಮೇವ॥
Tasmā hi so deti vihāradātā, balañca vaṇṇaṃ paṭibhānameva.
‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸೀತುಣ್ಹಸರೀಸಪಾ ಚ, ವಾತಾತಪಾದಿಪ್ಪಭವಸ್ಸ ಲೋಕೇ।
‘‘Dukkhassa sītuṇhasarīsapā ca, vātātapādippabhavassa loke;
ನಿವಾರಣಾ ನೇಕವಿಧಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಂ, ಸುಖಪ್ಪದೋ ಹೋತಿ ವಿಹಾರದಾತಾ॥
Nivāraṇā nekavidhassa niccaṃ, sukhappado hoti vihāradātā.
‘‘ಸೀತುಣ್ಹವಾತಾತಪಡಂಸವುಟ್ಠಿ , ಸರೀಸಪಾವಾಳಮಿಗಾದಿದುಕ್ಖಂ।
‘‘Sītuṇhavātātapaḍaṃsavuṭṭhi , sarīsapāvāḷamigādidukkhaṃ;
ಯಸ್ಮಾ ನಿವಾರೇತಿ ವಿಹಾರದಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಂ ವಿನ್ದತಿ ಸೋ ಪರತ್ಥ॥
Yasmā nivāreti vihāradātā, tasmā sukhaṃ vindati so parattha.
‘‘ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಭವಭೋಗಹೇತುಂ, ಮನೋಭಿರಾಮಂ ಮುದಿತೋ ವಿಹಾರಂ।
‘‘Pasannacitto bhavabhogahetuṃ, manobhirāmaṃ mudito vihāraṃ;
ಯೋ ದೇತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣೋದಿತಾನಂ, ಸಬ್ಬಂ ದದೋ ನಾಮ ಪವುಚ್ಚತೇ ಸೋ॥
Yo deti sīlādiguṇoditānaṃ, sabbaṃ dado nāma pavuccate so.
‘‘ಪಹಾಯ ಮಚ್ಛೇರಮಲಂ ಸಲೋಭಂ, ಗುಣಾಲಯಾನಂ ನಿಲಯಂ ದದಾತಿ।
‘‘Pahāya maccheramalaṃ salobhaṃ, guṇālayānaṃ nilayaṃ dadāti;
ಖಿತ್ತೋವ ಸೋ ತತ್ಥ ಪರೇಹಿ ಸಗ್ಗೇ, ಯಥಾಭತಂ ಜಾಯತಿ ವೀತಸೋಕೋ॥
Khittova so tattha parehi sagge, yathābhataṃ jāyati vītasoko.
‘‘ವರೇ ಚಾರುರೂಪೇ ವಿಹಾರೇ ಉಳಾರೇ, ನರೋ ಕಾರಯೇ ವಾಸಯೇ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ।
‘‘Vare cārurūpe vihāre uḷāre, naro kāraye vāsaye tattha bhikkhū;
ದದೇಯ್ಯನ್ನಪಾನಞ್ಚ ವತ್ಥಞ್ಚ ನೇಸಂ, ಪಸನ್ನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ನಿಚ್ಚಂ॥
Dadeyyannapānañca vatthañca nesaṃ, pasannena cittena sakkacca niccaṃ.
‘‘ತಸ್ಮಾ ಮಹಾರಾಜ ಭವೇಸು ಭೋಗೇ, ಮನೋರಮೇ ಪಚ್ಚನುಭುಯ್ಯ ಭಿಯ್ಯೋ।
‘‘Tasmā mahārāja bhavesu bhoge, manorame paccanubhuyya bhiyyo;
ವಿಹಾರದಾನಸ್ಸ ಫಲೇನ ಸನ್ತಂ, ಸುಖಂ ಅಸೋಕಂ ಅಧಿಗಚ್ಛ ಪಚ್ಛಾ’’ತಿ॥
Vihāradānassa phalena santaṃ, sukhaṃ asokaṃ adhigaccha pacchā’’ti.
ಇಚ್ಚೇವಂ ಮುನಿರಾಜಾ ನರರಾಜಸ್ಸ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಸ್ಸ ವಿಹಾರದಾನಾನುಮೋದನಂ ಕತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಪರಮದಸ್ಸನೀಯಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಯ ಸುವಣ್ಣರಸಸೇಕಪಿಞ್ಛರಾನಿ ವಿಯ ನಗರವನವಿಮಾನಾದೀನಿ ಕುರುಮಾನೋ ಅನೋಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಅನನ್ತಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರಮೇವ ಪಾವಿಸೀತಿ।
Iccevaṃ munirājā nararājassa bimbisārassa vihāradānānumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā bhikkhusaṅghaparivuto paramadassanīyāya attano sarīrappabhāya suvaṇṇarasasekapiñcharāni viya nagaravanavimānādīni kurumāno anopamāya buddhalīḷāya anantāya buddhasiriyā veḷuvanamahāvihārameva pāvisīti.
‘‘ಅಕೀಳನೇ ವೇಳುವನೇ ವಿಹಾರೇ, ತಥಾಗತೋ ತತ್ಥ ಮನೋಭಿರಾಮೇ।
‘‘Akīḷane veḷuvane vihāre, tathāgato tattha manobhirāme;
ನಾನಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ ಧೀರೋ, ವೇನೇಯ್ಯಕಾನಂ ಸಮುದಿಕ್ಖಮಾನೋ’’॥
Nānāvihārena vihāsi dhīro, veneyyakānaṃ samudikkhamāno’’.
ಅಥೇವಂ ಭಗವತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹರನ್ತೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಮೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪರಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ರಾಜಗಹಂ ಪತ್ವಾ ವೇಳುವನಮಹಾವಿಹಾರೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ ಮಹಾಮಚ್ಚಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏಹಿ, ಭಣೇ, ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಮ ವಚನೇನ ‘ಪಿತಾ ವೋ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ತಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಏಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ದೇವಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪಟಿಸ್ಸುಣಿತ್ವಾ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮಗ್ಗಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನವೇಲಾಯ ವಿಹಾರಂ ಪಾವಿಸಿ। ಸೋ ‘‘ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ರಞ್ಞಾ ಪಹಿತಸಾಸನ’’ನ್ತಿ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತೋವ ಸದ್ಧಿಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ। ಭಗವಾ – ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ। ತೇ ಸಬ್ಬೇ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಆಕಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇಸುಂ। ರಾಜಾ ‘‘ನೇವ ಗತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ನ ಚ ಸಾಸನಂ ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತೇನೇವ ನೀಹಾರೇನ ನವಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಮಚ್ಚೇ ಪೇಸೇಸಿ। ತೇಸು ನವಸು ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಸು ಏಕೋಪಿ ರಞ್ಞೋ ನಾರೋಚೇಸಿ, ನ ಸಾಸನಂ ವಾ ಪಹಿಣಿ। ಸಬ್ಬೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾವ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು।
Athevaṃ bhagavati tasmiṃ viharante suddhodanamahārājā ‘‘putto me chabbassāni dukkarakārikaṃ katvā paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ patvā veḷuvanamahāvihāre viharatī’’ti sutvā aññataraṃ mahāmaccaṃ āmantesi – ‘‘ehi, bhaṇe, purisasahassaparivāro rājagahaṃ gantvā mama vacanena ‘pitā vo suddhodanamahārājā taṃ daṭṭhukāmo’ti vatvā puttaṃ me gaṇhitvā ehī’’ti. So ‘‘sādhu, devā’’ti rañño paṭissuṇitvā purisasahassaparivāro saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā dhammadesanavelāya vihāraṃ pāvisi. So ‘‘tiṭṭhatu tāva raññā pahitasāsana’’nti parisapariyante ṭhito satthu dhammadesanaṃ sutvā yathāṭhitova saddhiṃ purisasahassena arahattaṃ patvā pabbajjaṃ yāci. Bhagavā – ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi. Te sabbe taṅkhaṇaññeva iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya ākappasampannā hutvā bhagavantaṃ parivāresuṃ. Rājā ‘‘neva gato āgacchati, na ca sāsanaṃ suyyatī’’ti cintetvā teneva nīhārena navakkhattuṃ amacce pesesi. Tesu navasu purisasahassesu ekopi rañño nārocesi, na sāsanaṃ vā pahiṇi. Sabbe arahattaṃ patvāva pabbajiṃsu.
ಅಥ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಮಮ ವಚನಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬರಾಜಬಲಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಉದಾಯಿಂ ಅದ್ದಸ। ಸೋ ಕಿರ ರಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಸಾಧಕೋ ಅಮಚ್ಚೋ ಅಬ್ಭನ್ತರಿಕೋ ಅತಿವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕದಿವಸೇಯೇವ ಜಾತೋ ಸಹಪಂಸುಕೀಳಿತೋ ಸಹಾಯೋ। ಅಥ ನಂ ರಾಜಾ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತ ಉದಾಯಿ, ಅಹಂ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ನವಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪೇಸೇಸಿಂ, ಏಕಪುರಿಸೋಪಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಾಸನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಆರೋಚೇತಾ ನತ್ಥಿ, ದುಜ್ಜಾನೋ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ, ಅಹಂ ಜೀವಮಾನೋವ ಪುತ್ತಂ ದಟ್ಠುಮಿಚ್ಛಾಮಿ। ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ಮೇ ಪುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ? ಸೋ ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ದೇವ, ಸಚೇ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ತಾತ, ತ್ವಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಾ ಅಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ‘‘ಸಾಧು, ದೇವಾ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಸಾಸನಂ ಆದಾಯ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಫಗ್ಗುನೀಪುಣ್ಣಮಾಸಿಯಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಹೇಮನ್ತೋ, ವಸನ್ತಸಮಯೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಸುಪುಪ್ಫಿತಾ ವನಸಣ್ಡಾ, ಪಟಿಪಜ್ಜನಕ್ಖಮೋ ಮಗ್ಗೋ, ಕಾಲೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಞಾತಿಸಙ್ಗಹಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಮತ್ತಾಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭಗವತೋ ಕುಲನಗರಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ ಗಮನವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣೇಸಿ –
Atha rājā cintesi – ‘‘ko nu kho mama vacanaṃ karissatī’’ti sabbarājabalaṃ olokento udāyiṃ addasa. So kira rañño sabbatthasādhako amacco abbhantariko ativissāsiko bodhisattena saddhiṃ ekadivaseyeva jāto sahapaṃsukīḷito sahāyo. Atha naṃ rājā āmantesi – ‘‘tāta udāyi, ahaṃ mama puttaṃ daṭṭhukāmo navapurisasahassāni pesesiṃ, ekapurisopi āgantvā sāsanamattampi ārocetā natthi, dujjāno kho pana me jīvitantarāyo, ahaṃ jīvamānova puttaṃ daṭṭhumicchāmi. Sakkhissasi me puttaṃ dassetu’’nti? So ‘‘sakkhissāmi, deva, sace pabbajituṃ labhissāmī’’ti āha. ‘‘Tāta, tvaṃ pabbajitvā vā apabbajitvā vā mayhaṃ puttaṃ dassehī’’ti. So ‘‘sādhu, devā’’ti rañño sāsanaṃ ādāya rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saddhiṃ purisasahassena arahattaṃ patvā ehibhikkhubhāve patiṭṭhāya phaggunīpuṇṇamāsiyaṃ cintesi – ‘‘atikkanto hemanto, vasantasamayo anuppatto, supupphitā vanasaṇḍā, paṭipajjanakkhamo maggo, kālo dasabalassa ñātisaṅgahaṃ kātu’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā saṭṭhimattāhi gāthāhi bhagavato kulanagaraṃ gamanatthāya gamanavaṇṇaṃ vaṇṇesi –
‘‘ಅಙ್ಗಾರಿನೋ ದಾನಿ ದುಮಾ ಭದನ್ತೇ, ಫಲೇಸಿನೋ ಛದನಂ ವಿಪ್ಪಹಾಯ।
‘‘Aṅgārino dāni dumā bhadante, phalesino chadanaṃ vippahāya;
ತೇ ಅಚ್ಚಿಮನ್ತೋವ ಪಭಾಸಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Te accimantova pabhāsayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ದುಮಾ ವಿಚಿತ್ತಾ ಸುವಿರಾಜಮಾನಾ, ರತ್ತಙ್ಕುರೇಹೇವ ಚ ಪಲ್ಲವೇಹಿ।
‘‘Dumā vicittā suvirājamānā, rattaṅkureheva ca pallavehi;
ರತನುಜ್ಜಲಮಣ್ಡಪಸನ್ನಿಭಾಸಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Ratanujjalamaṇḍapasannibhāsā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಪುಪ್ಫಿತಗ್ಗಾ ಕುಸುಮೇಹಿ ಭೂಸಿತಾ, ಮನುಞ್ಞಭೂತಾ ಸುಚಿಸಾಧುಗನ್ಧಾ।
‘‘Supupphitaggā kusumehi bhūsitā, manuññabhūtā sucisādhugandhā;
ರುಕ್ಖಾ ವಿರೋಚನ್ತಿ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Rukkhā virocanti ubhosu passesu, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಫಲೇಹಿನೇಕೇಹಿ ಸಮಿದ್ಧಿಭೂತಾ, ವಿಚಿತ್ತರುಕ್ಖಾ ಉಭತೋವಕಾಸೇ।
‘‘Phalehinekehi samiddhibhūtā, vicittarukkhā ubhatovakāse;
ಖುದ್ದಂ ಪಿಪಾಸಮ್ಪಿ ವಿನೋದಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Khuddaṃ pipāsampi vinodayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ತಮಾಲಾ ಸುಚಿಪಲ್ಲವೇಹಿ, ಸುಸಜ್ಜಿತಾ ಮೋರಕಲಾಪಸನ್ನಿಭಾ।
‘‘Vicittamālā sucipallavehi, susajjitā morakalāpasannibhā;
ರುಕ್ಖಾ ವಿರೋಚನ್ತಿ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Rukkhā virocanti ubhosu passesu, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿರೋಚಮಾನಾ ಫಲಪಲ್ಲವೇಹಿ, ಸುಸಜ್ಜಿತಾ ವಾಸನಿವಾಸಭೂತಾ।
‘‘Virocamānā phalapallavehi, susajjitā vāsanivāsabhūtā;
ತೋಸೇನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಕಿಲನ್ತಸತ್ತೇ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Tosenti addhānakilantasatte, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಫುಲ್ಲಿತಗ್ಗಾ ವನಗುಮ್ಬನಿಸ್ಸಿತಾ, ಲತಾ ಅನೇಕಾ ಸುವಿರಾಜಮಾನಾ।
‘‘Suphullitaggā vanagumbanissitā, latā anekā suvirājamānā;
ತೋಸೇನ್ತಿ ಸತ್ತೇ ಮಣಿಮಣ್ಡಪಾವ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Tosenti satte maṇimaṇḍapāva, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಲತಾ ಅನೇಕಾ ದುಮನಿಸ್ಸಿತಾವ, ಪಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಿತಾ ವಧೂವ।
‘‘Latā anekā dumanissitāva, piyehi saddhiṃ sahitā vadhūva;
ಪಲೋಭಯನ್ತೀ ಹಿ ಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Palobhayantī hi sugandhagandhā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ತನೀಲಾದಿಮನುಞ್ಞವಣ್ಣಾ , ದಿಜಾ ಸಮನ್ತಾ ಅಭಿಕೂಜಮಾನಾ।
‘‘Vicittanīlādimanuññavaṇṇā , dijā samantā abhikūjamānā;
ತೋಸೇನ್ತಿ ಮಞ್ಜುಸ್ಸರತಾ ರತೀಹಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Tosenti mañjussaratā ratīhi, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಮಿಗಾ ಚ ನಾನಾ ಸುವಿರಾಜಮಾನಾ, ಉತ್ತುಙ್ಗಕಣ್ಣಾ ಚ ಮನುಞ್ಞನೇತ್ತಾ।
‘‘Migā ca nānā suvirājamānā, uttuṅgakaṇṇā ca manuññanettā;
ದಿಸಾ ಸಮನ್ತಾ ಮಭಿಧಾವಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Disā samantā mabhidhāvayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಮನುಞ್ಞಭೂತಾ ಚ ಮಹೀ ಸಮನ್ತಾ, ವಿರಾಜಮಾನಾ ಹರಿತಾವ ಸದ್ದಲಾ।
‘‘Manuññabhūtā ca mahī samantā, virājamānā haritāva saddalā;
ಸುಪುಪ್ಫಿರುಕ್ಖಾ ಮೋಳಿನಿವಲಙ್ಕತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Supupphirukkhā moḷinivalaṅkatā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಸಜ್ಜಿತಾ ಮುತ್ತಮಯಾವ ವಾಲುಕಾ, ಸುಸಣ್ಠಿತಾ ಚಾರುಸುಫಸ್ಸದಾತಾ।
‘‘Susajjitā muttamayāva vālukā, susaṇṭhitā cārusuphassadātā;
ವಿರೋಚಯನ್ತೇವ ದಿಸಾ ಸಮನ್ತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Virocayanteva disā samantā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸಮಂ ಸುಫಸ್ಸಂ ಸುಚಿಭೂಮಿಭಾಗಂ, ಮನುಞ್ಞಪುಪ್ಫೋದಯಗನ್ಧವಾಸಿತಂ।
‘‘Samaṃ suphassaṃ sucibhūmibhāgaṃ, manuññapupphodayagandhavāsitaṃ;
ವಿರಾಜಮಾನಂ ಸುಚಿಮಞ್ಚ ಸೋಭಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Virājamānaṃ sucimañca sobhaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಸಜ್ಜಿತಂ ನನ್ದನಕಾನನಂವ, ವಿಚಿತ್ತನಾನಾದುಮಸಣ್ಡಮಣ್ಡಿತಂ।
‘‘Susajjitaṃ nandanakānanaṃva, vicittanānādumasaṇḍamaṇḍitaṃ;
ಸುಗನ್ಧಭೂತಂ ಪವನಂ ಸುರಮ್ಮಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Sugandhabhūtaṃ pavanaṃ surammaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸರಾ ವಿಚಿತ್ತಾ ವಿವಿಧಾ ಮನೋರಮಾ, ಸುಸಜ್ಜಿತಾ ಪಙ್ಕಜಪುಣ್ಡರೀಕಾ।
‘‘Sarā vicittā vividhā manoramā, susajjitā paṅkajapuṇḍarīkā;
ಪಸನ್ನಸೀತೋದಕಚಾರುಪುಣ್ಣಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Pasannasītodakacārupuṇṇā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಫುಲ್ಲನಾನಾವಿಧಪಙ್ಕಜೇಹಿ , ವಿರಾಜಮಾನಾ ಸುಚಿಗನ್ಧಗನ್ಧಾ।
‘‘Suphullanānāvidhapaṅkajehi , virājamānā sucigandhagandhā;
ಪಮೋದಯನ್ತೇವ ನರಾಮರಾನಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Pamodayanteva narāmarānaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಫುಲ್ಲಪಙ್ಕೇರುಹಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ, ದಿಜಾ ಸಮನ್ತಾ ಮಭಿನಾದಯನ್ತಾ।
‘‘Suphullapaṅkeruhasannisinnā, dijā samantā mabhinādayantā;
ಮೋದನ್ತಿ ಭರಿಯಾಹಿ ಸಮಙ್ಗಿನೋ ತೇ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Modanti bhariyāhi samaṅgino te, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಫುಲ್ಲಪುಪ್ಫೇಹಿ ರಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ಅಲೀ ವಿಧಾವನ್ತಿ ವಿಕೂಜಮಾನಾ।
‘‘Suphullapupphehi rajaṃ gahetvā, alī vidhāvanti vikūjamānā;
ಮಧುಮ್ಹಿ ಗನ್ಧೋ ವಿದಿಸಂ ಪವಾಯತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Madhumhi gandho vidisaṃ pavāyati, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಅಭಿನ್ನನಾದಾ ಮದವಾರಣಾ ಚ, ಗಿರೀಹಿ ಧಾವನ್ತಿ ಚ ವಾರಿಧಾರಾ।
‘‘Abhinnanādā madavāraṇā ca, girīhi dhāvanti ca vāridhārā;
ಸವನ್ತಿ ನಜ್ಜೋ ಸುವಿರಾಜಿತಾವ ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Savanti najjo suvirājitāva samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಗಿರೀ ಸಮನ್ತಾವ ಪದಿಸ್ಸಮಾನಾ, ಮಯೂರಗೀವಾ ಇವ ನೀಲವಣ್ಣಾ।
‘‘Girī samantāva padissamānā, mayūragīvā iva nīlavaṇṇā;
ದಿಸಾ ರಜಿನ್ದಾವ ವಿರೋಚಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Disā rajindāva virocayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಮಯೂರಸಙ್ಘಾ ಗಿರಿಮುದ್ಧನಸ್ಮಿಂ, ನಚ್ಚನ್ತಿ ನಾರೀಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾ।
‘‘Mayūrasaṅghā girimuddhanasmiṃ, naccanti nārīhi samaṅgibhūtā;
ಕೂಜನ್ತಿ ನಾನಾಮಧುರಸ್ಸರೇಹಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Kūjanti nānāmadhurassarehi, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುವಾದಿಕಾ ನೇಕದಿಜಾ ಮನುಞ್ಞಾ, ವಿಚಿತ್ತಪತ್ತೇಹಿ ವಿರಾಜಮಾನಾ।
‘‘Suvādikā nekadijā manuññā, vicittapattehi virājamānā;
ಗಿರಿಮ್ಹಿ ಠತ್ವಾ ಅಭಿನಾದಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Girimhi ṭhatvā abhinādayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಫುಲ್ಲಪುಪ್ಫಾಕರಮಾಭಿಕಿಣ್ಣಾ , ಸುಗನ್ಧನಾನಾದಲಲಙ್ಕತಾ ಚ।
‘‘Suphullapupphākaramābhikiṇṇā , sugandhanānādalalaṅkatā ca;
ಗಿರೀ ವಿರೋಚನ್ತಿ ದಿಸಾ ಸಮನ್ತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Girī virocanti disā samantā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಜಲಾಸಯಾ ನೇಕಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಾ, ಸುರಿನ್ದಉಯ್ಯಾನಜಲಾಸಯಾವ।
‘‘Jalāsayā nekasugandhagandhā, surindauyyānajalāsayāva;
ಸವನ್ತಿ ನಜ್ಜೋ ಸುವಿರಾಜಮಾನಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Savanti najjo suvirājamānā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ತತಿತ್ಥೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಾ ಚ, ಮನುಞ್ಞನಾನಾಮಿಗಪಕ್ಖಿಪಾಸಾ।
‘‘Vicittatitthehi alaṅkatā ca, manuññanānāmigapakkhipāsā;
ನಜ್ಜೋ ವಿರೋಚನ್ತಿ ಸುಸನ್ದಮಾನಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Najjo virocanti susandamānā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ಜಲಾಸಯೇಸು, ಸುಪುಪ್ಫಿತಾ ಚಾರುಸುಗನ್ಧರುಕ್ಖಾ।
‘‘Ubhosu passesu jalāsayesu, supupphitā cārusugandharukkhā;
ವಿಭೂಸಿತಗ್ಗಾ ಸುರಸುನ್ದರೀ ಚ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Vibhūsitaggā surasundarī ca, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಗನ್ಧನಾನಾದುಮಜಾಲಕಿಣ್ಣಂ , ವನಂ ವಿಚಿತ್ತಂ ಸುರನನ್ದನಂವ।
‘‘Sugandhanānādumajālakiṇṇaṃ , vanaṃ vicittaṃ suranandanaṃva;
ಮನೋಭಿರಾಮಂ ಸತತಂ ಗತೀನಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Manobhirāmaṃ satataṃ gatīnaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸಮ್ಪನ್ನನಾನಾಸುಚಿಅನ್ನಪಾನಾ, ಸಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಸಾದುರಸೇನ ಯುತ್ತಾ।
‘‘Sampannanānāsuciannapānā, sabyañjanā sādurasena yuttā;
ಪಥೇಸು ಗಾಮೇ ಸುಲಭಾ ಮನುಞ್ಞಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Pathesu gāme sulabhā manuññā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿರಾಜಿತಾ ಆಸಿ ಮಹೀ ಸಮನ್ತಾ, ವಿಚಿತ್ತವಣ್ಣಾ ಕುಸುಮಾಸನಸ್ಸ।
‘‘Virājitā āsi mahī samantā, vicittavaṇṇā kusumāsanassa;
ರತ್ತಿನ್ದಗೋಪೇಹಿ ಅಲಙ್ಕತಾವ ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Rattindagopehi alaṅkatāva samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಸುದ್ಧಸದ್ಧಾದಿಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತಾ, ಸಮ್ಬುದ್ಧರಾಜಂ ಅಭಿಪತ್ಥಯನ್ತಾ।
‘‘Visuddhasaddhādiguṇehi yuttā, sambuddharājaṃ abhipatthayantā;
ಬಹೂಹಿ ತತ್ಥೇವ ಜನಾ ಸಮನ್ತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Bahūhi tattheva janā samantā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ರಆರಾಮಸುಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ, ವಿಚಿತ್ರನಾನಾಪದುಮೇಹಿ ಛನ್ನಾ।
‘‘Vicitraārāmasupokkharañño, vicitranānāpadumehi channā;
ಭಿಸೇಹಿ ಖೀರಂವ ರಸಂ ಪವಾಯತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Bhisehi khīraṃva rasaṃ pavāyati, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ರನೀಲಚ್ಛದನೇನಲಙ್ಕತಾ, ಮನುಞ್ಞರುಕ್ಖಾ ಉಭತೋವಕಾಸೇ।
‘‘Vicitranīlacchadanenalaṅkatā, manuññarukkhā ubhatovakāse;
ಸಮುಗ್ಗತಾ ಸತ್ತಸಮೂಹಭೂತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Samuggatā sattasamūhabhūtā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ರನೀಲಬ್ಭಮಿವಾಯತಂ ವನಂ, ಸುರಿನ್ದಲೋಕೇ ಇವ ನನ್ದನಂ ವನಂ।
‘‘Vicitranīlabbhamivāyataṃ vanaṃ, surindaloke iva nandanaṃ vanaṃ;
ಸಬ್ಬೋತುಕಂ ಸಾಧುಸುಗನ್ಧಪುಪ್ಫಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Sabbotukaṃ sādhusugandhapupphaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುಭಞ್ಜಸಂ ಯೋಜನಯೋಜನೇಸು, ಸುಭಿಕ್ಖಗಾಮಾ ಸುಲಭಾ ಮನುಞ್ಞಾ।
‘‘Subhañjasaṃ yojanayojanesu, subhikkhagāmā sulabhā manuññā;
ಜನಾಭಿಕಿಣ್ಣಾ ಸುಲಭನ್ನಪಾನಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Janābhikiṇṇā sulabhannapānā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಪಹೂತಛಾಯೂದಕರಮ್ಮಭೂತಾ, ನಿವಾಸಿನಂ ಸಬ್ಬಸುಖಪ್ಪದಾತಾ।
‘‘Pahūtachāyūdakarammabhūtā, nivāsinaṃ sabbasukhappadātā;
ವಿಸಾಲಸಾಲಾ ಚ ಸಭಾ ಚ ಬಹೂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Visālasālā ca sabhā ca bahū, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ತನಾನಾದುಮಸಣ್ಡಮಣ್ಡಿತಾ, ಮನುಞ್ಞಉಯ್ಯಾನಸುಪೋಕ್ಖರಞ್ಞೋ।
‘‘Vicittanānādumasaṇḍamaṇḍitā, manuññauyyānasupokkharañño;
ಸುಮಾಪಿತಾ ಸಾಧುಸುಗನ್ಧಗನ್ಧಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Sumāpitā sādhusugandhagandhā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಾತೋ ಮುದೂಸೀತಲಸಾಧುರೂಪೋ, ನಭಾ ಚ ಅಬ್ಭಾ ವಿಗತಾ ಸಮನ್ತಾ।
‘‘Vāto mudūsītalasādhurūpo, nabhā ca abbhā vigatā samantā;
ದಿಸಾ ಚ ಸಬ್ಬಾವ ವಿರೋಚಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Disā ca sabbāva virocayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಪಥೇ ರಜೋನುಗ್ಗಮನತ್ಥಮೇವ, ರತ್ತಿಂ ಪವಸ್ಸನ್ತಿ ಚ ಮನ್ದವುಟ್ಠೀ।
‘‘Pathe rajonuggamanatthameva, rattiṃ pavassanti ca mandavuṭṭhī;
ನಭೇ ಚ ಸೂರೋ ಮುದುಕೋವ ತಾಪೋ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Nabhe ca sūro mudukova tāpo, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಮದಪ್ಪಬಾಹಾ ಮದಹತ್ಥಿಸಙ್ಘಾ, ಕರೇಣುಸಙ್ಘೇಹಿ ಸುಕೀಳಯನ್ತಿ।
‘‘Madappabāhā madahatthisaṅghā, kareṇusaṅghehi sukīḷayanti;
ದಿಸಾ ವಿಧಾವನ್ತಿ ಚ ಗಜ್ಜಯನ್ತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Disā vidhāvanti ca gajjayantā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವನಂ ಸುನೀಲಂ ಅಭಿದಸ್ಸನೀಯಂ, ನೀಲಬ್ಭಕೂಟಂ ಇವ ರಮ್ಮಭೂತಂ।
‘‘Vanaṃ sunīlaṃ abhidassanīyaṃ, nīlabbhakūṭaṃ iva rammabhūtaṃ;
ವಿಲೋಕಿತಾನಂ ಅತಿವಿಮ್ಹನೀಯಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Vilokitānaṃ ativimhanīyaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಸುದ್ಧಮಬ್ಭಂ ಗಗನಂ ಸುರಮ್ಮಂ, ಮಣಿಮಯೇಹಿ ಸಮಲಙ್ಕತಾವ।
‘‘Visuddhamabbhaṃ gaganaṃ surammaṃ, maṇimayehi samalaṅkatāva;
ದಿಸಾ ಚ ಸಬ್ಬಾ ಅತಿರೋಚಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Disā ca sabbā atirocayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಗನ್ಧಬ್ಬವಿಜ್ಜಾಧರಕಿನ್ನರಾ ಚ, ಸುಗೀತಿಯನ್ತಾ ಮಧುರಸ್ಸರೇನ।
‘‘Gandhabbavijjādharakinnarā ca, sugītiyantā madhurassarena;
ಚರನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪವನೇ ಸುರಮ್ಮೇ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Caranti tasmiṃ pavane suramme, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭಿತಾಸಕೇಹಿ, ತಪಸ್ಸಿಸಙ್ಘೇಹಿ ನಿಸೇವಿತಂ ವನಂ।
‘‘Kilesasaṅghassa bhitāsakehi, tapassisaṅghehi nisevitaṃ vanaṃ;
ವಿಹಾರಆರಾಮಸಮಿದ್ಧಿಭೂತಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Vihāraārāmasamiddhibhūtaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸಮಿದ್ಧಿನಾನಾಫಲಿನೋ ವನನ್ತಾ, ಅನಾಕುಲಾ ನಿಚ್ಚಮನೋಭಿರಮ್ಮಾ।
‘‘Samiddhinānāphalino vanantā, anākulā niccamanobhirammā;
ಸಮಾಧಿಪೀತಿಂ ಅಭಿವಡ್ಢಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Samādhipītiṃ abhivaḍḍhayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ನಿಸೇವಿತಂ ನೇಕದಿಜೇಹಿ ನಿಚ್ಚಂ, ಗಾಮೇನ ಗಾಮಂ ಸತತಂ ವಸನ್ತಾ।
‘‘Nisevitaṃ nekadijehi niccaṃ, gāmena gāmaṃ satataṃ vasantā;
ಪುರೇ ಪುರೇ ಗಾಮವರಾ ಚ ಸನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Pure pure gāmavarā ca santi, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವತ್ಥನ್ನಪಾನಂ ಸಯನಾಸನಞ್ಚ, ಗನ್ಧಞ್ಚ ಮಾಲಞ್ಚ ವಿಲೇಪನಞ್ಚ।
‘‘Vatthannapānaṃ sayanāsanañca, gandhañca mālañca vilepanañca;
ತಹಿಂ ಸಮಿದ್ಧಾ ಜನತಾ ಬಹೂ ಚ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Tahiṃ samiddhā janatā bahū ca, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಪುಞ್ಞಿದ್ಧಿಯಾ ಸಬ್ಬಯಸಗ್ಗಪತ್ತಾ, ಜನಾ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಖಿತಾ ಸಮಿದ್ಧಾ।
‘‘Puññiddhiyā sabbayasaggapattā, janā ca tasmiṃ sukhitā samiddhā;
ಪಹೂತಭೋಗಾ ವಿವಿಧಾ ವಸನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Pahūtabhogā vividhā vasanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ನಭೇ ಚ ಅಬ್ಭಾ ಸುವಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಾ, ದಿಸಾ ಚ ಚನ್ದೋ ಸುವಿರಾಜಿತೋವ।
‘‘Nabhe ca abbhā suvisuddhavaṇṇā, disā ca cando suvirājitova;
ರತ್ತಿಞ್ಚ ವಾತೋ ಮುದುಸೀತಲೋ ಚ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Rattiñca vāto mudusītalo ca, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಚನ್ದುಗ್ಗಮೇ ಸಬ್ಬಜನಾ ಪಹಟ್ಠಾ, ಸಕಙ್ಗಣೇ ಚಿತ್ರಕಥಾ ವದನ್ತಾ।
‘‘Canduggame sabbajanā pahaṭṭhā, sakaṅgaṇe citrakathā vadantā;
ಪಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಭಿಮೋದಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Piyehi saddhiṃ abhimodayanti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಚನ್ದಸ್ಸ ರಂಸೀಹಿ ನಭಂ ವಿರೋಚಿ, ಮಹೀ ಚ ಸಂಸುದ್ಧಮನುಞ್ಞವಣ್ಣಾ।
‘‘Candassa raṃsīhi nabhaṃ viroci, mahī ca saṃsuddhamanuññavaṇṇā;
ದಿಸಾ ಚ ಸಬ್ಬಾ ಪರಿಸುದ್ಧರೂಪಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Disā ca sabbā parisuddharūpā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ದೂರೇ ಚ ದಿಸ್ವಾ ವರಚನ್ದರಂಸಿಂ, ಪುಪ್ಫಿಂಸು ಪುಪ್ಫಾನಿ ಮಹೀತಲಸ್ಮಿಂ।
‘‘Dūre ca disvā varacandaraṃsiṃ, pupphiṃsu pupphāni mahītalasmiṃ;
ಸಮನ್ತತೋ ಗನ್ಧಗುಣತ್ಥಿಕಾನಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Samantato gandhaguṇatthikānaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಚನ್ದಸ್ಸ ರಂಸೀಹಿ ವಿಲಿಮ್ಪಿತಾವ, ಮಹೀ ಸಮನ್ತಾ ಕುಸುಮೇನಲಙ್ಕತಾ।
‘‘Candassa raṃsīhi vilimpitāva, mahī samantā kusumenalaṅkatā;
ವಿರೋಚಿ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸುಮಾಲಿನೀವ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Viroci sabbaṅgasumālinīva, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಕುಚನ್ತಿ ಹತ್ಥೀಪಿ ಮದೇನ ಮತ್ತಾ, ವಿಚಿತ್ತಪಿಞ್ಛಾ ಚ ದಿಜಾ ಸಮನ್ತಾ।
‘‘Kucanti hatthīpi madena mattā, vicittapiñchā ca dijā samantā;
ಕರೋನ್ತಿ ನಾದಂ ಪವನೇ ಸುರಮ್ಮೇ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Karonti nādaṃ pavane suramme, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಪಥಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕ್ಖಮಂ, ಇದ್ಧಞ್ಚ ರಟ್ಠಂ ಸಧನಂ ಸಭೋಗಂ।
‘‘Pathañca sabbaṃ paṭipajjanakkhamaṃ, iddhañca raṭṭhaṃ sadhanaṃ sabhogaṃ;
ಸಬ್ಬತ್ಥುತಂ ಸಬ್ಬಸುಖಪ್ಪದಾನಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Sabbatthutaṃ sabbasukhappadānaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವನಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಚಿತ್ತರೂಪಂ, ಸುಮಾಪಿತಂ ನನ್ದನಕಾನನಂವ।
‘‘Vanañca sabbaṃ suvicittarūpaṃ, sumāpitaṃ nandanakānanaṃva;
ಯತೀನ ಪೀತಿಂ ಸತತಂ ಜನೇತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Yatīna pītiṃ satataṃ janeti, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಅಲಙ್ಕತಂ ದೇವಪುರಂವ ರಮ್ಮಂ, ಕಪೀಲವತ್ಥುಂ ಇತಿ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ।
‘‘Alaṅkataṃ devapuraṃva rammaṃ, kapīlavatthuṃ iti nāmadheyyaṃ;
ಕುಲನಗರಂ ಇಧ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Kulanagaraṃ idha sassirikaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಮನುಞ್ಞಅಟ್ಟಾಲವಿಚಿತ್ತರೂಪಂ, ಸುಫುಲ್ಲಪಙ್ಕೇರುಹಸಣ್ಡಮಣ್ಡಿತಂ।
‘‘Manuññaaṭṭālavicittarūpaṃ, suphullapaṅkeruhasaṇḍamaṇḍitaṃ;
ವಿಚಿತ್ತಪರಿಖಾಹಿ ಪುರಂ ಸುರಮ್ಮಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Vicittaparikhāhi puraṃ surammaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ವಿಚಿತ್ತಪಾಕಾರಞ್ಚ ತೋರಣಞ್ಚ, ಸುಭಙ್ಗಣಂ ದೇವನಿವಾಸಭೂತಂ।
‘‘Vicittapākārañca toraṇañca, subhaṅgaṇaṃ devanivāsabhūtaṃ;
ಮನುಞ್ಞವೀಥಿ ಸುರಲೋಕಸನ್ನಿಭಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Manuññavīthi suralokasannibhaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಅಲಙ್ಕತಾ ಸಾಕಿಯರಾಜಪುತ್ತಾ, ವಿರಾಜಮಾನಾ ವರಭೂಸನೇಹಿ।
‘‘Alaṅkatā sākiyarājaputtā, virājamānā varabhūsanehi;
ಸುರಿನ್ದಲೋಕೇ ಇವ ದೇವಪುತ್ತಾ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Surindaloke iva devaputtā, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಸುದ್ಧೋದನೋ ಮುನಿವರಂ ಅಭಿದಸ್ಸನಾಯ, ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತೇ ದಸಧಾ ಅಪೇಸಯಿ।
‘‘Suddhodano munivaraṃ abhidassanāya, amaccaputte dasadhā apesayi;
ಬಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹತಾ ಮುನಿನ್ದ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Balena saddhiṃ mahatā muninda, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ನೇವಾಗತಂ ಪಸ್ಸತಿ ನೇವ ವಾಚಂ, ಸೋಕಾಭಿಭೂತಂ ನರವೀರಸೇಟ್ಠಂ।
‘‘Nevāgataṃ passati neva vācaṃ, sokābhibhūtaṃ naravīraseṭṭhaṃ;
ತೋಸೇತುಮಿಚ್ಛಾಮಿ ನರಾಧಿಪತ್ತಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Tosetumicchāmi narādhipattaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ತಂದಸ್ಸನೇನಬ್ಭುತಪೀತಿರಾಸಿ, ಉದಿಕ್ಖಮಾನಂ ದ್ವಿಪದಾನಮಿನ್ದಂ।
‘‘Taṃdassanenabbhutapītirāsi, udikkhamānaṃ dvipadānamindaṃ;
ತೋಸೇಹಿ ತಂ ಮುನಿನ್ದ ಗುಣಸೇಟ್ಠಂ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಅಙ್ಗೀರಸಾನಂ॥
Tosehi taṃ muninda guṇaseṭṭhaṃ, samayo mahāvīra aṅgīrasānaṃ.
‘‘ಆಸಾಯ ಕಸ್ಸತೇ ಖೇತ್ತಂ, ಬೀಜಂ ಆಸಾಯ ವಪ್ಪತಿ।
‘‘Āsāya kassate khettaṃ, bījaṃ āsāya vappati;
ಆಸಾಯ ವಾಣಿಜಾ ಯನ್ತಿ, ಸಮುದ್ದಂ ಧನಹಾರಕಾ।
Āsāya vāṇijā yanti, samuddaṃ dhanahārakā;
ಯಾಯ ಆಸಾಯ ತಿಟ್ಠಾಮಿ, ಸಾ ಮೇ ಆಸಾ ಸಮಿಜ್ಝತು॥
Yāya āsāya tiṭṭhāmi, sā me āsā samijjhatu.
‘‘ನಾತಿಸೀತಂ ನಾತಿಉಣ್ಹಂ, ನಾತಿದುಬ್ಭಿಕ್ಖಛಾತಕಂ।
‘‘Nātisītaṃ nātiuṇhaṃ, nātidubbhikkhachātakaṃ;
ಸದ್ದಲಾ ಹರಿತಾ ಭೂಮಿ, ಏಸ ಕಾಲೋ ಮಹಾಮುನೀ’’ತಿ॥
Saddalā haritā bhūmi, esa kālo mahāmunī’’ti.
ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಉದಾಯಿ, ಗಮನವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣೇಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ಕರೋಥ ಞಾತಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸಾಧು, ಉದಾಯಿ, ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಞಾತಿಸಙ್ಗಹಂ, ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇಹಿ , ಗಮಿಯವತ್ತಂ ಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಥೇರೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇಸಿ।
Atha naṃ satthā – ‘‘kiṃ nu kho, udāyi, gamanavaṇṇaṃ vaṇṇesī’’ti āha. ‘‘Bhante, tumhākaṃ pitā suddhodanamahārājā daṭṭhukāmo, karotha ñātakānaṃ saṅgaha’’nti āha. ‘‘Sādhu, udāyi, karissāmi ñātisaṅgahaṃ, tena hi bhikkhusaṅghassa ārocehi , gamiyavattaṃ pūressantī’’ti āha. ‘‘Sādhu, bhante’’ti thero bhikkhusaṅghassa ārocesi.
ಸತ್ಥಾ ಅಙ್ಗಮಗಧವಾಸೀನಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ದಸಹಿ ಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಕಪಿಲವತ್ಥುವಾಸೀನಂ ದಸಹಿ ಸಹಸ್ಸೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ವೀಸತಿಯಾ ಖೀಣಾಸವಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಯೋಜನಂ ಯೋಜನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ದ್ವೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ। ಸಾಕಿಯಾಪಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತೇಯೇವ ಭಗವತಿ – ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಿಸೇಟ್ಠಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭಗವತೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ವೀಮಂಸಮಾನಾ ‘‘ನಿಗ್ರೋಧಸಕ್ಕಸ್ಸಾರಾಮೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಜಗ್ಗನವಿಧಿಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಹತ್ಥಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕರೋನ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರೇಹಿ ಸಮಲಙ್ಕತಗತ್ತಾ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಚುಣ್ಣಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮಮೇವ ಅಗಮಂಸು।
Satthā aṅgamagadhavāsīnaṃ kulaputtānaṃ dasahi sahassehi, kapilavatthuvāsīnaṃ dasahi sahassehīti sabbeheva vīsatiyā khīṇāsavabhikkhusahassehi parivuto rājagahā nikkhamitvā divase divase yojanaṃ yojanaṃ gacchanto dvīhi māsehi kapilavatthupuraṃ sampāpuṇi. Sākiyāpi anuppatteyeva bhagavati – ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā’’ti bhagavato vasanaṭṭhānaṃ vīmaṃsamānā ‘‘nigrodhasakkassārāmo ramaṇīyo’’ti sallakkhetvā sabbaṃ paṭijagganavidhiṃ kāretvā gandhapupphahatthā paccuggamanaṃ karontā sabbālaṅkārehi samalaṅkatagattā gandhapupphacuṇṇādīhi pūjayamānā bhagavantaṃ purakkhatvā nigrodhārāmameva agamaṃsu.
ತತ್ರ ಭಗವಾ ವೀಸತಿಯಾ ಖೀಣಾಸವಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ। ಸಾಕಿಯಾ ಪನ ಮಾನಜಾತಿಕಾ ಮಾನತ್ಥದ್ಧಾ, ‘‘ಸಿದ್ಧತ್ಥಕುಮಾರೋ ಅಮ್ಹೇಹಿ ದಹರತರೋ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕನಿಟ್ಠೋ ಭಾತಾ, ಪುತ್ತೋ, ಭಾಗಿನೇಯ್ಯೋ, ನತ್ತಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಹರದಹರೇ ರಾಜಕುಮಾರೇ ಆಹಂಸು – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ವನ್ದಥ, ಮಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ನಿಸೀದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ತೇಸ್ವೇವಂ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ – ‘‘ಇಮೇ ಞಾತಕಾ ಅತ್ತನೋ ಮೋಘಜಿಣ್ಣಭಾವೇನ ನ ಮಂ ವನ್ದನ್ತಿ, ನ ಪನೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ‘ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಕೀದಿಸೋ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ನಾಮ ಕೀದಿಸ’ನ್ತಿ ವಾ, ‘ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಏದಿಸೋ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ನಾಮ ಏದಿಸ’ನ್ತಿ ವಾ, ಹನ್ದಾಹಂ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಬಲಂ ಇದ್ಧಿಬಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಞ್ಚ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಆಕಾಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವಿತ್ಥತಂ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ಭಗವತೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Tatra bhagavā vīsatiyā khīṇāsavasahassehi parivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Sākiyā pana mānajātikā mānatthaddhā, ‘‘siddhatthakumāro amhehi daharataro, amhākaṃ kaniṭṭho bhātā, putto, bhāgineyyo, nattā’’ti cintetvā daharadahare rājakumāre āhaṃsu – ‘‘tumhe vandatha, mayaṃ tumhākaṃ piṭṭhito piṭṭhito nisīdissāmā’’ti. Tesvevaṃ nisinnesu bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā – ‘‘ime ñātakā attano moghajiṇṇabhāvena na maṃ vandanti, na panete jānanti ‘buddho nāma kīdiso, buddhabalaṃ nāma kīdisa’nti vā, ‘buddho nāma ediso, buddhabalaṃ nāma edisa’nti vā, handāhaṃ attano buddhabalaṃ iddhibalañca dassento pāṭihāriyañca kareyyaṃ, ākāse dasasahassacakkavāḷavitthataṃ sabbaratanamayaṃ caṅkamaṃ māpetvā tattha caṅkamanto mahājanassa ajjhāsayaṃ oloketvā dhammañca deseyya’’nti cintesi. Tena vuttaṃ saṅgītikārakehi bhagavato parivitakkadassanatthaṃ –
೩.
3.
‘‘ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಕೀದಿಸಕೋ ನರುತ್ತಮೋ।
‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ kīdisako naruttamo;
ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಞ್ಚ ಕೀದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಕೀದಿಸಂ॥
Iddhibalaṃ paññābalañca kīdisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa kīdisaṃ.
೪.
4.
‘‘ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಏದಿಸಕೋ ನರುತ್ತಮೋ।
‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ edisako naruttamo;
ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಞ್ಚ ಏದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಏದಿಸಂ॥
Iddhibalaṃ paññābalañca edisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa edisaṃ.
೫.
5.
‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಬಲಮನುತ್ತರಂ।
‘‘Handāhaṃ dassayissāmi, buddhabalamanuttaraṃ;
ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಭೇ ರತನಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ॥
Caṅkamaṃ māpayissāmi, nabhe ratanamaṇḍita’’nti.
ತತ್ಥ ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತೀತಿ ನ ಹಿ ಏತೇ ಜಾನನ್ತಿ। ನ-ಕಾರೋ ಪಟಿಸೇಧತ್ಥೋ। ಹಿ-ಕಾರೋ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಮಮ ಞಾತಿಆದಯೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಮಯಾ ಬುದ್ಧಬಲೇ ಚ ಇದ್ಧಿಬಲೇ ಚ ಅನಾವಿಕತೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ ‘‘ಏದಿಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ಏದಿಸಂ ಇದ್ಧಿಬಲ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ಮಮ ಬುದ್ಧಬಲಞ್ಚ ಇದ್ಧಿಬಲಞ್ಚ ದಸ್ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದೇವಮಾನುಸಾತಿ ಏತ್ಥ ದೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸಹ ದೇವೇಹೀತಿ ಸದೇವಾ। ಕೇ ತೇ? ಮಾನುಸಾ, ಸದೇವಾ ಏವ ಮಾನುಸಾ ಸದೇವಮಾನುಸಾ। ಅಥ ವಾ ದೇವೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವೋ, ಸುದ್ಧೋದನೋ ರಾಜಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಹ ದೇವೇನ ರಞ್ಞಾ ಸುದ್ಧೋದನೇನಾತಿ ಸದೇವಾ। ಮಾನುಸಾತಿ ಞಾತಿಮಾನುಸಾ, ಸದೇವಾ ಸಸುದ್ಧೋದನಾ ಮಾನುಸಾ ಸದೇವಮಾನುಸಾ ಸರಾಜಾನೋ ವಾ ಏತೇ ಮಮ ಞಾತಿಮಾನುಸಾ ಮಮ ಬಲಂ ನ ವಿಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸದೇವಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ದೇವಾ ದೇವನಟ್ಠೇನ ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ದೇವನಂ ನಾಮ ಧಾತುಅತ್ಥೋ ಕೀಳಾದಿ। ಅಥ ವಾ ದೇವಾ ಚ ಮಾನುಸಾ ಚ ದೇವಮಾನುಸಾ, ಸಹ ದೇವಮಾನುಸೇಹಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ। ಕೇ ತೇ? ಲೋಕಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಬುದ್ಧೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಬುದ್ಧೋ ಅನುಬುದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧೋ। ಯಥಾಹ –
Tattha na hete jānantīti na hi ete jānanti. Na-kāro paṭisedhattho. Hi-kāro kāraṇatthe nipāto. Yasmā panete mama ñātiādayo devamanussā mayā buddhabale ca iddhibale ca anāvikate na jānanti ‘‘ediso buddho, edisaṃ iddhibala’’nti, tasmā ahaṃ mama buddhabalañca iddhibalañca dasseyyanti attho. Sadevamānusāti ettha devāti upapattidevā adhippetā. Saha devehīti sadevā. Ke te? Mānusā, sadevā eva mānusā sadevamānusā. Atha vā devoti sammutidevo, suddhodano rājā adhippeto. Saha devena raññā suddhodanenāti sadevā. Mānusāti ñātimānusā, sadevā sasuddhodanā mānusā sadevamānusā sarājāno vā ete mama ñātimānusā mama balaṃ na vijānantīti attho. Sesadevāpi saṅgahaṃ gacchantiyeva. Sabbepi devā devanaṭṭhena ‘‘devā’’ti vuccanti. Devanaṃ nāma dhātuattho kīḷādi. Atha vā devā ca mānusā ca devamānusā, saha devamānusehi sadevamānusā. Ke te? Lokāti vacanaseso daṭṭhabbo. Buddhoti catusaccadhamme buddho anubuddhoti buddho. Yathāha –
‘‘ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾತಂ, ಭಾವೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಭಾವಿತಂ।
‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;
ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪಹೀನಂ ಮೇ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೯; ಸು॰ ನಿ॰ ೫೬೩)।
Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.399; su. ni. 563);
ಇಧ ಪನ ಕತ್ತುಕಾರಕೇ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಧಿಗತವಿಸೇಸೇಹಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಞಾತತ್ತಾ ಬುದ್ಧೋ। ಇಧ ಕಮ್ಮಕಾರಕೇ ಬುದ್ಧಸದ್ದಸಿದ್ಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಾ ಬುದ್ಧೋ, ಬುದ್ಧವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕೀದಿಸಕೋತಿ ಕೀದಿಸೋ ಕಿಂಸರಿಕ್ಖಕೋ ಕಿಂಸದಿಸೋ ಕಿಂವಣ್ಣೋ ಕಿಂಸಣ್ಠಾನೋ ದೀಘೋ ವಾ ರಸ್ಸೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Idha pana kattukārake buddhasaddasiddhi daṭṭhabbā. Adhigatavisesehi devamanussehi ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti evaṃ buddhattā ñātattā buddho. Idha kammakārake buddhasaddasiddhi daṭṭhabbā. Buddhamassa atthīti vā buddho, buddhavantoti attho. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Kīdisakoti kīdiso kiṃsarikkhako kiṃsadiso kiṃvaṇṇo kiṃsaṇṭhāno dīgho vā rasso vāti attho.
ನರುತ್ತಮೋತಿ ನರಾನಂ ನರೇಸು ವಾ ಉತ್ತಮೋ ಪವರೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ನರುತ್ತಮೋ। ಇದ್ಧಿಬಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಜ್ಝನಂ ಇದ್ಧಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಪಟಿಲಾಭಟ್ಠೇನ ಚ ಇದ್ಧಿ। ಅಥ ವಾ ಇಜ್ಝನ್ತಿ ತಾಯ ಸತ್ತಾ ಇದ್ಧಾ ವುದ್ಧಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇದ್ಧಿ। ಸಾ ಪನ ದಸವಿಧಾ ಹೋತಿ। ಯಥಾಹ –
Naruttamoti narānaṃ naresu vā uttamo pavaro seṭṭhoti naruttamo. Iddhibalanti ettha ijjhanaṃ iddhi nipphattiatthena paṭilābhaṭṭhena ca iddhi. Atha vā ijjhanti tāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi. Sā pana dasavidhā hoti. Yathāha –
‘‘ಇದ್ಧಿಯೋತಿ ದಸ ಇದ್ಧಿಯೋ। ಕತಮಾ ದಸ? ಅಧಿಟ್ಠಾನಾ ಇದ್ಧಿ, ವಿಕುಬ್ಬನಾ ಇದ್ಧಿ, ಮನೋಮಯಾ ಇದ್ಧಿ, ಞಾಣವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ, ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ, ಅರಿಯಾ ಇದ್ಧಿ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಇದ್ಧಿ, ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿ, ವಿಜ್ಜಾಮಯಾ ಇದ್ಧಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಪಚ್ಚಯಾ ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಇದ್ಧೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦)।
‘‘Iddhiyoti dasa iddhiyo. Katamā dasa? Adhiṭṭhānā iddhi, vikubbanā iddhi, manomayā iddhi, ñāṇavipphārā iddhi, samādhivipphārā iddhi, ariyā iddhi, kammavipākajā iddhi, puññavato iddhi, vijjāmayā iddhi, tattha tattha sammāpayogapaccayā ijjhanaṭṭhena iddhī’’ti (paṭi. ma. 3.10).
ತಾಸಂ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ – ಪಕತಿಯಾ ಏಕೋ ಬಹುಕಂ ಆವಜ್ಜೇತಿ, ಸತಂ ವಾ ಸಹಸ್ಸಂ ವಾ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ‘‘ಬಹುಕೋ ಹೋಮೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦) ಏವಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಇದ್ಧಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ತಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ – ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಚೇ ಸತಂ ಇಚ್ಛತಿ ‘‘ಸತಂ ಹೋಮಿ, ಸತಂ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಕಾಮಾವಚರಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತೇಹಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪುನ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ಸಹೇವ ಸತಂ ಹೋತಿ। ಸಹಸ್ಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Tāsaṃ idaṃ nānattaṃ – pakatiyā eko bahukaṃ āvajjeti, sataṃ vā sahassaṃ vā āvajjitvā ñāṇena adhiṭṭhāti ‘‘bahuko homī’’ti (paṭi. ma. 3.10) evaṃ vibhajitvā dassitā iddhi adhiṭṭhānavasena nipphannattā adhiṭṭhānā iddhi nāma. Tassāyamattho – abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya sace sataṃ icchati ‘‘sataṃ homi, sataṃ homī’’ti kāmāvacaraparikammacittehi parikammaṃ katvā puna abhiññāpādakaṃ jhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya puna āvajjitvā adhiṭṭhāti, adhiṭṭhānacittena saheva sataṃ hoti. Sahassādīsupi eseva nayo.
ತತ್ಥ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾನಿ ಸತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ವಾ ಸಹಸ್ಸಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ವಾ, ತಾನಿ ಚ ಖೋ ವಣ್ಣವಸೇನ, ನೋ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ। ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸತಾರಮ್ಮಣಮೇವ, ತಂ ಪನ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಗೋತ್ರಭುಅನನ್ತರಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಝಾನಿಕಂ । ಸೋ ಪನ ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಕುಮಾರವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ನಾಗವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸುಪಣ್ಣವಣ್ಣಂ ವಾ…ಪೇ॰… ವಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸೇನಾಬ್ಯೂಹಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೩) ಏವಂ ಆಗತಾ ಇದ್ಧಿ ಪಕತಿವಣ್ಣವಿಜಹನವಿಕಾರವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ ನಾಮ।
Tattha pādakajjhānacittaṃ nimittārammaṇaṃ parikammacittāni satārammaṇāni vā sahassādīsu aññatarārammaṇāni vā, tāni ca kho vaṇṇavasena, no paṇṇattivasena. Adhiṭṭhānacittampi satārammaṇameva, taṃ pana appanācittaṃ viya gotrabhuanantarameva uppajjati rūpāvacaracatutthajhānikaṃ . So pana pakativaṇṇaṃ vijahitvā kumāravaṇṇaṃ vā dasseti nāgavaṇṇaṃ vā dasseti. Supaṇṇavaṇṇaṃ vā…pe… vividhampi senābyūhaṃ vā dassetīti (paṭi. ma. 3.13) evaṃ āgatā iddhi pakativaṇṇavijahanavikāravasena pavattattā vikubbaniddhi nāma.
‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯಂ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಾತಿ ರೂಪಿಂ ಮನೋಮಯಂ ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಿಂ ಅಹೀನಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೪) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಆಗತಾ ಇದ್ಧಿ ಸರೀರಸ್ಸೇವ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಮನೋಮಯಸ್ಸ ಸರೀರಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ ನಾಮ।
‘‘Idha bhikkhu imamhā kāyā aññaṃ kāyaṃ abhinimmināti rūpiṃ manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgiṃ ahīnindriya’’nti (paṭi. ma. 3.14) iminā nayena āgatā iddhi sarīrasseva abbhantare aññassa manomayassa sarīrassa nipphattivasena pavattattā manomayiddhi nāma.
ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ತಙ್ಖಣೇ ವಾ ತೇನ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಪಟಿಲಭಿತಬ್ಬಅರಹತ್ತಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಸೇಸೋ ಞಾಣವಿಪ್ಫಾರೋ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಆಯಸ್ಮತೋ ಬಾಕುಲಸ್ಸ ಚ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಂಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಞಾಣವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ, ತೇಸಂ ವತ್ಥು ಚೇತ್ಥ ಕಥೇತಬ್ಬಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೨೬)।
Ñāṇuppattito pubbe vā pacchā vā taṅkhaṇe vā tena attabhāvena paṭilabhitabbaarahattañāṇānubhāvena nibbatto viseso ñāṇavipphāro iddhi nāma. Āyasmato bākulassa ca āyasmato saṃkiccassa ca ñāṇavipphārā iddhi, tesaṃ vatthu cettha kathetabbaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.226).
ಸಮಾಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ತಙ್ಖಣೇ ವಾ ಸಮಥಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಸೇಸೋ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ (ಉದಾ॰ ೩೪), ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಞ್ಜೀವಸ್ಸ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೦೭), ಆಯಸ್ಮತೋ ಖಾಣುಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಖಾಣುಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರವತ್ಥು), ಉತ್ತರಾಯ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಉತ್ತರಾಉಪಾಸಿಕಾವತ್ಥು; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೬೨), ಸಾಮಾವತಿಯಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ಇದ್ಧೀತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಸಾಮಾವತೀವತ್ಥು; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೬೦-೨೬೧) ತೇಸಂ ವತ್ಥೂನೇತ್ಥ ಕಥೇತಬ್ಬಾನಿ, ಗನ್ಥವಿತ್ಥಾರದೋಸಪರಿಹಾರತ್ಥಂ ಪನ ಮಯಾ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ।
Samādhito pubbe vā pacchā vā taṅkhaṇe vā samathānubhāvena nibbatto viseso samādhivipphārā iddhi nāma. Āyasmato sāriputtassa samādhivipphārā iddhi (udā. 34), āyasmato sañjīvassa samādhivipphārā iddhi (ma. ni. 1.507), āyasmato khāṇukoṇḍaññassa samādhivipphārā iddhi (dha. pa. aṭṭha. 1.khāṇukoṇḍaññattheravatthu), uttarāya upāsikāya samādhivipphārā iddhi (dha. pa. aṭṭha. 2.uttarāupāsikāvatthu; a. ni. aṭṭha. 1.1.262), sāmāvatiyā upāsikāya samādhivipphārā iddhīti (dha. pa. aṭṭha. 1.sāmāvatīvatthu; a. ni. aṭṭha. 1.1.260-261) tesaṃ vatthūnettha kathetabbāni, ganthavitthāradosaparihāratthaṃ pana mayā na vitthāritāni.
ಕತಮಾ ಅರಿಯಾ ಇದ್ಧಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘‘ಪಟಿಕ್ಕೂಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ, ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲೇ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ…ಪೇ॰… ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ತತ್ಥ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೭)। ಅಯಞ್ಹಿ ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ಸಮ್ಭವತೋ ಅರಿಯಾ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ।
Katamā ariyā iddhi? Idha bhikkhu sace ākaṅkhati ‘‘paṭikkūle appaṭikkūlasaññī vihareyya’’nti appaṭikkūlasaññī tattha viharati, sace ākaṅkhati ‘‘appaṭikkūle paṭikkūlasaññī vihareyya’’nti paṭikkūlasaññī tattha viharati…pe… upekkhako tattha viharati sato sampajānoti (paṭi. ma. 3.17). Ayañhi cetovasippattānaṃ ariyānaṃyeva sambhavato ariyā iddhi nāma.
ಕತಮಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಇದ್ಧಿ? ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಕ್ಖೀನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾನಞ್ಚ ವಿನಿಪಾತಿಕಾನಂ ವೇಹಾಸಗಮನಾದಿಕಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಕತಮಾ ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿ? ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ವೇಹಾಸಂ ಗಚ್ಛತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ। ಜಟಿಲಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿಸ್ಸ ಅಸೀತಿಹತ್ಥೋ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಅಯಂ ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಘೋಸಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿನೋ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಕುಮ್ಭಘೋಸಕಸೇಟ್ಠಿವತ್ಥು) ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಮಾರಣತ್ಥಾಯ ಉಪಕ್ಕಮೇ ಕತೇಪಿ ಅರೋಗಭಾವೋ ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿ। ಮೇಣ್ಡಕಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಮೇಣ್ಡಕಸೇಟ್ಠಿವತ್ಥು) ಅಟ್ಠಕರೀಸಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ಸತ್ತರತನಮಯಾನಂ ಮೇಣ್ಡಕಾನಂ ಪಾತುಭಾವೋ ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿ।
Katamā kammavipākajā iddhi? Sabbesaṃ pakkhīnaṃ sabbesaṃ devānaṃ paṭhamakappikānaṃ manussānaṃ ekaccānañca vinipātikānaṃ vehāsagamanādikā kammavipākajā iddhi nāma. Katamā puññavato iddhi? Rājā cakkavattī vehāsaṃ gacchati saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Jaṭilakassa gahapatissa asītihattho suvaṇṇapabbato nibbatti. Ayaṃ puññavato iddhi nāma. Ghosakassa gahapatino (dha. pa. aṭṭha. 1.kumbhaghosakaseṭṭhivatthu) sattasu ṭhānesu māraṇatthāya upakkame katepi arogabhāvo puññavato iddhi. Meṇḍakaseṭṭhissa (dha. pa. aṭṭha. 2.meṇḍakaseṭṭhivatthu) aṭṭhakarīsamatte padese sattaratanamayānaṃ meṇḍakānaṃ pātubhāvo puññavato iddhi.
ಕತಮಾ ವಿಜ್ಜಾಮಯಾ ಇದ್ಧಿ? ವಿಜ್ಜಾಧರಾ ವಿಜ್ಜಂ ಪರಿಜಪ್ಪಿತ್ವಾ ವೇಹಾಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆಕಾಸೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಹತ್ಥಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ…ಪೇ॰… ವಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸೇನಾಬ್ಯೂಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೮)। ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾಮಯಾ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ತಂ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಸೇಸೋ ‘ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಪಚ್ಚಯಾ ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಇದ್ಧೀ’ತಿ ಅಯಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಪಚ್ಚಯಾ ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಇದ್ಧಿ ನಾಮ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಸವಿಧಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ಬಲಂ ಇದ್ಧಿಬಲಂ ನಾಮ, ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಇದ್ಧಿಬಲಂ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೩೭೫ ಆದಯೋ)।
Katamā vijjāmayā iddhi? Vijjādharā vijjaṃ parijappitvā vehāsaṃ gacchanti, ākāse antalikkhe hatthimpi dassenti…pe… vividhampi senābyūhaṃ dassentīti (paṭi. ma. 3.18). Ādinayappavattā vijjāmayā iddhi nāma. Taṃ taṃ kammaṃ katvā nibbatto viseso ‘sammāpayogapaccayā ijjhanaṭṭhena iddhī’ti ayaṃ tattha tattha sammāpayogapaccayā ijjhanaṭṭhena iddhi nāma. Imissā dasavidhāya iddhiyā balaṃ iddhibalaṃ nāma, idaṃ mayhaṃ iddhibalaṃ na jānantīti attho (visuddhi. 2.375 ādayo).
ಪಞ್ಞಾಬಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣವಿಸೇಸದಾಯಕಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಬಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಮ್ಪಿ ಏತೇ ನ ಜಾನನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ಛನ್ನಂ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ಪಞ್ಞಾಬಲ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಬಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬುದ್ಧಬಲಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋ, ದಸಬಲಞಾಣಾನಿ ವಾ। ತತ್ಥ ದಸಬಲಞಾಣಾನಿ ನಾಮ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ, ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾನನಞಾಣಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ, ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಲೋಕಜಾನನಞಾಣಂ, ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಞಾಣಂ, ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಂ, ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವುಟ್ಠಾನೇಸು ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ, ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಂ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ದಸ। ಇಮೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ ಬುದ್ಧಬಲನ್ತಿ। ಏದಿಸನ್ತಿ ಈದಿಸಂ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ।
Paññābalanti sabbalokiyalokuttaraguṇavisesadāyakaṃ arahattamaggapaññābalaṃ adhippetaṃ, tampi ete na jānanti. Keci ‘‘channaṃ asādhāraṇañāṇānametaṃ adhivacanaṃ paññābala’’nti vadanti. Buddhabalanti ettha buddhabalaṃ nāma buddhānubhāvo, dasabalañāṇāni vā. Tattha dasabalañāṇāni nāma ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ, atītānāgatapaccuppannakammavipākajānanañāṇaṃ, sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ, anekadhātunānādhātulokajānanañāṇaṃ, nānādhimuttikañāṇaṃ, āsayānusayañāṇaṃ, jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānesu yathābhūtañāṇaṃ, pubbenivāsānussatiñāṇaṃ, cutūpapātañāṇaṃ, āsavakkhayañāṇanti imāni dasa. Imesaṃ dasannaṃ ñāṇānaṃ adhivacanaṃ buddhabalanti. Edisanti īdisaṃ, ayameva vā pāṭho.
ಹನ್ದಾತಿ ವವಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಮಮ ಞಾತಕಾ ಬುದ್ಧಬಲಂ ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ವಾ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಮೋಘಜಿಣ್ಣಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನವಸೇನ ಸಬ್ಬಲೋಕಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಂ ಮಂ ನ ವನ್ದನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮಾನಕೇತು ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ವನ್ದನತ್ಥಂ ಬುದ್ಧಬಲಂ ದಸ್ಸೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಂ। ‘‘ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ। ಬುದ್ಧಬಲನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ, ಬುದ್ಧಞಾಣವಿಸೇಸಂ ವಾ। ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ನಿರುತ್ತರಂ। ಚಙ್ಕಮನ್ತಿ ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಾಪಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಾಪೇಯ್ಯಂ। ‘‘ಚಙ್ಕಮನಂ ಮಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ। ನಭೇತಿ ಆಕಾಸೇ। ಸಬ್ಬರತನಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ರತನೇಹಿ ಮುತ್ತಾ-ಮಣಿ-ವೇಳುರಿಯ-ಸಙ್ಖ-ಸಿಲಾ-ಪವಾಳ-ರಜತ-ಸುವಣ್ಣ-ಮಸಾರಗಲ್ಲ-ಲೋಹಿತಙ್ಕೇಹಿ ದಸಹಿ ದಸಹಿ ಮಣ್ಡಿತೋ ಅಲಙ್ಕತೋ ಸಬ್ಬರತನಮಣ್ಡಿತೋ, ತಂ ಸಬ್ಬರತನಮಣ್ಡಿತಂ। ‘‘ನಭೇ ರತನಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ ಪಠನ್ತಿ ಕೇಚಿ।
Handāti vavassaggatthe nipāto. Ahanti attānaṃ niddisati. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yasmā panete mama ñātakā buddhabalaṃ vā buddhaguṇe vā na jānanti, kevalaṃ attano moghajiṇṇabhāvaṃ nissāya mānavasena sabbalokajeṭṭhaseṭṭhaṃ maṃ na vandanti. Tasmā tesaṃ mānaketu atthi, taṃ bhañjitvā vandanatthaṃ buddhabalaṃ dasseyyanti vuttaṃ hoti. Dassayissāmīti dasseyyaṃ. ‘‘Dassessāmī’’ti ca pāṭho, soyevattho. Buddhabalanti buddhānubhāvaṃ, buddhañāṇavisesaṃ vā. Anuttaranti niruttaraṃ. Caṅkamanti caṅkamitabbaṭṭhānaṃ vuccati. Māpayissāmīti māpeyyaṃ. ‘‘Caṅkamanaṃ māpessāmī’’ti ca pāṭho, soyevattho. Nabheti ākāse. Sabbaratanamaṇḍitanti sabbehi ratijananaṭṭhena ratanehi muttā-maṇi-veḷuriya-saṅkha-silā-pavāḷa-rajata-suvaṇṇa-masāragalla-lohitaṅkehi dasahi dasahi maṇḍito alaṅkato sabbaratanamaṇḍito, taṃ sabbaratanamaṇḍitaṃ. ‘‘Nabhe ratanamaṇḍita’’nti paṭhanti keci.
ಅಥೇವಂ ಭಗವತಾ ಚಿನ್ತಿತಮತ್ತೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವಾಸಿನೋ ಭುಮ್ಮಾದಯೋ ದೇವಾ ಪಮುದಿತಹದಯಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸು। ತಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ –
Athevaṃ bhagavatā cintitamatte dasasahassacakkavāḷavāsino bhummādayo devā pamuditahadayā sādhukāramadaṃsu. Tamatthaṃ pakāsentehi saṅgītikārakehi –
೬.
6.
‘‘ಭುಮ್ಮಾ ಮಹಾರಾಜಿಕಾ ತಾವತಿಂಸಾ, ಯಾಮಾ ಚ ದೇವಾ ತುಸಿತಾ ಚ ನಿಮ್ಮಿತಾ।
‘‘Bhummā mahārājikā tāvatiṃsā, yāmā ca devā tusitā ca nimmitā;
ಪರನಿಮ್ಮಿತಾ ಯೇಪಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ, ಆನನ್ದಿತಾ ವಿಪುಲಮಕಂಸು ಘೋಸ’’ನ್ತಿ॥ –
Paranimmitā yepi ca brahmakāyikā, ānanditā vipulamakaṃsu ghosa’’nti. –
ಆದಿಗಾಥಾಯೋ ಠಪಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ādigāthāyo ṭhapitāti veditabbā.
ತತ್ಥ ಭುಮ್ಮಾತಿ ಭುಮ್ಮಟ್ಠಾ, ಪಾಸಾಣಪಬ್ಬತವನರುಕ್ಖಾದೀಸು ಠಿತಾ। ಮಹಾರಾಜಿಕಾತಿ ಮಹಾರಾಜಪಕ್ಖಿಕಾ। ಭುಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಆಕಾಸಟ್ಠಕದೇವತಾ, ತತೋ ಅಬ್ಭವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತತೋ ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತತೋ ಸೀತವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತತೋ ವಸ್ಸವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತತೋ ವಾತವಲಾಹಕಾ ದೇವತಾ, ತತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ತತೋ ತಾವತಿಂಸಾ, ತತೋ ಯಾಮಾ, ತತೋ ತುಸಿತಾ, ತತೋ ನಿಮ್ಮಾನರತೀ, ತತೋ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀ, ತತೋ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ, ತತೋ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ, ತತೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ, ತತೋ ಪರಿತ್ತಾಭಾ, ತತೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ, ತತೋ ಆಭಸ್ಸರಾ, ತತೋ ಪರಿತ್ತಸುಭಾ, ತತೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಾ, ತತೋ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ತತೋ ವೇಹಪ್ಫಲಾ, ತತೋ ಅವಿಹಾ, ತತೋ ಅತಪ್ಪಾ, ತತೋ ಸುದಸ್ಸಾ, ತತೋ ಸುದಸ್ಸೀ, ತತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಾ ದೇವತಾ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಸದ್ದಂ ಅಕಂಸು। ಅಸಞ್ಞಿನೋ ಚ ಅರೂಪಾವಚರಸತ್ತೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೋತಾಯತನಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಮನುಸ್ಸನಾಗಾದಯೋ ಪೀತಿವಸಂ ಗತಹದಯಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಸದ್ದಮಕಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆನನ್ದಿತಾತಿ ಪಮುದಿತಹದಯಾ, ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪುಲನ್ತಿ ಪುಥುಲಂ।
Tattha bhummāti bhummaṭṭhā, pāsāṇapabbatavanarukkhādīsu ṭhitā. Mahārājikāti mahārājapakkhikā. Bhummaṭṭhānaṃ devatānaṃ saddaṃ sutvā ākāsaṭṭhakadevatā, tato abbhavalāhakā devatā, tato uṇhavalāhakā devatā, tato sītavalāhakā devatā, tato vassavalāhakā devatā, tato vātavalāhakā devatā, tato cattāro mahārājāno, tato tāvatiṃsā, tato yāmā, tato tusitā, tato nimmānaratī, tato paranimmitavasavattī, tato brahmakāyikā, tato brahmapurohitā, tato mahābrahmāno, tato parittābhā, tato appamāṇābhā, tato ābhassarā, tato parittasubhā, tato appamāṇasubhā, tato subhakiṇhā, tato vehapphalā, tato avihā, tato atappā, tato sudassā, tato sudassī, tato akaniṭṭhā devatā saddaṃ sutvā mahantaṃ saddaṃ akaṃsu. Asaññino ca arūpāvacarasatte ca ṭhapetvā sotāyatanapavattiṭṭhāne sabbe devamanussanāgādayo pītivasaṃ gatahadayā ukkuṭṭhisaddamakaṃsūti attho. Ānanditāti pamuditahadayā, sañjātapītisomanassā hutvāti attho. Vipulanti puthulaṃ.
ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಚಿನ್ತಿತಸಮನನ್ತರಮೇವ ಓದಾತಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ – ‘‘ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಆಲೋಕೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ಸಹೇವ ಆಲೋಕೋ ಅಹೋಸಿ ಪಥವಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha satthā cintitasamanantarameva odātakasiṇasamāpattiṃ samāpajjitvā – ‘‘dasasu cakkavāḷasahassesu āloko hotū’’ti adhiṭṭhāsi. Tena adhiṭṭhānacittena saheva āloko ahosi pathavito paṭṭhāya yāva akaniṭṭhabhavanā. Tena vuttaṃ –
೭.
7.
‘‘ಓಭಾಸಿತಾ ಚ ಪಥವೀ ಸದೇವಕಾ, ಪುಥೂ ಚ ಲೋಕನ್ತರಿಕಾ ಅಸಂವುತಾ।
‘‘Obhāsitā ca pathavī sadevakā, puthū ca lokantarikā asaṃvutā;
ತಮೋ ಚ ತಿಬ್ಬೋ ವಿಹತೋ ತದಾ ಅಹು, ದಿಸ್ವಾನ ಅಚ್ಛೇರಕಂ ಪಾಟಿಹೀರ’’ನ್ತಿ॥
Tamo ca tibbo vihato tadā ahu, disvāna accherakaṃ pāṭihīra’’nti.
ತತ್ಥ ಓಭಾಸಿತಾತಿ ಪಕಾಸಿತಾ। ಪಥವೀತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಪಥವೀ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ – ಕಕ್ಖಳಪಥವೀ, ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ, ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀ, ಸಮ್ಮುತಿಪಥವೀತಿ। ತಾಸು ‘‘ಕತಮಾ ಚಾವುಸೋ, ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಪಥವೀಧಾತು? ಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೭೩) ವುತ್ತಾ ಅಯಂ ಕಕ್ಖಳಪಥವೀ ನಾಮ। ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಪಥವಿಂ ಖಣೇಯ್ಯ ವಾ ಖಣಾಪೇಯ್ಯ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೮೫) ವುತ್ತಾ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ, ಯೇ ಚ ಕೇಸಾದಯೋ ವೀಸತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ, ಅಯೋಲೋಹಾದಯೋ ಚ ಬಾಹಿರಾ; ಸಾಪಿ ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಥವೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ನಾಮ। ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇಕೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬೦) ನಿಮಿತ್ತಪಥವೀ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಥವೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಥವೀಕಸಿಣಝಾನಲಾಭೀ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಆಗಮನವಸೇನ ‘‘ಪಥವೀದೇವೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಆಪೋ ಚ ದೇವಾ ಪಥವೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪೦) ಅಯಂ ಸಮ್ಮುತಿಪಥವೀ, ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥವೀ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಧ ಪನ ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨ ಪಥವೀವಾರವಣ್ಣನಾ)।
Tattha obhāsitāti pakāsitā. Pathavīti etthāyaṃ pathavī catubbidhā – kakkhaḷapathavī, sasambhārapathavī, nimittapathavī, sammutipathavīti. Tāsu ‘‘katamā cāvuso, ajjhattikā pathavīdhātu? Yaṃ ajjhattaṃ paccattaṃ kakkhaḷaṃ kharigata’’ntiādīsu (vibha. 173) vuttā ayaṃ kakkhaḷapathavī nāma. ‘‘Yo pana bhikkhu pathaviṃ khaṇeyya vā khaṇāpeyya vā’’tiādīsu (pāci. 85) vuttā sasambhārapathavī, ye ca kesādayo vīsati koṭṭhāsā, ayolohādayo ca bāhirā; sāpi vaṇṇādīhi sambhārehi saddhiṃ pathavīti sasambhārapathavī nāma. ‘‘Pathavīkasiṇameko sañjānātī’’tiādīsu (dī. ni. 3.360) nimittapathavī ‘‘ārammaṇapathavī’’tipi vuccati. Pathavīkasiṇajhānalābhī devaloke nibbatto āgamanavasena ‘‘pathavīdevo’’ti nāmaṃ labhati. Vuttañhetaṃ – ‘‘āpo ca devā pathavī’’tiādīsu (dī. ni. 2.340) ayaṃ sammutipathavī, paññattipathavī nāmāti veditabbā. Idha pana sasambhārapathavī adhippetā (ma. ni. aṭṭha. 1.2 pathavīvāravaṇṇanā).
ಸದೇವಕಾತಿ ಸದೇವಲೋಕಾ। ‘‘ಸದೇವತಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ಅತ್ಥಿ ಚೇ ಸುನ್ದರತರಂ, ಸದೇವಕೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೋ ಓಭಾಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಥೂತಿ ಬಹೂ। ಲೋಕನ್ತರಿಕಾತಿ ಅಸುರಕಾಯನರಕಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಾ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಾ ಲೋಕನ್ತರಿಕಾ ಹೋತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಕಟಚಕ್ಕಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಓಕಾಸೋ ವಿಯ ಏಕೇಕೋ ಲೋಕನ್ತರಿಕನಿರಯೋ, ಪರಿಮಾಣತೋ ಅಟ್ಠಯೋಜನಸಹಸ್ಸೋ ಹೋತಿ। ಅಸಂವುತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ। ತಮೋ ಚಾತಿ ಅನ್ಧಕಾರೋ। ತಿಬ್ಬೋತಿ ಬಹಲೋ ಘನೋ। ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾಲೋಕಾಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚನ್ಧಕಾರೋವ ಹೋತಿ। ವಿಹತೋತಿ ವಿದ್ಧಸ್ತೋ। ತದಾತಿ ಯದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸತ್ತೇಸು ಕಾರುಞ್ಞತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣತ್ಥಂ ಆಲೋಕಂ ಫರಿ, ತದಾ ಸೋ ತಮೋ ತಿಬ್ಬೋ ಲೋಕನ್ತರಿಕಾಸು ಠಿತೋ, ವಿಹತೋ ವಿದ್ಧಸ್ತೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sadevakāti sadevalokā. ‘‘Sadevatā’’tipi pāṭho atthi ce sundarataraṃ, sadevako manussaloko obhāsitoti attho. Puthūti bahū. Lokantarikāti asurakāyanarakānametaṃ adhivacanaṃ, tā pana tiṇṇaṃ cakkavāḷānaṃ antarā ekā lokantarikā hoti, tiṇṇaṃ sakaṭacakkānaṃ aññamaññaṃ āhacca ṭhitānaṃ majjhe okāso viya ekeko lokantarikanirayo, parimāṇato aṭṭhayojanasahasso hoti. Asaṃvutāti heṭṭhā appatiṭṭhā. Tamo cāti andhakāro. Tibboti bahalo ghano. Candimasūriyālokābhāvato niccandhakārova hoti. Vihatoti viddhasto. Tadāti yadā pana bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca pāṭihāriyakaraṇatthaṃ ālokaṃ phari, tadā so tamo tibbo lokantarikāsu ṭhito, vihato viddhasto ahosīti attho.
ಅಚ್ಛೇರಕನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಾಪಹರಣಯೋಗ್ಗಂ, ವಿಮ್ಹಯವಸೇನ ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ಪಹರಣಯೋಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಟಿಹೀರನ್ತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣತೋ ಪಾಟಿಹೀರಂ। ಪಟಿಹರತಿ ಸತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಮಾನೋಪಗತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ವಾ ಪಾಟಿಹೀರಂ, ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪಸಾದಂ ಪಟಿಆಹರತೀತಿ ವಾ ಪಾಟಿಹೀರಂ। ‘‘ಪಾಟಿಹೇರ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಆಲೋಕವಿಧಾನವಿಸೇಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ದಿಸ್ವಾನ ಅಚ್ಛೇರಕಂ ಪಾಟಿಹೀರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇವಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಲೋಕನ್ತರಿಕಾಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾಪಿ ಚ ತಂ ಭಗವತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪರಮಪ್ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಅಗಮಂಸೂತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಇತರಥಾ ನ ಪುಬ್ಬೇನ ವಾ ಪರಂ, ನ ಪರೇನ ವಾ ಪುಬ್ಬಂ ಯುಜ್ಜತಿ।
Accherakanti accharāpaharaṇayoggaṃ, vimhayavasena aṅgulīhi paharaṇayogganti attho. Pāṭihīranti paṭipakkhaharaṇato pāṭihīraṃ. Paṭiharati sattānaṃ diṭṭhimānopagatāni cittānīti vā pāṭihīraṃ, appasannānaṃ sattānaṃ pasādaṃ paṭiāharatīti vā pāṭihīraṃ. ‘‘Pāṭihera’’ntipi pāṭho, soyevattho. Ettha ālokavidhānavisesassetaṃ adhivacanaṃ. Disvāna accherakaṃpāṭihīranti ettha devā ca manussā ca lokantarikāsu nibbattasattāpi ca taṃ bhagavato pāṭihāriyaṃ disvā paramappītisomanassaṃ agamaṃsūti idaṃ vacanaṃ āharitvā attho daṭṭhabbo, itarathā na pubbena vā paraṃ, na parena vā pubbaṃ yujjati.
ಇದಾನಿ ನ ಕೇವಲಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇಸುಯೇವ ಆಲೋಕೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರಸತ್ತೋಕಾಸಸಙ್ಖಾತೇ ಲೋಕೇ ಆಲೋಕೋಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni na kevalaṃ manussalokesuyeva āloko atthi, sabbattha tividhepi saṅkhārasattokāsasaṅkhāte loke ālokoyevāti dassanatthaṃ –
೮.
8.
‘‘ಸದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಮನುಸ್ಸರಕ್ಖಸೇ,
‘‘Sadevagandhabbamanussarakkhase,
ಆಭಾ ಉಳಾರಾ ವಿಪುಲಾ ಅಜಾಯಥ।
Ābhā uḷārā vipulā ajāyatha;
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಞ್ಚೋಭಯಸ್ಮಿಂ,
Imasmiṃ loke parasmiñcobhayasmiṃ,
ಅಧೋ ಚ ಉದ್ಧಂ ತಿರಿಯಞ್ಚ ವಿತ್ಥತ’’ನ್ತಿ॥ – ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ।
Adho ca uddhaṃ tiriyañca vitthata’’nti. – ayaṃ gāthā vuttā;
ತತ್ಥ ದೇವಾತಿ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ದೇವಾ ಇಧ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ದೇವಾ ಚ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ರಕ್ಖಸಾ ಚ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಮನುಸ್ಸರಕ್ಖಸಾ। ಸಹ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಮನುಸ್ಸರಕ್ಖಸೇಹೀತಿ ಸದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಮನುಸ್ಸರಕ್ಖಸೋ। ಕೋ ಪನ ಸೋ? ಲೋಕೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಮನುಸ್ಸರಕ್ಖಸೇ ಲೋಕೇ। ಆಭಾತಿ ಆಲೋಕೋ। ಉಳಾರಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಉಳಾರ-ಸದ್ದೋ ಮಧುರಸೇಟ್ಠವಿಪುಲಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಉಳಾರಾನಿ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಾನಿ ಖಾದನ್ತಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೬೬) ಮಧುರೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಉಳಾರಾಯ ಖೋ ಪನ ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ ಪಸಂಸಾಯ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಸಂಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೮) ಸೇಟ್ಠೇ। ‘‘ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವಂ ಅಪ್ಪಮಾಣೋ ಉಳಾರೋ ಓಭಾಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೧) ವಿಪುಲೇ। ಸ್ವಾಯಂ ಇಧ ಸೇಟ್ಠೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೧೪೨; ವಿ॰ ವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧)। ವಿಪುಲಾತಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ। ಅಜಾಯಥಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಉದಪಾದಿ ಪವತ್ತಿತ್ಥ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ಪರಸ್ಮಿಞ್ಚಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಚ ಪರಸ್ಮಿಂ ದೇವಲೋಕೇ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಭಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ತದುಭಯಸ್ಮಿಂ, ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾದೀಸು ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಧೋ ಚಾತಿ ಅವೀಚಿಆದೀಸು ನಿರಯೇಸು। ಉದ್ಧನ್ತಿ ಭವಗ್ಗತೋಪಿ ಉದ್ಧಂ ಅಜಟಾಕಾಸೇಪಿ। ತಿರಿಯಞ್ಚಾತಿ ತಿರಿಯತೋಪಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು। ವಿತ್ಥತನ್ತಿ ವಿಸಟಂ। ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಲೋಕಞ್ಚ ಪದೇಸಞ್ಚ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಆಭಾ ಪವತ್ತಿತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ತಿರಿಯಞ್ಚ ವಿತ್ಥತನ್ತಿ ತಿರಿಯತೋ ವಿತ್ಥತಂ ಮಹನ್ತಂ, ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಪದೇಸಂ ಆಭಾ ಫರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha devāti sammutidevā upapattidevā visuddhidevāti sabbepi devā idha saṅgahitā. Devā ca gandhabbā ca manussā ca rakkhasā ca devagandhabbamanussarakkhasā. Saha devagandhabbamanussarakkhasehīti sadevagandhabbamanussarakkhaso. Ko pana so? Loko, tasmiṃ sadevagandhabbamanussarakkhase loke. Ābhāti āloko. Uḷārāti etthāyaṃ uḷāra-saddo madhuraseṭṭhavipulādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘uḷārāni khādanīyabhojanīyāni khādanti bhuñjantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.366) madhure dissati. ‘‘Uḷārāya kho pana bhavaṃ vacchāyano pasaṃsāya samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.288) seṭṭhe. ‘‘Atikkamma devānaṃ devānubhāvaṃ appamāṇo uḷāro obhāso’’tiādīsu (dī. ni. 2.32; ma. ni. 3.201) vipule. Svāyaṃ idha seṭṭhe daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 3.142; vi. va. aṭṭha. 1). Vipulāti appamāṇā. Ajāyathāti uppajji udapādi pavattittha. Imasmiṃ loke parasmiñcāti imasmiṃ manussaloke ca parasmiṃ devaloke cāti attho. Ubhayasminti tadubhayasmiṃ, ajjhattabahiddhādīsu viya daṭṭhabbaṃ. Adho cāti avīciādīsu nirayesu. Uddhanti bhavaggatopi uddhaṃ ajaṭākāsepi. Tiriyañcāti tiriyatopi dasasu cakkavāḷasahassesu. Vitthatanti visaṭaṃ. Andhakāraṃ vidhamitvā vuttappakāraṃ lokañca padesañca ajjhottharitvā ābhā pavattitthāti attho. Atha vā tiriyañca vitthatanti tiriyato vitthataṃ mahantaṃ, appamāṇaṃ padesaṃ ābhā pharitvā aṭṭhāsīti attho.
ಅಥ ಭಗವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಆಲೋಕಫರಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ಆಕಾಸಮಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ಞಾತೀನಂ ಸೀಸೇಸು ಪಾದಪಂಸುಂ ಓಕಿರಮಾನೋ ವಿಯ ಮಹತಿಯಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂ ಪನ ಪಾಳಿತೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೬) –
Atha bhagavā dasasahassacakkavāḷesu ālokapharaṇaṃ katvā abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya āvajjitvā adhiṭṭhānacittena ākāsamabbhuggantvā tesaṃ ñātīnaṃ sīsesu pādapaṃsuṃ okiramāno viya mahatiyā devamanussaparisāya majjhe yamakapāṭihāriyaṃ dasseti. Taṃ pana pāḷito evaṃ veditabbaṃ (paṭi. ma. 1.116) –
‘‘ಕತಮಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯಮಕಪಾಟಿಹೀರೇ ಞಾಣಂ? ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹೀರಂ ಕರೋತಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಾವಕೇಹಿ ಉಪರಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣಅಕ್ಖಿತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮಅಕ್ಖಿತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮಅಕ್ಖಿತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣಅಕ್ಖಿತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಸೋತತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣನಾಸಿಕಾಸೋತತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣಅಂಸಕೂಟತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮಅಂಸಕೂಟತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮಅಂಸಕೂಟತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣಅಂಸಕೂಟತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮಹತ್ಥತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮಹತ್ಥತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮಪಸ್ಸತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮಪಸ್ಸತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ದಕ್ಖಿಣಪಾದತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ವಾಮಪಾದತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಾಮಪಾದತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ದಕ್ಖಿಣಪಾದತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ಅಙ್ಗುಲಙ್ಗುಲೇಹಿ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ಅಙ್ಗುಲನ್ತರಿಕಾಹಿ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಅಙ್ಗುಲಙ್ಗುಲೇಹಿ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ…ಪೇ॰… ಏಕೇಕಲೋಮತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಏಕೇಕಲೋಮತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ। ಲೋಮಕೂಪತೋ ಲೋಮಕೂಪತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಲೋಮಕೂಪತೋ ಲೋಮಕೂಪತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತಿ – ಛನ್ನಂ ವಣ್ಣಾನಂ ನೀಲಾನಂ ಪೀತಕಾನಂ ಲೋಹಿತಕಾನಂ ಓದಾತಾನಂ ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಾನಂ ಪಭಸ್ಸರಾನಂ।
‘‘Katamaṃ tathāgatassa yamakapāṭihīre ñāṇaṃ? Idha tathāgato yamakapāṭihīraṃ karoti asādhāraṇaṃ sāvakehi uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati. Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattati…pe… puratthimakāyato aggikkhandho pavattati, pacchimakāyato udakadhārā pavattati. Pacchimakāyato aggikkhandho pavattati, puratthimakāyato udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇaakkhito aggikkhandho pavattati, vāmaakkhito udakadhārā pavattati. Vāmaakkhito aggikkhandho pavattati, dakkhiṇaakkhito udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇakaṇṇasotato aggikkhandho pavattati, vāmakaṇṇasotato udakadhārā pavattati. Vāmakaṇṇasotato aggikkhandho pavattati, dakkhiṇakaṇṇasotato udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇanāsikāsotato aggikkhandho pavattati, vāmanāsikāsotato udakadhārā pavattati. Vāmanāsikāsotato aggikkhandho pavattati, dakkhiṇanāsikāsotato udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇaaṃsakūṭato aggikkhandho pavattati, vāmaaṃsakūṭato udakadhārā pavattati. Vāmaaṃsakūṭato aggikkhandho pavattati, dakkhiṇaaṃsakūṭato udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇahatthato aggikkhandho pavattati, vāmahatthato udakadhārā pavattati. Vāmahatthato aggikkhandho pavattati, dakkhiṇahatthato udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇapassato aggikkhandho pavattati, vāmapassato udakadhārā pavattati. Vāmapassato aggikkhandho pavattati, dakkhiṇapassato udakadhārā pavattati…pe… dakkhiṇapādato aggikkhandho pavattati, vāmapādato udakadhārā pavattati. Vāmapādato aggikkhandho pavattati, dakkhiṇapādato udakadhārā pavattati…pe… aṅgulaṅgulehi aggikkhandho pavattati, aṅgulantarikāhi udakadhārā pavattati. Aṅgulantarikāhi aggikkhandho pavattati, aṅgulaṅgulehi udakadhārā pavattati…pe… ekekalomato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhārā pavattati. Lomakūpato lomakūpato aggikkhandho pavattati, lomakūpato lomakūpato udakadhārā pavattati – channaṃ vaṇṇānaṃ nīlānaṃ pītakānaṃ lohitakānaṃ odātānaṃ mañjiṭṭhānaṃ pabhassarānaṃ.
‘‘ಭಗವಾ ಚಙ್ಕಮತಿ, ನಿಮ್ಮಿತೋ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಭಗವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ನಿಮ್ಮಿತೋ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಭಗವಾ ನಿಸೀದತಿ, ನಿಮ್ಮಿತೋ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಭಗವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ನಿಮ್ಮಿತೋ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ। ನಿಮ್ಮಿತೋ ಚಙ್ಕಮತಿ, ಭಗವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತಿ। ನಿಮ್ಮಿತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಭಗವಾ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತಿ। ನಿಮ್ಮಿತೋ ನಿಸೀದತಿ, ಭಗವಾ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ಸೇಯ್ಯಂ ವಾ ಕಪ್ಪೇತಿ। ನಿಮ್ಮಿತೋ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇತಿ, ಭಗವಾ ಚಙ್ಕಮತಿ ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ವಾ ನಿಸೀದತಿ ವಾ, ಇದಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಯಮಕಪಾಟಿಹೀರೇ ಞಾಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ’’।
‘‘Bhagavā caṅkamati, nimmito tiṭṭhati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappeti. Bhagavā tiṭṭhati, nimmito caṅkamati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappeti. Bhagavā nisīdati, nimmito caṅkamati vā tiṭṭhati vā seyyaṃ vā kappeti. Bhagavā seyyaṃ kappeti, nimmito caṅkamati vā tiṭṭhati vā nisīdati vā. Nimmito caṅkamati, bhagavā tiṭṭhati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappeti. Nimmito tiṭṭhati, bhagavā caṅkamati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappeti. Nimmito nisīdati, bhagavā caṅkamati vā tiṭṭhati vā seyyaṃ vā kappeti. Nimmito seyyaṃ kappeti, bhagavā caṅkamati vā tiṭṭhati vā nisīdati vā, idaṃ tathāgatassa yamakapāṭihīre ñāṇanti veditabbaṃ’’.
ತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ತೇಜೋಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಉಪರಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ। ಆಪೋಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುನ ಉದಕಧಾರಾಯ ಪವತ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪವತ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯತೋ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪವತ್ತತಿ, ಉಪರಿಮಕಾಯತೋ ಉದಕಧಾರಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ। ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪನೇತ್ಥ ಉದಕಧಾರಾಯ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋವ ಅಹೋಸಿ। ತಥಾ ಉದಕಧಾರಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೇನ। ರಸ್ಮೀಸು ಪನ ದುತಿಯಾ ದುತಿಯಾ ರಸ್ಮಿ ಪುರಿಮಾಯ ಪುರಿಮಾಯ ಯಮಕಾ ವಿಯ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತತಿ। ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಭವಙ್ಗಪರಿವಾಸಸ್ಸ ಲಹುಕತಾಯ ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹಿ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಯ ಏತಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ಏಕಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಪನ ರಸ್ಮಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಸುಂಯೇವ। ನೀಲರಸ್ಮಿಅತ್ಥಾಯ ಹಿ ಭಗವಾ ನೀಲಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ಪೀತರಸ್ಮಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪೀತಕಸಿಣಾದೀನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ।
Tassa pana bhagavato tejokasiṇasamāpattivasena uparimakāyato aggikkhandho pavattati. Āpokasiṇasamāpattivasena heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattatīti puna udakadhārāya pavattaṭṭhānato aggikkhandho pavattati, aggikkhandhassa pavattaṭṭhānato udakadhārā pavattatīti dassetuṃ, ‘‘heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattatī’’ti vuttanti veditabbā. Eseva nayo sesapadesupi. Aggikkhandho panettha udakadhārāya asammissova ahosi. Tathā udakadhārā aggikkhandhena. Rasmīsu pana dutiyā dutiyā rasmi purimāya purimāya yamakā viya ekakkhaṇe pavattati. Dvinnañca cittānaṃ ekakkhaṇe pavatti nāma natthi, buddhānaṃ pana bhavaṅgaparivāsassa lahukatāya pañcahākārehi ciṇṇavasitāya etā rasmiyo ekakkhaṇe viya pavattanti, tassā pana rasmiyā āvajjanaparikammādhiṭṭhānāni visuṃyeva. Nīlarasmiatthāya hi bhagavā nīlakasiṇaṃ samāpajjati. Pītarasmiādīnaṃ atthāya pītakasiṇādīni samāpajjati.
ಏವಂ ಭಗವತೋ ಯಮಕಪಾಟಿಹೀರೇ ಕಯಿರಮಾನೇ ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಕರಣಕಾಲೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Evaṃ bhagavato yamakapāṭihīre kayiramāne sakalassāpi dasasahassacakkavāḷassa alaṅkārakaraṇakālo viya ahosi. Tena vuttaṃ –
೯.
9.
‘‘ಸತ್ತುತ್ತಮೋ ಅನಧಿವರೋ ವಿನಾಯಕೋ, ಸತ್ಥಾ ಅಹೂ ದೇವಮನುಸ್ಸಪೂಜಿತೋ।
‘‘Sattuttamo anadhivaro vināyako, satthā ahū devamanussapūjito;
ಮಹಾನುಭಾವೋ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೋ, ದಸ್ಸೇಸಿ ಅಚ್ಛೇರಕಂ ಪಾಟಿಹೀರ’’ನ್ತಿ॥
Mahānubhāvo satapuññalakkhaṇo, dassesi accherakaṃ pāṭihīra’’nti.
ತತ್ಥ ಸತ್ತುತ್ತಮೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಉತ್ತಮೋ ಪವರೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಸತ್ತುತ್ತಮೋ, ಸತ್ತಾನಂ ವಾ ಉತ್ತಮೋ ಸತ್ತುತ್ತಮೋ। ಸತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ಞಾಣಸ್ಸ ನಾಮಂ, ತೇನ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಸತ್ತೇನ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋತಿ ಸತ್ತುತ್ತಮೋ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣವಸೇನ ಸತ್ತೋ ಉತ್ತಮೋತಿ ವಾ ಸತ್ತುತ್ತಮೋ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಉತ್ತಮಸತ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಉತ್ತಮ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಪಾತಪಾಠತೋ। ನ ಪನೇಸ ಭೇದೋ ಅನಿಯಮತೋ ಬಹುಲವಚನತೋ ಚ ನರುತ್ತಮಪುರಿಸುತ್ತಮನರವರಾದಿ-ಸದ್ದಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ಸತ್ತಂ ಉತ್ತಮಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸತ್ತುತ್ತಮೋ, ಇಧಾಪಿ ಚ ಉತ್ತಮ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಪಾತೋ ಭವತಿ। ಉತ್ತಮಸತ್ತೋತಿ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಪಾತಪಾಠತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಗೂ ಪದ್ಧಗೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯಾತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ಉಭಯವಿಸೇಸನತೋ ವಾ ಆಹಿತಗ್ಗಿಆದಿಪಾಠೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಿನಾಯಕೋತಿ ಬಹೂಹಿ ವಿನಯನೂಪಾಯೇಹಿ ಸತ್ತೇ ವಿನೇತಿ ದಮೇತೀತಿ ವಿನಾಯಕೋ। ಸತ್ಥಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ಅನುಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ। ಅಹೂತಿ ಅಹೋಸಿ। ದೇವಮನುಸ್ಸಪೂಜಿತೋತಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣೇಹಿ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತೀತಿ ದೇವಾ। ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ, ದೇವಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ, ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪೂಜಿತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಪೂಜಿತೋ। ಪುಪ್ಫಾದಿಪೂಜಾಯ ಚ ಪಚ್ಚಯಪೂಜಾಯ ಚ ಪೂಜಿತೋ, ಅಪಚಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮೇವ ಗಹಣಂ ಕತಂ, ನನು ಭಗವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿಪಿ ಆರವಾಳಕಾಳಾಪಲಾಲಧನಪಾಲಪಾಲಿಲೇಯ್ಯಕನಾಗಾದೀಹಿ ಸಾತಾಗಿರಾಳವಕಹೇಮವತಸೂಚಿಲೋಮಖರಲೋಮಯಕ್ಖಾದೀಹಿ ವಿನಿಪಾತಗತೇಹಿಪಿ ಪೂಜಿತೋಯೇವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇವೇತಂ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಮಹಾನುಭಾವೋತಿ ಮಹತಾ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅನನ್ತೇಸು ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಏಕೇಕಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಕರೇಯ್ಯುಂ ಏತ್ತಕೇಹಿ ಜನೇಹಿ ಕತಕಮ್ಮಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಯಮೇವ ಏಕಕೋ ಸತಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸತೇನ ಸತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಏಕೇಕಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯೋ ಕೋಚಿ ಬುದ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅತಿವಿಮ್ಹಯಕರಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ।
Tattha sattuttamoti attano sīlādīhi guṇehi sabbesu sattesu uttamo pavaro seṭṭhoti sattuttamo, sattānaṃ vā uttamo sattuttamo. Sattanti hi ñāṇassa nāmaṃ, tena dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇasaṅkhātena sattena seṭṭho uttamoti sattuttamo, samānādhikaraṇavasena satto uttamoti vā sattuttamo. Yadi evaṃ ‘‘uttamasatto’’ti vattabbaṃ uttama-saddassa pubbanipātapāṭhato. Na panesa bhedo aniyamato bahulavacanato ca naruttamapurisuttamanaravarādi-saddā viya daṭṭhabbo. Atha vā sattaṃ uttamaṃ yassa so sattuttamo, idhāpi ca uttama-saddassa pubbanipāto bhavati. Uttamasattoti visesanassa pubbanipātapāṭhato ‘‘cittagū paddhagū’’ti ettha viyāti nāyaṃ doso. Ubhayavisesanato vā āhitaggiādipāṭho viya daṭṭhabbo. Vināyakoti bahūhi vinayanūpāyehi satte vineti dametīti vināyako. Satthāti diṭṭhadhammikasamparāyikatthehi yathārahaṃ satte anusāsatīti satthā. Ahūti ahosi. Devamanussapūjitoti dibbehi pañcakāmaguṇehi dibbanti kīḷantīti devā. Manassa ussannattā manussā, devā ca manussā ca devamanussā, devamanussehi pūjito devamanussapūjito. Pupphādipūjāya ca paccayapūjāya ca pūjito, apacitoti attho. Kasmā pana devamanussānameva gahaṇaṃ kataṃ, nanu bhagavā tiracchānagatehipi āravāḷakāḷāpalāladhanapālapālileyyakanāgādīhi sātāgirāḷavakahemavatasūcilomakharalomayakkhādīhi vinipātagatehipi pūjitoyevāti? Saccamevetaṃ, ukkaṭṭhaparicchedavasena sabbapuggalaparicchedavasena cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Mahānubhāvoti mahatā buddhānubhāvena samannāgato. Satapuññalakkhaṇoti anantesu cakkavāḷesu sabbe sattā ekekaṃ puññakammaṃ satakkhattuṃ kareyyuṃ ettakehi janehi katakammaṃ bodhisatto sayameva ekako sataguṇaṃ katvā nibbatto. Tasmā ‘‘satapuññalakkhaṇo’’ti vuccati. Keci pana ‘‘satena satena puññakammena nibbattaekekalakkhaṇo’’ti vadanti. ‘‘Evaṃ sante yo koci buddho bhaveyyā’’ti taṃ aṭṭhakathāsu paṭikkhittaṃ. Dassesīti sabbesaṃ devamanussānaṃ ativimhayakaraṃ yamakapāṭihāriyaṃ dassesi.
ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಆಕಾಸೇ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಕೂಲಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಆಕಾಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವಿತ್ಥತಂ ಸಬ್ಬರತನಮಯಂ ರತನಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha satthā ākāse pāṭihāriyaṃ katvā mahājanassa cittācāraṃ oloketvā tassa ajjhāsayānukūlaṃ dhammakathaṃ caṅkamanto kathetukāmo ākāse dasasahassacakkavāḷavitthataṃ sabbaratanamayaṃ ratanacaṅkamaṃ māpesi. Tena vuttaṃ –
೧೦.
10.
‘‘ಸೋ ಯಾಚಿತೋ ದೇವವರೇನ ಚಕ್ಖುಮಾ, ಅತ್ಥಂ ಸಮೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತದಾ ನರುತ್ತಮೋ।
‘‘So yācito devavarena cakkhumā, atthaṃ samekkhitvā tadā naruttamo;
ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪಯಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ, ಸುನಿಟ್ಠಿತಂ ಸಬ್ಬರತನನಿಮ್ಮಿತ’’ನ್ತಿ॥
Caṅkamaṃ māpayi lokanāyako, suniṭṭhitaṃ sabbaratananimmita’’nti.
ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಸೋ ಸತ್ಥಾ। ಯಾಚಿತೋತಿ ಪಠಮಮೇವ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಯಾಚಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇವವರೇನಾತಿ ಸಹಮ್ಪತಿಬ್ರಹ್ಮುನಾ। ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖು, ಸಮವಿಸಮಂ ವಿಭಾವಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ಚಕ್ಖು ದುವಿಧಂ – ಞಾಣಚಕ್ಖು, ಮಂಸಚಕ್ಖೂತಿ। ತತ್ಥ ಞಾಣಚಕ್ಖು ಪಞ್ಚವಿಧಂ – ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು, ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು, ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು, ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖೂತಿ। ತೇಸು ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು ನಾಮ ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಞ್ಚೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಞ್ಚ, ಯಂ ‘‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ೨.೩೩೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೯) ಆಗತಂ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ನಾಮ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ತೀಣಿ ಚ ಫಲಾನಿ, ಯಂ ‘‘ವಿರಜಂ ವೀತಮಲಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಆಗತಂ। ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ನಾಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ , ಯಂ ‘‘ತಥೂಪಮಂ ಧಮ್ಮಮಯಂ, ಸುಮೇಧ, ಪಾಸಾದಮಾರುಯ್ಹ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೭೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೨; ೨.೩೩೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨; ಮಹಾವ॰ ೮) ಆಗತಂ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ನಾಮ ಆಲೋಕವಡ್ಢನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಂ, ಯಂ ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೮, ೨೮೪, ೩೮೫, ೪೩೨; ೨.೩೪೧; ೩.೮೨, ೨೬೧; ಮಹಾವ॰ ೧೦) ಆಗತಂ। ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ನಾಮ ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ, ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೨; ಮಹಾವ॰ ೧೫; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದಿಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖೂತಿ ಆಗತಂ।
Tattha soti so satthā. Yācitoti paṭhamameva aṭṭhame sattāhe dhammadesanāya yācitoti attho. Devavarenāti sahampatibrahmunā. Cakkhumāti ettha cakkhatīti cakkhu, samavisamaṃ vibhāvayatīti attho. Taṃ pana cakkhu duvidhaṃ – ñāṇacakkhu, maṃsacakkhūti. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ – buddhacakkhu, dhammacakkhu, samantacakkhu, dibbacakkhu, paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283; 2.339; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 9) āgataṃ. Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; paṭi. ma. 2.30) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ , yaṃ ‘‘tathūpamaṃ dhammamayaṃ, sumedha, pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannābhiññācittena sampayuttañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284, 385, 432; 2.341; 3.82, 261; mahāva. 10) āgataṃ. Paññācakkhu nāma ‘‘cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1082; mahāva. 15; kathā. 405; paṭi. ma. 2.30) ettha pubbenivāsādiñāṇaṃ paññācakkhūti āgataṃ.
ಮಂಸಚಕ್ಖು ನಾಮ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫-೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩; ೪.೬೦; ಕಥಾ॰ ೪೬೫, ೪೬೭) ಏತ್ಥ ಪಸಾದಮಂಸಚಕ್ಖು ವುತ್ತಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೩)। ತಂ ಪನ ದುವಿಧಂ – ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು ಪಸಾದಚಕ್ಖೂತಿ। ತೇಸು ಯ್ವಾಯಂ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಕೇ ಅಕ್ಖಿಪತ್ತಕೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತೋ ಮಂಸಪಿಣ್ಡೋ ಯತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧರಸೋಜಾ ಸಮ್ಭವೋ ಜೀವಿತಂ ಭಾವೋ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋ ಕಾಯಪಸಾದೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತೇರಸ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಸಮ್ಭವಮಾನಾನಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ ಜೀವಿತಂ ಭಾವೋ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋ ಕಾಯಪಸಾದೋತಿ ಇಮೇ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಚಾತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇದಂ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಸೇತಮಣ್ಡಲಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲೇನ ಪರಿವಾರಿತೇ ದಿಟ್ಠಮಣ್ಡಲೇ ಸನ್ನಿವಿಟ್ಠಂ ರೂಪದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಂ ಪಸಾದಮತ್ತಂ, ಇದಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ನಾಮ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ಏಕವಿಧಾನಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸಙ್ಖತತೋ, ದುವಿಧಾನಿ ಸಾಸವಾನಾಸವತೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತೋ, ತಿವಿಧಾನಿ ಭೂಮಿತೋ ಉಪಾದಿಣ್ಣತ್ತಿಕತೋ, ಚತುಬ್ಬಿಧಾನಿ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣಾನಿಯತಾರಮ್ಮಣತೋ, ಪಞ್ಚವಿಧಾನಿ ರೂಪನಿಬ್ಬಾನಾರೂಪಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನಾರಮ್ಮಣವಸೇನ, ಛಬ್ಬಿಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖಾದಿವಸೇನ। ಇಚ್ಚೇವಮೇತಾನಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಚಕ್ಖೂನಿ ಅಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತೀತಿ ಭಗವಾ ಚಕ್ಖುಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅತ್ಥಂ ಸಮೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ, ಧಮ್ಮದೇಸನಾನಿಮಿತ್ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಹಿತತ್ಥಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮಾಪಯೀತಿ ಮಾಪೇಸಿ। ಲೋಕನಾಯಕೋತಿ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಾಭಿಮುಖಂ ಲೋಕಂ ನಯತೀತಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ। ಸುನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ನಿಟ್ಠಿತಂ, ಪರಿಯೋಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬರತನನಿಮ್ಮಿತನ್ತಿ ದಸವಿಧರತನಮಯಂ।
Maṃsacakkhu nāma ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe cā’’ti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425-426; saṃ. ni. 2.43; 4.60; kathā. 465, 467) ettha pasādamaṃsacakkhu vuttaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.213). Taṃ pana duvidhaṃ – sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipattakehi parivārito maṃsapiṇḍo yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhupasādo kāyapasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti. Vitthārato pana sambhavamānāni catusamuṭṭhānāni chattiṃsa jīvitaṃ bhāvo cakkhupasādo kāyapasādoti ime kammasamuṭṭhānā cattāro cāti sasambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ pana setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhamaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Sabbāni panetāni ekavidhāni aniccato saṅkhatato, duvidhāni sāsavānāsavato lokiyalokuttarato, tividhāni bhūmito upādiṇṇattikato, catubbidhāni ekantaparittaappamāṇāniyatārammaṇato, pañcavidhāni rūpanibbānārūpasabbārammaṇānārammaṇavasena, chabbidhāni honti buddhacakkhādivasena. Iccevametāni vuttappakārāni cakkhūni assa bhagavato santīti bhagavā cakkhumāti vuccati. Atthaṃ samekkhitvāti caṅkamaṃ māpetvā, dhammadesanānimittaṃ devamanussānaṃ hitatthaṃ upaparikkhitvā upadhāretvāti adhippāyo. Māpayīti māpesi. Lokanāyakoti saggamokkhābhimukhaṃ lokaṃ nayatīti lokanāyako. Suniṭṭhitanti suṭṭhu niṭṭhitaṃ, pariyositanti attho. Sabbaratananimmitanti dasavidharatanamayaṃ.
ಇದಾನಿ ಭಗವತೋ ತಿವಿಧಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni bhagavato tividhapāṭihāriyasampattidassanatthaṃ –
೧೧.
11.
‘‘ಇದ್ಧೀ ಚ ಆದೇಸನಾನುಸಾಸನೀ, ತಿಪಾಟಿಹೀರೇ ಭಗವಾ ವಸೀ ಅಹು।
‘‘Iddhī ca ādesanānusāsanī, tipāṭihīre bhagavā vasī ahu;
ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪಯಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ, ಸುನಿಟ್ಠಿತಂ ಸಬ್ಬರತನನಿಮ್ಮಿತ’’ನ್ತಿ॥ – ವುತ್ತಂ।
Caṅkamaṃ māpayi lokanāyako, suniṭṭhitaṃ sabbaratananimmita’’nti. – vuttaṃ;
ತತ್ಥ ಇದ್ಧೀತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ನಾಮ। ತಂ ಪನ ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋತೀತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦)। ಆದೇಸನಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಕಥನಂ ಆದೇಸನಾಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ತಂ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಸತತಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ಅನುಸಾಸನೀತಿ ಅನುಸಾಸನಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಕೂಲಮೋವಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಏತಾನಿ ತೀಣಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ। ತತ್ಥ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಅನುಸಾಸನಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ಆಚಿಣ್ಣಂ, ಆದೇಸನಾಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಅನುಸಾಸನಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ, ಅನುಸಾಸನಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸತತಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ತಿಪಾಟಿಹೀರೇತಿ ಏತೇಸು ತೀಸು ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವಾತಿ ಇದಂ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠಸತ್ತುತ್ತಮಗರುಗಾರವಾಧಿವಚನಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ –
Tattha iddhīti iddhividhaṃ iddhipāṭihāriyaṃ nāma. Taṃ pana ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotītiādinayappavattaṃ (dī. ni. 1.239; ma. ni. 1.147; paṭi. ma. 3.10). Ādesanāti parassa cittācāraṃ ñatvā kathanaṃ ādesanāpāṭihāriyaṃ, taṃ sāvakānañca buddhānañca satatadhammadesanā. Anusāsanīti anusāsanipāṭihāriyaṃ, tassa tassa ajjhāsayānukūlamovādoti attho. Iti etāni tīṇi pāṭihāriyāni. Tattha iddhipāṭihāriyena anusāsanipāṭihāriyaṃ mahāmoggallānassa āciṇṇaṃ, ādesanāpāṭihāriyena anusāsanipāṭihāriyaṃ dhammasenāpatissa, anusāsanipāṭihāriyaṃ pana buddhānaṃ satatadhammadesanā. Tipāṭihīreti etesu tīsu pāṭihāriyesūti attho. Bhagavāti idaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ಭಗವಾತಿ ವಚನಂ ಸೇಟ್ಠಂ, ಭಗವಾತಿ ವಚನಮುತ್ತಮಂ।
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ಗರುಗಾರವಯುತ್ತೋ ಸೋ, ಭಗವಾ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪೨; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೦)।
Garugāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti. (visuddhi. 1.142; ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; pārā. aṭṭha. 1.1 verañjakaṇḍavaṇṇanā; itivu. aṭṭha. nidānavaṇṇanā; mahāni. aṭṭha. 50);
ವಸೀತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ತಿವಿಧೇಪಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಚಿಣ್ಣವಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಸಿಯೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚ ವಸಿಯೋ – ಆವಜ್ಜನಸಮಾಪಜ್ಜನಅಧಿಟ್ಠಾನವುಟ್ಠಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತಾ। ತತ್ರ ಯಂ ಯಂ ಝಾನಂ ಯಥಿಚ್ಛಕಂ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯಾವತಿಚ್ಛಕಂ ಆವಜ್ಜತಿ ಆವಜ್ಜನಾಯ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸೀಘಂ ಆವಜ್ಜೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ಆವಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ। ತಥಾ ಯಂ ಯಂ ಝಾನಂ ಯಥಿಚ್ಛಕಂ…ಪೇ॰… ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾಯ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಸೀಘಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀ ನಾಮ। ದೀಘಂ ಕಾಲಂ ಠಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೀ ನಾಮ। ತಥೇವ ಲಹುಂ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥತಾ ವುಟ್ಠಾನವಸೀ ನಾಮ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೀ ಪನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಜವನಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ ತಾನಿ ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆವಜ್ಜನವಸಿಯಾ ಏವ ವುತ್ತಾನಿ। ಇತಿ ಇಮಾಸು ಪಞ್ಚಸು ವಸೀಸು ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾ ವಸೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಿಪಾಟಿಹೀರೇ ಭಗವಾ ವಸೀ ಅಹೂ’’ತಿ।
Vasīti etasmiṃ tividhepi pāṭihāriye vasippatto, ciṇṇavasīti attho. Vasiyo nāma pañca vasiyo – āvajjanasamāpajjanaadhiṭṭhānavuṭṭhānapaccavekkhaṇasaṅkhātā. Tatra yaṃ yaṃ jhānaṃ yathicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ āvajjati āvajjanāya dandhāyitattaṃ natthīti sīghaṃ āvajjetuṃ samatthatā āvajjanavasī nāma. Tathā yaṃ yaṃ jhānaṃ yathicchakaṃ…pe… samāpajjati samāpajjanāya dandhāyitattaṃ natthīti sīghaṃ samāpajjanasamatthatā samāpajjanavasī nāma. Dīghaṃ kālaṃ ṭhapetuṃ samatthatā adhiṭṭhānavasī nāma. Tatheva lahuṃ vuṭṭhātuṃ samatthatā vuṭṭhānavasī nāma. Paccavekkhaṇavasī pana paccavekkhaṇajavanāneva honti tāni āvajjanānantarāneva hutvā uppajjantīti āvajjanavasiyā eva vuttāni. Iti imāsu pañcasu vasīsu ciṇṇavasitā vasī nāma hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘tipāṭihīre bhagavā vasī ahū’’ti.
ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ರತನಚಙ್ಕಮಸ್ಸ ನಿಮ್ಮಿತವಿಧಾನಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni tassa ratanacaṅkamassa nimmitavidhānassa dassanatthaṃ –
೧೨.
12.
‘‘ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತುಯಾ, ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತುತ್ತಮೇ।
‘‘Dasasahassīlokadhātuyā, sinerupabbatuttame;
ಥಮ್ಭೇವ ದಸ್ಸೇಸಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ, ಚಙ್ಕಮೇ ರತನಾಮಯೇ’’ತಿ॥ – ಆದಿಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ।
Thambheva dassesi paṭipāṭiyā, caṅkame ratanāmaye’’ti. – ādigāthāyo vuttā;
ತತ್ಥ ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತುಯಾತಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು। ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತುತ್ತಮೇತಿ ಮಹಾಮೇರುಸಙ್ಖಾತೇ ಸೇಟ್ಠಪಬ್ಬತೇ। ಥಮ್ಭೇವಾತಿ ಥಮ್ಭೇ ವಿಯ ದಸಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಯೇ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಾ, ತೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠಿತೇ ಸುವಣ್ಣಥಮ್ಭೇ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರತನಾಮಯೇತಿ ರತನಮಯೇ।
Tattha dasasahassīlokadhātuyāti dasasu cakkavāḷasahassesu. Sinerupabbatuttameti mahāmerusaṅkhāte seṭṭhapabbate. Thambhevāti thambhe viya dasacakkavāḷasahassesu ye sinerupabbatā, te paṭipāṭiyā ṭhite suvaṇṇathambhe viya katvā tesaṃ upari caṅkamaṃ māpetvā dassesīti attho. Ratanāmayeti ratanamaye.
೧೩. ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮಾತಿ ರತನಚಙ್ಕಮಂ ಪನ ಭಗವಾ ಮಾಪೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಏಕಂ ಕೋಟಿಂ ಸಬ್ಬಪರಿಯನ್ತಂ ಪಾಚೀನಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಂ ಏಕಂ ಕೋಟಿಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಕತ್ವಾ ಮಾಪೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
13.Dasasahassī atikkammāti ratanacaṅkamaṃ pana bhagavā māpento tassa ekaṃ koṭiṃ sabbapariyantaṃ pācīnacakkavāḷamukhavaṭṭiṃ ekaṃ koṭiṃ pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiṃ atikkamitvā ṭhitaṃ katvā māpesi. Tena vuttaṃ –
‘‘ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ, ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪಯೀ ಜಿನೋ।
‘‘Dasasahassī atikkamma, caṅkamaṃ māpayī jino;
ಸಬ್ಬಸೋಣ್ಣಮಯಾ ಪಸ್ಸೇ, ಚಙ್ಕಮೇ ರತನಾಮಯೇ’’ತಿ॥
Sabbasoṇṇamayā passe, caṅkame ratanāmaye’’ti.
ತತ್ಥ ಜಿನೋತಿ ಕಿಲೇಸಾರಿಜಯನತೋ ಜಿನೋ। ಸಬ್ಬಸೋಣ್ಣಮಯಾ ಪಸ್ಸೇತಿ ತಸ್ಸ ಪನ ಏವಂ ನಿಮ್ಮಿತಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮಸ್ಸ ಉಭಯಪಸ್ಸೇಸು ಸುವಣ್ಣಮಯಾ ಪರಮರಮಣೀಯಾ ಮರಿಯಾದಭೂಮಿ ಅಹೋಸಿ, ಮಜ್ಝೇ ಮಣಿಮಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Tattha jinoti kilesārijayanato jino. Sabbasoṇṇamayā passeti tassa pana evaṃ nimmitassa caṅkamassa ubhayapassesu suvaṇṇamayā paramaramaṇīyā mariyādabhūmi ahosi, majjhe maṇimayāti adhippāyo.
೧೪. ತುಲಾಸಙ್ಘಾಟಾತಿ ತುಲಾಯುಗಳಾ, ತಾ ನಾನಾರತನಮಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅನುವಗ್ಗಾತಿ ಅನುರೂಪಾ। ಸೋವಣ್ಣಫಲಕತ್ಥತಾತಿ ಸೋವಣ್ಣಮಯೇಹಿ ಫಲಕೇಹಿ ಅತ್ಥತಾ, ತುಲಾಸಙ್ಘಾತಾನಂ ಉಪರಿ ಸುವಣ್ಣಮಯೋ ಪದರಚ್ಛದೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವೇದಿಕಾ ಸಬ್ಬಸೋವಣ್ಣಾತಿ ವೇದಿಕಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಾ, ಯಾ ಪನೇಸಾ ಚಙ್ಕಮನಪರಿಕ್ಖೇಪವೇದಿಕಾ, ಸಾ ಏಕಾವ ಅಞ್ಞೇಹಿ ರತನೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಭತೋ ಪಸ್ಸೇಸು ನಿಮ್ಮಿತಾತಿ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ನಿಮ್ಮಿತಾ। ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ।
14.Tulāsaṅghāṭāti tulāyugaḷā, tā nānāratanamayāti veditabbā. Anuvaggāti anurūpā. Sovaṇṇaphalakatthatāti sovaṇṇamayehi phalakehi atthatā, tulāsaṅghātānaṃ upari suvaṇṇamayo padaracchadoti attho. Vedikā sabbasovaṇṇāti vedikā pana sabbāpi suvaṇṇamayā, yā panesā caṅkamanaparikkhepavedikā, sā ekāva aññehi ratanehi asammissāti attho. Dubhato passesu nimmitāti ubhosu passesu nimmitā. Da-kāro padasandhikaro.
೧೫. ಮಣಿಮುತ್ತಾವಾಲುಕಾಕಿಣ್ಣಾತಿ ಮಣಿಮುತ್ತಾಮಯವಾಲುಕಾಕಿಣ್ಣಾ। ಅಥ ವಾ ಮಣಯೋ ಚ ಮುತ್ತಾ ಚ ವಾಲುಕಾ ಚ ಮಣಿಮುತ್ತಾವಾಲುಕಾ। ತಾಹಿ ಮಣಿಮುತ್ತಾವಾಲುಕಾಹಿ ಆಕಿಣ್ಣಾ ಸನ್ಥತಾತಿ ಮಣಿಮುತ್ತಾವಾಲುಕಾಕಿಣ್ಣಾ। ನಿಮ್ಮಿತೋತಿ ಇಮಿನಾಕಾರೇನ ನಿಮ್ಮಿತೋ ಕತೋ। ರತನಾಮಯೋತಿ ಸಬ್ಬರತನಮಯೋ, ಚಙ್ಕಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಭಾಸೇತಿ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಸ ದಿಸಾ ಓಭಾಸೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ। ಸತರಂಸೀವಾತಿ ಸಹಸ್ಸರಂಸಿಆದಿಚ್ಚೋ ವಿಯ। ಉಗ್ಗತೋತಿ ಉದಿತೋ। ಯಥಾ ಪನ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಸಹಸ್ಸರಂಸಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಸ ದಿಸಾ ಓಭಾಸೇತಿ, ಏವಮೇವ ಏಸೋಪಿ ಸಬ್ಬರತನಮಯೋ ಚಙ್ಕಮೋ ಓಭಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
15.Maṇimuttāvālukākiṇṇāti maṇimuttāmayavālukākiṇṇā. Atha vā maṇayo ca muttā ca vālukā ca maṇimuttāvālukā. Tāhi maṇimuttāvālukāhi ākiṇṇā santhatāti maṇimuttāvālukākiṇṇā. Nimmitoti iminākārena nimmito kato. Ratanāmayoti sabbaratanamayo, caṅkamoti attho. Obhāseti disā sabbāti sabbāpi dasa disā obhāseti pakāseti. Sataraṃsīvāti sahassaraṃsiādicco viya. Uggatoti udito. Yathā pana abbhuggato sahassaraṃsi sabbāpi dasa disā obhāseti, evameva esopi sabbaratanamayo caṅkamo obhāsetīti attho.
ಇದಾನಿ ಪನ ನಿಟ್ಠಿತೇ ಚಙ್ಕಮೇ ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni pana niṭṭhite caṅkame tattha bhagavato pavattidassanatthaṃ –
೧೬.
16.
‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಚಙ್ಕಮನೇ ಧೀರೋ, ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋ।
‘‘Tasmiṃ caṅkamane dhīro, dvattiṃsavaralakkhaṇo;
ವಿರೋಚಮಾನೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮೀ ಜಿನೋ॥
Virocamāno sambuddho, caṅkame caṅkamī jino.
೧೭.
17.
‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಮನ್ದಾರವಂ ಪುಪ್ಫಂ, ಪದುಮಂ ಪಾರಿಛತ್ತಕಂ।
‘‘Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;
ಚಙ್ಕಮನೇ ಓಕಿರನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾ ಸಮಾಗತಾ॥
Caṅkamane okiranti, sabbe devā samāgatā.
೧೮.
18.
‘‘ಪಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ದೇವಸಙ್ಘಾ, ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಪಮೋದಿತಾ।
‘‘Passanti taṃ devasaṅghā, dasasahassī pamoditā;
ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ನಿಪತನ್ತಿ, ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ ಪಮೋದಿತಾ’’ತಿ॥ – ಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ।
Namassamānā nipatanti, tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā’’ti. – gāthāyo vuttā;
ತತ್ಥ ಧೀರೋತಿ ಧಿತಿಯುತ್ತೋ। ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಲಾದೀಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ದೇವಲೋಕೇ ಭವಂ ಜಾತಂ ದಿಬ್ಬಂ। ಪಾರಿಛತ್ತಕನ್ತಿ ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಕೋವಿಳಾರರುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದೇನ ಸಮನ್ತಾ ಯೋಜನಸತಪರಿಮಾಣೋ ಪರಮದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕರುಕ್ಖೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪುಪ್ಫಿತೇ ಸಕಲಂ ದೇವನಗರಂ ಏಕಸುರಭಿಗನ್ಧವಾಸಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಕುಸುಮರೇಣುಓಕಿಣ್ಣಾನಿ ನವಕನಕವಿಮಾನಾನಿ ಪಿಞ್ಜರಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಖಾಯನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಞ್ಚ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಙ್ಕಮೇ ಓಕಿರನ್ತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಅವಕಿರನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಪುಪ್ಫೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬೇ ದೇವಾತಿ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾದಯೋ ದೇವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ದೇವಸಙ್ಘಾ’’ತಿ। ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ರತನಚಙ್ಕಮನೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ಸಕೇಸು ಆಲಯೇಸುಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಸಸಹಸ್ಸೀತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಂ ದೇವಸಙ್ಘಾ ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಮೋದಿತಾತಿ ಪಮುದಿತಾ। ನಿಪತನ್ತೀತಿ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ। ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾತಿ ಪೀತಿವಸೇನ ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ। ಪಮೋದಿತಾತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬೇಹಿ ತಾವತಿಂಸಾದಿದೇವೇಹಿ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಇತರಥಾ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸತೋ ನ ಮುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಮೋದಿತಾ ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ ಪಮೋದಿತಾ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಸನ್ನಿಪತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha dhīroti dhitiyutto. Dvattiṃsavaralakkhaṇoti suppatiṭṭhitapādatalādīhi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi samannāgatoti attho. Dibbanti devaloke bhavaṃ jātaṃ dibbaṃ. Pārichattakanti devānaṃ tāvatiṃsānaṃ koviḷārarukkhassa nissandena samantā yojanasataparimāṇo paramadassanīyo pāricchattakarukkho nibbatti. Yasmiṃ pupphite sakalaṃ devanagaraṃ ekasurabhigandhavāsitaṃ hoti, tassa kusumareṇuokiṇṇāni navakanakavimānāni piñjarāni hutvā khāyanti. Imassa pana pāricchattakarukkhassa pupphañca pāricchattakanti vuttaṃ. Caṅkame okirantīti tasmiṃ ratanacaṅkame avakiranti, tena vuttappakārena pupphena tasmiṃ caṅkame caṅkamamānaṃ bhagavantaṃ pūjentīti attho. Sabbe devāti kāmāvacaradevādayo devā. Tenāha ‘‘passanti taṃ devasaṅghā’’ti. Taṃ bhagavantaṃ ratanacaṅkamane caṅkamantaṃ sakesu ālayesupi passantīti attho. Dasasahassīti bhummatthe paccattavacanaṃ, dasasahassiyaṃ devasaṅghā taṃ passantīti attho. Pamoditāti pamuditā. Nipatantīti sannipatanti. Tuṭṭhahaṭṭhāti pītivasena tuṭṭhahaṭṭhā. Pamoditāti idāni vattabbehi tāvatiṃsādidevehi saddhinti sambandho daṭṭhabbo, itarathā punaruttidosato na muccati. Atha vā pamoditā taṃ bhagavantaṃ passanti, tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā tahiṃ tahiṃ sannipatantīti attho.
ಇದಾನಿ ಯೇ ಪಸ್ಸಿಂಸು ಯೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು, ತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ –
Idāni ye passiṃsu ye sannipatiṃsu, te sarūpato dassetuṃ –
೧೯.
19.
‘‘ತಾವತಿಂಸಾ ಚ ಯಾಮಾ ಚ, ತುಸಿತಾ ಚಾಪಿ ದೇವತಾ।
‘‘Tāvatiṃsā ca yāmā ca, tusitā cāpi devatā;
ನಿಮ್ಮಾನರತಿನೋ ದೇವಾ, ಯೇ ದೇವಾ ವಸವತ್ತಿನೋ।
Nimmānaratino devā, ye devā vasavattino;
ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಸುಮನಾ, ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಲೋಕನಾಯಕಂ॥
Udaggacittā sumanā, passanti lokanāyakaṃ.
೨೦.
20.
‘‘ಸದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಮನುಸ್ಸರಕ್ಖಸಾ , ನಾಗಾ ಸುಪಣ್ಣಾ ಅಥ ವಾಪಿ ಕಿನ್ನರಾ।
‘‘Sadevagandhabbamanussarakkhasā , nāgā supaṇṇā atha vāpi kinnarā;
ಪಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ಲೋಕಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕಂ, ನಭೇವ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ॥
Passanti taṃ lokahitānukampakaṃ, nabheva accuggatacandamaṇḍalaṃ.
೨೧.
21.
‘‘ಆಭಸ್ಸರಾ ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ವೇಹಪ್ಫಲಾ ಅಕನಿಟ್ಠಾ ಚ ದೇವತಾ।
‘‘Ābhassarā subhakiṇhā, vehapphalā akaniṭṭhā ca devatā;
ಸುಸುದ್ಧಸುಕ್ಕವತ್ಥವಸನಾ, ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ॥
Susuddhasukkavatthavasanā, tiṭṭhanti pañjalīkatā.
೨೨.
22.
‘‘ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಂ ಪನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಿಕಂ, ಮನ್ದಾರವಂ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಮಿಸ್ಸಿತಂ।
‘‘Muñcanti pupphaṃ pana pañcavaṇṇikaṃ, mandāravaṃ candanacuṇṇamissitaṃ;
ಭಮೇನ್ತಿ ಚೇಲಾನಿ ಚ ಅಮ್ಬರೇ ತದಾ, ಅಹೋ ಜಿನೋ ಲೋಕಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕೋ’’ತಿ॥ –
Bhamenti celāni ca ambare tadā, aho jino lokahitānukampako’’ti. –
ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ।
Imā gāthāyo vuttā.
ತತ್ಥ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತಾ। ಸುಮನಾತಿ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತತ್ತಾ ಏವ ಸುಮನಾ। ಲೋಕಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕನ್ತಿ ಲೋಕಹಿತಞ್ಚ ಲೋಕಾನುಕಮ್ಪಕಞ್ಚ। ಲೋಕಹಿತೇನ ವಾ ಅನುಕಮ್ಪಕಂ ಲೋಕಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕಂ। ನಭೇವ ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಚನ್ದಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾಸೇ ಅಭಿನವೋದಿತಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಸಬ್ಬೋಪದ್ದವವಿನಿಮುತ್ತಂ ಸರದಸಮಯೇ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ವಿರೋಚಮಾನಂ ನಯನಾನನ್ದಕರಂ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha udaggacittāti pītisomanassavasena udaggacittā. Sumanāti udaggacittattā eva sumanā. Lokahitānukampakanti lokahitañca lokānukampakañca. Lokahitena vā anukampakaṃ lokahitānukampakaṃ. Nabheva accuggatacandamaṇḍalanti ettha ākāse abhinavoditaṃ paripuṇṇaṃ sabbopaddavavinimuttaṃ saradasamaye candamaṇḍalaṃ viya buddhasiriyā virocamānaṃ nayanānandakaraṃ passantīti attho.
ಆಭಸ್ಸರಾತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಪರಿತ್ತಾಭಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಆಭಸ್ಸರಾಪರಿತ್ತಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಭೇದೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇನಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇವ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸುಭಕಿಣ್ಹಾತಿ ಇದಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿತ್ತಸುಭಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಸುಭಕಿಣ್ಹಾಪರಿತ್ತಾದಿಭೇದೇನ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇವ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವೇಹಪ್ಫಲಾತಿ ವಿಪುಲಾ ಫಲಾತಿ ವೇಹಪ್ಫಲಾ। ತೇ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇಹಿ ಏಕತಲವಾಸಿನೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಪಠಮಜ್ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ದಸ್ಸಿತಾ। ಚಕ್ಖುಸೋತಾನಮಭಾವತೋ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಚ ಇಧ ನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಅಕನಿಟ್ಠಾ ಚ ದೇವತಾತಿ ಇಧಾಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅವಿಹಾತಪ್ಪಸುದಸ್ಸಾಸುದಸ್ಸಿಅಕನಿಟ್ಠಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಪಿ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸುಸುದ್ಧಸುಕ್ಕವತ್ಥವಸನಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಸುದ್ಧಾನಿ ಸುಸುದ್ಧಾನಿ ಸುಕ್ಕಾನಿ ಓದಾತಾನಿ। ಸುಸುದ್ಧಾನಿ ಸುಕ್ಕಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ನಿವತ್ಥಾನಿ ಚೇವ ಪಾರುತಾನಿ ಚ ಯೇಹಿ ತೇ ಸುಸುದ್ಧಸುಕ್ಕವತ್ಥವಸನಾ, ಪರಿದಹಿತಪರಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರವತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುಸುದ್ಧಸುಕ್ಕವಸನಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಪಞ್ಜಲೀಕತಾತಿ ಕತಪಞ್ಜಲಿಕಾ ಕಮಲಮಕುಲಸದಿಸಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಕತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ।
Ābhassarāti ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Parittābhaappamāṇābhaābhassarāparittamajjhimapaṇītabhedena dutiyajjhānenābhinibbattā sabbeva gahitāti veditabbā. Subhakiṇhāti idaṃ ukkaṭṭhaparicchedavaseneva vuttaṃ, tasmā parittasubhaappamāṇasubhasubhakiṇhāparittādibhedena tatiyajjhānena nibbattā sabbeva gahitāti veditabbā. Vehapphalāti vipulā phalāti vehapphalā. Te catutthajjhānanibbattā asaññasattehi ekatalavāsino. Heṭṭhā pana paṭhamajjhānanibbattā brahmakāyikādayo dassitā. Tasmā idha na dassitā. Cakkhusotānamabhāvato asaññasattā ca arūpino ca idha na uddiṭṭhā. Akaniṭṭhā ca devatāti idhāpi ukkaṭṭhaparicchedavaseneva vuttaṃ. Tasmā avihātappasudassāsudassiakaniṭṭhasaṅkhātā pañcapi suddhāvāsā gahitāti veditabbā. Susuddhasukkavatthavasanāti suṭṭhu suddhāni susuddhāni sukkāni odātāni. Susuddhāni sukkāni vatthāni nivatthāni ceva pārutāni ca yehi te susuddhasukkavatthavasanā, paridahitaparisuddhapaṇḍaravatthāti attho. ‘‘Susuddhasukkavasanā’’tipi pāṭho. Pañjalīkatāti katapañjalikā kamalamakulasadisaṃ añjaliṃ sirasi katvā tiṭṭhanti.
ಮುಞ್ಚನ್ತೀತಿ ಓಕಿರನ್ತಿ। ಪುಪ್ಫಂ ಪನಾತಿ ಕುಸುಮಂ ಪನ। ‘‘ಪುಪ್ಫಾನಿ ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ವಚನವಿಪರಿಯಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನಸ್ಸ ಸೋಯೇವ। ಪಞ್ಚವಣ್ಣಿಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಂ – ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತೋದಾತಮಞ್ಜಿಟ್ಠಕವಣ್ಣವಸೇನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಂ। ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಮಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣೇನ ಮಿಸ್ಸಿತಂ। ಭಮೇನ್ತಿ ಚೇಲಾನೀತಿ ಭಮಯನ್ತಿ ವತ್ಥಾನಿ। ಅಹೋ ಜಿನೋ ಲೋಕಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ಜಿನೋ ಲೋಕಹಿತೋ ಅಹೋ ಚ ಲೋಕಹಿತಾನುಕಮ್ಪಕೋ ಅಹೋ ಕಾರುಣಿಕೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಥುತಿವಚನಾನಿ ಉಗ್ಗಿರನ್ತಾ। ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಂ ಭಮಯನ್ತಿ ಚೇಲಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Muñcantīti okiranti. Pupphaṃ panāti kusumaṃ pana. ‘‘Pupphāni vā’’tipi pāṭho, vacanavipariyāso daṭṭhabbo, attho panassa soyeva. Pañcavaṇṇikanti pañcavaṇṇaṃ – nīlapītalohitodātamañjiṭṭhakavaṇṇavasena pañcavaṇṇaṃ. Candanacuṇṇamissitanti candanacuṇṇena missitaṃ. Bhamenti celānīti bhamayanti vatthāni. Aho jino lokahitānukampakoti ‘‘aho jino lokahito aho ca lokahitānukampako aho kāruṇiko’’ti evamādīni thutivacanāni uggirantā. Muñcanti pupphaṃ bhamayanti celānīti sambandho.
ಇದಾನಿ ತೇಹಿ ಪಯುತ್ತಾನಿ ಥುತಿವಚನಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ –
Idāni tehi payuttāni thutivacanāni dassetuṃ imā gāthāyo vuttā –
೨೩.
23.
‘‘ತುವಂ ಸತ್ಥಾ ಚ ಕೇತೂ ಚ, ಧಜೋ ಯೂಪೋ ಚ ಪಾಣಿನಂ।
‘‘Tuvaṃ satthā ca ketū ca, dhajo yūpo ca pāṇinaṃ;
ಪರಾಯನೋ ಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ದೀಪೋ ಚ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ॥
Parāyano patiṭṭhā ca, dīpo ca dvipaduttamo.
೨೪.
24.
‘‘ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತುಯಾ, ದೇವತಾಯೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕಾ।
‘‘Dasasahassīlokadhātuyā, devatāyo mahiddhikā;
ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ ಪಮೋದಿತಾ॥
Parivāretvā namassanti, tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā.
೨೫.
25.
‘‘ದೇವತಾ ದೇವಕಞ್ಞಾ ಚ, ಪಸನ್ನಾ ತುಟ್ಠಮಾನಸಾ।
‘‘Devatā devakaññā ca, pasannā tuṭṭhamānasā;
ಪಞ್ಚವಣ್ಣಿಕಪುಪ್ಫೇಹಿ, ಪೂಜಯನ್ತಿ ನರಾಸಭಂ॥
Pañcavaṇṇikapupphehi, pūjayanti narāsabhaṃ.
೨೬.
26.
‘‘ಪಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ದೇವಸಙ್ಘಾ, ಪಸನ್ನಾ ತುಟ್ಠಮಾನಸಾ।
‘‘Passanti taṃ devasaṅghā, pasannā tuṭṭhamānasā;
ಪಞ್ಚವಣ್ಣಿಕಪುಪ್ಫೇಹಿ, ಪೂಜಯನ್ತಿ ನರಾಸಭಂ॥
Pañcavaṇṇikapupphehi, pūjayanti narāsabhaṃ.
೨೭.
27.
‘‘ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಲೋಕೇ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ।
‘‘Aho acchariyaṃ loke, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
ನ ಮೇದಿಸಂ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಅಚ್ಛೇರಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ॥
Na medisaṃ bhūtapubbaṃ, accheraṃ lomahaṃsanaṃ.
೨೮.
28.
‘‘ಸಕಸಕಮ್ಹಿ ಭವನೇ, ನಿಸೀದಿತ್ವಾನ ದೇವತಾ।
‘‘Sakasakamhi bhavane, nisīditvāna devatā;
ಹಸನ್ತಿ ತಾ ಮಹಾಹಸಿತಂ, ದಿಸ್ವಾನಚ್ಛೇರಕಂ ನಭೇ॥
Hasanti tā mahāhasitaṃ, disvānaccherakaṃ nabhe.
೨೯.
29.
‘‘ಆಕಾಸಟ್ಠಾ ಚ ಭೂಮಟ್ಠಾ, ತಿಣಪನ್ಥನಿವಾಸಿನೋ।
‘‘Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, tiṇapanthanivāsino;
ಕತಞ್ಜಲೀ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ ಪಮೋದಿತಾ॥
Katañjalī namassanti, tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā.
೩೦.
30.
‘‘ಯೇಪಿ ದೀಘಾಯುಕಾ ನಾಗಾ, ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ।
‘‘Yepi dīghāyukā nāgā, puññavanto mahiddhiko;
ಪಮೋದಿತಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ಪೂಜಯನ್ತಿ ನರುತ್ತಮಂ॥
Pamoditā namassanti, pūjayanti naruttamaṃ.
೩೧.
31.
‘‘ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ, ಅಮ್ಬರೇ ಅನಿಲಞ್ಜಸೇ।
‘‘Saṅgītiyo pavattenti, ambare anilañjase;
ಚಮ್ಮನದ್ಧಾನಿ ವಾದೇನ್ತಿ, ದಿಸ್ವಾನಚ್ಛೇರಕಂ ನಭೇ॥
Cammanaddhāni vādenti, disvānaccherakaṃ nabhe.
೩೨.
32.
‘‘ಸಙ್ಖಾ ಚ ಪಣವಾ ಚೇವ, ಅಥೋಪಿ ಡಿಣ್ಡಿಮಾ ಬಹೂ।
‘‘Saṅkhā ca paṇavā ceva, athopi ḍiṇḍimā bahū;
ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಸ್ಮಿಂ ವಜ್ಜನ್ತಿ, ದಿಸ್ವಾನಚ್ಛೇರಕಂ ನಭೇ॥
Antalikkhasmiṃ vajjanti, disvānaccherakaṃ nabhe.
೩೩.
33.
‘‘ಅಬ್ಭುತೋ ವತ ನೋ ಅಜ್ಜ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಲೋಮಹಂಸನೋ।
‘‘Abbhuto vata no ajja, uppajji lomahaṃsano;
ಧುವಮತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಲಭಾಮ, ಖಣೋ ನೋ ಪಟಿಪಾದಿತೋ॥
Dhuvamatthasiddhiṃ labhāma, khaṇo no paṭipādito.
೩೪.
34.
‘‘ಬುದ್ಧೋತಿ ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾನ, ಪೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ತಾವದೇ।
‘‘Buddhoti tesaṃ sutvāna, pīti uppajji tāvade;
ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಕಥಯನ್ತಾ, ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ॥
Buddho buddhoti kathayantā, tiṭṭhanti pañjalīkatā.
೩೫.
35.
‘‘ಹಿಙ್ಕಾರಾ ಸಾಧುಕಾರಾ ಚ, ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿ ಸಮ್ಪಹಂಸನಂ।
‘‘Hiṅkārā sādhukārā ca, ukkuṭṭhi sampahaṃsanaṃ;
ಪಜಾ ಚ ವಿವಿಧಾ ಗಗನೇ, ವತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀಕತಾ॥
Pajā ca vividhā gagane, vattanti pañjalīkatā.
೩೬.
36.
‘‘ಗಾಯನ್ತಿ ಸೇಳೇನ್ತಿ ಚ ವಾದಯನ್ತಿ ಚ, ಭುಜಾನಿ ಪೋಥೇನ್ತಿ ಚ ನಚ್ಚಯನ್ತಿ ಚ।
‘‘Gāyanti seḷenti ca vādayanti ca, bhujāni pothenti ca naccayanti ca;
ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಪುಪ್ಫಂ ಪನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಿಕಂ, ಮನ್ದಾರವಂ ಚನ್ದನಚುಣ್ಣಮಿಸ್ಸಿತಂ॥
Muñcanti pupphaṃ pana pañcavaṇṇikaṃ, mandāravaṃ candanacuṇṇamissitaṃ.
೩೭.
37.
‘‘ಯಥಾ ತುಯ್ಹಂ ಮಹಾವೀರ, ಪಾದೇಸು ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಂ।
‘‘Yathā tuyhaṃ mahāvīra, pādesu cakkalakkhaṇaṃ;
ಧಜವಜಿರಪಟಾಕಾ, ವಡ್ಢಮಾನಙ್ಕುಸಾಚಿತ’’ನ್ತಿ॥
Dhajavajirapaṭākā, vaḍḍhamānaṅkusācita’’nti.
ತತ್ಥ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ। ಕೇತೂತಿ ಕೇತುನೋ ಅಪಚಿತಿಕಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಕೇತು ವಿಯಾತಿ ಕೇತು। ಧಜೋತಿ ಇನ್ದಧಜೋ ಸಮುಸ್ಸಯಟ್ಠೇನ ದಸ್ಸನೀಯಟ್ಠೇನ ಚ ತುವಂ ಧಜೋ ವಿಯಾತಿ ಧಜೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಧಜಂ ದಿಸ್ವಾವ – ‘‘ಅಯಂ ಧಜೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಧಜವಾ ಧಜೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞಾನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾವ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಧಜೋ ಯೂಪೋ ಚಾ’’ತಿ। ಕೂಟದನ್ತಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾನಂ ದಾನಾದಿಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಸಬ್ಬಯಾಗಾನಂ ಯಜನತ್ಥಾಯ ಸಮುಸ್ಸಿತೋ ಯೂಪೋ ತುವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಾಯನೋತಿ ಪಟಿಸರಣಂ। ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಯಥಾ ಮಹಾಪಥವೀ ಸಬ್ಬಪಾಣೀನಂ ಆಧಾರಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಾ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ, ಏವಂ ತುವಮ್ಪಿ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಾ। ದೀಪೋ ಚಾತಿ ಪದೀಪೋ। ಯಥಾ ಚತುರಙ್ಗೇ ತಮಸಿ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆರೋಪಿತೋ ಪದೀಪೋ ರೂಪಸನ್ದಸ್ಸನೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರೇ ವತ್ತಮಾನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಪರಮತ್ಥಸನ್ದಸ್ಸನೋ ಪದೀಪೋ ತುವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಭಿನ್ನನಾವಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮುದ್ದದೀಪೋ ಯಥಾ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ತುವಮ್ಪಿ ಸಂಸಾರಸಾಗರೇ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠೇ ಓಸೀದನ್ತಾನಂ ಪಾಣೀನಂ ದೀಪೋ ವಿಯಾತಿ ದೀಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha idhalokaparalokahitatthaṃ sāsatīti satthā. Ketūti ketuno apacitikātabbaṭṭhena ketu viyāti ketu. Dhajoti indadhajo samussayaṭṭhena dassanīyaṭṭhena ca tuvaṃ dhajo viyāti dhajoti. Atha vā yathā hi loke yassa kassaci dhajaṃ disvāva – ‘‘ayaṃ dhajo itthannāmassā’’ti dhajavā dhajīti paññāyati, evameva bhagavā paññānibbānādhigamāya bhagavantaṃ disvāva nibbānādhigamo paññāyati. Tena vuttaṃ – ‘‘dhajo yūpo cā’’ti. Kūṭadantasutte vuttānaṃ dānādiāsavakkhayañāṇapariyosānānaṃ sabbayāgānaṃ yajanatthāya samussito yūpo tuvanti attho. Parāyanoti paṭisaraṇaṃ. Patiṭṭhāti yathā mahāpathavī sabbapāṇīnaṃ ādhārabhāvena patiṭṭhā nissayabhūtā, evaṃ tuvampi patiṭṭhābhūtā. Dīpo cāti padīpo. Yathā caturaṅge tamasi vattamānānaṃ sattānaṃ āropito padīpo rūpasandassano hoti. Evaṃ avijjandhakāre vattamānānaṃ sattānaṃ paramatthasandassano padīpo tuvanti attho. Atha vā mahāsamudde bhinnanāvānaṃ sattānaṃ samuddadīpo yathā patiṭṭhā hoti, evaṃ tuvampi saṃsārasāgare alabbhaneyyapatiṭṭhe osīdantānaṃ pāṇīnaṃ dīpo viyāti dīpoti attho.
ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋತಿ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ, ಏತ್ಥ ಪನ ನಿದ್ಧಾರಣಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಛಟ್ಠೀಸಮಾಸಸ್ಸ ಪಟಿಸೇಧೋ ನತ್ಥಿ, ನಿದ್ಧಾರಣಲಕ್ಖಣಾಯ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಸಮಾಸೋ ಪಟಿಸಿದ್ಧೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಅಪದಾನಂ ದ್ವಿಪದಾನಂ ಚತುಪ್ಪದಾನಂ ಬಹುಪ್ಪದಾನಂ ರೂಪೀನಂ ಅರೂಪೀನಂ ಸಞ್ಞೀನಂ ಅಸಞ್ಞೀನಂ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀನಂ ಉತ್ತಮೋವ। ಕಸ್ಮಾ ಪನಿಧ ‘‘ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಚೇ? ಸೇಟ್ಠತರವಸೇನ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅಪದಚತುಪ್ಪದಬಹುಪ್ಪದೇಸುಪಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ದ್ವಿಪದೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕತರದ್ವಿಪದೇಸೂತಿ? ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚೇವ ದೇವೇಸು ಚ। ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ತಿಸಹಸ್ಸಿಮಹಾಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ವಸೇ ಕತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ದೇವೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ವಸವತ್ತೀ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕೋ ವಾ ಆರಾಮಿಕೋ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ತತೋಪಿ ಸೇಟ್ಠತರವಸೇನ ‘‘ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Dvipaduttamoti dvipadānaṃ uttamo dvipaduttamo, ettha pana niddhāraṇalakkhaṇassa abhāvato chaṭṭhīsamāsassa paṭisedho natthi, niddhāraṇalakkhaṇāya chaṭṭhiyā samāso paṭisiddho. Sammāsambuddho pana apadānaṃ dvipadānaṃ catuppadānaṃ bahuppadānaṃ rūpīnaṃ arūpīnaṃ saññīnaṃ asaññīnaṃ nevasaññīnāsaññīnaṃ uttamova. Kasmā panidha ‘‘dvipaduttamo’’ti vuttoti ce? Seṭṭhataravasena. Imasmiñhi loke seṭṭho nāma uppajjamāno apadacatuppadabahuppadesupi nuppajjati. Ayaṃ dvipadesuyeva uppajjati. Kataradvipadesūti? Manussesu ceva devesu ca. Manussesu uppajjamāno tisahassimahāsahassilokadhātu vase kattuṃ samattho buddho hutvā nibbattati. Devesu uppajjamāno dasasahassilokadhātu vasavattī mahābrahmā hutvā nibbattati. So tassa kappiyakārako vā ārāmiko vā sampajjati. Iti tatopi seṭṭhataravasena ‘‘dvipaduttamo’’ti vutto.
ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಲೋಕಧಾತುಯಾ। ಮಹಿದ್ಧಿಕಾತಿ ಮಹತಿಯಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಯುತ್ತಾ, ಮಹಾನುಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿವಾರೇತ್ವಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಪಸನ್ನಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಸದ್ಧಾ। ನರಾಸಭನ್ತಿ ನರಪುಙ್ಗವಂ। ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ಧಸ್ಸ ಪಬ್ಬತಾರೋಹನಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಚ್ಛರಾಯೋಗ್ಗನ್ತಿ ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ‘‘ಅಹೋ, ಇದಂ ವಿಮ್ಹಯ’’ನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಬ್ಭುತನ್ತಿ ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಅಭೂತನ್ತಿ ಅಬ್ಭುತಂ। ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ವಿಮ್ಹಯಾವಹಸ್ಸಾಧಿವಚನಂ। ಲೋಮಹಂಸನನ್ತಿ ಲೋಮಾನಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಭಾವಕರಣಂ। ನ ಮೇದಿಸಂ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಮಯಾ ಈದಿಸಂ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ, ಅಬ್ಭುತಂ ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವಚನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಅಚ್ಛೇರನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಂ।
Dasasahassilokadhātuyāti dasasahassisaṅkhātāya lokadhātuyā. Mahiddhikāti mahatiyā iddhiyā yuttā, mahānubhāvāti attho. Parivāretvāti bhagavantaṃ samantato parikkhipitvā. Pasannāti sañjātasaddhā. Narāsabhanti narapuṅgavaṃ. Aho acchariyanti ettha andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ, accharāyogganti vā acchariyaṃ, ‘‘aho, idaṃ vimhaya’’nti accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Abbhutanti abhūtapubbaṃ abhūtanti abbhutaṃ. Ubhayampetaṃ vimhayāvahassādhivacanaṃ. Lomahaṃsananti lomānaṃ uddhaggabhāvakaraṇaṃ. Na medisaṃ bhūtapubbanti na mayā īdisaṃ bhūtapubbaṃ, abbhutaṃ diṭṭhanti attho. Diṭṭhanti vacanaṃ āharitvā gahetabbaṃ. Accheranti acchariyaṃ.
ಸಕಸಕಮ್ಹಿ ಭವನೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಭವನೇ। ನಿಸೀದಿತ್ವಾನಾತಿ ಉಪವಿಸ್ಸ। ದೇವತಾತಿ ಇದಂ ಪನ ವಚನಂ ದೇವಾನಮ್ಪಿ ದೇವಧೀತಾನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹಸನ್ತಿತಾತಿ ತಾ ದೇವತಾ ಮಹಾಹಸಿತಂ ಹಸನ್ತಿ, ಪೀತಿವಸಂ ಗತಹದಯತಾಯ ಮಿಹಿತಮತ್ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಟ್ಟಹಾಸಂ ಹಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಭೇತಿ ಆಕಾಸೇ।
Sakasakamhi bhavaneti attano attano bhavane. Nisīditvānāti upavissa. Devatāti idaṃ pana vacanaṃ devānampi devadhītānampi sādhāraṇavacananti veditabbaṃ. Hasantitāti tā devatā mahāhasitaṃ hasanti, pītivasaṃ gatahadayatāya mihitamattaṃ akatvā aṭṭahāsaṃ hasantīti attho. Nabheti ākāse.
ಆಕಾಸಟ್ಠಾತಿ ಆಕಾಸೇ ವಿಮಾನಾದೀಸು ಠಿತಾ, ಏಸೇವ ನಯೋ ಭೂಮಟ್ಠೇಸುಪಿ। ತಿಣಪನ್ಥನಿವಾಸಿನೋತಿ ತಿಣಗ್ಗೇಸು ಚೇವ ಪನ್ಥೇಸು ಚ ನಿವಾಸಿನೋ। ಪುಞ್ಞವನ್ತೋತಿ ಮಹಾಪುಞ್ಞಾ। ಮಹಿದ್ಧಿಕಾತಿ ಮಹಾನುಭಾವಾ। ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ದೇವನಾಟಕಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ, ತಥಾಗತಂ ಪೂಜನತ್ಥಾಯ ಪಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಮ್ಬರೇತಿ ಆಕಾಸೇ। ಅನಿಲಞ್ಜಸೇತಿ ಅನಿಲಪಥೇ, ಅಮ್ಬರಸ್ಸ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ‘‘ಅನಿಲಞ್ಜಸೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಚಮ್ಮನದ್ಧಾನೀತಿ ಚಮ್ಮವಿನದ್ಧಾನಿ। ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ, ದೇವದುನ್ದುಭಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಾದೇನ್ತೀತಿ ವಾದಯನ್ತಿ ದೇವತಾ।
Ākāsaṭṭhāti ākāse vimānādīsu ṭhitā, eseva nayo bhūmaṭṭhesupi. Tiṇapanthanivāsinoti tiṇaggesu ceva panthesu ca nivāsino. Puññavantoti mahāpuññā. Mahiddhikāti mahānubhāvā. Saṅgītiyo pavattentīti devanāṭakasaṅgītiyo pavattenti, tathāgataṃ pūjanatthāya payujjantīti attho. Ambareti ākāse. Anilañjaseti anilapathe, ambarassa anekatthattā ‘‘anilañjase’’ti vuttaṃ, purimasseva vevacanaṃ. Cammanaddhānīti cammavinaddhāni. Ayameva vā pāṭho, devadundubhiyoti attho. Vādentīti vādayanti devatā.
ಸಙ್ಖಾತಿ ಧಮನಸಙ್ಖಾ। ಪಣವಾತಿ ತನುಮಜ್ಝತುರಿಯವಿಸೇಸಾ। ಡಿಣ್ಡಿಮಾತಿ ತಿಣವಾಖುದ್ದಕಭೇರಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ವಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವಾದಯನ್ತಿ। ಅಬ್ಭುತೋ ವತ ನೋತಿ ಅಚ್ಛರಿಯೋ ವತ ನು। ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಲೋಮಹಂಸನೋತಿ ಲೋಮಹಂಸನಕರೋ। ಧುವನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಬ್ಭುತೋ ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ಧುವಂ ಅವಸ್ಸಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಲಭಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಲಭಾಮಾತಿ ಲಭಿಸ್ಸಾಮ। ಖಣೋತಿ ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಿರಹಿತೋ ನವಮೋ ಖಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೋತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ। ಪಟಿಪಾದಿತೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧೋ।
Saṅkhāti dhamanasaṅkhā. Paṇavāti tanumajjhaturiyavisesā. Ḍiṇḍimāti tiṇavākhuddakabheriyo vuccanti. Vajjantīti vādayanti. Abbhuto vata noti acchariyo vata nu. Uppajjīti uppanno. Lomahaṃsanoti lomahaṃsanakaro. Dhuvanti yasmā pana abbhuto ayaṃ satthā loke uppanno, tasmā dhuvaṃ avassaṃ atthasiddhiṃ labhāmāti adhippāyo. Labhāmāti labhissāma. Khaṇoti aṭṭhakkhaṇavirahito navamo khaṇoti attho. Noti amhākaṃ. Paṭipāditoti paṭiladdho.
ಬುದ್ಧೋತಿ ತೇಸಂ ಸುತ್ವಾನಾತಿ ಬುದ್ಧೋತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾ ಪೀತಿ ಉದಪಾದೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾವದೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ಹಿಙ್ಕಾರಾತಿ ಹಿಙ್ಕಾರಸದ್ದಾ, ಹಿಂಹಿನ್ತಿ ಯಕ್ಖಾದಯೋ ಪಹಟ್ಠಕಾಲೇ ಕರೋನ್ತಿ। ಸಾಧುಕಾರಾತಿ ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದಾ ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಉಕ್ಕುಟ್ಠೀತಿ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಸದ್ದೋ ಚ ಉನ್ನಾದಸದ್ದೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಜಾತಿ ದೇವಾದಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಕೇಚಿ ‘‘ಪಟಾಕಾ ವಿವಿಧಾ ಗಗನೇ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ। ಗಾಯನ್ತೀತಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಗೀತಂ ಗಾಯನ್ತಿ।
Buddhoti tesaṃ sutvānāti buddhoti idaṃ vacanaṃ sutvā tesaṃ devānaṃ pañcavaṇṇā pīti udapādīti attho. Tāvadeti tasmiṃ kāle. Hiṅkārāti hiṅkārasaddā, hiṃhinti yakkhādayo pahaṭṭhakāle karonti. Sādhukārāti sādhukārasaddā ca pavattanti. Ukkuṭṭhīti ukkuṭṭhisaddo ca unnādasaddo cāti attho. Pajāti devādayo adhippetā. Keci ‘‘paṭākā vividhā gagane vattantī’’ti paṭhanti. Gāyantīti buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ gītaṃ gāyanti.
ಸೇಳೇನ್ತೀತಿ ಮುಖೇನ ಸೇಳಿತಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ। ವಾದಯನ್ತೀತಿ ಮಹತೀ ವಿಪಞ್ಚಿಕಾಮಕರಮುಖಾದಯೋ ವೀಣಾ ಚ ತುರಿಯಾನಿ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪೂಜನತ್ಥಾಯ ವಾದೇನ್ತಿ ಪಯೋಜೇನ್ತಿ। ಭುಜಾನಿ ಪೋಥೇನ್ತೀತಿ ಭುಜೇ ಅಪ್ಫೋಟೇನ್ತಿ। ಲಿಙ್ಗವಿಪರಿಯಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಚ್ಚನ್ತಿ ಚಾತಿ ಅಞ್ಞೇ ಚ ನಚ್ಚಾಪೇನ್ತಿ ಸಯಞ್ಚ ನಚ್ಚನ್ತಿ।
Seḷentīti mukhena seḷitasaddaṃ karonti. Vādayantīti mahatī vipañcikāmakaramukhādayo vīṇā ca turiyāni ca tathāgatassa pūjanatthāya vādenti payojenti. Bhujāni pothentīti bhuje apphoṭenti. Liṅgavipariyāso daṭṭhabbo. Naccanti cāti aññe ca naccāpenti sayañca naccanti.
ಯಥಾ ತುಯ್ಹಂ ಮಹಾವೀರ, ಪಾದೇಸು ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಯಥಾ। ಮಹಾವೀರಿಯೇನ ಯೋಗತೋ ಮಹಾವೀರೋ। ಪಾದೇಸು ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ತವ ಉಭೋಸು ಪಾದತಲೇಸು ಸಹಸ್ಸಾರಂ ಸನೇಮಿಕಂ ಸನಾಭಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಂ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಂ ಸೋಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಕ-ಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿರಥಙ್ಗಇರಿಯಾಪಥದಾನರತನಧಮ್ಮಖುರಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧) ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧) ರಥಙ್ಗೇ। ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಇರಿಯಾಪಥೇ। ‘‘ದದಂ ಭುಞ್ಜ ಚ ಮಾ ಚ ಪಮಾದೋ, ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತಯ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನ’’ನ್ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೭.೧೪೯) ಏತ್ಥ ದಾನೇ। ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುಭೂತ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೩; ೩.೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೬) ಏತ್ಥ ರತನಚಕ್ಕೇ। ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೬೨; ಬು॰ ವಂ॰ ೨೮.೧೭) ಏತ್ಥ ಪನ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ। ‘‘ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೩) ಏತ್ಥ ಖುರಚಕ್ಕೇ, ಪಹರಣಚಕ್ಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫; ೩.೨೦೦, ೨೦೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೬) ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ। ಇಧಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಚಕ್ಕೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೮; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೮೭; ೨.೪.೮; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೪೪)। ಧಜವಜಿರಪಟಾಕಾ, ವಡ್ಢಮಾನಙ್ಕುಸಾಚಿತನ್ತಿ ಧಜೇನ ಚ ವಜಿರೇನ ಚ ಪಟಾಕಾಯ ಚ ವಡ್ಢಮಾನೇನ ಚ ಅಙ್ಕುಸೇನ ಚ ಆಚಿತಂ ಅಲಙ್ಕತಂ ಪರಿವಾರಿತಂ ಪಾದೇಸು ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣೇ ಪನ ಗಹಿತೇ ಸೇಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಅಸೀತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾ ಚ। ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಹಿ ಸಮಲಙ್ಕತೋ ಭಗವತೋ ಕಾಯೋ ಸಬ್ಬಫಾಲಿಫುಲ್ಲೋ ವಿಯ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ವಿಕಸಿತಪದುಮಂ ವಿಯ ಕಮಲವನಂ ವಿವಿಧರತನವಿಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ನವಕನಕತೋರಣಂ ತಾರಾಮರೀಚಿವಿರಾಜಿತಮಿವ ಗಗನತಲಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಧಾವಮಾನಾ ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನಾ ಛಬ್ಬಣ್ಣಬುದ್ಧರಸ್ಮಿಯೋ ಮುಞ್ಚಮಾನೋ ಅತಿವಿಯ ಸೋಭತಿ।
Yathā tuyhaṃ mahāvīra, pādesu cakkalakkhaṇanti ettha yena pakārena yathā. Mahāvīriyena yogato mahāvīro. Pādesu cakkalakkhaṇanti tava ubhosu pādatalesu sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ cakkalakkhaṇaṃ sobhatīti attho. Cakka-saddo panāyaṃ sampattirathaṅgairiyāpathadānaratanadhammakhuracakkalakkhaṇādīsu dissati. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) sampattiyaṃ dissati. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’ntiādīsu (dha. pa. 1) rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.29) iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja ca mā ca pamādo, cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhūta’’nti (dī. ni. 2.243; 3.85; ma. ni. 3.256) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562; bu. vaṃ. 28.17) ettha pana dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.1.104; 1.5.103) ettha khuracakke, paharaṇacakketi attho. ‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’ti (dī. ni. 2.35; 3.200, 204; ma. ni. 2.386) ettha lakkhaṇe. Idhāpi lakkhaṇacakke daṭṭhabbo (ma. ni. aṭṭha. 1.148; a. ni. aṭṭha. 1.1.187; 2.4.8; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.44). Dhajavajirapaṭākā, vaḍḍhamānaṅkusācitanti dhajena ca vajirena ca paṭākāya ca vaḍḍhamānena ca aṅkusena ca ācitaṃ alaṅkataṃ parivāritaṃ pādesu cakkalakkhaṇanti attho. Cakkalakkhaṇe pana gahite sesalakkhaṇāni gahitāneva honti. Tathā asīti anubyañjanāni byāmappabhā ca. Tasmā tehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāsītianubyañjanabyāmappabhāhi samalaṅkato bhagavato kāyo sabbaphāliphullo viya pāricchattako vikasitapadumaṃ viya kamalavanaṃ vividharatanavicittaṃ viya navakanakatoraṇaṃ tārāmarīcivirājitamiva gaganatalaṃ ito cito ca vidhāvamānā vipphandamānā chabbaṇṇabuddharasmiyo muñcamāno ativiya sobhati.
ಇದಾನಿ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯಧಮ್ಮಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni bhagavato rūpakāyadhammakāyasampattidassanatthaṃ –
೩೮.
38.
‘‘ರೂಪೇ ಸೀಲೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಸಾದಿಸೋ।
‘‘Rūpe sīle samādhimhi, paññāya ca asādiso;
ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅಸಮಸಮೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ’’ತಿ॥ – ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ।
Vimuttiyā asamasamo, dhammacakkappavattane’’ti. – ayaṃ gāthā vuttā;
ತತ್ಥ ರೂಪೇತಿ ಅಯಂ ರೂಪ-ಸದ್ದೋ ಖನ್ಧಭವನಿಮಿತ್ತಪಚ್ಚಯಸರೀರವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೬೧; ೩.೮೬, ೮೯; ವಿಭ॰ ೨; ಮಹಾವ॰ ೨೨) ಏತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬೦-೧೬೧; ವಿಭ॰ ೬೨೪) ಏತ್ಥ ರೂಪಭವೇ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀ ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೩೫-೪೪೨; ಧ॰ ಸ॰ ೨೦೪-೨೦೫) ಏತ್ಥ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತೇ। ‘‘ಸರೂಪಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನೋ ಅರೂಪಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೮೩) ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯೇ। ‘‘ಆಕಾಸೋ ಪರಿವಾರಿತೋ ರೂಪನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦೬) ಏತ್ಥ ಸರೀರೇ। ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪, ೪೦೦; ೩.೪೨೧, ೪೨೫-೪೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೬೦; ಕಥಾ॰ ೪೬೫) ಏತ್ಥ ವಣ್ಣೇ। ‘‘ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೋ ರೂಪಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೬೫) ಏತ್ಥ ಸಣ್ಠಾನೇ। ಇಧಾಪಿ ಸಣ್ಠಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧ ರೂಪಾದಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ)। ಸೀಲೇತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಸೀಲೇ। ಸಮಾಧಿಮ್ಹೀತಿ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ। ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ। ಅಸಾದಿಸೋತಿ ಅಸದಿಸೋ ಅನುಪಮೋ। ವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಯಾ । ಅಸಮಸಮೋತಿ ಅಸಮಾ ಅತೀತಾ ಬುದ್ಧಾ ತೇಹಿ ಅಸಮೇಹಿ ಬುದ್ಧೇಹಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಸಮೋತಿ ಅಸಮಸಮೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಭಗವತೋ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ।
Tattha rūpeti ayaṃ rūpa-saddo khandhabhavanimittapaccayasarīravaṇṇasaṇṭhānādīsu dissati. Yathāha – ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’nti (ma. ni. 1.361; 3.86, 89; vibha. 2; mahāva. 22) ettha rūpakkhandhe dissati. ‘‘Rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 160-161; vibha. 624) ettha rūpabhave. ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatī’’ti (dī. ni. 3.338; ma. ni. 2.249; a. ni. 1.435-442; dha. sa. 204-205) ettha kasiṇanimitte. ‘‘Sarūpā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no arūpā’’ti (a. ni. 2.83) ettha paccaye. ‘‘Ākāso parivārito rūpantveva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306) ettha sarīre. ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425-426; saṃ. ni. 4.60; kathā. 465) ettha vaṇṇe. ‘‘Rūpappamāṇo rūpappasanno’’ti (a. ni. 4.65) ettha saṇṭhāne. Idhāpi saṇṭhāne daṭṭhabbo (a. ni. aṭṭha. 1.1.1 rūpādivaggavaṇṇanā). Sīleti catubbidhe sīle. Samādhimhīti tividhepi samādhimhi. Paññāyāti lokiyalokuttarāya paññāya. Asādisoti asadiso anupamo. Vimuttiyāti phalavimuttiyā . Asamasamoti asamā atītā buddhā tehi asamehi buddhehi sīlādīhi samoti asamasamo. Ettāvatā bhagavato rūpakāyasampatti dassitā.
ಇದಾನಿ ಭಗವತೋ ಕಾಯಬಲಾದಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ –
Idāni bhagavato kāyabalādiṃ dassetuṃ –
೩೯.
39.
‘‘ದಸನಾಗಬಲಂ ಕಾಯೇ, ತುಯ್ಹಂ ಪಾಕತಿಕಂ ಬಲಂ।
‘‘Dasanāgabalaṃ kāye, tuyhaṃ pākatikaṃ balaṃ;
ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಅಸಮೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ’’ತಿ॥ – ವುತ್ತಂ।
Iddhibalena asamo, dhammacakkappavattane’’ti. – vuttaṃ;
ತತ್ಥ ದಸನಾಗಬಲನ್ತಿ ದಸಛದ್ದನ್ತನಾಗಬಲಂ। ದುವಿಧಞ್ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬಲಂ – ಕಾಯಬಲಂ, ಞಾಣಬಲಞ್ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯಬಲಂ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ?
Tattha dasanāgabalanti dasachaddantanāgabalaṃ. Duvidhañhi tathāgatassa balaṃ – kāyabalaṃ, ñāṇabalañcāti. Tattha kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Kathaṃ?
‘‘ಕಾಳಾವಕಞ್ಚ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಂ, ಪಣ್ಡರಂ ತಮ್ಬಪಿಙ್ಗಲಂ।
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ಗನ್ಧಮಙ್ಗಲಹೇಮಞ್ಚ, ಉಪೋಸಥಛದ್ದನ್ತಿಮೇ ದಸಾ’’ತಿ॥(ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೨೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೧೦.೨೧; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೯೮; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬೦; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೫; ಚೂಳನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೪೪) –
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti.(ma. ni. aṭṭha. 1.148; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; dī. ni. aṭṭha. 2.198; vibha. aṭṭha. 760; udā. aṭṭha. 75; cūḷani. aṭṭha. 81; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.44) –
ಇಮಾನಿ ದಸ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಕಾಳಾವಕೋತಿ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಕುಲಂ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಕಾಯಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಕಾಳಾವಕಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನೋ ಬಲಂ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಕಾಳಾವಕಾನಂ ಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಸ್ಸಾತಿ ಏತೇನೇವ ಉಪಾಯೇನ ಯಾವ ಛದ್ದನ್ತಬಲಂ ನೇತಬ್ಬನ್ತಿ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಛದ್ದನ್ತಾನಂ ಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬಲಂ, ನಾರಾಯನಬಲಂ ವಜಿರಬಲನ್ತಿ ಇದಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ತದೇತಂ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಗಣನಾಯ ಹತ್ಥಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಬಲಂ, ಪುರಿಸಗಣನಾಯ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಬಲಂ ಹೋತಿ। ಇದಂ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಕತಿಕಾಯಬಲಂ, ಞಾಣಬಲಂ ಪನ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ ದಸಬಲಞಾಣಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಂ ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನೀತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಞಾಣಬಲಂ। ಇಧ ಪನ ಕಾಯಬಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಕಾಯೇ, ತುಯ್ಹಂ ಪಾಕತಿಕಂ ಬಲನ್ತಿ ತಞ್ಚ ಪನ ತವ ಕಾಯೇ ಪಾಕತಿಕಬಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ದಸನಾಗಬಲ’’ನ್ತಿ ದಸಛದ್ದನ್ತನಾಗಬಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Imāni dasa hatthikulāni veditabbāni. Kāḷāvakoti pakatihatthikulaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino balaṃ. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassāti eteneva upāyena yāva chaddantabalaṃ netabbanti. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ balaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa balaṃ, nārāyanabalaṃ vajirabalanti idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthikoṭisahassānaṃ balaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa pakatikāyabalaṃ, ñāṇabalaṃ pana appameyyaṃ dasabalañāṇaṃ catuvesārajjañāṇaṃ aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇaṃ catuyoniparicchedakañāṇaṃ pañcagatiparicchedakañāṇaṃ cuddasa buddhañāṇānīti evamādikaṃ ñāṇabalaṃ. Idha pana kāyabalaṃ adhippetaṃ. Kāye, tuyhaṃ pākatikaṃ balanti tañca pana tava kāye pākatikabalanti attho. Tasmā ‘‘dasanāgabala’’nti dasachaddantanāgabalanti attho.
ಇದಾನಿ ಞಾಣಬಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಅಸಮೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಅಸಮೋತಿ ವಿಕುಬ್ಬನಾಧಿಟ್ಠಾನಾದಿನಾ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಅಸಮೋ ಅಸದಿಸೋ ಅನುಪಮೋ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇತಿ ದೇಸನಾಞಾಣೇಪಿ ಅಸಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Idāni ñāṇabalaṃ dassento ‘‘iddhibalena asamo, dhammacakkappavattane’’ti āha. Tattha iddhibalena asamoti vikubbanādhiṭṭhānādinā iddhibalena asamo asadiso anupamo. Dhammacakkappavattaneti desanāñāṇepi asamoti attho.
ಇದಾನಿ ‘‘ಯೋ ಏವಮಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸತ್ಥಾ, ಸೋ ಸಬ್ಬಲೋಕೇಕನಾಯಕೋ, ತಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನಮಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಣಾಮನೇ ನಿಯೋಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni ‘‘yo evamādiguṇasamannāgato satthā, so sabbalokekanāyako, taṃ satthāraṃ namassathā’’ti tathāgatassa paṇāmane niyogadassanatthaṃ –
೪೦.
40.
‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬಗುಣೂಪೇತಂ, ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮುಪಾಗತಂ।
‘‘Evaṃ sabbaguṇūpetaṃ, sabbaṅgasamupāgataṃ;
ಮಹಾಮುನಿಂ ಕಾರುಣಿಕಂ, ಲೋಕನಾಥಂ ನಮಸ್ಸಥಾ’’ತಿ॥ – ವುತ್ತಂ।
Mahāmuniṃ kāruṇikaṃ, lokanāthaṃ namassathā’’ti. – vuttaṃ;
ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರನಿದಸ್ಸನೇ ನಿಪಾತೋ। ಸಬ್ಬಗುಣೂಪೇತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬೋತಿ ಅಯಂ ನಿರವಸೇಸವಾಚೀ। ಗುಣೋತಿ ಅಯಂ ಗುಣ-ಸದ್ದೋ ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ – ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಹತಾನಂ ವತ್ಥಾನಂ ದಿಗುಣಂ ಸಙ್ಘಾಟಿ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೫೪೬; ಮಹಾವ॰ ೩೪೮) ಏತ್ಥ ಪಟಲತ್ಥೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಅಚ್ಚೇನ್ತಿ ಕಾಲಾ ತರಯನ್ತಿ ರತ್ತಿಯೋ, ವಯೋಗುಣಾ ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಜಹನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೪) ಏತ್ಥ ರಾಸತ್ಥೇ। ‘‘ಸತಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೯) ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸತ್ಥೇ। ‘‘ಅನ್ತಂ ಅನ್ತಗುಣಂ’’ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦, ೩೦೨; ೨.೧೧೪; ೩.೧೫೪, ೩೪೯; ಖು॰ ಪಾ॰ ೩.ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರ) ‘‘ಕಯಿರಾ ಮಾಲಾಗುಣೇ ಬಹೂ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೫೩) ಏತ್ಥ ಬನ್ಧನತ್ಥೇ। ‘‘ಅಟ್ಠಗುಣಸಮುಪೇತಂ, ಅಭಿಞ್ಞಾಬಲಮಾಹರಿ’’ನ್ತಿ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೨೯) ಏತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇ। ಇಧಾಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೫೪೬; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೬೬; ಚೂಳನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೬)। ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಉಪೇತಂ ಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮುಪಾಗತನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಗುಣಙ್ಗೇಹಿ ವಾ ಸಮುಪಾಗತಂ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ಮಹಾಮುನಿನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಮುನೀಹಿ ಅಧಿಕಭಾವತೋ ಮಹನ್ತೋ ಮುನೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾಮುನಿ। ಕಾರುಣಿಕನ್ತಿ ಕರುಣಾಗುಣಯೋಗತೋ ಕಾರುಣಿಕಂ। ಲೋಕನಾಥನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕೇಕನಾಥಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕೇಹಿ ‘‘ಅಯಂ ನೋ ದುಕ್ಖೋಪತಾಪಸ್ಸ ಆಹನ್ತಾ ಸಮೇತಾ’’ತಿ ಏವಮಾಸೀಸೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha evanti vuttappakāranidassane nipāto. Sabbaguṇūpetanti ettha sabboti ayaṃ niravasesavācī. Guṇoti ayaṃ guṇa-saddo anekesu atthesu dissati. Tathā hesa – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (dī. ni. aṭṭha. 1.546; mahāva. 348) ettha paṭalatthe dissati. ‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsatthe. ‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsatthe. ‘‘Antaṃ antaguṇaṃ’’ (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110, 302; 2.114; 3.154, 349; khu. pā. 3.dvattiṃsākāra) ‘‘kayirā mālāguṇe bahū’’ti (dha. pa. 53) ettha bandhanatthe. ‘‘Aṭṭhaguṇasamupetaṃ, abhiññābalamāhari’’nti (bu. vaṃ. 2.29) ettha sampattiatthe. Idhāpi sampattiatthe daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.546; ma. ni. aṭṭha. 1.166; cūḷani. aṭṭha. 136). Tasmā sabbehi lokiyalokuttarehi guṇehi sabbasampattīhi upetaṃ samannāgatanti attho. Sabbaṅgasamupāgatanti sabbehi buddhaguṇehi guṇaṅgehi vā samupāgataṃ samannāgataṃ. Mahāmuninti aññehi paccekabuddhādīhi munīhi adhikabhāvato mahanto munīti vuccati mahāmuni. Kāruṇikanti karuṇāguṇayogato kāruṇikaṃ. Lokanāthanti sabbalokekanāthaṃ, sabbalokehi ‘‘ayaṃ no dukkhopatāpassa āhantā sametā’’ti evamāsīsīyatīti attho.
ಇದಾನಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸಬ್ಬನಿಪಚ್ಚಾಕಾರಸ್ಸ ಅರಹಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni dasabalassa sabbanipaccākārassa arahabhāvadassanatthaṃ –
೪೧.
41.
‘‘ಅಭಿವಾದನಂ ಥೋಮನಞ್ಚ, ವನ್ದನಞ್ಚ ಪಸಂಸನಂ।
‘‘Abhivādanaṃ thomanañca, vandanañca pasaṃsanaṃ;
ನಮಸ್ಸನಞ್ಚ ಪೂಜಞ್ಚ, ಸಬ್ಬಂ ಅರಹಸೀ ತುವಂ॥
Namassanañca pūjañca, sabbaṃ arahasī tuvaṃ.
೪೨.
42.
‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ವನ್ದನೇಯ್ಯಾ, ವನ್ದನಂ ಅರಹನ್ತಿ ಯೇ।
‘‘Ye keci loke vandaneyyā, vandanaṃ arahanti ye;
ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠೋ ಮಹಾವೀರ, ಸದಿಸೋ ತೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ॥ – ವುತ್ತಂ।
Sabbaseṭṭho mahāvīra, sadiso te na vijjatī’’ti. – vuttaṃ;
ತತ್ಥ ಅಭಿವಾದನನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿವಾದನಕಾರಾಪನಂ। ಥೋಮನನ್ತಿ ಪರಮ್ಮುಖತೋ ಥುತಿ। ವನ್ದನನ್ತಿ ಪಣಾಮನಂ। ಪಸಂಸನನ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖತೋ ಪಸಂಸನಂ। ನಮಸ್ಸನನ್ತಿ ಅಞ್ಜಲಿಕರಣಂ, ಮನಸಾ ನಮಸ್ಸನಂ ವಾ। ಪೂಜನನ್ತಿ ಮಾಲಾಗನ್ಧವಿಲೇಪನಾದೀಹಿ ಪೂಜನಞ್ಚ। ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಕ್ಕಾರವಿಸೇಸಂ ತುವಂ ಅರಹಸಿ ಯುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ವನ್ದನೇಯ್ಯಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ವನ್ದಿತಬ್ಬಾ ವನ್ದನೀಯಾ ವನ್ದನಂ ಅರಹನ್ತಿ। ಯೇತಿ ಯೇ ಪನ ಲೋಕೇ ವನ್ದನಂ ಅರಹನ್ತಿ। ಇದಂ ಪನ ಪುರಿಮಪದಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಸಬ್ಬಸೇಟ್ಠೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ತೇಸಂ ಸೇಟ್ಠೋ ಉತ್ತಮೋ, ತ್ವಂ ಮಹಾವೀರ ಸದಿಸೋ ತೇ ಲೋಕೇ ಕೋಚಿ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha abhivādananti aññehi attano abhivādanakārāpanaṃ. Thomananti parammukhato thuti. Vandananti paṇāmanaṃ. Pasaṃsananti sammukhato pasaṃsanaṃ. Namassananti añjalikaraṇaṃ, manasā namassanaṃ vā. Pūjananti mālāgandhavilepanādīhi pūjanañca. Sabbanti sabbampi taṃ vuttappakāraṃ sakkāravisesaṃ tuvaṃ arahasi yuttoti attho. Ye keci loke vandaneyyāti ye keci loke vanditabbā vandanīyā vandanaṃ arahanti. Yeti ye pana loke vandanaṃ arahanti. Idaṃ pana purimapadasseva vevacanaṃ. Sabbaseṭṭhoti sabbesaṃ tesaṃ seṭṭho uttamo, tvaṃ mahāvīra sadiso te loke koci na vijjatīti attho.
ಅಥ ಭಗವತಿ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ರತನಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ರ ಚಙ್ಕಮಮಾನೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ರಾಜಗಹೇ ವಿಹರತಿ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ಪಞ್ಚಹಿ ಪರಿವಾರಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ। ಅಥ ಥೇರೋ ಭಗವನ್ತಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಕಪಿಲಪುರೇ ಆಕಾಸೇ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha bhagavati yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā ratanacaṅkamaṃ māpetvā tatra caṅkamamāne āyasmā sāriputto rājagahe viharati gijjhakūṭe pabbate pañcahi parivārabhikkhusatehi. Atha thero bhagavantaṃ olokento addasa kapilapure ākāse ratanacaṅkame caṅkamamānaṃ. Tena vuttaṃ –
೪೩.
43.
‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕೋವಿದೋ।
‘‘Sāriputto mahāpañño, samādhijjhānakovido;
ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಠಿತೋಯೇವ, ಪಸ್ಸತಿ ಲೋಕನಾಯಕ’’ನ್ತಿ॥ – ಆದಿ।
Gijjhakūṭe ṭhitoyeva, passati lokanāyaka’’nti. – ādi;
ತತ್ಥ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ರೂಪಸಾರಿಯಾ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪುತ್ತೋತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ। ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿ ಮಹತಿಯಾ ಸೋಳಸವಿಧಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ। ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕೋವಿದೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾಧೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಂ ಆದಹತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಠಪೇತೀತಿ ಸಮಾಧಿ। ಸೋ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೋ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತೋ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ ಸಮಾಧೀತಿ। ಝಾನನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ಮೇತ್ತಾಝಾನಾದೀನಿಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಝಾನಮ್ಪಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ‘‘ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಕಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಪಚ್ಚನೀಕಝಾಪನತೋ ವಾ ಝಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮಾಧೀಸು ಚ ಝಾನೇಸು ಚ ಕೋವಿದೋತಿ ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕೋವಿದೋ, ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋಯೇವ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿ।
Tattha sāriputtoti rūpasāriyā nāma brāhmaṇiyā puttoti sāriputto. Mahāpaññoti mahatiyā soḷasavidhāya paññāya samannāgatoti mahāpañño. Samādhijjhānakovidoti ettha samādhīti cittaṃ samaṃ ādahati ārammaṇe ṭhapetīti samādhi. So tividho hoti savitakkasavicāro avitakkavicāramatto avitakkaavicāro samādhīti. Jhānanti paṭhamajjhānaṃ dutiyajjhānaṃ tatiyajjhānaṃ catutthajjhānanti imehi paṭhamajjhānādīhi mettājhānādīnipi saṅgahitāneva honti, jhānampi duvidhaṃ hoti lakkhaṇūpanijjhānaṃ ārammaṇūpanijjhānanti. Tattha aniccādilakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti vipassanāñāṇaṃ ‘‘lakkhaṇūpanijjhāna’’nti vuccati. Paṭhamajjhānādikaṃ pana ārammaṇūpanijjhānato paccanīkajhāpanato vā jhānanti vuccati. Samādhīsu ca jhānesu ca kovidoti samādhijjhānakovido, samādhijjhānakusaloti attho. Gijjhakūṭeti evaṃnāmake pabbate ṭhitoyeva passatīti passi.
೪೪. ಸುಫುಲ್ಲಂ ಸಾಲರಾಜಂ ವಾತಿ ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧಂ ಸಮುಗ್ಗತವಿಪುಲಕೋಮಲಫಲಪಲ್ಲವಙ್ಕುರಸಮಲಙ್ಕತಸಾಖಂ ಸಬ್ಬಫಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ಸಾಲರಾಜಂ ವಿಯ ಸೀಲಮೂಲಂ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಞ್ಞಾಸಾಖಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪುಪ್ಫಂ ವಿಮುತ್ತಿಫಲಂ ದಸಬಲಸಾಲರಾಜಂ ಓಲೋಕೇಸೀತಿ ಏವಂ ಓಲೋಕಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಚನ್ದಂವ ಗಗನೇ ಯಥಾತಿ ಅಬ್ಭಾಹಿಮಧೂಮರಜೋರಾಹುಪಸಗ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಂ ತಾರಗಣಪರಿವುತಂ ಸರದಸಮಯೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ವಿಯ ರಜನಿಕರಂ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸತಿಮಿರವಿಧಮನಕರಂ ವೇನೇಯ್ಯಜನಕುಮುದವನವಿಕಸನಕರಂ ಮುನಿವರರಜನಿಕರಂ ಓಲೋಕೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇವ ಸೂರಿಯನ್ತಿ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಮಯೇ ಸಿರಿಯಾ ಪಟುತರಕಿರಣಮಾಲಿನಂ ಅಂಸುಮಾಲಿನಮಿವ ವಿರೋಚಮಾನಂ। ನರಾಸಭನ್ತಿ ನರವಸಭಂ।
44.Suphullaṃsālarājaṃ vāti samavaṭṭakkhandhaṃ samuggatavipulakomalaphalapallavaṅkurasamalaṅkatasākhaṃ sabbaphāliphullaṃ sālarājaṃ viya sīlamūlaṃ samādhikkhandhaṃ paññāsākhaṃ abhiññāpupphaṃ vimuttiphalaṃ dasabalasālarājaṃ olokesīti evaṃ olokapadena sambandho. Candaṃva gagane yathāti abbhāhimadhūmarajorāhupasaggavinimuttaṃ tāragaṇaparivutaṃ saradasamaye paripuṇṇaṃ viya rajanikaraṃ sabbakilesatimiravidhamanakaraṃ veneyyajanakumudavanavikasanakaraṃ munivararajanikaraṃ oloketīti attho. Yathāti nipātamattaṃ. Majjhanhikeva sūriyanti majjhanhikasamaye siriyā paṭutarakiraṇamālinaṃ aṃsumālinamiva virocamānaṃ. Narāsabhanti naravasabhaṃ.
೪೫. ಜಲನ್ತನ್ತಿ ದದ್ದಳ್ಹಮಾನಂ, ಸರದಸಮಯಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಚನ್ದಸಸ್ಸಿರಿಕಚಾರುವದನಸೋಭಂ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮಲಙ್ಕತವರಸರೀರಂ ಪರಮಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ವಿರೋಚಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೀಪರುಕ್ಖಂ ವಾತಿ ಆರೋಪಿತದೀಪಂ ದೀಪರುಕ್ಖಮಿವ। ತರುಣಸೂರಿಯಂವ ಉಗ್ಗತನ್ತಿ ಅಭಿನವೋದಿತಾದಿಚ್ಚಮಿವ, ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ ಜಲನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೂರಿಯಸ್ಸ ತರುಣಭಾವೋ ಪನ ಉದಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ನ ಹಿ ಚನ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ಹಾನಿವುದ್ಧಿಯೋ ಅತ್ಥಿ। ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾನುರಞ್ಜಿತನ್ತಿ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಯ ಅನುರಞ್ಜಿತಂ। ಧೀರಂ ಪಸ್ಸತಿ ಲೋಕನಾಯಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕೇಕಧೀರಂ ಪಸ್ಸತಿ ನಾಯಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
45.Jalantanti daddaḷhamānaṃ, saradasamayaṃ paripuṇṇacandasassirikacāruvadanasobhaṃ lakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatavarasarīraṃ paramāya buddhasiriyā virocamānanti attho. Dīparukkhaṃ vāti āropitadīpaṃ dīparukkhamiva. Taruṇasūriyaṃva uggatanti abhinavoditādiccamiva, sommabhāvena jalantanti attho. Sūriyassa taruṇabhāvo pana udayaṃ paṭicca vuccati. Na hi candassa viya hānivuddhiyo atthi. Byāmappabhānurañjitanti byāmappabhāya anurañjitaṃ. Dhīraṃ passati lokanāyakanti sabbalokekadhīraṃ passati nāyakanti attho.
ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಅತಿಸೀತಲಸಲಿಲಧರನಿಕರಪರಿಚುಮ್ಬಿತಕೂಟೇ ನಾನಾವಿಧಸುರಭಿತರುಕುಸುಮವಾಸಿತಕೂಟೇ ಪರಮರುಚಿರಚಿತ್ತಕೂಟೇ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ಠತ್ವಾವ ದಸಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಆಗತೇಹಿ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಗಣೇಹಿ ಪರಿವುತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅನುತ್ತರಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ಅನೋಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಸಬ್ಬರತನಮಯೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿದೀಪನಂ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಂ ಯಾಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಸಮಾನಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Athāyasmā dhammasenāpati atisītalasaliladharanikaraparicumbitakūṭe nānāvidhasurabhitarukusumavāsitakūṭe paramaruciracittakūṭe gijjhakūṭe pabbate ṭhatvāva dasahi cakkavāḷasahassehi āgatehi devabrahmagaṇehi parivutaṃ bhagavantaṃ anuttarāya buddhasiriyā anopamāya buddhalīḷāya sabbaratanamaye caṅkame caṅkamamānaṃ disvā – ‘‘handāhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā buddhaguṇaparidīpanaṃ buddhavaṃsadesanaṃ yāceyya’’nti cintetvā attanā saddhiṃ vasamānāni pañca bhikkhusatāni sannipātesi. Tena vuttaṃ –
೪೬.
46.
‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ, ಕತಕಿಚ್ಚಾನ ತಾದಿನಂ।
‘‘Pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ, katakiccāna tādinaṃ;
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಖಣೇನ ಸನ್ನಿಪಾತಯೀ’’ತಿ॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, khaṇena sannipātayī’’ti.
ತತ್ಥ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ, ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕತಕಿಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಭಾವನಾವಸೇನ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖೀಣಾಸವಾನನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಚತುರಾಸವಾನಂ। ವಿಮಲಾನನ್ತಿ ವಿಗತಮಲಾನಂ , ಖೀಣಾಸವತ್ತಾ ವಾ ವಿಮಲಾನಂ ಪರಮಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖಣೇನಾತಿ ಖಣೇಯೇವ। ಸನ್ನಿಪಾತಯೀತಿ ಸನ್ನಿಪಾತೇಸಿ।
Tattha pañcannaṃ bhikkhusatānanti pañca bhikkhusatāni, upayogatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Katakiccānanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyabhāvanāvasena pariniṭṭhitasoḷasakiccānanti attho. Khīṇāsavānanti parikkhīṇacaturāsavānaṃ. Vimalānanti vigatamalānaṃ , khīṇāsavattā vā vimalānaṃ paramaparisuddhacittasantānānanti attho. Khaṇenāti khaṇeyeva. Sannipātayīti sannipātesi.
ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ನಿಪಾತೇ ಗಮನೇ ಚ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ –
Idāni tesaṃ bhikkhūnaṃ sannipāte gamane ca kāraṇaṃ dassanatthaṃ –
೪೭.
47.
‘‘ಲೋಕಪ್ಪಸಾದನಂ ನಾಮ, ಪಾಟಿಹೀರಂ ನಿದಸ್ಸಯಿ।
‘‘Lokappasādanaṃ nāma, pāṭihīraṃ nidassayi;
ಅಮ್ಹೇಪಿ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾನ, ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮ ಮಯಂ ಜಿನಂ॥
Amhepi tattha gantvāna, vandissāma mayaṃ jinaṃ.
೪೮.
48.
‘‘ಏಥ ಸಬ್ಬೇ ಗಮಿಸ್ಸಾಮ, ತುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ ಮಯಂ ಜಿನಂ।
‘‘Etha sabbe gamissāma, tucchissāma mayaṃ jinaṃ;
ಕಙ್ಖಂ ವಿನೋದಯಿಸ್ಸಾಮ, ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಲೋಕನಾಯಕ’’ನ್ತಿ॥ – ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ।
Kaṅkhaṃ vinodayissāma, passitvā lokanāyaka’’nti. – imā gāthāyo vuttā;
ತತ್ಥ ಲೋಕಪ್ಪಸಾದನಂ ನಾಮಾತಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಸಾದಕರಣತೋ ಲೋಕಪ್ಪಸಾದನಂ ಪಾಟಿಹೀರಂ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಉಲ್ಲೋಕಪ್ಪಸಾದನಂ ನಾಮಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಲೋಕವಿವರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ಉದ್ಧಂ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಯಾವ ಅವೀಚಿ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕತ್ವಾ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ದಸ್ಸನಕರಣಾಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿದಸ್ಸಯೀತಿ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಅಮ್ಹೇಪೀತಿ ಮಯಮ್ಪಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಮಯಂ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅಮ್ಹೇಪಿ, ಮಯನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ। ಇತರಥಾ ಹಿ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸತೋ ನ ಮುಚ್ಚತಿ।
Tattha lokappasādanaṃ nāmāti lokassa pasādakaraṇato lokappasādanaṃ pāṭihīraṃ vuccati. ‘‘Ullokappasādanaṃ nāmātipi pāṭho, tassa lokavivaraṇapāṭihāriyanti attho. Taṃ pana uddhaṃ akaniṭṭhabhavanato heṭṭhā yāva avīci etthantare ekālokaṃ katvā etthantare sabbesampi sattānaṃ aññamaññaṃ dassanakaraṇādhiṭṭhānanti vuccati. Nidassayīti dassesi. Amhepīti mayampi. Tatthāti yattha bhagavā, tattha gantvānāti attho. Vandissāmāti mayaṃ bhagavato pāde sirasā vandissāma. Ettha pana amhepi, mayanti imesaṃ dvinnaṃ saddānaṃ purimassa gamanakiriyāya sambandho daṭṭhabbo, pacchimassa vandanakiriyāya. Itarathā hi punaruttidosato na muccati.
ಏಥಾತಿ ಆಗಚ್ಛಥ। ಕಙ್ಖಂ ವಿನೋದಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏತ್ಥಾಹ – ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಪನ ಕಙ್ಖಾ ನಾಮ ಕಾಚಿಪಿ ನತ್ಥಿ, ಕಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇವೇತಂ, ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಸಮುಚ್ಛೇದಂ ಗತಾ। ಯಥಾಹ –
Ethāti āgacchatha. Kaṅkhaṃvinodayissāmāti etthāha – khīṇāsavānaṃ pana kaṅkhā nāma kācipi natthi, kasmā thero evamāhāti? Saccamevetaṃ, paṭhamamaggeneva samucchedaṃ gatā. Yathāha –
‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ? ಚತ್ತಾರೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೪೦೫ ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ)।
‘‘Katame dhammā dassanena pahātabbāti? Cattāro diṭṭhigatasampayuttacittuppādā vicikicchāsahagato cittuppādo apāyagamanīyo lobho doso moho māno tadekaṭṭhā ca kilesā’’ti (dha. sa. 1405 thokaṃ visadisaṃ).
ನ ಪನೇಸಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಙ್ಖಾತಾ ಕಙ್ಖಾತಿ, ಕಿನ್ತು ಪಞ್ಞತ್ತಿಅಜಾನನಂ ನಾಮ। ಥೇರೋ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ಪುಚ್ಛಿತುಕಾಮೋ, ಸೋ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ವಿಸಯೋ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿನೋದಯಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವಿನೋದೇಸ್ಸಾಮ।
Na panesā vicikicchāsaṅkhātā kaṅkhāti, kintu paññattiajānanaṃ nāma. Thero pana bhagavantaṃ buddhavaṃsaṃ pucchitukāmo, so pana buddhānaṃyeva visayo, na paccekabuddhabuddhasāvakānaṃ, tasmā thero avisayattā evamāhāti veditabbaṃ. Vinodayissāmāti vinodessāma.
ಅಥ ಖೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸುವಮ್ಮಿತಾ ವಿಯ ಮಹಾನಾಗಾ ಪಭಿನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಛಿನ್ನಬನ್ಧನಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಪವಿವಿತ್ತಾ ಅಸಂಸಟ್ಠಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾ ತರಮಾನಾ ಸನ್ನಿಪತ್ತಿಂಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha kho te bhikkhū therassa vacanaṃ sutvā attano attano pattacīvaramādāya suvammitā viya mahānāgā pabhinnakilesā chinnabandhanā appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā taramānā sannipattiṃsu. Tena vuttaṃ –
೪೯.
49.
‘‘ಸಾಧೂತಿ ತೇ ಪಟಿಸ್ಸುತ್ವಾ, ನಿಪಕಾ ಸಂವುತಿನ್ದ್ರಿಯಾ।
‘‘Sādhūti te paṭissutvā, nipakā saṃvutindriyā;
ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ, ತರಮಾನಾ ಉಪಾಗಮು’’ನ್ತಿ॥
Pattacīvaramādāya, taramānā upāgamu’’nti.
ತತ್ಥ ಸಾಧೂತಿ ಅಯಂ ಸಾಧು-ಸದ್ದೋ ಆಯಾಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮ್ಪಹಂಸನಸುನ್ದರಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ – ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೯೫; ೫.೩೮೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫೭) ಆಯಾಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬) ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ। ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು, ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೯) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ।
Tattha sādhūti ayaṃ sādhu-saddo āyācanasampaṭicchanasampahaṃsanasundarādīsu dissati. Tathā hesa – ‘‘sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.95; 5.382; a. ni. 4.257) āyācane dissati. ‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane. ‘‘Sādhu sādhu, sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.
‘‘ಸಾಧು ಧಮ್ಮರುಚಿ ರಾಜಾ, ಸಾಧು ಪಞ್ಞಾಣವಾ ನರೋ।
‘‘Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā naro;
ಸಾಧು ಮಿತ್ತಾನಮದ್ದುಬ್ಭೋ, ಪಾಪಸ್ಸಾಕರಣಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’nti. –
ಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೧೮.೧೦೧) ಸುನ್ದರೇ। ಇಧ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ। ತಸ್ಮಾ ಸಾಧು ಸುಟ್ಠೂತಿ ಥೇರಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೮೯; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧ ಸುತ್ತನಿಕ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೫ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ)। ನಿಪಕಾತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಾ। ಸಂವುತಿನ್ದ್ರಿಯಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತರಮಾನಾತಿ ತುರಿತಾ। ಉಪಾಗಮುನ್ತಿ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು।
Ādīsu (jā. 2.18.101) sundare. Idha sampaṭicchane. Tasmā sādhu suṭṭhūti therassa vacanaṃ sampaṭicchitvāti attho (dī. ni. aṭṭha. 1.189; ma. ni. aṭṭha. 1.1 suttanikkhepavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.115 aggikabhāradvājasuttavaṇṇanā). Nipakāti paṇḍitā paññavantā. Saṃvutindriyāti indriyesu guttadvārā, indriyasaṃvarasamannāgatāti attho. Taramānāti turitā. Upāgamunti theraṃ upasaṅkamiṃsu.
೫೦-೧. ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ ‘‘ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ವಿಮಲೇಹೀ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ ತತ್ಥ ದನ್ತೇಹೀತಿ ಕಾಯೇನ ಚ ಚಿತ್ತೇನ ಚ ದನ್ತೇಹಿ। ಉತ್ತಮೇ ದಮೇತಿ ಅರಹತ್ತೇ, ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ। ಮಹಾಗಣೀತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಚ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಸೇನ ಚ ಮಹನ್ತೋ ಗಣೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಹಾಗಣೀ, ನಾನಾಪದವಸೇನ ವಾ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಮಹನ್ತೋ ಗಣೋತಿ ಮಹಾಗಣೋ, ಮಹಾಗಣೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಹಾಗಣೀ। ಲಳನ್ತೋ ದೇವೋವ ಗಗನೇತಿ ಇದ್ಧಿವಿಲಾಸೇನ ವಿಲಾಸೇನ್ತೋ ದೇವೋ ವಿಯ ಗಗನತಲೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
50-1. Idāni dhammasenāpatissa pavattiṃ dassentehi saṅgītikārakehi ‘‘khīṇāsavehi vimalehī’’tiādigāthāyo vuttā tattha dantehīti kāyena ca cittena ca dantehi. Uttame dameti arahatte, nimittatthe bhummaṃ daṭṭhabbaṃ. Tehi bhikkhūhīti pañcahi bhikkhusatehi. Mahāgaṇīti sīlādīhi ca saṅkhyāvasena ca mahanto gaṇo assa atthīti mahāgaṇī, nānāpadavasena vā sīlādīhi guṇehi mahanto gaṇoti mahāgaṇo, mahāgaṇo assa atthīti mahāgaṇī. Laḷanto devova gaganeti iddhivilāsena vilāsento devo viya gaganatale bhagavantaṃ upasaṅkamīti attho.
೫೨. ಇದಾನಿ ‘‘ತೇ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂ’’ತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮವಿಧಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಉಕ್ಕಾಸಿತಞ್ಚ ಖಿಪಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಾಸಿತಞ್ಚಾತಿ ಉಕ್ಕಾಸಿತಸದ್ದಞ್ಚ। ಖಿಪಿತನ್ತಿ ಖಿಪಿತಸದ್ದಞ್ಚ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿಯಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ತಂ ಉಭಯಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುಬ್ಬತಾತಿ ಸುವಿಮಲಧುತಗುಣಾ। ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಹಪತಿಸ್ಸಯಾ, ನೀಚವುತ್ತಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
52. Idāni ‘‘te itthambhūtā upasaṅkamiṃsū’’ti upasaṅkamavidhānadassanatthaṃ ‘‘ukkāsitañca khipita’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ukkāsitañcāti ukkāsitasaddañca. Khipitanti khipitasaddañca. Ajjhupekkhiyāti upekkhitvā, taṃ ubhayaṃ akatvāti adhippāyo. Subbatāti suvimaladhutaguṇā. Sappatissāti sahapatissayā, nīcavuttinoti attho.
೫೩. ಸಯಮ್ಭುನ್ತಿ ಸಯಮೇವ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸಂ ವಿನಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅಧಿಗತಬುದ್ಧಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಚುಗ್ಗತನ್ತಿ ಅಭಿನವೋದಿತಂ। ಚನ್ದಂ ವಾತಿ ಚನ್ದಂ ವಿಯ, ನಭೇ ಜಲನ್ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಗಗನೇ ಚನ್ದಂ ವಿಯ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇಧಾಪಿ ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತೋವ।
53.Sayambhunti sayameva aññāpadesaṃ vinā pāramiyo pūretvā adhigatabuddhabhāvanti attho. Accuggatanti abhinavoditaṃ. Candaṃ vāti candaṃ viya, nabhe jalantaṃ bhagavantaṃ gagane candaṃ viya passantīti evaṃ padasambandho daṭṭhabbo. Idhāpi yathā-saddo nipātamattova.
೫೪. ವಿಜ್ಜುಂ ವಾತಿ ವಿಜ್ಜುಘನಂ ವಿಯ। ಯದಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಾ ಅಚಿರಪ್ಪಭಾ ಅಸ್ಸ ತಾದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಗನೇ ಯಥಾತಿ ಆಕಾಸೇ ಯಥಾ, ಇಧಾಪಿ ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತೋವ। ಇತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ನಿಪಾತಮತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
54.Vijjuṃ vāti vijjughanaṃ viya. Yadi ciraṭṭhitikā acirappabhā assa tādisanti attho. Gagane yathāti ākāse yathā, idhāpi yathā-saddo nipātamattova. Ito parampi īdisesu ṭhānesu yathā-saddo nipātamattoti daṭṭhabbo.
೫೫. ರಹದಮಿವ ವಿಪ್ಪಸನ್ನನ್ತಿ ಅತಿಗಮ್ಭೀರವಿತ್ಥತಂ ಮಹಾರಹದಂ ವಿಯ ಅನಾವಿಲಂ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಸಲಿಲಂ। ಸುಫುಲ್ಲಂ ಪದುಮಂ ಯಥಾತಿ ಸುವಿಕಸಿತಪದುಮವನಂ ರಹದಮಿವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಸುಫುಲ್ಲಂ ಕಮಲಂ ಯಥಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಕಮನೀಯಭಾವೇನ ಸುಫುಲ್ಲಂ ಕಮಲವನಮಿವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
55.Rahadamiva vippasannanti atigambhīravitthataṃ mahārahadaṃ viya anāvilaṃ vippasannaṃ salilaṃ. Suphullaṃ padumaṃ yathāti suvikasitapadumavanaṃ rahadamivāti attho daṭṭhabbo. ‘‘Suphullaṃ kamalaṃ yathā’’tipi pāṭho, tassa kamanīyabhāvena suphullaṃ kamalavanamivāti attho.
೫೬. ಅಥ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಪ್ಪಮುಖಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಕತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಚಕ್ಕಾಲಙ್ಕತತಲೇಸು ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾನ, ತುಟ್ಠಹಟ್ಠಾ ಪಮೋದಿತಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ನಿಪತಿಂಸು, ವನ್ದಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣೇತಿ ಚಕ್ಕಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಪಾದೇ ಸೋ ಪಾದೋ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣೇ। ಜಾತಿವಸೇನ ‘‘ಪಾದೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸತ್ಥುನೋ ಚಕ್ಕಾಲಙ್ಕತತಲೇಸು ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
56. Atha te bhikkhū dhammasenāpatippamukhā añjaliṃ sirasi katvā dasabalassa cakkālaṅkatatalesu pādesu nipatiṃsūti attho. Tena vuttaṃ – ‘‘añjaliṃ paggahetvāna, tuṭṭhahaṭṭhā pamoditā’’tiādi. Tattha nipatantīti nipatiṃsu, vandiṃsūti attho. Cakkalakkhaṇeti cakkaṃ lakkhaṇaṃ yasmiṃ pāde so pādo cakkalakkhaṇo, tasmiṃ cakkalakkhaṇe. Jātivasena ‘‘pāde’’ti vuttaṃ, satthuno cakkālaṅkatatalesu pādesu nipatiṃsūti attho.
೫೭. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಥೇರಾನಂ ನಾಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇಹಿ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಕೋರಣ್ಡಸಮಸಾದಿಸೋ’’ತಿಆದಿ ಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಕೋರಣ್ಡಸಮಸಾದಿಸೋತಿ ಕೋರಣ್ಡಕುಸುಮಸದಿಸವಣ್ಣೋ, ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಕೋರಣ್ಡಸಮೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಕೋರಣ್ಡಸದಿಸೋ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ‘‘ಸಮಸಾದಿಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ತಾದಿಸೋ ಕೋರಣ್ಡಸಮತ್ತಾ ಕೋರಣ್ಡಸದಿಸಭಾವೇನೇವ ಕೋರಣ್ಡಸಮಸಾದಿಸೋ। ನ ಪನಾಧಿಕವಚನವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕುಸಲೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಕುಸಲ-ಸದ್ದೋ ತಾವ ಅರೋಗ್ಯಾನವಜ್ಜಛೇಕಸುಖವಿಪಾಕಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ಕಚ್ಚಿ ನು ಭೋತೋ ಕುಸಲಂ, ಕಚ್ಚಿ ಭೋತೋ ಅನಾಮಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೧.೧೫.೧೪೬; ೨.೨೦.೧೨೯) ಆರೋಗ್ಯೇ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಕತಮೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಕುಸಲೋ ? ಯೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಕಾಯಸಮಾಚಾರೋ ಅನವಜ್ಜೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೬೧) ಏವಮಾದೀಸು ಅನವಜ್ಜೇ। ‘‘ಕುಸಲೋ ತ್ವಂ ರಥಸ್ಸ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೮೭) ಛೇಕೇ। ‘‘ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೪೩೧ ಆದಯೋ) ಸುಖವಿಪಾಕೇ। ಇಧ ಪನ ಛೇಕೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವನ್ದತೇತಿ ವನ್ದಿತ್ಥ।
57. Idāni tesaṃ kesañci therānaṃ nāmaṃ dassentehi ‘‘sāriputto mahāpañño, koraṇḍasamasādiso’’tiādi gāthāyo vuttā. Tattha koraṇḍasamasādisoti koraṇḍakusumasadisavaṇṇo, yadi evaṃ ‘‘koraṇḍasamo’’ti vā, ‘‘koraṇḍasadiso’’ti vā vattabbaṃ, kiṃ dvikkhattuṃ ‘‘samasādiso’’ti vuttanti ce? Nāyaṃ doso, tādiso koraṇḍasamattā koraṇḍasadisabhāveneva koraṇḍasamasādiso. Na panādhikavacanavasenāti adhippāyo. Samādhijjhānakusaloti ettha ayaṃ kusala-saddo tāva arogyānavajjachekasukhavipākādīsu dissati. Ayañhi ‘‘kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmaya’’ntiādīsu (jā. 1.15.146; 2.20.129) ārogye dissati. ‘‘Katamo pana, bhante, kāyasamācāro kusalo ? Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro anavajjo’’ti (ma. ni. 2.361) evamādīsu anavajje. ‘‘Kusalo tvaṃ rathassa aṅgapaccaṅgāna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.87) cheke. ‘‘Kusalassa kammassa katattā upacitattā’’tiādīsu (dha. sa. 431 ādayo) sukhavipāke. Idha pana cheke daṭṭhabbo. Vandateti vandittha.
೫೮. ಗಜ್ಜಿತಾತಿ ಗಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಗಜ್ಜಿತಾ। ಕಾಲಮೇಘೋ ವಾತಿ ನೀಲಸಲಿಲಧರೋ ವಿಯ ಗಜ್ಜಿತಾ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನೀಲುಪ್ಪಲಸಮಸಾದಿಸೋತಿ ನೀಲಕುವಲಯಸದಿಸವಣ್ಣೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿ ಏವಂ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಕೋಲಿತೋ।
58.Gajjitāti gajjantīti gajjitā. Kālamegho vāti nīlasaliladharo viya gajjitā iddhivisayeti adhippāyo. Nīluppalasamasādisoti nīlakuvalayasadisavaṇṇo. Heṭṭhā vuttanayenevetthāpi attho veditabbo. Moggallānoti evaṃ gottavasena laddhanāmo kolito.
೫೯. ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋಪಿ ಚಾತಿ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪನದೀಕಸ್ಸಪಗಯಾಕಸ್ಸಪಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೇ ಖುದ್ದಾನುಖುದ್ದಕೇ ಥೇರೇ ಉಪಾದಾಯ ಅಯಂ ಮಹಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಿ ಚಾತಿ ಸಮ್ಭಾವನಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ಉತ್ತತ್ತಕನಕಸನ್ನಿಭೋತಿ ಸನ್ತತ್ತಸುವಣ್ಣಸದಿಸಛವಿವಣ್ಣೋ। ಧುತಗುಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಲೇಸಧುನನತೋ ಧಮ್ಮೋ ಧುತೋ ನಾಮ, ಧುತಗುಣೋ ನಾಮ ಧುತಧಮ್ಮೋ। ಕತಮೋ ಪನ ಧುತಧಮ್ಮೋ ನಾಮ? ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ, ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ, ಸಲ್ಲೇಖತಾ, ಪವಿವೇಕತಾ, ಇದಮಟ್ಠಿಕತಾತಿ ಇಮೇ ಧುತಙ್ಗಚೇತನಾಯ ಪರಿವಾರಭೂತಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಂಯೇವ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಧುತಧಮ್ಮಾ ನಾಮ। ಅಥ ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಧುನನತೋ ಞಾಣಂ ಧುತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಧುತಗುಣೇ। ಅಗ್ಗನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಕೋಟಿಭೂತೋತಿ ಠಪಿತೋ। ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧುತವಾದಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮, ೧೯೧) ಠಾನನ್ತರೇ ಠಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪನ ಅಗ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಕೋಟಿಕೋಟ್ಠಾಸಸೇಟ್ಠಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ – ‘‘ಅಜ್ಜತಗ್ಗೇ, ಸಮ್ಮ ದೋವಾರಿಕ , ಆವರಾಮಿ ದಾರಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ನಿಗಣ್ಠೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೭೦) ಆದಿಮ್ಹಿ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ತೇನೇವ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗೇನ ತಂ ಅಙ್ಗುಲಗ್ಗಂ ಪರಾಮಸೇಯ್ಯ’’ (ಕಥಾ॰ ೪೪೧), ‘‘ಉಚ್ಛಗ್ಗಂ ವೇಳಗ್ಗ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೋಟಿಯಂ। ‘‘ಅಮ್ಬಿಲಗ್ಗಂ ವಾ ಮಧುರಗ್ಗಂ ವಾ’’ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೪) ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಹಾರಗ್ಗೇನ ವಾ ಪರಿವೇಣಗ್ಗೇನ ವಾ ಭಾಜೇತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೩೧೮) ಕೋಟ್ಠಾಸೇ। ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ ದ್ವಿಪದಾ ವಾ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪) ಸೇಟ್ಠೇ। ಸ್ವಾಯಮಿಧ ಸೇಟ್ಠೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕೋಟಿಯಮ್ಪಿ ವತ್ತತಿ। ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಠಾನೇ ಸೇಟ್ಠೋ ಚೇವ ಕೋಟಿಭೂತೋ ಚ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಗ್ಗನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ, ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಕೋಟಿಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೫೦ ಸರಣಗಮನಕಥಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೫)। ಥೋಮಿತೋತಿ ಪಸಂಸಿತೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದೀಹಿ। ಸತ್ಥು ವಣ್ಣಿತೋತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ವಣ್ಣಿತೋ ಥುತೋ, ‘‘ಕಸ್ಸಪೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚನ್ದೂಪಮೋ ಕುಲಾನಿ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ ಅಪಕಸ್ಸೇವ ಕಾಯಂ ಅಪಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿಚ್ಚನವಕೋ ಕುಲೇಸು ಅಪ್ಪಗಬ್ಭೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತನಯೇಹಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೬) ವಣ್ಣಿತೋ ಪಸತ್ಥೋ, ಸೋಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
59.Mahākassapopi cāti uruvelakassapanadīkassapagayākassapakumārakassape khuddānukhuddake there upādāya ayaṃ mahā, tasmā ‘‘mahākassapo’’ti vutto. Pi cāti sambhāvanasampiṇḍanattho. Uttattakanakasannibhoti santattasuvaṇṇasadisachavivaṇṇo. Dhutaguṇeti ettha kilesadhunanato dhammo dhuto nāma, dhutaguṇo nāma dhutadhammo. Katamo pana dhutadhammo nāma? Appicchatā, santuṭṭhitā, sallekhatā, pavivekatā, idamaṭṭhikatāti ime dhutaṅgacetanāya parivārabhūtā pañca dhammā ‘‘appicchaṃyeva nissāyā’’tiādivacanato dhutadhammā nāma. Atha vā kilese dhunanato ñāṇaṃ dhutaṃ nāma, tasmiṃ dhutaguṇe. Agganikkhittoti aggo seṭṭho koṭibhūtoti ṭhapito. ‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ yadidaṃ mahākassapo’’ti (a. ni. 1.188, 191) ṭhānantare ṭhapitoti attho. Ayaṃ pana agga-saddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhādīsu dissati. Tathā hesa – ‘‘ajjatagge, samma dovārika , āvarāmi dāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya’’ (kathā. 441), ‘‘ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā’’ (saṃ. ni. 5.374) ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34) seṭṭhe. Svāyamidha seṭṭhe daṭṭhabbo. Koṭiyampi vattati. Thero attano ṭhāne seṭṭho ceva koṭibhūto ca. Tena vuttaṃ – ‘‘agganikkhitto’’ti, aggo seṭṭho koṭibhūtoti attho (dī. ni. aṭṭha. 1.250 saraṇagamanakathā; pārā. aṭṭha. 1.15). Thomitoti pasaṃsito devamanussādīhi. Satthu vaṇṇitoti satthārā vaṇṇito thuto, ‘‘kassapo, bhikkhave, candūpamo kulāni upasaṅkamati apakasseva kāyaṃ apakassa cittaṃ niccanavako kulesu appagabbho’’ti evamādīhi anekehi suttanayehi (saṃ. ni. 2.146) vaṇṇito pasattho, sopi bhagavantaṃ vandatīti attho.
೬೦. ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಖು ಯೇಸಂ ಅತ್ಥಿ ತೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂ, ತೇಸಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಅನುರುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮, ೧೯೨)। ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಚೂಳಪಿತುನೋ ಅಮಿತೋದನಸ್ಸ ನಾಮ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಮಹಾನಾಮಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ ಪರಮಸುಖುಮಾಲೋ, ಸೋ ಅತ್ತಸತ್ತಮೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾನುಕ್ಕಮೋ ಸಙ್ಘಭೇದಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಚೂಳವ॰ ೩೩೦ ಆದಯೋ) ಆಗತೋವ। ಅವಿದೂರೇ ವಾತಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇಯೇವ।
60.Dibbacakkhūnanti dibbaṃ cakkhu yesaṃ atthi te dibbacakkhū, tesaṃ dibbacakkhūnaṃ bhikkhūnaṃ aggo seṭṭhoti attho. Yathāha – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ anuruddho’’ti (a. ni. 1.188, 192). Anuruddhatthero bhagavato cūḷapituno amitodanassa nāma sakkassa putto mahānāmassa kaniṭṭhabhātā mahāpuñño paramasukhumālo, so attasattamo nikkhamitvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, tassa pabbajjānukkamo saṅghabhedakakkhandhake (cūḷava. 330 ādayo) āgatova. Avidūre vāti bhagavato santikeyeva.
೬೧. ಆಪತ್ತಿಅನಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಆಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಅನಾಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಕೋವಿದೋ। ಸತೇಕಿಚ್ಛಾಯಾತಿ ಸಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾಯಪಿ ಅಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾಯಪಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾ ಸಾ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಾ ಸಾ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿ। ‘‘ಆಪತ್ತಿಅನಾಪತ್ತಿಯಾ, ಸತೇಕಿಚ್ಛಾಯ ಕೋವಿದೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ। ವಿನಯೇತಿ ವಿನಯಪಿಟಕೇ। ಅಗ್ಗನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ , ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿನಯಧರಾನಂ ಯದಿದಂ, ಉಪಾಲೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೯, ೨೨೮) ಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಾಲೀತಿ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ। ಸತ್ಥು ವಣ್ಣಿತೋತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ವಣ್ಣಿತೋ ಪಸತ್ಥೋ। ಥೇರೋ ಕಿರ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಭಾರುಕಚ್ಛಕವತ್ಥುಂ (ಪಾರಾ॰ ೭೮), ಅಜ್ಜುಕವತ್ಥುಂ (ಪಾರಾ॰ ೧೫೮), ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪವತ್ಥುನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ವತ್ಥೂನಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ। ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋ ವಿನಯಧರಾನಂ ಅಗ್ಗೋತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಸತ್ಥಾರಾ ವಣ್ಣಿತೋತಿ ವುತ್ತೋ।
61.Āpattianāpattiyāti āpattiyañca anāpattiyañca kovido. Satekicchāyāti sappaṭikammāyapi appaṭikammāyapi cāti attho. Tattha sappaṭikammā sā chabbidhā hoti, appaṭikammā sā pārājikāpatti. ‘‘Āpattianāpattiyā, satekicchāya kovido’’tipi pāṭho, soyeva attho. Vinayeti vinayapiṭake. Agganikkhittoti ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave , mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ, upālī’’ti (a. ni. 1.219, 228) etadaggaṭṭhāne ṭhapitoti attho. Upālīti upālitthero. Satthu vaṇṇitoti satthārā vaṇṇito pasattho. Thero kira tathāgatasseva santike vinayapiṭakaṃ uggaṇhitvā bhārukacchakavatthuṃ (pārā. 78), ajjukavatthuṃ (pārā. 158), kumārakassapavatthunti (ma. ni. 1.249) imāni tīṇi vatthūni sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā kathesi. Tasmā thero vinayadharānaṃ aggoti evamādinā nayena satthārā vaṇṇitoti vutto.
೬೨. ಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥಪಟಿವಿದ್ಧೋತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥೋ, ಪಟಿವಿದ್ಧದುದ್ದಸನಿಪುಣತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಿಕಾನಂ ಪವರೋತಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಸೇಟ್ಠೋ। ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮, ೧೯೬) ಏತದಗ್ಗಪಾಳಿಯಂ ಆರೋಪಿತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಥಿಕಾನಂ ಪವರೋ’’ತಿ। ಗಣೀತಿ ಸಸಙ್ಘೋ। ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಸತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಜಾತಭೂಮಿಕಾ ಜಾತರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಸಬ್ಬೇವ ಖೀಣಾಸವಾ ಸಬ್ಬೇವ ದಸಕಥಾವತ್ಥುಲಾಭಿನೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗಣೀ’’ತಿ। ಇಸೀತಿ ಏಸತಿ ಗವೇಸತಿ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಸಿ। ಮನ್ತಾಣಿಯಾ ಪುತ್ತೋತಿ ಮನ್ತಾಣಿಯಾ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಪುತ್ತೋ। ಪುಣ್ಣೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ। ವಿಸ್ಸುತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದೀಹಿ ಗುಣೇಹಿ ವಿಸ್ಸುತೋ।
62.Sukhumanipuṇatthapaṭividdhoti paṭividdhasukhumanipuṇattho, paṭividdhaduddasanipuṇatthoti attho. Kathikānaṃ pavaroti dhammakathikānaṃ seṭṭho. ‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammakathikānaṃ yadidaṃ puṇṇo mantāṇiputto’’ti (a. ni. 1.188, 196) etadaggapāḷiyaṃ āropito. Tena vuttaṃ ‘‘kathikānaṃ pavaro’’ti. Gaṇīti sasaṅgho. Therassa kira santike pabbajitā kulaputtā pañcasatā ahesuṃ. Sabbepi te dasabalassa jātabhūmikā jātaraṭṭhavāsino sabbeva khīṇāsavā sabbeva dasakathāvatthulābhino. Tena vuttaṃ ‘‘gaṇī’’ti. Isīti esati gavesati kusale dhammeti isi. Mantāṇiyā puttoti mantāṇiyā nāma brāhmaṇiyā putto. Puṇṇoti tassa nāmaṃ. Vissutoti attano appicchatādīhi guṇehi vissuto.
ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಪನ ಸತ್ಥರಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಪುಣ್ಣಂ ನಾಮ ಮಾಣವಂ ಪಬ್ಬಾಜೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿವಾಸತ್ಥಾಯ ಸಯಂ ಛದ್ದನ್ತದಹಂ ಗತೋ। ಪುಣ್ಣೋ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾವ ದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕಪಿಲಪುರೇಯೇವ ಓಹೀನೋ, ಸೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ಚ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೋ ಚ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಥೇರಾ ಭಗವತೋ ಕಪಿಲವತ್ಥುಪುರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಞಾತಿಸಮಾಗಮದಿವಸೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಯ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಂ ಪನ ಖನ್ಧಕಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ನ ಸಮೇತಿ। ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
Aññāsikoṇḍaññatthero pana satthari abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anupubbena āgantvā rājagahaṃ upanissāya viharante kapilavatthuṃ āgantvā attano bhāgineyyaṃ puṇṇaṃ nāma māṇavaṃ pabbājetvā bhagavantaṃ vanditvā āpucchitvā nivāsatthāya sayaṃ chaddantadahaṃ gato. Puṇṇo pana bhagavantaṃ dassanāya therena saddhiṃ āgantvā – ‘‘mayhaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvāva dasabalassa santikaṃ gamissāmī’’ti kapilapureyeva ohīno, so yonisomanasikāraṃ karonto nacirasseva arahattaṃ patvā bhagavantaṃ upasaṅkami. Ettha pana anuruddhatthero ca upālitthero ca ime dve therā bhagavato kapilavatthupuraṃ pavisitvā ñātisamāgamadivase pabbajitā viya dassitā, taṃ pana khandhakapāḷiyā aṭṭhakathāya ca na sameti. Vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಮಞ್ಞಾಯ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಕಥೇತುಮಾರಭಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha satthā sāriputtattherādīnaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ cittācāramaññāya attano guṇe kathetumārabhi. Tena vuttaṃ –
೬೩.
63.
‘‘ಏತೇಸಂ ಚಿತ್ತಮಞ್ಞಾಯ, ಓಪಮ್ಮಕುಸಲೋ ಮುನಿ।
‘‘Etesaṃ cittamaññāya, opammakusalo muni;
ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದೋ ಮಹಾವೀರೋ, ಕಥೇಸಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣ’’ನ್ತಿ॥
Kaṅkhacchedo mahāvīro, kathesi attano guṇa’’nti.
ತತ್ಥ ಓಪಮ್ಮಕುಸಲೋತಿ ಉಪಮಾಯ ಕುಸಲೋ। ಕಙ್ಖಚ್ಛೇದೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಯಚ್ಛೇದಕೋ।
Tattha opammakusaloti upamāya kusalo. Kaṅkhacchedoti sabbasattānaṃ saṃsayacchedako.
ಇದಾನಿ ತೇ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಕಥೇಸಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ –
Idāni te attano guṇe kathesi, te dassetuṃ –
೬೪.
64.
‘‘ಚತ್ತಾರೋ ತೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ, ಕೋಟಿ ಯೇಸಂ ನ ನಾಯತಿ।
‘‘Cattāro te asaṅkhyeyyā, koṭi yesaṃ na nāyati;
ಸತ್ತಕಾಯೋ ಚ ಆಕಾಸೋ, ಚಕ್ಕವಾಳಾ ಚನನ್ತಕಾ।
Sattakāyo ca ākāso, cakkavāḷā canantakā;
ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತೇ ವಿಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ॥ – ವುತ್ತಂ।
Buddhañāṇaṃ appameyyaṃ, na sakkā ete vijānitu’’nti. – vuttaṃ;
ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಏತೇತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಅತ್ಥೇ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ, ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟೀತಿಆದಿ ವಾ ಅನ್ತೋ ವಾ ಮರಿಯಾದಾ। ಯೇಸನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ। ನ ನಾಯತೀತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಇದಾನಿ ತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತಕಾಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತಕಾಯೋತಿ ಸತ್ತಸಮೂಹೋ, ಸತ್ತಕಾಯೋ ಅನನ್ತೋ ಅಪರಿಮಾಣೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ। ತಥಾ ಆಕಾಸೋ ಆಕಾಸಸ್ಸಾಪಿ ಅನ್ತೋ ನತ್ಥಿ। ತಥಾ ಚಕ್ಕವಾಳಾನಿ ಅನನ್ತಾನಿ ಏವ। ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ। ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತೇ ವಿಜಾನಿತುನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಅನನ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಜಾನಿತುಂ।
Tattha cattāroti gaṇanaparicchedo. Eteti idāni vattabbe atthe nidasseti. Asaṅkhyeyyāti saṅkhyātumasakkuṇeyyattā asaṅkhyeyyā, gaṇanapathaṃ vītivattāti attho. Koṭītiādi vā anto vā mariyādā. Yesanti yesaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ. Na nāyatīti na paññāyati. Idāni te vuttappakāre cattāro asaṅkhyeyye dassetuṃ ‘‘sattakāyo’’tiādi vuttaṃ. Sattakāyoti sattasamūho, sattakāyo ananto aparimāṇo appameyyo. Tathā ākāso ākāsassāpi anto natthi. Tathā cakkavāḷāni anantāni eva. Buddhañāṇaṃ sabbaññutaññāṇaṃ appameyyaṃ. Na sakkā ete vijānitunti yasmā panete anantā, tasmā na sakkā vijānituṃ.
೬೫. ಇದಾನಿ ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತನೋ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನೇ ಸಞ್ಜಾತಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ಕಿನ್ನಾಮೇತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಇತೋಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠತರಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಅಬ್ಭುತಂ ಅತ್ಥಿ, ಮಮ ತಂ ಸುಣಾಥಾತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ –
65. Idāni satthā attano iddhivikubbane sañjātacchariyabbhutānaṃ devamanussādīnaṃ kinnāmetaṃ acchariyaṃ, itopi visiṭṭhataraṃ acchariyaṃ abbhutaṃ atthi, mama taṃ suṇāthāti dhammadesanaṃ vaḍḍhento –
‘‘ಕಿಮೇತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಲೋಕೇ, ಯಂ ಮೇ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ।
‘‘Kimetaṃ acchariyaṃ loke, yaṃ me iddhivikubbanaṃ;
ಅಞ್ಞೇ ಬಹೂ ಅಚ್ಛರಿಯಾ, ಅಬ್ಭುತಾ ಲೋಮಹಂಸನಾ’’ತಿ॥ – ಆದಿಮಾಹ।
Aññe bahū acchariyā, abbhutā lomahaṃsanā’’ti. – ādimāha;
ತತ್ಥ ಕಿನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ।ಏತನ್ತಿ ಇದಂ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಯಂ ತಂ ಅಪುಚ್ಛಿಮ್ಹ ಅಕಿತ್ತಯೀ ನೋ, ಅಞ್ಞಂ ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮ ತದಿಙ್ಘ ಬ್ರೂಹೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೫೮; ಮಹಾನಿ॰ ೧೧೦; ಚೂಳನಿ॰ ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ ೭೭) ಉಪಯೋಗವಚನೇ ದಿಸ್ಸತಿ । ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ; ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೭೭; ವಿಭ॰ ೮೦೯; ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೧.೧) ಏತ್ಥ ಕಾರಣವಚನೇ। ‘‘ಯಂ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ ಕಪ್ಪೇ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪) ಏತ್ಥ ಭುಮ್ಮೇ। ‘‘ಯಂ ಖೋ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ದೇವಾನಂ ತಾವತಿಂಸಾನಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಆರೋಚೇಮಿ ತಂ ಭಗವತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೩) ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇ। ಇಧಾಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪)। ಅಞ್ಞೇ ಬಹೂ ಮಮ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಅಬ್ಭುತವಿಸೇಸಾ ಸನ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ।
Tattha kinti paṭikkhepavacanaṃ.Etanti idaṃ iddhivikubbanaṃ sandhāyāha. Yanti ayaṃ yaṃ-saddo ‘‘yaṃ taṃ apucchimha akittayī no, aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhī’’tiādīsu (su. ni. 1058; mahāni. 110; cūḷani. mettagūmāṇavapucchā 77) upayogavacane dissati . ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso; yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti (a. ni. 1.277; vibha. 809; mi. pa. 5.1.1) ettha kāraṇavacane. ‘‘Yaṃ vipassī bhagavā kappe udapādī’’ti (dī. ni. 2.4) ettha bhumme. ‘‘Yaṃ kho me, bhante, devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ, ārocemi taṃ bhagavato’’tiādīsu (dī. ni. 2.293) paccattavacane. Idhāpi paccattavacane daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 2.4). Aññe bahū mama acchariyā abbhutavisesā santīti dīpeti.
ಇದಾನಿ ತೇ ಅಚ್ಛರಿಯೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –
Idāni te acchariye dassento –
೬೬.
66.
‘‘ಯದಾಹಂ ತುಸಿತೇ ಕಾಯೇ, ಸನ್ತುಸಿತೋ ನಾಮಹಂ ತದಾ।
‘‘Yadāhaṃ tusite kāye, santusito nāmahaṃ tadā;
ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಸಮಾಗಮ್ಮ, ಯಾಚನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀ ಮಮ’’ನ್ತಿ॥ – ಆದಿಮಾಹ।
Dasasahassī samāgamma, yācanti pañjalī mama’’nti. – ādimāha;
ತತ್ಥ ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ತುಸಿತೇ ಕಾಯೇತಿ ತುಸಿತಸಙ್ಖಾತೇ ದೇವನಿಕಾಯೇ। ಯದಾ ಪನಾಹಂ ಸಮತ್ತಿಂಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಬುದ್ಧತ್ಥಚರಿಯಾನಂ ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತಸತಕಮಹಾದಾನಾನಿ ದತ್ವಾ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಥವಿಂ ಕಮ್ಪೇತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದುತಿಯೇ ಚಿತ್ತವಾರೇ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ತದಾಪಿ ಸನ್ತುಸಿತೋ ನಾಮ ದೇವರಾಜಾ ಅಹೋಸಿಂ। ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಸಮಾಗಮ್ಮಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದೇವತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾಚನ್ತಿ ಪಞ್ಜಲೀ ಮಮನ್ತಿ ಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ, ‘‘ಮಾರಿಸ, ತಯಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ ನ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಮಾರ ನ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೇನ ಪೂರಿತಾ, ಲೋಕನಿತ್ಥರಣತ್ಥಾಯ ಪನ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೇನ ಪೂರಿತಾ, ಸೋ ತವ ಕಾಲೋ, ಮಾರಿಸ, ಬುದ್ಧತ್ತಾಯ ಸಮಯೋ , ಮಾರಿಸ, ಬುದ್ಧತ್ತಾಯಾ’’ತಿ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ನಿದಾನಕಥಾ, ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ಯಾಚನ್ತಿ ಮಮನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tattha yadāti yasmiṃ kāle. Ahanti attānaṃ niddisati. Tusite kāyeti tusitasaṅkhāte devanikāye. Yadā panāhaṃ samattiṃsapāramiyo pūretvā pañcamahāpariccāge pariccajitvā ñātatthacariyalokatthacariyabuddhatthacariyānaṃ koṭiṃ patvā sattasatakamahādānāni datvā sattakkhattuṃ pathaviṃ kampetvā vessantarattabhāvato cavitvā dutiye cittavāre tusitabhavane nibbatto tadāpi santusito nāma devarājā ahosiṃ. Dasasahassī samāgammāti dasasahassacakkavāḷesu devatā sannipatitvāti attho. Yācanti pañjalī mamanti maṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mārisa, tayā dasa pāramiyo pūrentena na sakkasampattiṃ na māra na brahma na cakkavattisampattiṃ patthentena pūritā, lokanittharaṇatthāya pana buddhattaṃ patthayamānena pūritā, so tava kālo, mārisa, buddhattāya samayo , mārisa, buddhattāyā’’ti (jā. aṭṭha. 1.nidānakathā, avidūrenidānakathā) yācanti mamanti. Tena vuttaṃ –
೬೭.
67.
‘‘ಕಾಲೋ ಖೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಉಪ್ಪಜ್ಜ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ।
‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
ಸದೇವಕಂ ತಾರಯನ್ತೋ, ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಅಮತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ॥
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti.
ತತ್ಥ ಕಾಲೋ ತೇತಿ ಕಾಲೋ ತವ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹ, ‘‘ಓಕ್ಕಮಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಸದೇವಕನ್ತಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾರಯನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ಪಾರಮಿಯೋ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತಪಣ್ಣಾಸವಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ದೇವತಾಹಿ ಯಾಚಿತೋ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಮಹಾವಿಲೋಕಿತಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಹಾಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ ದಸಮಾಸೇ ಗಬ್ಭವಾಸಂ ವಸನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ಏಕೂನತಿಂಸ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ತಿಟ್ಠನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ। ರಾಹುಲಭದ್ದಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಛನ್ನಸಹಾಯೋ ಕಣ್ಡಕಂ ಆರುಯ್ಹ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋಪಿ ತೀಣಿ ರಜ್ಜಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನೋಮಾಯ ನಾಮ ನದಿಯಾ ತೀರೇ ಪಬ್ಬಜನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಪಧಾನಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಆರುಯ್ಹ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ದ್ವಾದಸಙ್ಗಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ, ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ, ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇಪಿ ತಾರಯತಿ ನಾಮ, ಯದಾ ಅಟ್ಠಾರಸದೇವತಾಕೋಟಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾನಂ ಅಮತಪಾನಂ ಅದಾಸಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಾರಯಿ ನಾಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tattha kālo teti kālo tava, ayameva vā pāṭho. Uppajjāti paṭisandhiṃ gaṇha, ‘‘okkamā’’tipi pāṭho. Sadevakanti sadevakaṃ lokanti attho. Tārayantoti ettha pāramiyo pūrentopi tārayati nāma, pāramiyo matthakaṃ pāpentopi tārayati nāma, vessantarattabhāvato cavitvā tusitapure paṭisandhiṃ gahetvā saṭṭhivassasatasahassādhikāni sattapaṇṇāsavassakoṭiyo tattha tiṭṭhantopi tārayati nāma, devatāhi yācito pañcavidhaṃ mahāvilokitaṃ viloketvā mahāmāyādeviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhantopi dasamāse gabbhavāsaṃ vasantopi tārayati nāma, ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe tiṭṭhantopi tārayati nāma. Rāhulabhaddassa jātadivase channasahāyo kaṇḍakaṃ āruyha nikkhamantopi tīṇi rajjāni atikkamitvā anomāya nāma nadiyā tīre pabbajantopi tārayati nāma, chabbassāni padhānaṃ karontopi visākhapuṇṇamāyaṃ mahābodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme dvādasaṅgaṃ paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomato sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhantopi tārayati nāma, sotāpattiphalakkhaṇepi, sakadāgāmimaggakkhaṇepi, sakadāgāmiphalakkhaṇepi, anāgāmimaggakkhaṇepi, anāgāmiphalakkhaṇepi, arahattamaggakkhaṇepi, arahattaphalakkhaṇepi tārayati nāma, yadā aṭṭhārasadevatākoṭisahassehi pañcavaggiyānaṃ amatapānaṃ adāsi, tato paṭṭhāya tārayi nāmāti vuccati. Tena vuttaṃ –
‘‘ಸದೇವಕಂ ತಾರಯನ್ತೋ, ಬುಜ್ಝಸ್ಸು ಅಮತಂ ಪದ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti.
ಅಥ ಮಹಾಸತ್ತೋ ದೇವತಾಹಿ ಯಾಚಿಯಮಾನೋಪಿ ದೇವತಾನಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಅದತ್ವಾವ ಕಾಲದೀಪದೇಸಕುಲಜನೇತ್ತಿಆಯುಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಮಹಾವಿಲೋಕನಂ ನಾಮ ವಿಲೋಕೇಸಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಕಾಲೋ ನು ಖೋ, ನ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಕಾಲಂ ವಿಲೋಕೇಸಿ। ತತ್ಥ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಉದ್ಧಂ ಆಯುಕಾಲೋ ಕಾಲೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ, ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ನಾಮ ತಿಲಕ್ಖಣಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತೇಸಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾತಿ ಕಥೇನ್ತಾನಂ ‘‘ಕಿನ್ನಾಮೇತೇ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ನ ಸದ್ದಹನ್ತಿ, ತತೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ಸಾಸನಂ ಹೋತಿ । ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅಕಾಲೋ। ವಸ್ಸಸತತೋ ಊನೋ ಆಯುಕಾಲೋಪಿ ಕಾಲೋ ನ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತದಾ ಸತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಉಸ್ಸನ್ನಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ದಿನ್ನೋ ಓವಾದೋ ಓವಾದಟ್ಠಾನೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋಪಿ ಅಕಾಲೋ। ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ವಸ್ಸಸತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉದ್ಧಂ ಆಯುಕಾಲೋ ಕಾಲೋ ನಾಮ। ಇದಾನಿ ವಸ್ಸಸತಾಯುಕಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಅಥ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಬ್ಬಕಾಲೋ’’ತಿ ಅದ್ದಸ।
Atha mahāsatto devatāhi yāciyamānopi devatānaṃ paṭiññaṃ adatvāva kāladīpadesakulajanettiāyuparicchedavasena pañcavidhaṃ mahāvilokanaṃ nāma vilokesi. Tattha ‘‘kālo nu kho, na kālo’’ti paṭhamaṃ kālaṃ vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddhaṃ āyukālo kālo nāma na hoti. Kasmā? Jātijarāmaraṇādīnaṃ apākaṭattā, buddhānañca dhammadesanā nāma tilakkhaṇamuttā nāma natthi, tesaṃ aniccaṃ dukkhamanattāti kathentānaṃ ‘‘kinnāmete kathentī’’ti na saddahanti, tato abhisamayo na hoti, tasmiṃ asati aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti . Tasmā so akālo. Vassasatato ūno āyukālopi kālo na hoti. Kasmā? Tadā sattā ussannakilesā honti, ussannakilesānañca dinno ovādo ovādaṭṭhāne na tiṭṭhati, tasmā sopi akālo. Vassasatasahassato paṭṭhāya heṭṭhā vassasatato paṭṭhāya uddhaṃ āyukālo kālo nāma. Idāni vassasatāyukā manussāti atha bodhisatto ‘‘nibbattitabbakālo’’ti addasa.
ತತೋ ದೀಪಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೇಯೇವ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ದೀಪಂ ಪಸ್ಸಿ। ತತೋ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನಾಮ ಮಹಾ ದಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣೋ, ಕತರಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ ಪದೇಸೇ ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ದೇಸಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಮಜ್ಝಿಮದೇಸಂ ಪಸ್ಸಿ। ತತೋ ಕುಲಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಲೋಕಸಮ್ಮತೇ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಇದಾನಿ ಖತ್ತಿಯಕುಲಂ ಲೋಕಸಮ್ಮತಂ, ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ ಮೇ ರಾಜಾ ಪಿತಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕುಲಂ ಅದ್ದಸ। ತತೋ ಮಾತರಂ ವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಬುದ್ಧಮಾತಾ ನಾಮ ಲೋಲಾ ಸುರಾಧುತ್ತಾ ನ ಹೋತಿ, ಅಖಣ್ಡಪಞ್ಚಸೀಲಾತಿ ಅಯಞ್ಚ ಮಹಾಮಾಯಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಏದಿಸಾ, ಅಯಂ ಮೇ ಮಾತಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಕಿತ್ತಕಂ ಅಸ್ಸಾ ಆಯೂ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಉಪರಿ ಸತ್ತದಿವಸಾನಿ ಪಸ್ಸಿ। ಇತಿ ಇಮಂ ಪಞ್ಚವಿಧವಿಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ – ‘‘ಕಾಲೋ ಮೇ, ಮಾರಿಸ, ಬುದ್ಧಭಾವಾಯಾ’’ತಿ ದೇವತಾನಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ಮಾಯಾದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ನಿದಾನಕಥಾ, ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ನಿದಾನಕಥಾ, ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ)। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tato dīpaṃ olokento ‘‘jambudīpeyeva buddhā nibbattantī’’ti dīpaṃ passi. Tato jambudīpo nāma mahā dasayojanasahassaparimāṇo, katarasmiṃ nu kho padese buddhā nibbattantī’’ti desaṃ vilokento majjhimadesaṃ passi. Tato kulaṃ vilokento ‘‘buddhā nāma lokasammate kule nibbattanti, idāni khattiyakulaṃ lokasammataṃ, tattha nibbattissāmi, suddhodano nāma me rājā pitā bhavissatī’’ti kulaṃ addasa. Tato mātaraṃ vilokento ‘‘buddhamātā nāma lolā surādhuttā na hoti, akhaṇḍapañcasīlāti ayañca mahāmāyā nāma devī edisā, ayaṃ me mātā bhavissatīti kittakaṃ assā āyū’’ti āvajjento dasannaṃ māsānaṃ upari sattadivasāni passi. Iti imaṃ pañcavidhavilokanaṃ viloketvā – ‘‘kālo me, mārisa, buddhabhāvāyā’’ti devatānaṃ paṭiññaṃ datvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cavitvā sakyarājakule māyādeviyā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ aggahesi (jā. aṭṭha. 1.nidānakathā, avidūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.nidānakathā, avidūrenidānakathā). Tena vuttaṃ –
೬೮.
68.
‘‘ತುಸಿತಾ ಕಾಯಾ ಚವಿತ್ವಾನ, ಯದಾ ಓಕ್ಕಮಿ ಕುಚ್ಛಿಯಂ।
‘‘Tusitā kāyā cavitvāna, yadā okkami kucchiyaṃ;
ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತು, ಕಮ್ಪಿತ್ಥ ಧರಣೀ ತದಾ’’ತಿ॥ – ಆದಿ।
Dasasahassīlokadhātu, kampittha dharaṇī tadā’’ti. – ādi;
ತತ್ಥ ಓಕ್ಕಮೀತಿ ಓಕ್ಕಮಿಂ ಪಾವಿಸಿಂ। ಕುಚ್ಛಿಯನ್ತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ। ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತು, ಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ ಪನ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೋ ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಸಙ್ಖಾರಿಕಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸದಿಸ ಮಹಾವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಉತ್ತರಾಸಾಳ್ಹನಕ್ಖತ್ತೇನೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ತದಾ ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತು ಸಕಲಾಪಿ ಕಮ್ಪಿ ಸಙ್ಕಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧರಣೀತಿ ಧಾರೇತಿ ಸಬ್ಬೇ ಥಾವರಜಙ್ಗಮೇತಿ ಧರಣೀ, ಪಥವೀ।
Tattha okkamīti okkamiṃ pāvisiṃ. Kucchiyanti mātukucchimhi. Dasasahassīlokadhātu, kampitthāti sato sampajāno pana bodhisatto mātukucchiṃ okkamanto ekūnavīsatiyā paṭisandhicittesu mettāpubbabhāgassa somanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikakusalacittassa sadisa mahāvipākacittena āsāḷhipuṇṇamāyaṃ uttarāsāḷhanakkhatteneva paṭisandhiṃ aggahesi. Tadā dasasahassīlokadhātu sakalāpi kampi saṅkampi sampakampīti attho. Dharaṇīti dhāreti sabbe thāvarajaṅgameti dharaṇī, pathavī.
೬೯. ಸಮ್ಪಜಾನೋವ ನಿಕ್ಖಮಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯದಾ ಪನಾಹಂ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಧಮ್ಮಾಸನತೋ ಓತರನ್ತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ವಿಯ ನಿಸ್ಸೇಣಿತೋ ಓತರನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಚ ದ್ವೇ ಹತ್ಥೇ ಚ ಪಾದೇ ಚ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಕೋವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸಮ್ಭವೇನ ಕೇನಚಿ ಅಸುಚಿನಾ ಅಮಕ್ಖಿತೋವ ನಿಕ್ಖಮಿಂ। ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಸಾಧುಕಾರಂ ಪವತ್ತಯನ್ತಿ, ಸಾಧುಕಾರಂ ದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಓಕ್ಕಮನೇಪಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನೇಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಪಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
69.Sampajānova nikkhaminti ettha yadā panāhaṃ sato sampajānova mātukucchito dhammāsanato otaranto dhammakathiko viya nisseṇito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca pāde ca pasāretvā ṭhitakova mātukucchisambhavena kenaci asucinā amakkhitova nikkhamiṃ. Sādhukāraṃ pavattentīti sādhukāraṃ pavattayanti, sādhukāraṃ dentīti attho. Pakampitthāti kampittha, okkamanepi mātukucchito nikkhamanepi dasasahassī pakampitthāti attho.
೭೦. ಅಥ ಭಗವಾ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಆದೀಸು ಅತ್ತನಾ ಸಮಸಮಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಆದೀಸು ಅತ್ತನೋ ಅಚ್ಛರಿಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿ ಮೇ ಸಮೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಓಕ್ಕನ್ತೀತಿ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಯಂ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇತಿ ಮಯಾ। ಸಮೋತಿ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ। ಜಾತಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಜಾಯತಿ ಏತಾಯ ಮಾತುಯಾತಿ ಮಾತಾ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಜಾತಿತೋ ಮಾತುಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿನಿಕ್ಖಮೇತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನೇ ಪಸವೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಬೋಧಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಸತ್ಥಾ ಸುನ್ದರಾ ಬೋಧಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ। ಅಯಂ ಪನ ಬೋಧಿ-ಸದ್ದೋ ರುಕ್ಖಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ – ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧; ಉದಾ॰ ೧) ಚ, ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೧) ಚ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಹಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗೋ। ‘‘ಪತ್ವಾನ ಬೋಧಿಂ ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ। ಇಧ ಪನ ಭಗವತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೩; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೦; ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ)। ಅಪರೇ ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಸ್ಸಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಅಹಂ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
70. Atha bhagavā gabbhokkantiādīsu attanā samasamaṃ adisvā gabbhokkantiādīsu attano acchariyadassanatthaṃ ‘‘okkanti me samo natthī’’ti imaṃ gāthamāha. Tattha okkantīti gabbhokkantiyaṃ, bhummatthe paccattavacanaṃ, paṭisandhiggahaṇeti attho. Meti mayā. Samoti sadiso natthi. Jātitoti ettha jāyati etāya mātuyāti mātā ‘‘jātī’’ti vuccati, tato jātito mātuyāti attho. Abhinikkhameti mātukucchito abhinikkhamane pasave satīti attho. Sambodhiyanti ettha pasatthā sundarā bodhi sambodhi. Ayaṃ pana bodhi-saddo rukkhamagganibbānasabbaññutaññāṇādīsu dissati – ‘‘bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca, ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11) ca āgataṭṭhāne hi rukkho bodhīti vuccati. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne maggo. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne nibbānaṃ. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbaññutaññāṇaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggañāṇaṃ adhippetaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.13; pārā. aṭṭha. 1.11; udā. aṭṭha. 20; cariyā. aṭṭha. nidānakathā). Apare ‘‘sabbaññutaññāṇa’’ntipi vadanti, tassaṃ sambodhiyaṃ ahaṃ seṭṭhoti attho.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸಂಸತೀತಿ? ಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ ಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಿಕಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ನಿರವಸೇಸೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ದದಾತಿ, ನ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ಕಸ್ಸಚಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವ ದೇತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮೇವ ದೇತಿ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಗುಣದಾಯಕತ್ತಾ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಅಹಂ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಪಸಂಸತಿ। ಅಪಿ ಚ ಭೂಮಿಂ ಚಾಲೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಅಹಂ ಸೇಟ್ಠೋ’’ತಿ ವದತಿ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭಾವಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ, ಕರುಣಾಪಭಾವಿತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ದೇಸನಾಞಾಣಂ। ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಕುಸಲಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ , ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ। ಇಧ ಪನ ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೪೪)।
Kasmā pana bhagavā sambodhiṃ paṭicca attānaṃ pasaṃsatīti? Sabbaguṇadāyakattā. Bhagavato hi sambodhi sabbaguṇadāyikā sabbepi niravasese buddhaguṇe dadāti, na pana aññesaṃ. Aññesaṃ pana kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramiñāṇaṃ, paccekabuddhānaṃ paccekabodhiñāṇameva deti. Buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti. Tasmā bhagavā sabbaguṇadāyakattā ‘‘sambodhiyaṃ ahaṃ seṭṭho’’ti attānaṃ pasaṃsati. Api ca bhūmiṃ cāletvā sambodhiṃ pāpuṇi, tasmā ‘‘sambodhiyaṃ ahaṃ seṭṭho’’ti vadati. Dhammacakkappavattaneti ettha dhammacakkaṃ pana duvidhaṃ hoti – paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañcāti. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ kusalaṃ upekkhāsahagataṃ avitakkaavicāraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ abyākataṃ , ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ. Idha pana desanāñāṇaṃ adhippetaṃ (paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.44).
೭೧. ಇದಾನಿ ಭಗವತೋ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕಮನೇವ ಪಥವಿಕಮ್ಪನಾದಿಕಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಲೋಕೇ’’ತಿ ದೇವತಾಹಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗುಣಮಹನ್ತತಾತಿ ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗುಣಮಹನ್ತಭಾವೋ, ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಮಹಾನುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ ದಸಸಹಸ್ಸೀಲೋಕಧಾತು, ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಪಕಮ್ಪಥಾತಿ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ಮಹಾಪಥವೀ ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಪಕಮ್ಪಿತ್ಥ ಚಲಿತ್ಥ। ಕಥಂ? ಪುರತ್ಥಿಮತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಓನಮತಿ, ಪಚ್ಛಿಮತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಪುರತ್ಥಿಮತೋ ಓನಮತಿ, ಉತ್ತರತೋ ಉನ್ನಮತಿ ದಕ್ಖಿಣತೋ ಓನಮತಿ, ದಕ್ಖಿಣತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಉತ್ತರತೋ ಓನಮತಿ, ಮಜ್ಝಿಮತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಪರಿಯನ್ತತೋ ಓನಮತಿ, ಪರಿಯನ್ತತೋ ಉನ್ನಮತಿ ಮಜ್ಝಿಮತೋ ಓನಮತೀತಿ ಏವಂ ಛಪ್ಪಕಾರಂ ಅನಿಲಬಲಚಲಿತಜಲತರಙ್ಗಭಙ್ಗಸಙ್ಘಟ್ಟಿತಾ ವಿಯ ನಾವಾ ಚತುನಹುತಾಧಿಕದ್ವಿಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಬಹಲಾ ಪಥವಿಸನ್ಧಾರಕಜಲಪರಿಯನ್ತಾ ಅಚೇತನಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಸಚೇತನಾ ವಿಯ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಪೀತಿಯಾ ನಚ್ಚನ್ತೀ ವಿಯ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಭಾಸೋ ಚ ಮಹಾ ಆಸೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮೇವ ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವಂ ಉಳಾರೋ ಓಭಾಸೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಛೇರಂ ಲೋಮಹಂಸನನ್ತಿ ಅಚ್ಛೇರಞ್ಚ ಲೋಮಹಂಸನಞ್ಚ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
71. Idāni bhagavato gabbhokkamaneva pathavikampanādikaṃ pavattiṃ sutvā ‘‘aho acchariyaṃ loke’’ti devatāhi ayaṃ gāthā vuttā. Tattha buddhānaṃ guṇamahantatāti aho buddhānaṃ guṇamahantabhāvo, aho buddhānaṃ mahānubhāvoti attho dasasahassīlokadhātu, chappakāraṃ pakampathāti dasasu cakkavāḷasahassesu mahāpathavī chappakāraṃ pakampittha calittha. Kathaṃ? Puratthimato unnamati pacchimato onamati, pacchimato unnamati puratthimato onamati, uttarato unnamati dakkhiṇato onamati, dakkhiṇato unnamati uttarato onamati, majjhimato unnamati pariyantato onamati, pariyantato unnamati majjhimato onamatīti evaṃ chappakāraṃ anilabalacalitajalataraṅgabhaṅgasaṅghaṭṭitā viya nāvā catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā pathavisandhārakajalapariyantā acetanāpi samānā sacetanā viya ayaṃ mahāpathavī pītiyā naccantī viya akampitthāti attho. Obhāsoca mahā āsīti atikkammeva devānaṃ devānubhāvaṃ uḷāro obhāso ahosīti attho. Accheraṃ lomahaṃsananti accherañca lomahaṃsanañca ahosīti attho.
೭೨. ಇದಾನಿ ಪಥವಿಕಮ್ಪನಾಲೋಕಪಾತುಭಾವಾದೀಸು ಅಚ್ಛರಿಯೇಸು ವತ್ತಮಾನೇಸು ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಭಗವಾ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಯೋ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋತಿ ಲೋಕಸೇಟ್ಠೋ। ಸದೇವಕನ್ತಿ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದಸ್ಸಯನ್ತೋತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ।
72. Idāni pathavikampanālokapātubhāvādīsu acchariyesu vattamānesu bhagavato pavattidassanatthaṃ ‘‘bhagavā tamhi samaye’’tiādigāthāyo vuttā. Tattha lokajeṭṭhoti lokaseṭṭho. Sadevakanti sadevakassa lokassa, sāmiatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Dassayantoti pāṭihāriyaṃ dassento.
೭೩. ಚಙ್ಕಮನ್ತೋವಾತಿ ದಸಲೋಕಧಾತುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಠಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ರತನಮಯೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೋವ ಕಥೇಸಿ। ಲೋಕನಾಯಕೋತಿ ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಮನೋಸಿಲಾತಲೇ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಗಜ್ಜನ್ತೋ ಪಾವುಸ್ಸಕಮೇಘೋ ವಿಯ ಚ ಆಕಾಸಗಙ್ಗಂ ಓತಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೮೫, ೩೦೧) ಸವನೀಯೇನ ಕಮನೀಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೇನ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಂ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ಮಧುರಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
73.Caṅkamantovāti dasalokadhātusahassāni ajjhottharitvā ṭhite tasmiṃ ratanamaye caṅkame caṅkamamānova kathesi. Lokanāyakoti atha satthā manosilātale sīhanādaṃ nadanto sīho viya gajjanto pāvussakamegho viya ca ākāsagaṅgaṃ otārento viya ca aṭṭhaṅgasamannāgatena (dī. ni. 2.285, 301) savanīyena kamanīyena brahmassarena nānānayavicittaṃ catusaccapaṭisaṃyuttaṃ tilakkhaṇāhataṃ madhuradhammakathaṃ kathesīti attho.
ಅನ್ತರಾ ನ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಚತುಹತ್ಥೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಯಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ಥಾರಾ ಪನ ನಿಮ್ಮಿತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚಙ್ಕಮಸ್ಸ ಏಕಾ ಕೋಟಿ ಪಾಚೀನಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಏಕಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಕ್ಕವಾಳಮುಖವಟ್ಟಿಯಂ ಏವಂ ಠಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೋ ಸತ್ಥಾ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಪತ್ವಾವ ನಿವತ್ತತಿ, ಅನ್ತರಾ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಅಪತ್ವಾ ನ ನಿವತ್ತತಿ। ಯಥಾ ಚತುಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಮಾನೋ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಸೀಘಮೇವ ಪತ್ವಾ ನಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಅನ್ತರಾ ನ ನಿವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಾಯಾಮಂ ಚಙ್ಕಮಂ ರಸ್ಸಮಕಾಸಿ , ತಾವಮಹನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಮ್ಮಿನೀತಿ? ನ ಪನೇವಮಕಾಸಿ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋ। ಅಕನಿಟ್ಠಭವನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅವೀಚಿ, ತಾವ ಏಕಙ್ಗಣಾ ಅಹೋಸಿ। ತಿರಿಯತೋ ಚ ದಸಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ಏಕಙ್ಗಣಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ದೇವೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ಯಥಾ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಪಕತಿಯಾ ಚಙ್ಕಮಮಾನಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಭಗವನ್ತಂ ಚಙ್ಕಮಮಾನಂ ಪಸ್ಸಿಂಸೂತಿ। ಭಗವಾ ಪನ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಅನ್ತರಾಸಮಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ।
Antarā na nivatteti, catuhatthe caṅkame yathāti ettha satthārā pana nimmitassa tassa caṅkamassa ekā koṭi pācīnacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ekā pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ evaṃ ṭhite tasmiṃ ratanacaṅkame caṅkamamāno satthā ubho koṭiyo patvāva nivattati, antarā ubho koṭiyo apatvā na nivattati. Yathā catuhatthappamāṇe caṅkame caṅkamamāno ubho koṭiyo sīghameva patvā nivattati, evaṃ antarā na nivattatīti attho. Kiṃ pana bhagavā dasasahassayojanappamāṇāyāmaṃ caṅkamaṃ rassamakāsi , tāvamahantaṃ vā attabhāvaṃ nimminīti? Na panevamakāsi. Acinteyyo buddhānaṃ buddhānubhāvo. Akaniṭṭhabhavanato paṭṭhāya yāva avīci, tāva ekaṅgaṇā ahosi. Tiriyato ca dasacakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Devā manusse passanti, manussāpi deve passanti. Yathā sabbe devamanussā pakatiyā caṅkamamānaṃ passanti, evaṃ bhagavantaṃ caṅkamamānaṃ passiṃsūti. Bhagavā pana caṅkamantova dhammaṃ deseti antarāsamāpattiñca samāpajjati.
ಅಥ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಅಪರಿಮಿತಸಮಯಸಮುಪಚಿತಕುಸಲಬಲಜನಿತದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣೋಪಸೋಭಿತಂ ಅಸೀತಾನುಬ್ಯಞ್ಜನವಿರಾಜಿತಂ ವರಸರೀರಂ ಸರದಸಮಯೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ವಿಯ ರಜನಿಕರಂ ಸಬ್ಬಫಾಲಿಫುಲ್ಲಂ ವಿಯ ಚ ಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಂ ಅಟ್ಠಾರಸರತನುಬ್ಬೇಧಂ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖೇಪಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ವರಕನಕಗಿರಿಮಿವ ಜಙ್ಗಮಂ ಅನೋಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಅನೋಪಮೇನ ಬುದ್ಧಸಿರಿವಿಲಾಸೇನ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಿದೇವಗಣಪರಿವುತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ। ದಿಸ್ವಾನ ಅಯಂ ಪನ ಸಕಲಾಪಿ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು ಸನ್ನಿಪತಿತಾ, ಮಹತಿಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಾ ಪನ ಬಹೂಪಕಾರಾ ಭಗವತಿ ಪಸಾದಾವಹಾ, ಯಂನೂನಾಹಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ಪರಿಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏಕಂಸಂ ಚೀವರಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ದಸನಖಸಮುಜ್ಜಲಂ ಜಲಜಾಮಲಾವಿಕಲ-ಕಮಲ-ಮಕುಲಸದಿಸಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಕತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ‘‘ಕೀದಿಸೋ ತೇ ಮಹಾವೀರಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha āyasmā sāriputto aparimitasamayasamupacitakusalabalajanitadvattiṃsavaralakkhaṇopasobhitaṃ asītānubyañjanavirājitaṃ varasarīraṃ saradasamaye paripuṇṇaṃ viya rajanikaraṃ sabbaphāliphullaṃ viya ca yojanasatubbedhaṃ pāricchattakaṃ aṭṭhārasaratanubbedhaṃ byāmappabhāparikkhepasassirikaṃ varakanakagirimiva jaṅgamaṃ anopamāya buddhalīḷāya anopamena buddhasirivilāsena caṅkamantaṃ dasasahassidevagaṇaparivutaṃ bhagavantaṃ addasa. Disvāna ayaṃ pana sakalāpi dasasahassī lokadhātu sannipatitā, mahatiyā panettha dhammadesanāya bhavitabbaṃ, buddhavaṃsadesanā pana bahūpakārā bhagavati pasādāvahā, yaṃnūnāhaṃ dasabalassa abhinīhārato paṭṭhāya buddhavaṃsaṃ paripuccheyya’’nti cintetvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dasanakhasamujjalaṃ jalajāmalāvikala-kamala-makulasadisaṃ añjaliṃ sirasi katvā bhagavantaṃ ‘‘kīdiso te mahāvīrā’’tiādikaṃ paripucchi. Tena vuttaṃ –
೭೪.
74.
‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕೋವಿದೋ।
‘‘Sāriputto mahāpañño, samādhijjhānakovido;
ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಪುಚ್ಛತಿ ಲೋಕನಾಯಕಂ॥
Paññāya pāramippatto, pucchati lokanāyakaṃ.
೭೫.
75.
‘‘ಕೀದಿಸೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ನರುತ್ತಮ।
‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttama;
ಕಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ತಯಾ ಧೀರ, ಪತ್ಥಿತಾ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಾ’’ತಿ॥ –
Kamhi kāle tayā dhīra, patthitā bodhimuttamā’’ti. –
ಆದಿ। ಕಾ ನಾಮಾಯಂ ಅನುಸನ್ಧೀತಿ? ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ನಾಮ। ತಿಸ್ಸೋ ಹಿ ಅನುಸನ್ಧಿಯೋ – ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧೀತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಓರಿಮಂ ತೀರಂ ಕಿಂ ಪಾರಿಮಂ ತೀರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧) ಏವಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಭಗವತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತವಸೇನ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ādi. Kā nāmāyaṃ anusandhīti? Pucchānusandhi nāma. Tisso hi anusandhiyo – pucchānusandhi ajjhāsayānusandhi yathānusandhīti. Tattha ‘‘evaṃ vutte aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, bhante, orimaṃ tīraṃ kiṃ pārimaṃ tīra’’nti (saṃ. ni. 4.241) evaṃ pucchantānaṃ bhagavatā vissajjitasuttavasena pucchānusandhi veditabbā.
‘‘ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಏವಂ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ‘ಇತಿ ಕಿರ, ಭೋ, ರೂಪಂ ಅನತ್ತಾ, ವೇದನಾ ಅನತ್ತಾ, ಸಞ್ಞಾ ಅನತ್ತಾ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನತ್ತಾ, ಅನತ್ತಕತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕಮತ್ತಾನಂ ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕಮಞ್ಞಾಯ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ಠಾನಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮೋಘಪುರಿಸೋ ಅವಿದ್ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋ ತಣ್ಹಾಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ಚೇತಸಾ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಅತಿಧಾವಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯ ‘ಇತಿ ಕಿರ, ಭೋ, ರೂಪಂ ಅನತ್ತಾ, ವೇದನಾ ಅನತ್ತಾ, ಸಞ್ಞಾ ಅನತ್ತಾ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನತ್ತಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನತ್ತಾ, ಅನತ್ತಕತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕಮತ್ತಾನಂ ಫುಸಿಸ್ಸನ್ತೀ’ತಿ…ಪೇ॰… ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೯೦) ಏವಂ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ವುತ್ತವಸೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
‘‘Atha kho aññatarassa bhikkhuno evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘iti kira, bho, rūpaṃ anattā, vedanā anattā, saññā anattā, saṅkhārā anattā, viññāṇaṃ anattā, anattakatāni kammāni kamattānaṃ phusissantī’ti. Atha kho bhagavā tassa bhikkhuno cetasā cetoparivitakkamaññāya bhikkhū āmantesi – ṭhānaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, vijjati, yaṃ idhekacco moghapuriso avidvā avijjāgato taṇhādhipateyyena cetasā satthusāsanaṃ atidhāvitabbaṃ maññeyya ‘iti kira, bho, rūpaṃ anattā, vedanā anattā, saññā anattā, saṅkhārā anattā, viññāṇaṃ anattā, anattakatāni kammāni kamattānaṃ phusissantī’ti…pe… taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti (ma. ni. 3.90) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ viditvā bhagavatā vuttavasena ajjhāsayānusandhi veditabbā.
ಯೇನ ಪನ ಧಮ್ಮೇನ ಆದಿಮ್ಹಿ ದೇಸನಾ ಉಟ್ಠಿತಾ, ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವಾ ಯೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಉಪರಿದೇಸನಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧೀ’’ತಿ।
Yena pana dhammena ādimhi desanā uṭṭhitā, tassa dhammassa anurūpadhammavasena vā paṭikkhepavasena vā yesu suttesu uparidesanā āgacchati, tesaṃ vasena yathānusandhi veditabbā. Tena vuttaṃ ‘‘pucchānusandhī’’ti.
ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ತೋ। ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅಪುಚ್ಛಿ। ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ, ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ, ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕತಮಾ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಬುದ್ಧವಂಸೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೋಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೋಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೋಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಸೇಸಮಹಾಸಾವಕಾನಂ ವಾ ಅವಿಸಯೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ವಿಸಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಥೇರಸ್ಸ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ ಪುಚ್ಛಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha paññāya pāramippattoti sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto. Pucchatīti apucchi. Tattha pucchā nāma adiṭṭhajotanāpucchā, diṭṭhasaṃsandanāpucchā, vimaticchedanāpucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti pañcavidhā hoti. Tatthāyaṃ therassa katamā pucchāti ce? Yasmā panāyaṃ buddhavaṃso kappasatasahassādhikaasaṅkhyeyyopacitapuññasambhārānaṃ paccekabuddhānaṃ kappasatasahassādhikaasaṅkhyeyyopacitapuññasambhārānaṃ dvinnaṃ aggasāvakānañca kappasatasahassopacitapuññasambhārānaṃ sesamahāsāvakānaṃ vā avisayo, sabbaññubuddhānaṃyeva visayo, tasmā therassa adiṭṭhajotanā pucchāti veditabbā.
ಕೀದಿಸೋತಿ ಪುಚ್ಛನಾಕಾರೋ, ಕಿಂಪಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇತಿ ತವ। ಅಭಿನೀಹಾರೋತಿ ಅಭಿನೀಹಾರೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಭಾವತ್ಥಂ ಮಾನಸಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ಬುದ್ಧಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಲದ್ಧಾ ನ ಉಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಮಧಿಟ್ಠಾಯ ನಿಪಜ್ಜನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Kīdisoti pucchanākāro, kiṃpakāroti attho. Teti tava. Abhinīhāroti abhinīhāro nāma buddhabhāvatthaṃ mānasaṃ bandhitvā ‘‘buddhabyākaraṇaṃ aladdhā na uṭṭhahissāmī’’ti vīriyamadhiṭṭhāya nipajjanaṃ. Tena vuttaṃ –
‘‘ಕೀದಿಸೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ನರುತ್ತಮಾ’’ತಿ॥
‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttamā’’ti.
ಕಮ್ಹಿ ಕಾಲೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ಪತ್ಥಿತಾತಿ ಇಚ್ಛಿತಾ ಅಭಿಕಙ್ಖಿತಾ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬೋಧೇಯ್ಯಂ ಮುತ್ತೋ ಮೋಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಪಣಿಧಾನಂ ಕದಾ ಕತನ್ತಿ ಅಪುಚ್ಛಿ। ಬೋಧೀತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಉತ್ತಮಾತಿ ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧೀಹಿ ಸೇಟ್ಠತ್ತಾ ಉತ್ತಮಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರಾ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ।
Kamhi kāleti tasmiṃ kāle. Patthitāti icchitā abhikaṅkhitā, ‘‘buddho bodheyyaṃ mutto moceyya’’ntiādinā nayena buddhabhāvāya paṇidhānaṃ kadā katanti apucchi. Bodhīti sammāsambodhi, arahattamaggañāṇassa ca sabbaññutaññāṇassa cetaṃ adhivacanaṃ. Uttamāti sāvakabodhipaccekabodhīhi seṭṭhattā uttamāti vuttā. Ubhinnamantarā ma-kāro padasandhikaro.
ಇದಾನಿ ಬುದ್ಧಭಾವಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ –
Idāni buddhabhāvakārake dhamme pucchanto –
೭೬.
76.
‘‘ದಾನಂ ಸೀಲಞ್ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಞ್ಚ ಕೀದಿಸಂ।
‘‘Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ, paññāvīriyañca kīdisaṃ;
ಖನ್ತಿಸಚ್ಚಮಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಕೀದಿಸಾ॥
Khantisaccamadhiṭṭhānaṃ, mettupekkhā ca kīdisā.
೭೭.
77.
‘‘ದಸ ಪಾರಮೀ ತಯಾ ಧೀರ, ಕೀದಿಸೀ ಲೋಕನಾಯಕ।
‘‘Dasa pāramī tayā dhīra, kīdisī lokanāyaka;
ಕಥಂ ಉಪಪಾರಮೀ ಪುಣ್ಣಾ, ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ಕಥ’’ನ್ತಿ॥ – ಆಹ।
Kathaṃ upapāramī puṇṇā, paramatthapāramī katha’’nti. – āha;
ತತ್ಥ ದಾನಪಾರಮಿಯಂ ತಾವ ಬಾಹಿರಭಣ್ಡಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಪಾರಮೀ ನಾಮ, ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಉಪಪಾರಮೀ ನಾಮ, ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗೋ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮಾತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪಾರಮೀಸುಪಿ। ಏವಂ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ದಾನಪಾರಮಿತಾಯ ಪೂರಿತತ್ತಭಾವಾನಂ ಪರಿಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏಕನ್ತೇನ ಪನಸ್ಸ ಸಸಪಣ್ಡಿತಜಾತಕೇ –
Tattha dānapāramiyaṃ tāva bāhirabhaṇḍapariccāgo pāramī nāma, aṅgapariccāgo upapāramī nāma, jīvitapariccāgo paramatthapāramī nāmāti. Esa nayo sesapāramīsupi. Evaṃ dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo honti. Tattha bodhisattassa dānapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sasapaṇḍitajātake –
‘‘ಭಿಕ್ಖಾಯ ಉಪಗತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಕತ್ತಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿಂ।
‘‘Bhikkhāya upagataṃ disvā, sakattānaṃ pariccajiṃ;
ದಾನೇನ ಮೇ ಸಮೋ ನತ್ಥಿ, ಏಸಾ ಮೇ ದಾನಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಚರಿಯಾ॰ ೧.೧೪೩ ತಸ್ಸುದ್ದಾನಂ) –
Dānena me samo natthi, esā me dānapāramī’’ti. (cariyā. 1.143 tassuddānaṃ) –
ಏವಂ ಪರಂ ಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ದಾನಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ paraṃ jīvitapariccāgaṃ karontassa dānapāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಸೀಲಪಾರಮಿತಾಯ ಪೂರಿತತ್ತಭಾವಾನಂ ಪರಿಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏಕನ್ತೇನೇವ ಪನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಪಾಲಜಾತಕೇ –
Tathā sīlapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekanteneva panassa saṅkhapālajātake –
‘‘ಸೂಲೇಹಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝನ್ತೇ, ಕೋಟ್ಟಯನ್ತೇಪಿ ಸತ್ತಿಭಿ।
‘‘Sūlehi vinivijjhante, koṭṭayantepi sattibhi;
ಭೋಜಪುತ್ತೇ ನ ಕುಪ್ಪಾಮಿ, ಏಸಾ ಮೇ ಸೀಲಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಚರಿಯಾ॰ ೨.೯೧) –
Bhojaputte na kuppāmi, esā me sīlapāramī’’ti. (cariyā. 2.91) –
ಏವಂ ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸೀಲಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa sīlapāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಮಹಾರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮಿಯಾ ಪೂರಿತತ್ತಭಾವಾನಂ ಪರಿಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏಕನ್ತೇನ ಪನಸ್ಸ ಚೂಳಸುತಸೋಮಜಾತಕೇ –
Tathā mahārajjaṃ pahāya nekkhammapāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa cūḷasutasomajātake –
‘‘ಮಹಾರಜ್ಜಂ ಹತ್ಥಗತಂ, ಖೇಳಪಿಣ್ಡಂವ ಛಡ್ಡಯಿಂ।
‘‘Mahārajjaṃ hatthagataṃ, kheḷapiṇḍaṃva chaḍḍayiṃ;
ಚಜತೋ ನ ಹೋತಿ ಲಗ್ಗನಂ, ಏಸಾ ಮೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) –
Cajato na hoti lagganaṃ, esā me nekkhammapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –
ಏವಂ ನಿಸ್ಸಙ್ಗತಾಯ ರಜ್ಜಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ nissaṅgatāya rajjaṃ chaḍḍetvā nikkhamantassa nekkhammapāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಮಹೋಸಧಪಣ್ಡಿತಕಾಲಾದೀಸು ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಯಾ ಪೂರಿತತ್ತಭಾವಾನಂ ಪರಿಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏಕನ್ತೇನ ಪನಸ್ಸ ಸತ್ತುಭತ್ತಕಪಣ್ಡಿತಕಾಲೇ –
Tathā mahosadhapaṇḍitakālādīsu paññāpāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sattubhattakapaṇḍitakāle –
‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಚಿನನ್ತೋಹಂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಮೋಚಯಿಂ ದುಖಾ।
‘‘Paññāya vicinantohaṃ, brāhmaṇaṃ mocayiṃ dukhā;
ಪಞ್ಞಾಯ ಮೇ ಸಮೋ ನತ್ಥಿ, ಏಸಾ ಮೇ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) –
Paññāya me samo natthi, esā me paññāpāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –
ಅನ್ತೋಭಸ್ತಗತಂ ಸಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Antobhastagataṃ sappaṃ dassentassa paññāpāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ವೀರಿಯಪಾರಮಿತಾಯ ಪೂರಿತತ್ತಭಾವಾನಂ ಪರಿಮಾಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏಕನ್ತೇನ ಪನಸ್ಸ ಮಹಾಜನಕಜಾತಕೇ –
Tathā vīriyapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa mahājanakajātake –
‘‘ಅತೀರದಸ್ಸೀ ಜಲಮಜ್ಝೇ, ಹತಾ ಸಬ್ಬೇವ ಮಾನುಸಾ।
‘‘Atīradassī jalamajjhe, hatā sabbeva mānusā;
ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥಾ ನತ್ಥಿ, ಏಸಾ ಮೇ ವೀರಿಯಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) –
Cittassa aññathā natthi, esā me vīriyapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –
ಏವಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ತರನ್ತಸ್ಸ ವೀರಿಯಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ mahāsamuddaṃ tarantassa vīriyapāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಖನ್ತಿವಾದಿಜಾತಕೇ –
Tathā khantivādijātake –
‘‘ಅಚೇತನಂವ ಕೋಟ್ಟೇನ್ತೇ, ತಿಣ್ಹೇನ ಫರಸುನಾ ಮಮಂ।
‘‘Acetanaṃva koṭṭente, tiṇhena pharasunā mamaṃ;
ಕಾಸಿರಾಜೇ ನ ಕುಪ್ಪಾಮಿ, ಏಸಾ ಮೇ ಖನ್ತಿಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) –
Kāsirāje na kuppāmi, esā me khantipāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –
ಏವಂ ಅಚೇತನಭಾವೇನ ವಿಯ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅಧಿವಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ಖನ್ತಿಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ acetanabhāvena viya mahādukkhaṃ adhivāsentassa khantipāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಮಹಾಸುತಸೋಮಜಾತಕೇ –
Tathā mahāsutasomajātake –
‘‘ಸಚ್ಚವಾಚಂನುರಕ್ಖನ್ತೋ, ಚಜಿತ್ವಾ ಮಮ ಜೀವಿತಂ।
‘‘Saccavācaṃnurakkhanto, cajitvā mama jīvitaṃ;
ಮೋಚೇಸಿಂ ಏಕಸತಂ ಖತ್ತಿಯೇ, ಏಸಾ ಮೇ ಸಚ್ಚಪಾರಮೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) –
Mocesiṃ ekasataṃ khattiye, esā me saccapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –
ಏವಂ ಜೀವಿತಂ ಚಜಿತ್ವಾ ಸಚ್ಚಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ jīvitaṃ cajitvā saccaṃ anurakkhantassa saccapāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಮೂಗಪಕ್ಖಜಾತಕೇ –
Tathā mūgapakkhajātake –
‘‘ಮಾತಾ ಪಿತಾ ನ ಮೇ ದೇಸ್ಸಾ, ಅತ್ತಾ ಮೇ ನ ಚ ದೇಸ್ಸಿಯೋ।
‘‘Mātā pitā na me dessā, attā me na ca dessiyo;
ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಿಯಂ ಮಯ್ಹಂ, ತಸ್ಮಾ ವತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಚರಿಯಾ ೩.೬೫) –
Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā vataṃ adhiṭṭhahi’’nti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā 3.65) –
ಏವಂ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ವತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ jīvitampi pariccajitvā vataṃ adhiṭṭhahantassa adhiṭṭhānapāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತಥಾ ಸುವಣ್ಣಸಾಮಜಾತಕೇ –
Tathā suvaṇṇasāmajātake –
‘‘ನ ಮಂ ಕೋಚಿ ಉತ್ತಸತಿ, ನಪಿ ಭಾಯಾಮಿ ಕಸ್ಸಚಿ।
‘‘Na maṃ koci uttasati, napi bhāyāmi kassaci;
ಮೇತ್ತಾಬಲೇನುಪತ್ಥದ್ಧೋ, ರಮಾಮಿ ಪವನೇ ತದಾ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಚರಿಯಾ॰ ೩.೧೧೩) –
Mettābalenupatthaddho, ramāmi pavane tadā’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. 3.113) –
ಏವಂ ಜೀವಿತಮ್ಪಿ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಮೇತ್ತಾಯನ್ತಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ।
Evaṃ jīvitampi anoloketvā mettāyantassa mettāpāramī paramatthapāramī nāma jātā.
ತತೋ ಲೋಮಹಂಸಜಾತಕೇ –
Tato lomahaṃsajātake –
‘‘ಸುಸಾನೇ ಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಮಿ, ಛವಟ್ಠಿಕಂ ಉಪನಿಧಾಯಹಂ।
‘‘Susāne seyyaṃ kappemi, chavaṭṭhikaṃ upanidhāyahaṃ;
ಗಾಮಣ್ಡಲಾ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ರೂಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿನಪ್ಪಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಚರಿಯಾ॰ ೩.೧೧೯) –
Gāmaṇḍalā upagantvā, rūpaṃ dassentinappaka’’nti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. 3.119) –
ಏವಂ ಗಾಮದಾರಕೇಸು ನಿಟ್ಠುಭನಾದೀಹಿ ಚೇವ ಮಾಲಾಗನ್ಧೂಪಹಾರಾದೀಹಿ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೇಸುಪಿ ಉಪೇಕ್ಖಂ ಅನತಿವತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ನಾಮ ಜಾತಾ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಚರಿಯಾಪಿಟಕತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
Evaṃ gāmadārakesu niṭṭhubhanādīhi ceva mālāgandhūpahārādīhi ca sukhadukkhaṃ uppādentesupi upekkhaṃ anativattantassa upekkhāpāramī paramatthapāramī nāma jātā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana cariyāpiṭakato gahetabbo.
ಇದಾನಿ ಥೇರೇನ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕೇಹಿ –
Idāni therena puṭṭhassa bhagavato byākaraṇaṃ dassentehi saṅgītikārakehi –
೭೮.
78.
‘‘ತಸ್ಸ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಕರವೀಕಮಧುರಗಿರೋ।
‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, karavīkamadhuragiro;
ನಿಬ್ಬಾಪಯನ್ತೋ ಹದಯಂ, ಹಾಸಯನ್ತೋ ಸದೇವಕಂ॥
Nibbāpayanto hadayaṃ, hāsayanto sadevakaṃ.
೭೯.
79.
‘‘ಅತೀತಬುದ್ಧಾನಂ ಜಿನಾನಂ ದೇಸಿತಂ, ನಿಕೀಲಿತಂ ಬುದ್ಧಪರಮ್ಪರಾಗತಂ।
‘‘Atītabuddhānaṃ jinānaṃ desitaṃ, nikīlitaṃ buddhaparamparāgataṃ;
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಗತಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾ, ಪಕಾಸಯೀ ಲೋಕಹಿತಂ ಸದೇವಕೇ’’ತಿ॥ – ವುತ್ತಂ।
Pubbenivāsānugatāya buddhiyā, pakāsayī lokahitaṃ sadevake’’ti. – vuttaṃ;
ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಯಾಕಾಸೀತಿ ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಪುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕರವೀಕಮಧುರಗಿರೋತಿ ಕರವೀಕಸಕುಣಸ್ಸ ವಿಯ ಮಧುರಾ ಗಿರಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಕರವೀಕಮಧುರಗಿರೋ, ಕರವೀಕಮಧುರಮಞ್ಜುಸ್ಸರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ರಿದಂ ಕರವೀಕಾನಂ ಮಧುರಸ್ಸರತಾ – ಕರವೀಕಸಕುಣಾ ಕಿರ ಮಧುರರಸಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರಿತಂ ಫಲರಸಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇನ ತಾಳಂ ದತ್ವಾ ವಿಕೂಜಮಾನೇ ಚತುಪ್ಪದಾ ಮದಮತ್ತಾ ವಿಯ ಲಳಿತುಂ ಆರಭನ್ತಿ, ಗೋಚರಪಸುತಾಪಿ ಚತುಪ್ಪದಗಣಾ ಮುಖಗತಾನಿಪಿ ತಿಣಾನಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ತಂ ನಾದಂ ಸುಣನ್ತಿ, ವಾಳಮಿಗಾ ಖುದ್ದಕಮಿಗೇ ಅನುಬನ್ಧಮಾನಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಂ ಪಾದಂ ಅನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಕತಾ ವಿಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅನುಬನ್ಧಮಿಗಾಪಿ ಮರಣಭಯಂ ಹಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಆಕಾಸೇ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಾ ಪಕ್ಖಿನೋಪಿ ಪಕ್ಖೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಉದಕೇ ಮಚ್ಛಾಪಿ ಕಣ್ಣಪಟಲಂ ಅಚಾಲೇನ್ತಾ ತಂ ಸದ್ದಂ ಸುಣಮಾನಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಏವಂ ಮಧುರಸ್ಸರಾ ಕರವೀಕಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೮೬)। ನಿಬ್ಬಾಪಯನ್ತೋ ಹದಯನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಗ್ಗಿಸನ್ತತ್ತಸಬ್ಬಜನಮಾನಸಂ ಧಮ್ಮಕಥಾಮತಧಾರಾಯ ಸೀತಿಭಾವಂ ಜನಯನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹಾಸಯನ್ತೋತಿ ತೋಸಯನ್ತೋ। ಸದೇವಕನ್ತಿ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ।
Tattha tassa puṭṭho viyākāsīti tena dhammasenāpatinā puṭṭho hutvā tassa byākāsi, attano abhinīhārato paṭṭhāya abhisambodhipariyosānaṃ sabbaṃ buddhavaṃsaṃ kathesīti attho. Karavīkamadhuragiroti karavīkasakuṇassa viya madhurā girā yassa so karavīkamadhuragiro, karavīkamadhuramañjussaroti attho. Tatridaṃ karavīkānaṃ madhurassaratā – karavīkasakuṇā kira madhurarasaṃ ambapakkaṃ mukhatuṇḍakena paharitvā paggharitaṃ phalarasaṃ pivitvā pakkhena tāḷaṃ datvā vikūjamāne catuppadā madamattā viya laḷituṃ ārabhanti, gocarapasutāpi catuppadagaṇā mukhagatānipi tiṇāni chaḍḍetvā taṃ nādaṃ suṇanti, vāḷamigā khuddakamige anubandhamānā ukkhittaṃ pādaṃ anikkhipitvā cittakatā viya tiṭṭhanti, anubandhamigāpi maraṇabhayaṃ hitvā tiṭṭhanti, ākāse pakkhandantā pakkhinopi pakkhe pasāretvā tiṭṭhanti, udake macchāpi kaṇṇapaṭalaṃ acālentā taṃ saddaṃ suṇamānā tiṭṭhanti. Evaṃ madhurassarā karavīkā (dī. ni. aṭṭha. 2.38; ma. ni. aṭṭha. 2.386). Nibbāpayanto hadayanti kilesaggisantattasabbajanamānasaṃ dhammakathāmatadhārāya sītibhāvaṃ janayantoti attho. Hāsayantoti tosayanto. Sadevakanti sadevakaṃ lokaṃ.
ಅತೀತಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅತೀತಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಅಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪನ ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ ಮೇಧಙ್ಕರೋ ಸರಣಙ್ಕರೋ ದೀಪಙ್ಕರೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಬುದ್ಧಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತೇಸಂ ಅಪರಭಾಗೇ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಾದಯೋ ತೇವೀಸತಿ ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ದೀಪಙ್ಕರಾದಯೋ ಚತುವೀಸತಿ ಬುದ್ಧಾ ಇಧ ‘‘ಅತೀತಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇಸಂ ಅತೀತಬುದ್ಧಾನಂ। ಜಿನಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ದೇಸಿತನ್ತಿ ಕಥಿತಂ। ಚತುವೀಸತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಚತುಸಚ್ಚಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ। ನಿಕೀಲಿತನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚರಿತಂ ಕಪ್ಪಜಾತಿಗೋತ್ತಾಯುಬೋಧಿಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಉಪಟ್ಠಾಕಮಾತಾಪಿತುಪುತ್ತಭರಿಯಾಪರಿಚ್ಛೇದಾದಿಕಂ ನಿಕೀಲಿತಂ ನಾಮ। ಬುದ್ಧಪರಮ್ಪರಾಗತನ್ತಿ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಕಸ್ಸಪಪರಮ್ಪರತೋ ಆಗತಂ ದೇಸಿತಂ ನಿಕೀಲಿತಂ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಗತಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೮, ೩೮೪, ೪೨೧; ೨.೨೩೩; ೩.೮೨; ಪಾರಾ॰ ೧೨) ಏವಂ ವಿಭತ್ತಂ ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುಟ್ಠಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಗತಾ ಉಪಗತಾ ತಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಗತಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾ, ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಕಾಸಯೀತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ಲೋಕಹಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಂ ಬುದ್ಧವಂಸಂ। ಸದೇವಕೇತಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
Atītabuddhānanti atītānaṃ buddhānaṃ. Amhākaṃ bhagavato abhinīhārassa purato pana taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā ekasmiṃ kappe nibbattiṃsu. Tesaṃ aparabhāge koṇḍaññādayo tevīsati buddhāti sabbe dīpaṅkarādayo catuvīsati buddhā idha ‘‘atītabuddhā’’ti adhippetā, tesaṃ atītabuddhānaṃ. Jinānanti tasseva vevacanaṃ. Desitanti kathitaṃ. Catuvīsatiyā buddhānaṃ catusaccapaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ. Nikīlitanti tesaṃ caritaṃ kappajātigottāyubodhisāvakasannipātaupaṭṭhākamātāpituputtabhariyāparicchedādikaṃ nikīlitaṃ nāma. Buddhaparamparāgatanti dīpaṅkaradasabalato paṭṭhāya yāva kassapaparamparato āgataṃ desitaṃ nikīlitaṃ vāti attho. Pubbenivāsānugatāya buddhiyāti ekampi jātiṃ dvepi jātiyoti (ma. ni. 1.148, 384, 421; 2.233; 3.82; pārā. 12) evaṃ vibhattaṃ pubbe nivuṭṭhakkhandhasantānasaṅkhātaṃ pubbenivāsaṃ anugatā upagatā tāya pubbenivāsānugatāya buddhiyā, pubbenivāsānussatiñāṇenāti attho. Pakāsayīti byākāsi. Lokahitanti sabbalokahitaṃ buddhavaṃsaṃ. Sadevaketi sadevake loketi attho.
೮೦. ಅಥ ಭಗವಾ ಕರುಣಾಸೀತಲೇನ ಹದಯೇನ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ‘‘ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಜನನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಜನನನ್ತಿ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಕರಂ ಪೀತಿಯಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಜನನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋಕಸಲ್ಲವಿನೋದನನ್ತಿ ಸೋಕಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸಲ್ಲಾನಂ ವಿನೋದನಂ ವಿದ್ಧಂಸನಂ। ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಯೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಂ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತೀಕತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಕತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಣಾಥಾತಿ ನಿಸಾಮೇಥ ನಿಬೋಧಥ। ಮೇತಿ ಮಮ।
80. Atha bhagavā karuṇāsītalena hadayena sadevakaṃ lokaṃ savane niyojento ‘‘pītipāmojjajanana’’ntiādimāha. Tattha pītipāmojjajanananti pītipāmojjakaraṃ pītiyā pubbabhāgaṃ pāmojjaṃ, pañcavaṇṇāya pītiyā janananti attho. Sokasallavinodananti sokasaṅkhātānaṃ sallānaṃ vinodanaṃ viddhaṃsanaṃ. Sabbasampattipaṭilābhanti sabbāpi devamanussasampattiādayo sampattiyo paṭilabhanti etenāti sabbasampattipaṭilābho, taṃ sabbasampattipaṭilābhaṃ buddhavaṃsadesananti attho. Cittīkatvāti citte katvā, buddhānussatiṃ purakkhatvāti attho. Suṇāthāti nisāmetha nibodhatha. Meti mama.
೮೧. ಮದನಿಮ್ಮದನನ್ತಿ ಜಾತಿಮದಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಮದಾನಂ ನಿಮ್ಮದನಕರಂ। ಸೋಕನುದನ್ತಿ ಸೋಕೋ ನಾಮ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೋ, ಚೇತಸೋ ಪರಿನಿಜ್ಝಾಯನರಸೋ, ಅನುಸೋಚನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ತಂ ಸೋಕಂ ನುದತೀತಿ ಸೋಕನುದೋ, ತಂ ಸೋಕನುದಂ। ಸಂಸಾರಪರಿಮೋಚನನ್ತಿ ಸಂಸಾರಬನ್ಧನತೋ ಪರಿಮೋಚನಕರಂ। ‘‘ಸಂಸಾರಸಮತಿಕ್ಕಮ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಸಂಸಾರಸಮತಿಕ್ಕಮಕರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
81.Madanimmadananti jātimadādīnaṃ sabbamadānaṃ nimmadanakaraṃ. Sokanudanti soko nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa cittasantāpo. Kiñcāpi atthato domanassameva hoti, evaṃ santepi antonijjhānalakkhaṇo, cetaso parinijjhāyanaraso, anusocanapaccupaṭṭhāno, taṃ sokaṃ nudatīti sokanudo, taṃ sokanudaṃ. Saṃsāraparimocananti saṃsārabandhanato parimocanakaraṃ. ‘‘Saṃsārasamatikkama’’ntipi pāṭho, tassa saṃsārasamatikkamakaranti attho.
ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದುಕ್ಖ-ಸದ್ದೋ ದುಕ್ಖವೇದನಾ-ದುಕ್ಖವತ್ಥು-ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣ-ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯ-ದುಕ್ಖಟ್ಠಾನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೩, ೪೩೦; ಪಾರಾ॰ ೧೧) ದುಕ್ಖವೇದನಾಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಜಾತಿಪಿ ದುಕ್ಖಾ ಜರಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧) ದುಕ್ಖವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾಲಿ, ರೂಪಂ ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಾನುಪತಿತಂ ದುಕ್ಖಾವಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೬೦) ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣೇ। ‘‘ದುಕ್ಖೋ ಪಾಪಸ್ಸ ಉಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೧೭) ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯೇ। ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸುಕರಾ ಅಕ್ಖಾನೇನ ಪಾಪುಣಿತಂ ಯಾವ ದುಕ್ಖಾ ನಿರಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೦) ದುಕ್ಖಟ್ಠಾನೇ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ದುಕ್ಖವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದುಕ್ಖಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಾ ಜಾತಿಆದಿಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯಕರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨ ಆದಯೋ)। ಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕುಸಲತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತಿ, ಕಿಲೇಸೇ ವಾ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಮಗ್ಗೋತಿ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಭೂತಂ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಂ। ಸಕ್ಕಚ್ಚನ್ತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಚಿತ್ತೀಕತ್ವಾ, ಓಹಿತಸೋತಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಪಜ್ಜಥಾತಿ ಅಧಿತಿಟ್ಠಥ, ಸುಣಾಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಜನನಂ ಸೋಕಸಲ್ಲವಿನೋದನಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಹೇತುಭೂತಂ ಇಮಂ ಬುದ್ಧವಂಸದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಾವಹಂ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯಂ ಬುದ್ಧಭಾವಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಥಾತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪಣಿಧಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
Sabbadukkhakkhayanti ettha dukkha-saddo dukkhavedanā-dukkhavatthu-dukkhārammaṇa-dukkhapaccaya-dukkhaṭṭhānādīsu dissati. Ayañhi ‘‘dukkhassa ca pahānā’’tiādīsu (dī. ni. 1.232; ma. ni. 1.383, 430; pārā. 11) dukkhavedanāyaṃ dissati. ‘‘Jātipi dukkhā jarāpi dukkhā’’tiādīsu (dī. ni. 2.387; saṃ. ni. 5.1081) dukkhavatthusmiṃ. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ dukkhaṃ dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) dukkhārammaṇe. ‘‘Dukkho pāpassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 117) dukkhapaccaye. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukarā akkhānena pāpuṇitaṃ yāva dukkhā nirayā’’tiādīsu (ma. ni. 3.250) dukkhaṭṭhāne. Idha panāyaṃ dukkhavatthusmiṃ dukkhapaccayepi ca daṭṭhabbo. Tasmā jātiādisabbadukkhakkhayakaranti attho (dha. sa. aṭṭha. 2 ādayo). Magganti ettha kusalatthikehi maggīyati, kilese vā mārento gacchatīti maggoti buddhavaṃsadesanā vuccati, taṃ nibbānassa maggabhūtaṃ buddhavaṃsadesanaṃ. Sakkaccanti sakkaccaṃ cittīkatvā, ohitasotā hutvāti attho. Paṭipajjathāti adhitiṭṭhatha, suṇāthāti attho. Atha vā pītipāmojjajananaṃ sokasallavinodanaṃ sabbasampattipaṭilābhahetubhūtaṃ imaṃ buddhavaṃsadesanaṃ sutvā idāni madanimmadanādiguṇavisesāvahaṃ sabbadukkhakkhayaṃ buddhabhāvamaggaṃ paṭipajjathāti sabbesaṃ devamanussānaṃ buddhattaṃ paṇidhāya ussāhaṃ janeti. Sesamettha uttānamevāti.
ಇತಿ ಮಧುರತ್ಥವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾಯ
Iti madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsa-aṭṭhakathāya
ರತನಚಙ್ಕಮನಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ratanacaṅkamanakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅಬ್ಭನ್ತರನಿದಾನಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
Niṭṭhitā ca sabbākārena abbhantaranidānassatthavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಬುದ್ಧವಂಸಪಾಳಿ • Buddhavaṃsapāḷi / ೧. ರತನಚಙ್ಕಮನಕಣ್ಡಂ • 1. Ratanacaṅkamanakaṇḍaṃ