| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๒. รตนสิกฺขาปทํ
2. Ratanasikkhāpadaṃ
๕๐๒. ทุติเย ปมุสฺสิตฺวาติ สติวิปฺปวาเสน ปมุสฺสิตฺวาฯ ปุณฺณปตฺตนฺติ ตุฎฺฐิทายํฯ ตญฺหิ มโนรถปุเณฺณน ปตฺตพฺพภาคตฺตา ‘‘ปุณฺณปตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺส สรูปํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘สตโต ปญฺจ กหาปณา’’ติฯ อิธ ปน กหาปณานํ ปญฺจสตตฺตา ปญฺจวีสกหาปณา อธิเปฺปตาฯ อาภรณสทฺทสฺส อลงฺการสเทฺทน ปริยายภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘อลงฺการ’’นฺติฯ ‘‘มหาลตํ นามา’’ติ อิมินา น โย วา โส วา อลงฺกาโร, อถ โข วิเสสาลงฺกาโรติ ทเสฺสติฯ มหนฺตานิ มาลากมฺมลตากมฺมานิ เอตฺถาติ มหาลตาฯ ลตาคหเณน หิ มาลาปิ คหิตาฯ นวหิ โกฎีหิ อคฺฆํ อิมสฺสาติ นวโกฎิอคฺฆนกํ, นวโกฎิสงฺขาตํ อคฺฆํ อรหตีติ วา นวโกฎิอคฺฆนกํฯ
502. Dutiye pamussitvāti sativippavāsena pamussitvā. Puṇṇapattanti tuṭṭhidāyaṃ. Tañhi manorathapuṇṇena pattabbabhāgattā ‘‘puṇṇapatta’’nti vuccati. Tassa sarūpaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘satato pañca kahāpaṇā’’ti. Idha pana kahāpaṇānaṃ pañcasatattā pañcavīsakahāpaṇā adhippetā. Ābharaṇasaddassa alaṅkārasaddena pariyāyabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘alaṅkāra’’nti. ‘‘Mahālataṃ nāmā’’ti iminā na yo vā so vā alaṅkāro, atha kho visesālaṅkāroti dasseti. Mahantāni mālākammalatākammāni etthāti mahālatā. Latāgahaṇena hi mālāpi gahitā. Navahi koṭīhi agghaṃ imassāti navakoṭiagghanakaṃ, navakoṭisaṅkhātaṃ agghaṃ arahatīti vā navakoṭiagghanakaṃ.
๕๐๔. อเนฺต สมีเป วสนสีลตฺตา ปริจาริโก ‘‘อเนฺตวาสี’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปริจาริโก’’ติฯ
504. Ante samīpe vasanasīlattā paricāriko ‘‘antevāsī’’ti vuccatīti āha ‘‘paricāriko’’ti.
๕๐๖. เทฺว เลฑฺฑุปาตาติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เทฺว เลฑฺฑุปาตาฯ สงฺฆ…เป.… นวกมฺมานํ อตฺถาย อุคฺคณฺหนฺตสฺส วา อุคฺคณฺหาเปนฺตสฺส วา ทุกฺกฎนฺติ โยชนาฯ อวเสสนฺติ ชาตรูปรชตโต อวเสสํฯ มาตุกณฺณปิฬนฺธนตาลปณฺณมฺปีติ มาตุยา กเณฺณ ปิฬนฺธิตตาลปณฺณมฺปิ, ปฎิสาเมนฺตสฺสาติ สมฺพโนฺธฯ
506.Dve leḍḍupātāti thāmamajjhimassa purisassa dve leḍḍupātā. Saṅgha…pe… navakammānaṃ atthāya uggaṇhantassa vā uggaṇhāpentassa vā dukkaṭanti yojanā. Avasesanti jātarūparajatato avasesaṃ. Mātukaṇṇapiḷandhanatālapaṇṇampīti mātuyā kaṇṇe piḷandhitatālapaṇṇampi, paṭisāmentassāti sambandho.
‘‘กปฺปิยภณฺฑํ โหตี’’ติ อิมินา อกปฺปิยภณฺฑํ น วฎฺฎตีติ ทเสฺสติฯ อิทนฺติ ภณฺฑํฯ ปลิโพโธ นามาติ อตฺตโน ปลิโพโธ นามฯ ฉเนฺทนปีติ วฑฺฒกีอาทีนํ ฉนฺทเหตุนาปิฯ ภเยนปีติ ราชวลฺลภานํ ภยเหตุนาปิฯ พลกฺกาเรนาติ กรณํ กาโร, พเลน กาโร พลกฺกาโร, เตน, พลกฺกาโร หุตฺวา ปาเตตฺวาติ อโตฺถฯ
‘‘Kappiyabhaṇḍaṃ hotī’’ti iminā akappiyabhaṇḍaṃ na vaṭṭatīti dasseti. Idanti bhaṇḍaṃ. Palibodhonāmāti attano palibodho nāma. Chandenapīti vaḍḍhakīādīnaṃ chandahetunāpi. Bhayenapīti rājavallabhānaṃ bhayahetunāpi. Balakkārenāti karaṇaṃ kāro, balena kāro balakkāro, tena, balakkāro hutvā pātetvāti attho.
ตตฺถาติ มหาราเมฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเน, สงฺกา อุปฺปชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ มหาชนสญฺจรณฎฺฐาเนสูติ พหูนํ ชนานํ สญฺจรณสงฺขาเตสุ ฐาเนสุฯ นคเหตพฺพสฺส เหตุํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปลิโพโธ น โหตี’’ติฯ ยสฺมา ปลิโพโธ น โหติ, ตสฺมา น คเหตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ เอโกติ เอโก ภิกฺขุ ปสฺสตีติ สมฺพโนฺธฯ โอกฺกมฺมาติ โอกฺกมิตฺวาฯ
Tatthāti mahārāme. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne, saṅkā uppajjatīti sambandho. Mahājanasañcaraṇaṭṭhānesūti bahūnaṃ janānaṃ sañcaraṇasaṅkhātesu ṭhānesu. Nagahetabbassa hetuṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘palibodho na hotī’’ti. Yasmā palibodho na hoti, tasmā na gahetabbanti adhippāyo. Ekoti eko bhikkhu passatīti sambandho. Okkammāti okkamitvā.
รูปสโทฺท ภณฺฑปริยาโยติ อาห ‘‘ภณฺฑ’’นฺติฯ ภณฺฑํ รูปํ นามาติ โยชนาฯ ภณฺฑิกนฺติ ภเณฺฑน นิยุตฺตํ ปุฎกํฯ คเณตฺวาติ คณนํ กตฺวาฯ นิมิตฺตนฺตีติ เอตฺถ อิติสโทฺท นามปริยาโยฯ ลญฺฉนาทิ นิมิตฺตํ นามาติ หิ โยชนาฯ ลญฺฉนาทีติ อาทิสเทฺทน นีลปิโลติกาทโย สงฺคณฺหาติฯ ลาขายาติ ชตุนาฯ
Rūpasaddo bhaṇḍapariyāyoti āha ‘‘bhaṇḍa’’nti. Bhaṇḍaṃ rūpaṃ nāmāti yojanā. Bhaṇḍikanti bhaṇḍena niyuttaṃ puṭakaṃ. Gaṇetvāti gaṇanaṃ katvā. Nimittantīti ettha itisaddo nāmapariyāyo. Lañchanādi nimittaṃ nāmāti hi yojanā. Lañchanādīti ādisaddena nīlapilotikādayo saṅgaṇhāti. Lākhāyāti jatunā.
ปติรูปา นาม อิธ ลชฺชิกุกฺกุจฺจกาติ อาห ‘‘ลชฺชิโน กุกฺกุจฺจกา’’ติฯ ถาวรนฺติ ชงฺคมา อญฺญํ ถาวรํฯ อทฺธุโนติ กาลสฺสฯ สมาทเปตฺวาติ อเญฺญ สมาทเปตฺวาฯ อุทฺทิสฺส อริยา ติฎฺฐนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา’’ติ (ชา. ๑.๗.๕๙) วุตฺตนเยน ยาจิตฺวาติ อโตฺถฯ
Patirūpā nāma idha lajjikukkuccakāti āha ‘‘lajjino kukkuccakā’’ti. Thāvaranti jaṅgamā aññaṃ thāvaraṃ. Addhunoti kālassa. Samādapetvāti aññe samādapetvā. Uddissa ariyā tiṭṭhanti, esā ariyāna yācanā’’ti (jā. 1.7.59) vuttanayena yācitvāti attho.
๕๐๗. รตนสมฺมตนฺติ มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภคนฺติฯ ทุติยํฯ
507.Ratanasammatanti manussānaṃ upabhogaparibhoganti. Dutiyaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๙. รตนวโคฺค • 9. Ratanavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๒. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๒. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๒. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๒. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
