Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథా • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
౬. రతనసుత్తవణ్ణనా
6. Ratanasuttavaṇṇanā
నిక్ఖేపప్పయోజనం
Nikkhepappayojanaṃ
ఇదాని యానీధ భూతానీతిఏవమాదినా మఙ్గలసుత్తానన్తరం నిక్ఖిత్తస్స రతనసుత్తస్స అత్థవణ్ణనాక్కమో అనుప్పత్తో. తస్స ఇధ నిక్ఖేపప్పయోజనం వత్వా తతో పరం సుపరిసుద్ధేన తిత్థేన నదితళాకాదీసు సలిలజ్ఝోగాహణమివ సుపరిసుద్ధేన నిదానేన ఇమస్స సుత్తస్స అత్థజ్ఝోగాహణం దస్సేతుం –
Idāni yānīdha bhūtānītievamādinā maṅgalasuttānantaraṃ nikkhittassa ratanasuttassa atthavaṇṇanākkamo anuppatto. Tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā tato paraṃ suparisuddhena titthena naditaḷākādīsu salilajjhogāhaṇamiva suparisuddhena nidānena imassa suttassa atthajjhogāhaṇaṃ dassetuṃ –
‘‘యేన వుత్తం యదా యత్థ, యస్మా చేతం ఇమం నయం;
‘‘Yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ;
పకాసేత్వాన ఏతస్స, కరిస్సామత్థవణ్ణనం’’.
Pakāsetvāna etassa, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.
తత్థ యస్మా మఙ్గలసుత్తేన అత్తరక్ఖా అకల్యాణకరణకల్యాణాకరణపచ్చయానఞ్చ ఆసవానం పటిఘాతో దస్సితో, ఇమఞ్చ సుత్తం పరారక్ఖం అమనుస్సాదిపచ్చయానఞ్చ ఆసవానం పటిఘాతం సాధేతి, తస్మా తదనన్తరం నిక్ఖిత్తం సియాతి.
Tattha yasmā maṅgalasuttena attarakkhā akalyāṇakaraṇakalyāṇākaraṇapaccayānañca āsavānaṃ paṭighāto dassito, imañca suttaṃ parārakkhaṃ amanussādipaccayānañca āsavānaṃ paṭighātaṃ sādheti, tasmā tadanantaraṃ nikkhittaṃ siyāti.
ఇదం తావస్స ఇధ నిక్ఖేపప్పయోజనం.
Idaṃ tāvassa idha nikkhepappayojanaṃ.
వేసాలివత్థు
Vesālivatthu
ఇదాని ‘‘యేన వుత్తం యదా యత్థ, యస్మా చేత’’న్తి ఏత్థాహ ‘‘కేన పనేతం సుత్తం వుత్తం, కదా కత్థ, కస్మా చ వుత్త’’న్తి. వుచ్చతే – ఇదఞ్హి భగవతా ఏవ వుత్తం, న సావకాదీహి. తఞ్చ యదా దుబ్భిక్ఖాదీహి ఉపద్దవేహి ఉపద్దుతాయ వేసాలియా లిచ్ఛవీహి రాజగహతో యాచిత్వా భగవా వేసాలిం ఆనీతో, తదా వేసాలియం తేసం ఉపద్దవానం పటిఘాతత్థాయ వుత్తన్తి. అయం తేసం పఞ్హానం సఙ్ఖేపవిస్సజ్జనా. విత్థారతో పన వేసాలివత్థుతో పభుతి పోరాణేహి వణ్ణీయతి.
Idāni ‘‘yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā ceta’’nti etthāha ‘‘kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha, kasmā ca vutta’’nti. Vuccate – idañhi bhagavatā eva vuttaṃ, na sāvakādīhi. Tañca yadā dubbhikkhādīhi upaddavehi upaddutāya vesāliyā licchavīhi rājagahato yācitvā bhagavā vesāliṃ ānīto, tadā vesāliyaṃ tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttanti. Ayaṃ tesaṃ pañhānaṃ saṅkhepavissajjanā. Vitthārato pana vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇīyati.
తత్రాయం వణ్ణనా – బారాణసిరఞ్ఞో కిర అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిమ్హి గబ్భో సణ్ఠాసి, సా తం ఞత్వా రఞ్ఞో నివేదేసి, రాజా గబ్భపరిహారం అదాసి. సా సమ్మా పరిహరియమానగబ్భా గబ్భపరిపాకకాలే విజాయనఘరం పావిసి. పుఞ్ఞవతీనం పచ్చూససమయే గబ్భవుట్ఠానం హోతి. సా చ తాసం అఞ్ఞతరా, తేన పచ్చూససమయే అలత్తకపటలబన్ధుజీవకపుప్ఫసదిసం మంసపేసిం విజాయి. తతో ‘‘అఞ్ఞా దేవియో సువణ్ణబిమ్బసదిసే పుత్తే విజాయన్తి, అగ్గమహేసీ మంసపేసిన్తి రఞ్ఞో పురతో మమ అవణ్ణో ఉప్పజ్జేయ్యా’’తి చిన్తేత్వా తేన అవణ్ణభయేన తం మంసపేసిం ఏకస్మిం భాజనే పక్ఖిపిత్వా అఞ్ఞతరేన పటికుజ్జిత్వా రాజముద్దికాయ లఞ్ఛిత్వా గఙ్గాయ సోతే పక్ఖిపాపేసి. మనుస్సేహి ఛడ్డితమత్తే దేవతా ఆరక్ఖం సంవిదహింసు. సువణ్ణపట్టకఞ్చేత్థ జాతిహిఙ్గులకేన ‘‘బారాణసిరఞ్ఞో అగ్గమహేసియా పజా’’తి లిఖిత్వా బన్ధింసు. తతో తం భాజనం ఊమిభయాదీహి అనుపద్దుతం గఙ్గాసోతేన పాయాసి.
Tatrāyaṃ vaṇṇanā – bārāṇasirañño kira aggamahesiyā kucchimhi gabbho saṇṭhāsi, sā taṃ ñatvā rañño nivedesi, rājā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā sammā parihariyamānagabbhā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi. Puññavatīnaṃ paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti. Sā ca tāsaṃ aññatarā, tena paccūsasamaye alattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato ‘‘aññā deviyo suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama avaṇṇo uppajjeyyā’’ti cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ bhājane pakkhipitvā aññatarena paṭikujjitvā rājamuddikāya lañchitvā gaṅgāya sote pakkhipāpesi. Manussehi chaḍḍitamatte devatā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Suvaṇṇapaṭṭakañcettha jātihiṅgulakena ‘‘bārāṇasirañño aggamahesiyā pajā’’ti likhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ūmibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāsotena pāyāsi.
తేన చ సమయేన అఞ్ఞతరో తాపసో గోపాలకులం నిస్సాయ గఙ్గాతీరే విహరతి. సో పాతోవ గఙ్గం ఓతరన్తో భాజనం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా పంసుకూలసఞ్ఞాయ అగ్గహేసి. తతో తత్థ తం అక్ఖరపట్టకం రాజముద్దికాలఞ్ఛనఞ్చ దిస్వా ముఞ్చిత్వా తం మంసపేసిం అద్దస , దిస్వానస్స ఏతదహోసి ‘‘సియా గబ్భో, తథా హిస్స దుగ్గన్ధపూతిభావో నత్థీ’’తి. తం అస్సమం నేత్వా సుద్ధే ఓకాసే ఠపేసి. అథ అడ్ఢమాసచ్చయేన ద్వే మంసపేసియో అహేసుం. తాపసో దిస్వా సాధుతరం ఠపేసి, తతో పున అడ్ఢమాసచ్చయేన ఏకమేకిస్సా పేసియా హత్థపాదసీసానమత్థాయ పఞ్చ పఞ్చ పిళకా ఉట్ఠహింసు. తాపసో దిస్వా పున సాధుతరం ఠపేసి. అథ అడ్ఢమాసచ్చయేన ఏకా మంసపేసి సువణ్ణబిమ్బసదిసో దారకో, ఏకా దారికా అహోసి. తేసు తాపసస్స పుత్తసినేహో ఉప్పజ్జి. అఙ్గుట్ఠకతో చస్స ఖీరం నిబ్బత్తి. తతో పభుతి చ ఖీరభత్తం లభతి, సో భత్తం భుఞ్జిత్వా ఖీరం దారకానం ముఖే ఆసిఞ్చతి. తేసం యం యం ఉదరం పవిట్ఠం, తం సబ్బం మణిభాజనగతం వియ దిస్సతి. ఏవం లిచ్ఛవీ అహేసుం. అపరే పనాహు ‘‘సిబ్బేత్వా ఠపితా వియ నేసం అఞ్ఞమఞ్ఞం లీనా ఛవి అహోసీ’’తి. ఏవం తే నిచ్ఛవితాయ వా లీనచ్ఛవితాయ వా లిచ్ఛవీతి పఞ్ఞాయింసు.
Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakulaṃ nissāya gaṅgātīre viharati. So pātova gaṅgaṃ otaranto bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya aggahesi. Tato tattha taṃ akkharapaṭṭakaṃ rājamuddikālañchanañca disvā muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa , disvānassa etadahosi ‘‘siyā gabbho, tathā hissa duggandhapūtibhāvo natthī’’ti. Taṃ assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ. Tāpaso disvā sādhutaraṃ ṭhapesi, tato puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā pesiyā hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca piḷakā uṭṭhahiṃsu. Tāpaso disvā puna sādhutaraṃ ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako, ekā dārikā ahosi. Tesu tāpasassa puttasineho uppajji. Aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti. Tato pabhuti ca khīrabhattaṃ labhati, so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ yaṃ yaṃ udaraṃ paviṭṭhaṃ, taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati. Evaṃ licchavī ahesuṃ. Apare panāhu ‘‘sibbetvā ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnā chavi ahosī’’ti. Evaṃ te nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu.
తాపసో దారకే పోసేన్తో ఉస్సూరే గామం పిణ్డాయ పవిసతి, అతిదివా పటిక్కమతి. తస్స తం బ్యాపారం ఞత్వా గోపాలకా ఆహంసు, ‘‘భన్తే, పబ్బజితానం దారకపోసనం పలిబోధో, అమ్హాకం దారకే దేథ, మయం పోసేస్సామ, తుమ్హే అత్తనో కమ్మం కరోథా’’తి. తాపసో ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణి. గోపాలకా దుతియదివసే మగ్గం సమం కత్వా పుప్ఫేహి ఓకిరిత్వా ధజపటాకం ఉస్సాపేత్వా తూరియేహి వజ్జమానేహి అస్సమం ఆగతా. తాపసో ‘‘మహాపుఞ్ఞా దారకా, అప్పమాదేన వడ్ఢేథ, వడ్ఢేత్వా చ అఞ్ఞమఞ్ఞం ఆవాహవివాహం కరోథ, పఞ్చగోరసేన రాజానం తోసేత్వా భూమిభాగం గహేత్వా నగరం మాపేథ, తత్థ కుమారం అభిసిఞ్చథా’’తి వత్వా దారకే అదాసి. తే ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణిత్వా దారకే నేత్వా పోసేసుం.
Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ piṇḍāya pavisati, atidivā paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu, ‘‘bhante, pabbajitānaṃ dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posessāma, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti. Tāpaso ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇi. Gopālakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākaṃ ussāpetvā tūriyehi vajjamānehi assamaṃ āgatā. Tāpaso ‘‘mahāpuññā dārakā, appamādena vaḍḍhetha, vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tattha kumāraṃ abhisiñcathā’’ti vatvā dārake adāsi. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā dārake netvā posesuṃ.
దారకా వుడ్ఢిమన్వాయ కీళన్తా వివాదట్ఠానేసు అఞ్ఞే గోపాలదారకే హత్థేనపి పాదేనపి పహరన్తి, తే రోదన్తి. ‘‘కిస్స రోదథా’’తి చ మాతాపితూహి వుత్తా ‘‘ఇమే నిమ్మాతాపితికా తాపసపోసితా అమ్హే అతీవ పహరన్తీ’’తి వదన్తి. తతో తేసం మాతాపితరో ‘‘ఇమే దారకా అఞ్ఞే దారకే విహేఠేన్తి దుక్ఖాపేన్తి, న ఇమే సఙ్గహేతబ్బా, వజ్జితబ్బా ఇమే’’తి ఆహంసు. తతో పభుతి కిర సో పదేసో ‘‘వజ్జీ’’తి వుచ్చతి, తియోజనసతం పరిమాణేన. అథ తం పదేసం గోపాలకా రాజానం తోసేత్వా అగ్గహేసుం. తత్థేవ నగరం మాపేత్వా సోళసవస్సుద్దేసికం కుమారం అభిసిఞ్చిత్వా రాజానం అకంసు. తాయ చస్స దారికాయ సద్ధిం వారేయ్యం కత్వా కతికం అకంసు ‘‘న బాహిరతో దారికా ఆనేతబ్బా, ఇతో దారికా న కస్సచి దాతబ్బా’’తి. తేసం పఠమసంవాసేన ద్వే దారకా జాతా ధీతా చ పుత్తో చ, ఏవం సోళసక్ఖత్తుం ద్వే ద్వే జాతా. తతో తేసం దారకానం యథాక్కమం వడ్ఢన్తానం ఆరాముయ్యాననివాసట్ఠానపరివారసమ్పత్తిం గహేతుం అప్పహోన్తం తం నగరం తిక్ఖత్తుం గావుతన్తరేన గావుతన్తరేన పాకారేన పరిక్ఖిపింసు, తస్స పునప్పునం విసాలీకతత్తా వేసాలీత్వేవ నామం జాతం. ఇదం వేసాలివత్థు.
Dārakā vuḍḍhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopāladārake hatthenapi pādenapi paharanti, te rodanti. ‘‘Kissa rodathā’’ti ca mātāpitūhi vuttā ‘‘ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atīva paharantī’’ti vadanti. Tato tesaṃ mātāpitaro ‘‘ime dārakā aññe dārake viheṭhenti dukkhāpenti, na ime saṅgahetabbā, vajjitabbā ime’’ti āhaṃsu. Tato pabhuti kira so padeso ‘‘vajjī’’ti vuccati, tiyojanasataṃ parimāṇena. Atha taṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ tosetvā aggahesuṃ. Tattheva nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vāreyyaṃ katvā katikaṃ akaṃsu ‘‘na bāhirato dārikā ānetabbā, ito dārikā na kassaci dātabbā’’ti. Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca, evaṃ soḷasakkhattuṃ dve dve jātā. Tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhantānaṃ ārāmuyyānanivāsaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontaṃ taṃ nagaraṃ tikkhattuṃ gāvutantarena gāvutantarena pākārena parikkhipiṃsu, tassa punappunaṃ visālīkatattā vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. Idaṃ vesālivatthu.
భగవతో నిమన్తనం
Bhagavato nimantanaṃ
అయం పన వేసాలీ భగవతో ఉప్పన్నకాలే ఇద్ధా వేపుల్లప్పత్తా అహోసి. తత్థ హి రాజూనంయేవ సత్త సహస్సాని సత్త సతాని సత్త చ రాజానో అహేసుం. తథా యువరాజసేనాపతిభణ్డాగారికప్పభుతీనం . యథాహ –
Ayaṃ pana vesālī bhagavato uppannakāle iddhā vepullappattā ahosi. Tattha hi rājūnaṃyeva satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno ahesuṃ. Tathā yuvarājasenāpatibhaṇḍāgārikappabhutīnaṃ . Yathāha –
‘‘తేన ఖో పన సమయేన వేసాలీ ఇద్ధా చేవ హోతి ఫీతా చ బహుజనా ఆకిణ్ణమనుస్సా సుభిక్ఖా చ, సత్త చ పాసాదసహస్సాని సత్త చ పాసాదసతాని సత్త చ పాసాదా, సత్త చ కూటాగారసహస్సాని సత్త చ కూటాగారసతాని సత్త చ కూటాగారాని, సత్త చ ఆరామసహస్సాని సత్త చ ఆరామసతాని సత్త చ ఆరామా, సత్త చ పోక్ఖరణిసహస్సాని సత్త చ పోక్ఖరణిసతాని సత్త చ పోక్ఖరణియో’’తి (మహావ॰ ౩౨౬).
‘‘Tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītā ca bahujanā ākiṇṇamanussā subhikkhā ca, satta ca pāsādasahassāni satta ca pāsādasatāni satta ca pāsādā, satta ca kūṭāgārasahassāni satta ca kūṭāgārasatāni satta ca kūṭāgārāni, satta ca ārāmasahassāni satta ca ārāmasatāni satta ca ārāmā, satta ca pokkharaṇisahassāni satta ca pokkharaṇisatāni satta ca pokkharaṇiyo’’ti (mahāva. 326).
సా అపరేన సమయేన దుబ్భిక్ఖా అహోసి దుబ్బుట్ఠికా దుస్సస్సా. పఠమం దుగ్గతమనుస్సా మరన్తి , తే బహిద్ధా ఛడ్డేన్తి. మతమనుస్సానం కుణపగన్ధేన అమనుస్సా నగరం పవిసింసు, తతో బహుతరా మరన్తి. తాయ పటికూలతాయ సత్తానం అహివాతరోగో ఉప్పజ్జి. ఇతి తీహి దుబ్భిక్ఖఅమనుస్సరోగభయేహి ఉపద్దుతా వేసాలినగరవాసినో ఉపసఙ్కమిత్వా రాజానం ఆహంసు, ‘‘మహారాజ, ఇమస్మిం నగరే తివిధం భయముప్పన్నం, ఇతో పుబ్బే యావ సత్తమా రాజకులపరివట్టా ఏవరూపం అనుప్పన్నపుబ్బం, తుమ్హాకం మఞ్ఞే అధమ్మికత్తేన తం ఏతరహి ఉప్పన్న’’న్తి. రాజా సబ్బే సన్థాగారే సన్నిపాతాపేత్వా ‘‘మయ్హం అధమ్మికభావం విచినథా’’తి ఆహ. తే సబ్బం పవేణిం విచినన్తా న కిఞ్చి అద్దసంసు.
Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dubbuṭṭhikā dussassā. Paṭhamaṃ duggatamanussā maranti , te bahiddhā chaḍḍenti. Matamanussānaṃ kuṇapagandhena amanussā nagaraṃ pavisiṃsu, tato bahutarā maranti. Tāya paṭikūlatāya sattānaṃ ahivātarogo uppajji. Iti tīhi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutā vesālinagaravāsino upasaṅkamitvā rājānaṃ āhaṃsu, ‘‘mahārāja, imasmiṃ nagare tividhaṃ bhayamuppannaṃ, ito pubbe yāva sattamā rājakulaparivaṭṭā evarūpaṃ anuppannapubbaṃ, tumhākaṃ maññe adhammikattena taṃ etarahi uppanna’’nti. Rājā sabbe santhāgāre sannipātāpetvā ‘‘mayhaṃ adhammikabhāvaṃ vicinathā’’ti āha. Te sabbaṃ paveṇiṃ vicinantā na kiñci addasaṃsu.
తతో రఞ్ఞో దోసమదిస్వా ‘‘ఇదం భయం అమ్హాకం కథం వూపసమేయ్యా’’తి చిన్తేసుం. తత్థ ఏకచ్చే ఛ సత్థారే అపదిసింసు ‘‘ఏతేహి ఓక్కన్తమత్తే వూపసమేస్సతీ’’తి. ఏకచ్చే ఆహంసు – ‘‘బుద్ధో కిర లోకే ఉప్పన్నో, సో భగవా సబ్బసత్తహితాయ ధమ్మం దేసేతి మహిద్ధికో మహానుభావో, తేన ఓక్కన్తమత్తే సబ్బభయాని వూపసమేయ్యు’’న్తి. తేన తే అత్తమనా హుత్వా ‘‘కహం పన సో భగవా ఏతరహి విహరతి, అమ్హేహి పేసితో న ఆగచ్ఛేయ్యా’’తి ఆహంసు. అథాపరే ఆహంసు – ‘‘బుద్ధా నామ అనుకమ్పకా, కిస్స నాగచ్ఛేయ్యుం, సో పన భగవా ఏతరహి రాజగహే విహరతి, రాజా బిమ్బిసారో తం ఉపట్ఠహతి, సో ఆగన్తుం న దదేయ్యా’’తి. ‘‘తేన హి రాజానం సఞ్ఞాపేత్వా ఆనేయ్యామా’’తి ద్వే లిచ్ఛవిరాజానో మహతా బలకాయేన పహూతం పణ్ణాకారం దత్వా రఞ్ఞో సన్తికం పేసింసు ‘‘బిమ్బిసారం సఞ్ఞాపేత్వా భగవన్తం ఆనేథా’’తి. తే గన్త్వా రఞ్ఞో పణ్ణాకారం దత్వా తం పవత్తిం నివేదేత్వా, ‘‘మహారాజ, భగవన్తం అమ్హాకం నగరం పేసేహీ’’తి ఆహంసు. రాజా న సమ్పటిచ్ఛి, ‘‘తుమ్హేయేవ జానాథా’’తి ఆహ. తే భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ఏవమాహంసు – ‘‘భన్తే, అమ్హాకం నగరే తీణి భయాని ఉప్పన్నాని, సచే భగవా ఆగచ్ఛేయ్య, సోత్థి నో భవేయ్యా’’తి. భగవా ఆవజ్జేత్వా ‘‘వేసాలియం రతనసుత్తే వుత్తే సా రక్ఖా కోటిసతసహస్సం చక్కవాళానం ఫరిస్సతి, సుత్తపరియోసానే చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో భవిస్సతీ’’తి అధివాసేసి. అథ రాజా బిమ్బిసారో భగవతో అధివాసనం సుత్వా ‘‘భగవతా వేసాలిగమనం అధివాసిత’’న్తి నగరే ఘోసనం కారాపేత్వా భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ – ‘‘కిం, భన్తే, సమ్పటిచ్ఛథ వేసాలిగమన’’న్తి? ఆమ, మహారాజాతి. తేన హి, భన్తే, తావ ఆగమేథ, యావ మగ్గం పటియాదేమీతి.
Tato rañño dosamadisvā ‘‘idaṃ bhayaṃ amhākaṃ kathaṃ vūpasameyyā’’ti cintesuṃ. Tattha ekacce cha satthāre apadisiṃsu ‘‘etehi okkantamatte vūpasamessatī’’ti. Ekacce āhaṃsu – ‘‘buddho kira loke uppanno, so bhagavā sabbasattahitāya dhammaṃ deseti mahiddhiko mahānubhāvo, tena okkantamatte sabbabhayāni vūpasameyyu’’nti. Tena te attamanā hutvā ‘‘kahaṃ pana so bhagavā etarahi viharati, amhehi pesito na āgaccheyyā’’ti āhaṃsu. Athāpare āhaṃsu – ‘‘buddhā nāma anukampakā, kissa nāgaccheyyuṃ, so pana bhagavā etarahi rājagahe viharati, rājā bimbisāro taṃ upaṭṭhahati, so āgantuṃ na dadeyyā’’ti. ‘‘Tena hi rājānaṃ saññāpetvā āneyyāmā’’ti dve licchavirājāno mahatā balakāyena pahūtaṃ paṇṇākāraṃ datvā rañño santikaṃ pesiṃsu ‘‘bimbisāraṃ saññāpetvā bhagavantaṃ ānethā’’ti. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ nivedetvā, ‘‘mahārāja, bhagavantaṃ amhākaṃ nagaraṃ pesehī’’ti āhaṃsu. Rājā na sampaṭicchi, ‘‘tumheyeva jānāthā’’ti āha. Te bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, sace bhagavā āgaccheyya, sotthi no bhaveyyā’’ti. Bhagavā āvajjetvā ‘‘vesāliyaṃ ratanasutte vutte sā rakkhā koṭisatasahassaṃ cakkavāḷānaṃ pharissati, suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī’’ti adhivāsesi. Atha rājā bimbisāro bhagavato adhivāsanaṃ sutvā ‘‘bhagavatā vesāligamanaṃ adhivāsita’’nti nagare ghosanaṃ kārāpetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kiṃ, bhante, sampaṭicchatha vesāligamana’’nti? Āma, mahārājāti. Tena hi, bhante, tāva āgametha, yāva maggaṃ paṭiyādemīti.
అథ ఖో రాజా బిమ్బిసారో రాజగహస్స చ గఙ్గాయ చ అన్తరా పఞ్చయోజనభూమిం సమం కత్వా యోజనే యోజనే విహారం మాపేత్వా భగవతో గమనకాలం పటివేదేసి. భగవా పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి పరివుతో పాయాసి. రాజా పఞ్చయోజనం మగ్గం పఞ్చవణ్ణేహి పుప్ఫేహి జాణుమత్తం ఓకిరాపేత్వా ధజపటాకపుణ్ణఘటకదలిఆదీని ఉస్సాపేత్వా భగవతో ద్వే సేతచ్ఛత్తాని ఏకమేకస్స చ భిక్ఖుస్స ఏకమేకం ఉక్ఖిపాపేత్వా సద్ధిం అత్తనో పరివారేన పుప్ఫగన్ధాదీహి పూజం కరోన్తో ఏకేకస్మిం విహారే భగవన్తం వసాపేత్వా మహాదానాని దత్వా పఞ్చహి దివసేహి గఙ్గాతీరం నేసి. తత్థ సబ్బాలఙ్కారేహి నావం అలఙ్కరోన్తో వేసాలికానం సాసనం పేసేసి ‘‘ఆగతో భగవా, మగ్గం పటియాదేత్వా సబ్బే భగవతో పచ్చుగ్గమనం కరోథా’’తి. తే ‘‘దిగుణం పూజం కరిస్సామా’’తి వేసాలియా చ గఙ్గాయ చ అన్తరా తియోజనభూమిం సమం కత్వా భగవతో చత్తారి ఏకమేకస్స చ భిక్ఖుస్స ద్వే ద్వే సేతచ్ఛత్తాని సజ్జేత్వా పూజం కురుమానా గఙ్గాతీరం ఆగన్త్వా అట్ఠంసు.
Atha kho rājā bimbisāro rājagahassa ca gaṅgāya ca antarā pañcayojanabhūmiṃ samaṃ katvā yojane yojane vihāraṃ māpetvā bhagavato gamanakālaṃ paṭivedesi. Bhagavā pañcahi bhikkhusatehi parivuto pāyāsi. Rājā pañcayojanaṃ maggaṃ pañcavaṇṇehi pupphehi jāṇumattaṃ okirāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭakadaliādīni ussāpetvā bhagavato dve setacchattāni ekamekassa ca bhikkhussa ekamekaṃ ukkhipāpetvā saddhiṃ attano parivārena pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto ekekasmiṃ vihāre bhagavantaṃ vasāpetvā mahādānāni datvā pañcahi divasehi gaṅgātīraṃ nesi. Tattha sabbālaṅkārehi nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ sāsanaṃ pesesi ‘‘āgato bhagavā, maggaṃ paṭiyādetvā sabbe bhagavato paccuggamanaṃ karothā’’ti. Te ‘‘diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā’’ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antarā tiyojanabhūmiṃ samaṃ katvā bhagavato cattāri ekamekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattāni sajjetvā pūjaṃ kurumānā gaṅgātīraṃ āgantvā aṭṭhaṃsu.
అథ బిమ్బిసారో ద్వే నావాయో సఙ్ఘటేత్వా మణ్డపం కత్వా పుప్ఫదామాదీహి అలఙ్కరిత్వా తత్థ సబ్బరతనమయం బుద్ధాసనం పఞ్ఞపేసి, భగవా తత్థ నిసీది. పఞ్చ సతా భిక్ఖూపి నావం ఆరుహిత్వా యథానురూపం నిసీదింసు. రాజా భగవన్తం అనుగచ్ఛన్తో గలప్పమాణం ఉదకం ఓగాహేత్వా ‘‘యావ, భన్తే, భగవా ఆగచ్ఛతి, తావాహం ఇధేవ గఙ్గాతీరే వసిస్సామీ’’తి వత్వా నివత్తో. ఉపరి దేవతా యావ అకనిట్ఠభవనా పూజం అకంసు. హేట్ఠాగఙ్గానివాసినో కమ్బలస్సతరాదయో నాగరాజానో పూజం అకంసు. ఏవం మహతియా పూజాయ భగవా యోజనమత్తం అద్ధానం గఙ్గాయ గన్త్వా వేసాలికానం సీమన్తరం పవిట్ఠో.
Atha bimbisāro dve nāvāyo saṅghaṭetvā maṇḍapaṃ katvā pupphadāmādīhi alaṅkaritvā tattha sabbaratanamayaṃ buddhāsanaṃ paññapesi, bhagavā tattha nisīdi. Pañca satā bhikkhūpi nāvaṃ āruhitvā yathānurūpaṃ nisīdiṃsu. Rājā bhagavantaṃ anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ ogāhetvā ‘‘yāva, bhante, bhagavā āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī’’ti vatvā nivatto. Upari devatā yāva akaniṭṭhabhavanā pūjaṃ akaṃsu. Heṭṭhāgaṅgānivāsino kambalassatarādayo nāgarājāno pūjaṃ akaṃsu. Evaṃ mahatiyā pūjāya bhagavā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāya gantvā vesālikānaṃ sīmantaraṃ paviṭṭho.
తతో లిచ్ఛవిరాజానో బిమ్బిసారేన కతపూజాయ దిగుణం కరోన్తా గలప్పమాణే ఉదకే భగవన్తం పచ్చుగ్గచ్ఛింసు. తేనేవ ఖణేన తేన ముహుత్తేన విజ్జుప్పభావినద్ధన్ధకారవిసటకూటో గళగళాయన్తో చతూసు దిసాసు మహామేఘో వుట్ఠాసి. అథ భగవతా పఠమపాదే గఙ్గాతీరే నిక్ఖిత్తమత్తే పోక్ఖరవస్సం వస్సి. యే తేమేతుకామా, తే ఏవ తేమేన్తి, అతేమేతుకామా న తేమేన్తి. సబ్బత్థ జాణుమత్తం ఊరుమత్తం కటిమత్తం గలప్పమాణం ఉదకం వహతి, సబ్బకుణపాని ఉదకేన గఙ్గం పవేసితాని, పరిసుద్ధో భూమిభాగో అహోసి.
Tato licchavirājāno bimbisārena katapūjāya diguṇaṃ karontā galappamāṇe udake bhagavantaṃ paccuggacchiṃsu. Teneva khaṇena tena muhuttena vijjuppabhāvinaddhandhakāravisaṭakūṭo gaḷagaḷāyanto catūsu disāsu mahāmegho vuṭṭhāsi. Atha bhagavatā paṭhamapāde gaṅgātīre nikkhittamatte pokkharavassaṃ vassi. Ye temetukāmā, te eva tementi, atemetukāmā na tementi. Sabbattha jāṇumattaṃ ūrumattaṃ kaṭimattaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ vahati, sabbakuṇapāni udakena gaṅgaṃ pavesitāni, parisuddho bhūmibhāgo ahosi.
లిచ్ఛవిరాజానో భగవన్తం అన్తరా యోజనే యోజనే వాసాపేత్వా మహాదానాని దత్వా తీహి దివసేహి దిగుణం పూజం కరోన్తా వేసాలిం నయింసు . వేసాలిం సమ్పత్తే భగవతి సక్కో దేవానమిన్దో దేవసఙ్ఘపురక్ఖతో ఆగచ్ఛి. మహేసక్ఖానం దేవతానం సన్నిపాతేన అమనుస్సా యేభుయ్యేన పలాయింసు. భగవా నగరద్వారే ఠత్వా ఆనన్దత్థేరం ఆమన్తేసి – ‘‘ఇమం, ఆనన్ద, రతనసుత్తం ఉగ్గహేత్వా బలికమ్మూపకరణాని గహేత్వా లిచ్ఛవిరాజకుమారేహి సద్ధిం వేసాలియా తిపాకారన్తరే విచరన్తో పరిత్తం కరోహీ’’తి రతనసుత్తం అభాసి. ‘‘ఏవం కేన పనేతం సుత్తం వుత్తం , కదా, కత్థ, కస్మా చ వుత్త’’న్తి ఏతేసం పఞ్హానం విస్సజ్జనా విత్థారేన వేసాలివత్థుతో పభుతి పోరాణేహి వణ్ణీయతి.
Licchavirājāno bhagavantaṃ antarā yojane yojane vāsāpetvā mahādānāni datvā tīhi divasehi diguṇaṃ pūjaṃ karontā vesāliṃ nayiṃsu . Vesāliṃ sampatte bhagavati sakko devānamindo devasaṅghapurakkhato āgacchi. Mahesakkhānaṃ devatānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu. Bhagavā nagaradvāre ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘imaṃ, ānanda, ratanasuttaṃ uggahetvā balikammūpakaraṇāni gahetvā licchavirājakumārehi saddhiṃ vesāliyā tipākārantare vicaranto parittaṃ karohī’’ti ratanasuttaṃ abhāsi. ‘‘Evaṃ kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ , kadā, kattha, kasmā ca vutta’’nti etesaṃ pañhānaṃ vissajjanā vitthārena vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇīyati.
ఏవం భగవతో వేసాలిం అనుప్పత్తదివసేయేవ వేసాలినగరద్వారే తేసం ఉపద్దవానం పటిఘాతత్థాయ వుత్తమిదం రతనసుత్తం ఉగ్గహేత్వా ఆయస్మా ఆనన్దో పరిత్తత్థాయ భాసమానో భగవతో పత్తేన ఉదకమాదాయ సబ్బనగరం అబ్భుక్కిరన్తో అనువిచరి. యం కిఞ్చీతి వుత్తమత్తే ఏవ థేరేన యే పుబ్బే అపలాతా సఙ్కారకూటభిత్తిప్పదేసాదినిస్సితా అమనుస్సా, తే చతూహి ద్వారేహి పలాయింసు, ద్వారాని అనోకాసాని అహేసుం. తతో ఏకచ్చే ద్వారేసు ఓకాసం అలభమానా పాకారం భిన్దిత్వా పలాతా. అమనుస్సేసు గతమత్తేసు మనుస్సానం గత్తేసు రోగో వూపసన్తో. తే నిక్ఖమిత్వా సబ్బపుప్ఫగన్ధాదీహి థేరం పూజేసుం. మహాజనో నగరమజ్ఝే సన్థాగారం సబ్బగన్ధేహి లిమ్పిత్వా వితానం కత్వా సబ్బాలఙ్కారేహి అలఙ్కరిత్వా తత్థ బుద్ధాసనం పఞ్ఞపేత్వా భగవన్తం ఆనేసి.
Evaṃ bhagavato vesāliṃ anuppattadivaseyeva vesālinagaradvāre tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttamidaṃ ratanasuttaṃ uggahetvā āyasmā ānando parittatthāya bhāsamāno bhagavato pattena udakamādāya sabbanagaraṃ abbhukkiranto anuvicari. Yaṃ kiñcīti vuttamatte eva therena ye pubbe apalātā saṅkārakūṭabhittippadesādinissitā amanussā, te catūhi dvārehi palāyiṃsu, dvārāni anokāsāni ahesuṃ. Tato ekacce dvāresu okāsaṃ alabhamānā pākāraṃ bhinditvā palātā. Amanussesu gatamattesu manussānaṃ gattesu rogo vūpasanto. Te nikkhamitvā sabbapupphagandhādīhi theraṃ pūjesuṃ. Mahājano nagaramajjhe santhāgāraṃ sabbagandhehi limpitvā vitānaṃ katvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā tattha buddhāsanaṃ paññapetvā bhagavantaṃ ānesi.
భగవా సన్థాగారం పవిసిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. భిక్ఖుసఙ్ఘోపి ఖో రాజానో మనుస్సా చ పతిరూపే పతిరూపే ఆసనే నిసీదింసు. సక్కోపి దేవానమిన్దో ద్వీసు దేవలోకేసు దేవపరిసాయ సద్ధిం ఉపనిసీది అఞ్ఞే చ దేవా, ఆనన్దత్థేరోపి సబ్బం వేసాలిం అనువిచరన్తో రక్ఖం కత్వా వేసాలినగరవాసీహి సద్ధిం ఆగన్త్వా ఏకమన్తం నిసీది. తత్థ భగవా సబ్బేసం తదేవ రతనసుత్తం అభాసీతి.
Bhagavā santhāgāraṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṅghopi kho rājāno manussā ca patirūpe patirūpe āsane nisīdiṃsu. Sakkopi devānamindo dvīsu devalokesu devaparisāya saddhiṃ upanisīdi aññe ca devā, ānandattheropi sabbaṃ vesāliṃ anuvicaranto rakkhaṃ katvā vesālinagaravāsīhi saddhiṃ āgantvā ekamantaṃ nisīdi. Tattha bhagavā sabbesaṃ tadeva ratanasuttaṃ abhāsīti.
ఏత్తావతా చ యా ‘‘యేన వుత్తం యదా యత్థ, యస్మా చేతం ఇమం నయం. పకాసేత్వానా’’తి మాతికా నిక్ఖిత్తా, సా సబ్బప్పకారేన విత్థారితా హోతి.
Ettāvatā ca yā ‘‘yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ. Pakāsetvānā’’ti mātikā nikkhittā, sā sabbappakārena vitthāritā hoti.
యానీధాతిగాథావణ్ణనా
Yānīdhātigāthāvaṇṇanā
౧. ఇదాని ‘‘ఏతస్స కరిస్సామత్థవణ్ణన’’న్తి వుత్తత్తా అత్థవణ్ణనా ఆరబ్భతే. అపరే పన వదన్తి ‘‘ఆదితో పఞ్చేవ గాథా భగవతా వుత్తా, సేసా పరిత్తకరణసమయే ఆనన్దత్థేరేనా’’తి. యథా వా తథా వా హోతు, కిం నో ఇమాయ పరిక్ఖాయ, సబ్బథాపి ఏతస్స రతనసుత్తస్స కరిస్సామత్థవణ్ణనం.
1. Idāni ‘‘etassa karissāmatthavaṇṇana’’nti vuttattā atthavaṇṇanā ārabbhate. Apare pana vadanti ‘‘ādito pañceva gāthā bhagavatā vuttā, sesā parittakaraṇasamaye ānandattherenā’’ti. Yathā vā tathā vā hotu, kiṃ no imāya parikkhāya, sabbathāpi etassa ratanasuttassa karissāmatthavaṇṇanaṃ.
యానీధ భూతానీతి పఠమగాథా. తత్థ యానీతి యాదిసాని అప్పేసక్ఖాని వా మహేసక్ఖాని వా. ఇధాతి ఇమస్మిం పదేసే, తస్మిం ఖణే సన్నిపాతట్ఠానం సన్ధాయాహ. భూతానీతి కిఞ్చాపి భూతసద్దో ‘‘భూతస్మిం పాచిత్తియ’’న్తి ఏవమాదీసు (పాచి॰ ౬౯) విజ్జమానే. ‘‘భూతమిదన్తి, భిక్ఖవే , సమనుపస్సథా’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౪౦౧) ఖన్ధపఞ్చకే. ‘‘చత్తారో ఖో, భిక్ఖు, మహాభూతా హేతూ’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౮౬) చతుబ్బిధే పథవీధాత్వాదిరూపే. ‘‘యో చ కాలఘసో భూతో’’తి ఏవమాదీసు (జా॰ ౧.౨.౧౯౦) ఖీణాసవే. ‘‘సబ్బేవ నిక్ఖిపిస్సన్తి, భూతా లోకే సముస్సయ’’న్తి ఏవమాదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౨౨౦) సబ్బసత్తే. ‘‘భూతగామపాతబ్యతాయా’’తి ఏవమాదీసు (పాచి॰ ౯౦) రుక్ఖాదికే. ‘‘భూతం భూతతో సఞ్జానాతీ’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩) చాతుమహారాజికానం హేట్ఠా సత్తనికాయం ఉపాదాయ వత్తతి. ఇధ పన అవిసేసతో అమనుస్సేసు దట్ఠబ్బో.
Yānīdha bhūtānīti paṭhamagāthā. Tattha yānīti yādisāni appesakkhāni vā mahesakkhāni vā. Idhāti imasmiṃ padese, tasmiṃ khaṇe sannipātaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Bhūtānīti kiñcāpi bhūtasaddo ‘‘bhūtasmiṃ pācittiya’’nti evamādīsu (pāci. 69) vijjamāne. ‘‘Bhūtamidanti, bhikkhave , samanupassathā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.401) khandhapañcake. ‘‘Cattāro kho, bhikkhu, mahābhūtā hetū’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.86) catubbidhe pathavīdhātvādirūpe. ‘‘Yo ca kālaghaso bhūto’’ti evamādīsu (jā. 1.2.190) khīṇāsave. ‘‘Sabbeva nikkhipissanti, bhūtā loke samussaya’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.220) sabbasatte. ‘‘Bhūtagāmapātabyatāyā’’ti evamādīsu (pāci. 90) rukkhādike. ‘‘Bhūtaṃ bhūtato sañjānātī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.3) cātumahārājikānaṃ heṭṭhā sattanikāyaṃ upādāya vattati. Idha pana avisesato amanussesu daṭṭhabbo.
సమాగతానీతి సన్నిపతితాని. భుమ్మానీతి భూమియం నిబ్బత్తాని. వా-ఇతి వికప్పనే. తేన యానీధ భుమ్మాని వా భూతాని సమాగతానీతి ఇమమేకం వికప్పం కత్వా పున దుతియవికప్పం కాతుం ‘‘యాని వ అన్తలిక్ఖే’’తి ఆహ. అన్తలిక్ఖే వా యాని భూతాని నిబ్బత్తాని, తాని సబ్బాని ఇధ సమాగతానీతి అత్థో. ఏత్థ చ యామతో యావ అకనిట్ఠం, తావ నిబ్బత్తాని భూతాని ఆకాసే పాతుభూతవిమానేసు నిబ్బత్తత్తా ‘‘అన్తలిక్ఖే భూతానీ’’తి వేదితబ్బాని. తతో హేట్ఠా సినేరుతో పభుతి యావ భూమియం రుక్ఖలతాదీసు అధివత్థాని పథవియఞ్చ నిబ్బత్తాని భూతాని, తాని సబ్బాని భూమియం భూమిపటిబద్ధేసు చ రుక్ఖలతాపబ్బతాదీసు నిబ్బత్తత్తా ‘‘భుమ్మాని భూతానీ’’తి వేదితబ్బాని.
Samāgatānīti sannipatitāni. Bhummānīti bhūmiyaṃ nibbattāni. Vā-iti vikappane. Tena yānīdha bhummāni vā bhūtāni samāgatānīti imamekaṃ vikappaṃ katvā puna dutiyavikappaṃ kātuṃ ‘‘yāni va antalikkhe’’ti āha. Antalikkhe vā yāni bhūtāni nibbattāni, tāni sabbāni idha samāgatānīti attho. Ettha ca yāmato yāva akaniṭṭhaṃ, tāva nibbattāni bhūtāni ākāse pātubhūtavimānesu nibbattattā ‘‘antalikkhe bhūtānī’’ti veditabbāni. Tato heṭṭhā sineruto pabhuti yāva bhūmiyaṃ rukkhalatādīsu adhivatthāni pathaviyañca nibbattāni bhūtāni, tāni sabbāni bhūmiyaṃ bhūmipaṭibaddhesu ca rukkhalatāpabbatādīsu nibbattattā ‘‘bhummāni bhūtānī’’ti veditabbāni.
ఏవం భగవా సబ్బానేవ అమనుస్సభూతాని ‘‘భుమ్మాని వా యాని వ అన్తలిక్ఖే’’తి ద్వీహి పదేహి వికప్పేత్వా పున ఏకేన పదేన పరిగ్గహేత్వా దస్సేతుం ‘‘సబ్బేవ భూతా సుమనా భవన్తూ’’తి ఆహ. సబ్బేతి అనవసేసా. ఏవాతి అవధారణే, ఏకమ్పి అనపనేత్వాతి అధిప్పాయో. భూతాతి అమనుస్సా. సుమనా భవన్తూతి సుఖితమనా పీతిసోమనస్సజాతా భవన్తు. అథోపీతి కిచ్చన్తరసన్నియోజనత్థం వాక్యోపాదానే నిపాతద్వయం. సక్కచ్చ సుణన్తు భాసితన్తి అట్ఠిం కత్వా మనసికత్వా సబ్బం చేతసా సమన్నాహరిత్వా దిబ్బసమ్పత్తిలోకుత్తరసుఖావహం మమ దేసనం సుణన్తు.
Evaṃ bhagavā sabbāneva amanussabhūtāni ‘‘bhummāni vā yāni va antalikkhe’’ti dvīhi padehi vikappetvā puna ekena padena pariggahetvā dassetuṃ ‘‘sabbeva bhūtā sumanā bhavantū’’ti āha. Sabbeti anavasesā. Evāti avadhāraṇe, ekampi anapanetvāti adhippāyo. Bhūtāti amanussā. Sumanā bhavantūti sukhitamanā pītisomanassajātā bhavantu. Athopīti kiccantarasanniyojanatthaṃ vākyopādāne nipātadvayaṃ. Sakkacca suṇantu bhāsitanti aṭṭhiṃ katvā manasikatvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā dibbasampattilokuttarasukhāvahaṃ mama desanaṃ suṇantu.
ఏవమేత్థ భగవా ‘‘యానీధ భూతాని సమాగతానీ’’తి అనియమితవచనేన భూతాని పరిగ్గహేత్వా పున ‘‘భుమ్మాని వా యాని వ అన్తలిక్ఖే’’తి ద్విధా వికప్పేత్వా తతో ‘‘సబ్బేవ భూతా’’తి పున ఏకజ్ఝం కత్వా ‘‘సుమనా భవన్తూ’’తి ఇమినా వచనేన ఆసయసమ్పత్తియం నియోజేన్తో ‘‘సక్కచ్చ సుణన్తు భాసిత’’న్తి పయోగసమ్పత్తియం, తథా యోనిసోమనసికారసమ్పత్తియం పరతోఘోససమ్పత్తియఞ్చ, తథా అత్తసమ్మాపణిధిసప్పురిసూపనిస్సయసమ్పత్తీసు సమాధిపఞ్ఞాహేతుసమ్పత్తీసు చ నియోజేన్తో గాథం సమాపేసి.
Evamettha bhagavā ‘‘yānīdha bhūtāni samāgatānī’’ti aniyamitavacanena bhūtāni pariggahetvā puna ‘‘bhummāni vā yāni va antalikkhe’’ti dvidhā vikappetvā tato ‘‘sabbeva bhūtā’’ti puna ekajjhaṃ katvā ‘‘sumanā bhavantū’’ti iminā vacanena āsayasampattiyaṃ niyojento ‘‘sakkacca suṇantu bhāsita’’nti payogasampattiyaṃ, tathā yonisomanasikārasampattiyaṃ paratoghosasampattiyañca, tathā attasammāpaṇidhisappurisūpanissayasampattīsu samādhipaññāhetusampattīsu ca niyojento gāthaṃ samāpesi.
తస్మా హీతిగాథావణ్ణనా
Tasmā hītigāthāvaṇṇanā
౨. తస్మా హి భూతాతి దుతియగాథా. తత్థ తస్మాతి కారణవచనం. భూతాతి ఆమన్తనవచనం. నిసామేథాతి సుణాథ. సబ్బేతి అనవసేసా. కిం వుత్తం హోతి? యస్మా తుమ్హే దిబ్బట్ఠానాని తత్థ ఉపభోగపరిభోగసమ్పదఞ్చ పహాయ ధమ్మస్సవనత్థం ఇధ సమాగతా, న నటనచ్చనాదిదస్సనత్థం, తస్మా హి భూతా నిసామేథ సబ్బేతి. అథ వా ‘‘సుమనా భవన్తు, సక్కచ్చ సుణన్తూ’’తి వచనేన తేసం సుమనభావం సక్కచ్చం సోతుకమ్యతఞ్చ దిస్వా ఆహ ‘‘యస్మా తుమ్హే సుమనభావేన అత్తసమ్మాపణిధియోనిసోమనసికారాసయసుద్ధీహి సక్కచ్చం సోతుకమ్యతాయ సప్పురిసూపనిస్సయపరతోఘోసపదట్ఠానతో పయోగసుద్ధీహి చ యుత్తా, తస్మా హి భూతా నిసామేథ సబ్బే’’తి. అథ వా యం పురిమగాథాయ అన్తే ‘‘భాసిత’’న్తి వుత్తం, తం కారణభావేన అపదిసన్తో ఆహ ‘‘యస్మా మమ భాసితం నామ అతిదుల్లభం అట్ఠక్ఖణపరివజ్జితస్స ఖణస్స దుల్లభత్తా, అనేకానిసంసఞ్చ పఞ్ఞాకరుణాగుణేన పవత్తత్తా, తఞ్చాహం వత్తుకామో ‘సుణన్తు భాసిత’న్తి అవోచం, తస్మా హి భూతా నిసామేథ సబ్బే’’తి. ఇదం ఇమినా గాథాపదేన వుత్తం హోతి.
2.Tasmā hi bhūtāti dutiyagāthā. Tattha tasmāti kāraṇavacanaṃ. Bhūtāti āmantanavacanaṃ. Nisāmethāti suṇātha. Sabbeti anavasesā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yasmā tumhe dibbaṭṭhānāni tattha upabhogaparibhogasampadañca pahāya dhammassavanatthaṃ idha samāgatā, na naṭanaccanādidassanatthaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbeti. Atha vā ‘‘sumanā bhavantu, sakkacca suṇantū’’ti vacanena tesaṃ sumanabhāvaṃ sakkaccaṃ sotukamyatañca disvā āha ‘‘yasmā tumhe sumanabhāvena attasammāpaṇidhiyonisomanasikārāsayasuddhīhi sakkaccaṃ sotukamyatāya sappurisūpanissayaparatoghosapadaṭṭhānato payogasuddhīhi ca yuttā, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe’’ti. Atha vā yaṃ purimagāthāya ante ‘‘bhāsita’’nti vuttaṃ, taṃ kāraṇabhāvena apadisanto āha ‘‘yasmā mama bhāsitaṃ nāma atidullabhaṃ aṭṭhakkhaṇaparivajjitassa khaṇassa dullabhattā, anekānisaṃsañca paññākaruṇāguṇena pavattattā, tañcāhaṃ vattukāmo ‘suṇantu bhāsita’nti avocaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe’’ti. Idaṃ iminā gāthāpadena vuttaṃ hoti.
ఏవమేతం కారణం నిరోపేన్తో అత్తనో భాసితనిసామనే నియోజేత్వా నిసామేతబ్బం వత్తుమారద్ధో ‘‘మేత్తం కరోథ మానుసియా పజాయా’’తి. తస్సత్థో – యాయం తీహి ఉపద్దవేహి ఉపద్దుతా మానుసీ పజా, తస్సా మానుసియా పజాయ మేత్తం మిత్తభావం హితజ్ఝాసయతం పచ్చుపట్ఠపేథాతి. కేచి పన ‘‘మానుసికం పజ’’న్తి పఠన్తి, తం భుమ్మత్థాసమ్భవా న యుజ్జతి. యమ్పి అఞ్ఞే అత్థం వణ్ణయన్తి, సోపి న యుజ్జతి. అధిప్పాయో పనేత్థ – నాహం బుద్ధోతి ఇస్సరియబలేన వదామి, అపి తు యం తుమ్హాకఞ్చ ఇమిస్సా చ మానుసియా పజాయ హితత్థం వదామి ‘‘మేత్తం కరోథ మానుసియా పజాయా’’తి. ఏత్థ చ –
Evametaṃ kāraṇaṃ niropento attano bhāsitanisāmane niyojetvā nisāmetabbaṃ vattumāraddho ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā’’ti. Tassattho – yāyaṃ tīhi upaddavehi upaddutā mānusī pajā, tassā mānusiyā pajāya mettaṃ mittabhāvaṃ hitajjhāsayataṃ paccupaṭṭhapethāti. Keci pana ‘‘mānusikaṃ paja’’nti paṭhanti, taṃ bhummatthāsambhavā na yujjati. Yampi aññe atthaṃ vaṇṇayanti, sopi na yujjati. Adhippāyo panettha – nāhaṃ buddhoti issariyabalena vadāmi, api tu yaṃ tumhākañca imissā ca mānusiyā pajāya hitatthaṃ vadāmi ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā’’ti. Ettha ca –
‘‘యే సత్తసణ్డం పథవిం విజేత్వా,
‘‘Ye sattasaṇḍaṃ pathaviṃ vijetvā,
రాజిసయో యజమానానుపరియగా;
Rājisayo yajamānānupariyagā;
అస్సమేధం పురిసమేధం,
Assamedhaṃ purisamedhaṃ,
సమ్మాపాసం వాజపేయ్యం నిరగ్గళం.
Sammāpāsaṃ vājapeyyaṃ niraggaḷaṃ.
‘‘మేత్తస్స చిత్తస్స సుభావితస్స,
‘‘Mettassa cittassa subhāvitassa,
కలమ్పి తే నానుభవన్తి సోళసిం;
Kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ;
ఏకమ్పి చే పాణమదుట్ఠచిత్తో,
Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto,
మేత్తాయతి కుసలో తేన హోతి.
Mettāyati kusalo tena hoti.
‘‘సబ్బే చ పాణే మనసానుకమ్పీ, పహూతమరియో పకరోతి పుఞ్ఞ’’న్తి. (ఇతివు॰ ౨౭; అ॰ ని॰ ౮.౧) –
‘‘Sabbe ca pāṇe manasānukampī, pahūtamariyo pakaroti puñña’’nti. (itivu. 27; a. ni. 8.1) –
ఏవమాదీనం సుత్తానం ఏకాదసానిసంసానఞ్చ వసేన యే మేత్తం కరోన్తి, ఏతేసం మేత్తా హితాతి వేదితబ్బా.
Evamādīnaṃ suttānaṃ ekādasānisaṃsānañca vasena ye mettaṃ karonti, etesaṃ mettā hitāti veditabbā.
‘‘దేవతానుకమ్పితో పోసో, సదా భద్రాని పస్సతీ’’తి. (ఉదా॰ ౭౬; మహావ॰ ౨౮౬) –
‘‘Devatānukampito poso, sadā bhadrāni passatī’’ti. (udā. 76; mahāva. 286) –
ఏవమాదీనం సుత్తానం వసేన యేసు కయిరతి, తేసమ్పి హితాతి వేదితబ్బా.
Evamādīnaṃ suttānaṃ vasena yesu kayirati, tesampi hitāti veditabbā.
ఏవం ఉభయేసమ్పి హితభావం దస్సేన్తో ‘‘మేత్తం కరోథ మానుసియా’’తి వత్వా ఇదాని ఉపకారమ్పి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘దివా చ రత్తో చ హరన్తి యే బలిం, తస్మా హి నే రక్ఖథ అప్పమత్తా’’తి. తస్సత్థో – యే మనుస్సా చిత్తకమ్మకట్ఠకమ్మాదీహిపి దేవతా కత్వా చేతియరుక్ఖాదీని చ ఉపసఙ్కమిత్వా దేవతా ఉద్దిస్స దివా బలిం కరోన్తి, కాలపక్ఖాదీసు చ రత్తిం బలిం కరోన్తి, సలాకభత్తాదీని వా దత్వా ఆరక్ఖదేవతా ఉపాదాయ యావ బ్రహ్మదేవతానం పత్తిదాననియ్యాతనేన దివా బలిం కరోన్తి, ఛత్తారోపనదీపమాలాయ సబ్బరత్తికధమ్మస్సవనాదీని కారాపేత్వా పత్తిదాననియ్యాతనేన చ రత్తిం బలిం కరోన్తి, తే కథం న రక్ఖితబ్బా? యతో ఏవం దివా చ రత్తో చ తుమ్హే ఉద్దిస్స కరోన్తి యే బలిం, తస్మా హి నే రక్ఖథ; తస్మా బలికమ్మకరణాపి తే మనుస్సే రక్ఖథ గోపయథ, అహితం నేసం అపనేథ, హితం ఉపనేథ అప్పమత్తా హుత్వా తం కతఞ్ఞుభావం హదయే కత్వా నిచ్చమనుస్సరన్తాతి.
Evaṃ ubhayesampi hitabhāvaṃ dassento ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā’’ti vatvā idāni upakārampi dassento āha ‘‘divā ca ratto ca haranti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha appamattā’’ti. Tassattho – ye manussā cittakammakaṭṭhakammādīhipi devatā katvā cetiyarukkhādīni ca upasaṅkamitvā devatā uddissa divā baliṃ karonti, kālapakkhādīsu ca rattiṃ baliṃ karonti, salākabhattādīni vā datvā ārakkhadevatā upādāya yāva brahmadevatānaṃ pattidānaniyyātanena divā baliṃ karonti, chattāropanadīpamālāya sabbarattikadhammassavanādīni kārāpetvā pattidānaniyyātanena ca rattiṃ baliṃ karonti, te kathaṃ na rakkhitabbā? Yato evaṃ divā ca ratto ca tumhe uddissa karonti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha; tasmā balikammakaraṇāpi te manusse rakkhatha gopayatha, ahitaṃ nesaṃ apanetha, hitaṃ upanetha appamattā hutvā taṃ kataññubhāvaṃ hadaye katvā niccamanussarantāti.
యంకిఞ్చీతిగాథావణ్ణనా
Yaṃkiñcītigāthāvaṇṇanā
౩. ఏవం దేవతాసు మనుస్సానం ఉపకారకభావం దస్సేత్వా తేసం ఉపద్దవవూపసమనత్థం బుద్ధాదిగుణప్పకాసనేన చ దేవమనుస్సానం ధమ్మస్సవనత్థం ‘‘యంకిఞ్చి విత్త’’న్తిఆదినా నయేన సచ్చవచనం పయుఞ్జితుమారద్ధో. తత్థ యంకిఞ్చీతి అనియమితవసేన అనవసేసం పరియాదియతి యంకిఞ్చి తత్థ తత్థ వోహారూపగం. విత్తన్తి ధనం. తఞ్హి విత్తిం జనేతీతి విత్తం. ఇధ వాతి మనుస్సలోకం నిద్దిసతి. హురం వాతి తతో పరం అవసేసలోకం, తేన చ ఠపేత్వా మనుస్సే సబ్బలోకగ్గహణే పత్తే ‘‘సగ్గేసు వా’’తి పరతో వుత్తత్తా ఠపేత్వా మనుస్సే చ సగ్గే చ అవసేసానం నాగసుపణ్ణాదీనం గహణం వేదితబ్బం.
3. Evaṃ devatāsu manussānaṃ upakārakabhāvaṃ dassetvā tesaṃ upaddavavūpasamanatthaṃ buddhādiguṇappakāsanena ca devamanussānaṃ dhammassavanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci vitta’’ntiādinā nayena saccavacanaṃ payuñjitumāraddho. Tattha yaṃkiñcīti aniyamitavasena anavasesaṃ pariyādiyati yaṃkiñci tattha tattha vohārūpagaṃ. Vittanti dhanaṃ. Tañhi vittiṃ janetīti vittaṃ. Idha vāti manussalokaṃ niddisati. Huraṃ vāti tato paraṃ avasesalokaṃ, tena ca ṭhapetvā manusse sabbalokaggahaṇe patte ‘‘saggesu vā’’ti parato vuttattā ṭhapetvā manusse ca sagge ca avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.
ఏవం ఇమేహి ద్వీహి పదేహి యం మనుస్సానం వోహారూపగం అలఙ్కారపరిభోగూపగఞ్చ జాతరూపరజతముత్తామణివేళురియపవాళలోహితఙ్కమసారగల్లాదికం, యఞ్చ ముత్తామణివాలుకత్థతాయ భూమియా రతనమయవిమానేసు అనేకయోజనసతవిత్థతేసు భవనేసు ఉప్పన్నానం నాగసుపణ్ణాదీనం విత్తం, తం నిద్దిట్ఠం హోతి. సగ్గేసు వాతి కామావచరరూపావచరదేవలోకేసు. తే హి సోభనేన కమ్మేన అజీయన్తీతి సగ్గా. సుట్ఠు అగ్గాతిపి సగ్గా. యన్తి యం ససామికం వా అసామికం వా. రతనన్తి రతిం నయతి వహతి జనయతి వడ్ఢేతీతి రతనం. యంకిఞ్చి చిత్తీకతం మహగ్ఘం అతులం దుల్లభదస్సనం అనోమసత్తపరిభోగఞ్చ, తస్సేతం అధివచనం. యథాహ –
Evaṃ imehi dvīhi padehi yaṃ manussānaṃ vohārūpagaṃ alaṅkāraparibhogūpagañca jātarūparajatamuttāmaṇiveḷuriyapavāḷalohitaṅkamasāragallādikaṃ, yañca muttāmaṇivālukatthatāya bhūmiyā ratanamayavimānesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ vittaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Saggesu vāti kāmāvacararūpāvacaradevalokesu. Te hi sobhanena kammena ajīyantīti saggā. Suṭṭhu aggātipi saggā. Yanti yaṃ sasāmikaṃ vā asāmikaṃ vā. Ratananti ratiṃ nayati vahati janayati vaḍḍhetīti ratanaṃ. Yaṃkiñci cittīkataṃ mahagghaṃ atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogañca, tassetaṃ adhivacanaṃ. Yathāha –
‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతీ’’తి.
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti.
పణీతన్తి ఉత్తమం సేట్ఠం అతప్పకం. ఏవం ఇమినా గాథాపదేన యం సగ్గేసు అనేకయోజనసతప్పమాణసబ్బరతనమయవిమానసుధమ్మవేజయన్తప్పభుతీసు ససామికం, యఞ్చ బుద్ధుప్పాదవిరహేన అపాయమేవ పరిపూరేన్తేసు సత్తేసు సుఞ్ఞవిమానప్పటిబద్ధం అసామికం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి పథవిమహాసముద్దహిమవన్తాదినిస్సితమసామికం రతనం, తం నిద్దిట్ఠం హోతి.
Paṇītanti uttamaṃ seṭṭhaṃ atappakaṃ. Evaṃ iminā gāthāpadena yaṃ saggesu anekayojanasatappamāṇasabbaratanamayavimānasudhammavejayantappabhutīsu sasāmikaṃ, yañca buddhuppādavirahena apāyameva paripūrentesu sattesu suññavimānappaṭibaddhaṃ asāmikaṃ, yaṃ vā panaññampi pathavimahāsamuddahimavantādinissitamasāmikaṃ ratanaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti.
న నో సమం అత్థి తథాగతేనాతి న-ఇతి పటిసేధే. నో-ఇతి అవధారణే. సమన్తి తుల్యం. అత్థీతి విజ్జతి. తథాగతేనాతి బుద్ధేన. కిం వుత్తం హోతి? యం ఏతం విత్తఞ్చ రతనఞ్చ పకాసితం, ఏత్థ ఏకమ్పి బుద్ధరతనేన సదిసం రతనం నేవత్థి. యమ్పి హి తం చిత్తీకతట్ఠేన రతనం, సేయ్యథిదం – రఞ్ఞో చక్కవత్తిస్స చక్కరతనం మణిరతనఞ్చ, యమ్హి ఉప్పన్నే మహాజనో న అఞ్ఞత్థ చిత్తీకారం కరోతి, న కోచి పుప్ఫగన్ధాదీని గహేత్వా యక్ఖట్ఠానం వా భూతట్ఠానం వా గచ్ఛతి, సబ్బోపి జనో చక్కరతనమణిరతనమేవ చిత్తీకారం కరోతి పూజేతి, తం తం వరం పత్థేతి, పత్థితపత్థితఞ్చస్స ఏకచ్చం సమిజ్ఝతి, తమ్పి రతనం బుద్ధరతనేన సమం నత్థి. యది హి చిత్తీకతట్ఠేన రతనం, తథాగతోవ రతనం. తథాగతే హి ఉప్పన్నే యే కేచి మహేసక్ఖా దేవమనుస్సా న తే అఞ్ఞత్ర చిత్తీకారం కరోన్తి, న కఞ్చి అఞ్ఞం పూజేన్తి. తథా హి బ్రహ్మా సహమ్పతి సినేరుమత్తేన రతనదామేన తథాగతం పూజేసి, యథాబలఞ్చ అఞ్ఞే దేవా మనుస్సా చ బిమ్బిసారకోసలరాజఅనాథపిణ్డికాదయో. పరినిబ్బుతమ్పి భగవన్తం ఉద్దిస్స ఛన్నవుతికోటిధనం విస్సజ్జేత్వా అసోకమహారాజా సకలజమ్బుదీపే చతురాసీతి విహారసహస్సాని పతిట్ఠాపేసి, కో పన వాదో అఞ్ఞేసం చిత్తీకారానం. అపిచ కస్సఞ్ఞస్స పరినిబ్బుతస్సాపి జాతిబోధిధమ్మచక్కప్పవత్తనపరినిబ్బానట్ఠానాని పటిమాచేతియాదీని వా ఉద్దిస్స ఏవం చిత్తీకారగరుకారో పవత్తతి యథా భగవతో. ఏవంచిత్తీకతట్ఠేనాపి తథాగతసమం రతనం నత్థి.
Na no samaṃ atthi tathāgatenāti na-iti paṭisedhe. No-iti avadhāraṇe. Samanti tulyaṃ. Atthīti vijjati. Tathāgatenāti buddhena. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ etaṃ vittañca ratanañca pakāsitaṃ, ettha ekampi buddharatanena sadisaṃ ratanaṃ nevatthi. Yampi hi taṃ cittīkataṭṭhena ratanaṃ, seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yamhi uppanne mahājano na aññattha cittīkāraṃ karoti, na koci pupphagandhādīni gahetvā yakkhaṭṭhānaṃ vā bhūtaṭṭhānaṃ vā gacchati, sabbopi jano cakkaratanamaṇiratanameva cittīkāraṃ karoti pūjeti, taṃ taṃ varaṃ pattheti, patthitapatthitañcassa ekaccaṃ samijjhati, tampi ratanaṃ buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi cittīkataṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgate hi uppanne ye keci mahesakkhā devamanussā na te aññatra cittīkāraṃ karonti, na kañci aññaṃ pūjenti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājaanāthapiṇḍikādayo. Parinibbutampi bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsīti vihārasahassāni patiṭṭhāpesi, ko pana vādo aññesaṃ cittīkārānaṃ. Apica kassaññassa parinibbutassāpi jātibodhidhammacakkappavattanaparinibbānaṭṭhānāni paṭimācetiyādīni vā uddissa evaṃ cittīkāragarukāro pavattati yathā bhagavato. Evaṃcittīkataṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
తథా యమ్పి తం మహగ్ఘట్ఠేన రతనం. సేయ్యథిదం – కాసికం వత్థం. యథాహ – ‘‘జిణ్ణమ్పి, భిక్ఖవే, కాసికం వత్థం వణ్ణవన్తఞ్చేవ హోతి సుఖసమ్ఫస్సఞ్చ మహగ్ఘఞ్చా’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౦౦), తమ్పి బుద్ధరతనేన సమం నత్థి. యది హి మహగ్ఘట్ఠేన రతనం, తథాగతోవ రతనం. తథాగతో హి యేసం పంసుకమ్పి పటిగ్గణ్హాతి, తేసం తం మహప్ఫలం హోతి మహానిసంసం సేయ్యథాపి అసోకరఞ్ఞో, ఇదమస్స మహగ్ఘతాయ. ఏవం మహగ్ఘతావచనేన చేత్థ దోసాభావసాధకం ఇదం సుత్తపదం వేదితబ్బం –
Tathā yampi taṃ mahagghaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – kāsikaṃ vatthaṃ. Yathāha – ‘‘jiṇṇampi, bhikkhave, kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañcā’’ti (a. ni. 3.100), tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi mahagghaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi yesaṃ paṃsukampi paṭiggaṇhāti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ seyyathāpi asokarañño, idamassa mahagghatāya. Evaṃ mahagghatāvacanena cettha dosābhāvasādhakaṃ idaṃ suttapadaṃ veditabbaṃ –
‘‘యేసం ఖో పన సో పటిగ్గణ్హాతి చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారం, తేసం తం మహప్ఫలం హోతి మహానిసంసం. ఇదమస్స మహగ్ఘతాయ వదామి. సేయ్యథాపి తం, భిక్ఖవే, కాసికం వత్థం మహగ్ఘం, తథూపమాహం, భిక్ఖవే, ఇమం పుగ్గలం వదామీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౦౦).
‘‘Yesaṃ kho pana so paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ, bhikkhave, kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamāhaṃ, bhikkhave, imaṃ puggalaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 3.100).
ఏవం మహగ్ఘట్ఠేనపి తథాగతసమం రతనం నత్థి.
Evaṃ mahagghaṭṭhenapi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
తథా యమ్పి తం అతులట్ఠేన రతనం. సేయ్యథిదం – రఞ్ఞో చక్కవత్తిస్స చక్కరతనం ఉప్పజ్జతి ఇన్దనీలమణిమయనాభి సత్తరతనమయసహస్సారం పవాళమయనేమి రత్తసువణ్ణమయసన్ధి, యస్స దసన్నం దసన్నం అరానముపరి ఏకం ముణ్డారం హోతి వాతం గహేత్వా సద్దకరణత్థం, యేన కతో సద్దో సుకుసలప్పతాళితపఞ్చఙ్గికతూరియసద్దో వియ హోతి, యస్స నాభియా ఉభోసు పస్సేసు ద్వే సీహముఖాని హోన్తి, అబ్భన్తరం సకటచక్కస్సేవ సుసిరం. తస్స కత్తా వా కారేతా వా నత్థి, కమ్మపచ్చయేన ఉతుతో సముట్ఠాతి. యం రాజా దసవిధం చక్కవత్తివత్తం పూరేత్వా తదహుపోసథే పుణ్ణమదివసే సీసంన్హాతో ఉపోసథికో ఉపరిపాసాదవరగతో సీలాని సోధేన్తో నిసిన్నో పుణ్ణచన్దం వియ సూరియం వియ చ ఉట్ఠేన్తం పస్సతి, యస్స ద్వాదసయోజనతో సద్దో సుయ్యతి, యోజనతో వణ్ణో దిస్సతి, యం మహాజనేన ‘‘దుతియో మఞ్ఞే చన్దో సూరియో వా ఉట్ఠితో’’తి అతివియ కోతూహలజాతేన దిస్సమానం నగరస్స ఉపరి ఆగన్త్వా రఞ్ఞో అన్తేపురస్స పాచీనపస్సే నాతిఉచ్చం నాతినీచం హుత్వా మహాజనస్స గన్ధపుప్ఫాదీహి పూజేతుం, యుత్తట్ఠానే అక్ఖాహతం వియ తిట్ఠతి.
Tathā yampi taṃ atulaṭṭhenaratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ uppajjati indanīlamaṇimayanābhi sattaratanamayasahassāraṃ pavāḷamayanemi rattasuvaṇṇamayasandhi, yassa dasannaṃ dasannaṃ arānamupari ekaṃ muṇḍāraṃ hoti vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ, yena kato saddo sukusalappatāḷitapañcaṅgikatūriyasaddo viya hoti, yassa nābhiyā ubhosu passesu dve sīhamukhāni honti, abbhantaraṃ sakaṭacakkasseva susiraṃ. Tassa kattā vā kāretā vā natthi, kammapaccayena ututo samuṭṭhāti. Yaṃ rājā dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe puṇṇamadivase sīsaṃnhāto uposathiko uparipāsādavaragato sīlāni sodhento nisinno puṇṇacandaṃ viya sūriyaṃ viya ca uṭṭhentaṃ passati, yassa dvādasayojanato saddo suyyati, yojanato vaṇṇo dissati, yaṃ mahājanena ‘‘dutiyo maññe cando sūriyo vā uṭṭhito’’ti ativiya kotūhalajātena dissamānaṃ nagarassa upari āgantvā rañño antepurassa pācīnapasse nātiuccaṃ nātinīcaṃ hutvā mahājanassa gandhapupphādīhi pūjetuṃ, yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.
తదేవ అనుబన్ధమానం హత్థిరతనం ఉప్పజ్జతి, సబ్బసేతో రత్తపాదో సత్తప్పతిట్ఠో ఇద్ధిమా వేహాసఙ్గమో ఉపోసథకులా వా ఛద్దన్తకులా వా ఆగచ్ఛతి, ఉపోసథకులా చ ఆగచ్ఛన్తో సబ్బజేట్ఠో ఆగచ్ఛతి, ఛద్దన్తకులా సబ్బకనిట్ఠో సిక్ఖితసిక్ఖో దమథూపేతో, సో ద్వాదసయోజనం పరిసం గహేత్వా సకలజమ్బుదీపం అనుసంయాయిత్వా పురేపాతరాసమేవ సకం రాజధానిం ఆగచ్ఛతి.
Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati, uposathakulā ca āgacchanto sabbajeṭṭho āgacchati, chaddantakulā sabbakaniṭṭho sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasayojanaṃ parisaṃ gahetvā sakalajambudīpaṃ anusaṃyāyitvā purepātarāsameva sakaṃ rājadhāniṃ āgacchati.
తమ్పి అనుబన్ధమానం అస్సరతనం ఉప్పజ్జతి, సబ్బసేతో రత్తపాదో కాళసీసో ముఞ్జకేసో వలాహకస్సరాజకులా ఆగచ్ఛతి. సేసమేత్థ హత్థిరతనసదిసమేవ.
Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo kāḷasīso muñjakeso valāhakassarājakulā āgacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva.
తమ్పి అనుబన్ధమానం మణిరతనం ఉప్పజ్జతి. సో హోతి మణి వేళురియో సుభో జాతిమా అట్ఠంసో సుపరికమ్మకతో ఆయామతో చక్కనాభిసదిసో, వేపుల్లపబ్బతా ఆగచ్ఛతి. సో చతురఙ్గసమన్నాగతేపి అన్ధకారే రఞ్ఞో ధజగ్గం గతో యోజనం ఓభాసేతి, యస్సోభాసేన మనుస్సా ‘‘దివా’’తి మఞ్ఞమానా కమ్మన్తే పయోజేన్తి, అన్తమసో కున్థకిపిల్లికం ఉపాదాయ పస్సన్తి.
Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati. So hoti maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato cakkanābhisadiso, vepullapabbatā āgacchati. So caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggaṃ gato yojanaṃ obhāseti, yassobhāsena manussā ‘‘divā’’ti maññamānā kammante payojenti, antamaso kunthakipillikaṃ upādāya passanti.
తమ్పి అనుబన్ధమానం ఇత్థిరతనం ఉప్పజ్జతి, పకతిఅగ్గమహేసీ వా హోతి, ఉత్తరకురుతో వా ఆగచ్ఛతి మద్దరాజకులతో వా, అతిదీఘతాదిఛదోసవివజ్జితా అతిక్కన్తా మానుసవణ్ణం అప్పత్తా దిబ్బవణ్ణం, యస్సా రఞ్ఞో సీతకాలే ఉణ్హాని గత్తాని హోన్తి, ఉణ్హకాలే సీతాని, సతధా ఫోటిత తూలపిచునో వియ సమ్ఫస్సో హోతి, కాయతో చన్దనగన్ధో వాయతి, ముఖతో ఉప్పలగన్ధో, పుబ్బుట్ఠాయినితాదిఅనేకగుణసమన్నాగతా చ హోతి.
Tampi anubandhamānaṃ itthiratanaṃ uppajjati, pakatiaggamahesī vā hoti, uttarakuruto vā āgacchati maddarājakulato vā, atidīghatādichadosavivajjitā atikkantā mānusavaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ, yassā rañño sītakāle uṇhāni gattāni honti, uṇhakāle sītāni, satadhā phoṭita tūlapicuno viya samphasso hoti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, pubbuṭṭhāyinitādianekaguṇasamannāgatā ca hoti.
తమ్పి అనుబన్ధమానం గహపతిరతనం ఉప్పజ్జతి రఞ్ఞో పకతికమ్మకారో సేట్ఠి, యస్స చక్కరతనే ఉప్పన్నమత్తే దిబ్బం చక్ఖు పాతుభవతి, యేన సమన్తతో యోజనమత్తే నిధిం పస్సతి అసామికమ్పి ససామికమ్పి, సో రాజానం ఉపసఙ్కమిత్వా పవారేతి ‘‘అప్పోస్సుక్కో త్వం, దేవ, హోహి, అహం తే ధనేన ధనకరణీయం కరిస్సామీ’’తి.
Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati rañño pakatikammakāro seṭṭhi, yassa cakkaratane uppannamatte dibbaṃ cakkhu pātubhavati, yena samantato yojanamatte nidhiṃ passati asāmikampi sasāmikampi, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī’’ti.
తమ్పి అనుబన్ధమానం పరిణాయకరతనం ఉప్పజ్జతి రఞ్ఞో పకతిజేట్ఠపుత్తో. చక్కరతనే ఉప్పన్నమత్తే అతిరేకపఞ్ఞావేయ్యత్తియేన సమన్నాగతో హోతి, ద్వాదసయోజనాయ పరిసాయ చేతసా చిత్తం పరిజానిత్వా నిగ్గహపగ్గహసమత్థో హోతి, సో రాజానం ఉపసఙ్కమిత్వా పవారేతి ‘‘అప్పోస్సుక్కో త్వం, దేవ, హోహి, అహం తే రజ్జం అనుసాసిస్సామీ’’తి. యం వా పనఞ్ఞమ్పి ఏవరూపం అతులట్ఠేన రతనం, యస్స న సక్కా తులయిత్వా తీరయిత్వా అగ్ఘో కాతుం ‘‘సతం వా సహస్సం వా అగ్ఘతి కోటిం వా’’తి. తత్థ ఏకరతనమ్పి బుద్ధరతనేన సమం నత్థి. యది హి అతులట్ఠేన రతనం, తథాగతోవ రతనం. తథాగతో హి న సక్కా సీలతో వా సమాధితో వా పఞ్ఞాదీనం వా అఞ్ఞతరతో కేనచి తులయిత్వా తీరయిత్వా ‘‘ఏత్తకగుణో వా ఇమినా సమో వా సప్పటిభాగో వా’’తి పరిచ్ఛిన్దితుం. ఏవం అతులట్ఠేనపి తథాగతసమం రతనం నత్థి.
Tampi anubandhamānaṃ pariṇāyakaratanaṃ uppajjati rañño pakatijeṭṭhaputto. Cakkaratane uppannamatte atirekapaññāveyyattiyena samannāgato hoti, dvādasayojanāya parisāya cetasā cittaṃ parijānitvā niggahapaggahasamattho hoti, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te rajjaṃ anusāsissāmī’’ti. Yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ atulaṭṭhena ratanaṃ, yassa na sakkā tulayitvā tīrayitvā aggho kātuṃ ‘‘sataṃ vā sahassaṃ vā agghati koṭiṃ vā’’ti. Tattha ekaratanampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi atulaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi na sakkā sīlato vā samādhito vā paññādīnaṃ vā aññatarato kenaci tulayitvā tīrayitvā ‘‘ettakaguṇo vā iminā samo vā sappaṭibhāgo vā’’ti paricchindituṃ. Evaṃ atulaṭṭhenapi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
తథా యమ్పి తం దుల్లభదస్సనట్ఠేన రతనం, సేయ్యథిదం దుల్లభపాతుభావో రాజా చక్కవత్తి, చక్కాదీని చ తస్స రతనాని, తమ్పి బుద్ధరతనేన సమం నత్థి. యది హి దుల్లభదస్సనట్ఠేన రతనం, తథాగతోవ రతనం, కుతో చక్కవత్తిఆదీనం రతనత్తం. తాని హి ఏకస్మింయేవ కప్పే అనేకాని ఉప్పజ్జన్తి. యస్మా పన అసఙ్ఖ్యేయ్యేపి కప్పే తథాగతసుఞ్ఞో లోకో హోతి, తస్మా తథాగతోవ కదాచి కరహచి ఉప్పజ్జనతో దుల్లభదస్సనో. వుత్తమ్పి చేతం భగవతా పరినిబ్బానసమయే –
Tathā yampi taṃ dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, seyyathidaṃ dullabhapātubhāvo rājā cakkavatti, cakkādīni ca tassa ratanāni, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kuto cakkavattiādīnaṃ ratanattaṃ. Tāni hi ekasmiṃyeva kappe anekāni uppajjanti. Yasmā pana asaṅkhyeyyepi kappe tathāgatasuñño loko hoti, tasmā tathāgatova kadāci karahaci uppajjanato dullabhadassano. Vuttampi cetaṃ bhagavatā parinibbānasamaye –
‘‘దేవతా, ఆనన్ద, ఉజ్ఝాయన్తి ‘దూరా చ వతమ్హ ఆగతా తథాగతం దస్సనాయ, కదాచి కరహచి తథాగతా లోకే ఉప్పజ్జన్తి అరహన్తో సమ్మాసమ్బుద్ధా, అజ్జేవ రత్తియా పచ్ఛిమే యామే తథాగతస్స పరినిబ్బానం భవిస్సతి, అయఞ్చ మహేసక్ఖో భిక్ఖు భగవతో పురతో ఠితో ఓవారేన్తో, న మయం లభామ పచ్ఛిమే కాలే తథాగతం దస్సనాయా’’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౦).
‘‘Devatā, ānanda, ujjhāyanti ‘dūrā ca vatamha āgatā tathāgataṃ dassanāya, kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā, ajjeva rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati, ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito ovārento, na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā’’’ti (dī. ni. 2.200).
ఏవం దుల్లభదస్సనట్ఠేనాపి తథాగతసమం రతనం నత్థి.
Evaṃ dullabhadassanaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
తథా యమ్పి తం అనోమసత్తపరిభోగట్ఠేన రతనం. సేయ్యథిదం – రఞ్ఞో చక్కవత్తిస్స చక్కరతనాది తఞ్హి కోటిసతసహస్సధనానమ్పి సత్తభూమికపాసాదవరతలే వసన్తానమ్పి చణ్డాలవేననేసాదరథకారపుక్కుసాదీనం నీచకులికానం ఓమకపురిసానం సుపినన్తేపి పరిభోగత్థాయ న నిబ్బత్తతి. ఉభతో సుజాతస్స పన రఞ్ఞో ఖత్తియస్సేవ పరిపూరితదసవిధచక్కవత్తివత్తస్స పరిభోగత్థాయ నిబ్బత్తనతో అనోమసత్తపరిభోగంయేవ హోతి, తమ్పి బుద్ధరతనసమం నత్థి. యది హి అనోమసత్తపరిభోగట్ఠేన రతనం, తథాగతోవ రతనం. తథాగతో హి లోకే ఓమకసత్తసమ్మతానం అనుపనిస్సయసమ్పన్నానం విపరీతదస్సనానం పూరణకస్సపాదీనం ఛన్నం సత్థారానం అఞ్ఞేసఞ్చ ఏవరూపానం సుపినన్తేపి అపరిభోగో. ఉపనిస్సయసమ్పన్నానం పన చతుప్పదాయపి గాథాయ పరియోసానే అరహత్తమధిగన్తుం సమత్థానం నిబ్బేధికఞాణదస్సనానం బాహియదారుచీరియప్పభుతీనం అఞ్ఞేసఞ్చ మహాకులప్పసుతానం మహాసావకానం పరిభోగో, తే హి తం దస్సనానుత్తరియసవనానుత్తరియపారిచరియానుత్తరియాదీని సాధేన్తా తథాగతం పరిభుఞ్జన్తి. ఏవం అనోమసత్తపరిభోగట్ఠేనాపి తథాగతసమం రతనం నత్థి.
Tathā yampi taṃ anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanādi tañhi koṭisatasahassadhanānampi sattabhūmikapāsādavaratale vasantānampi caṇḍālavenanesādarathakārapukkusādīnaṃ nīcakulikānaṃ omakapurisānaṃ supinantepi paribhogatthāya na nibbattati. Ubhato sujātassa pana rañño khattiyasseva paripūritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthāya nibbattanato anomasattaparibhogaṃyeva hoti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi loke omakasattasammatānaṃ anupanissayasampannānaṃ viparītadassanānaṃ pūraṇakassapādīnaṃ channaṃ satthārānaṃ aññesañca evarūpānaṃ supinantepi aparibhogo. Upanissayasampannānaṃ pana catuppadāyapi gāthāya pariyosāne arahattamadhigantuṃ samatthānaṃ nibbedhikañāṇadassanānaṃ bāhiyadārucīriyappabhutīnaṃ aññesañca mahākulappasutānaṃ mahāsāvakānaṃ paribhogo, te hi taṃ dassanānuttariyasavanānuttariyapāricariyānuttariyādīni sādhentā tathāgataṃ paribhuñjanti. Evaṃ anomasattaparibhogaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.
యమ్పి తం అవిసేసతో రతిజననట్ఠేన రతనం. సేయ్యథిదం – రఞ్ఞో చక్కవత్తిస్స చక్కరతనం. తఞ్హి దిస్వావ రాజా చక్కవత్తి అత్తమనో హోతి, ఏవమ్పి తం రఞ్ఞో రతిం జనేతి. పున చపరం రాజా చక్కవత్తి వామేన హత్థేన సువణ్ణభిఙ్కారం గహేత్వా దక్ఖిణేన హత్థేన చక్కరతనం అబ్భుక్కిరతి ‘‘పవత్తతు భవం చక్కరతనం, అభివిజినాతు భవం చక్కరతన’’న్తి. తతో చక్కరతనం పఞ్చఙ్గికం వియ తూరియం మధురస్సరం నిచ్ఛరన్తం ఆకాసేన పురత్థిమం దిసం గచ్ఛతి , అన్వదేవ రాజా, చక్కవత్తి చక్కానుభావేన ద్వాదసయోజనవిత్థిణ్ణాయ చతురఙ్గినియా సేనాయ నాతిఉచ్చం నాతినీచం ఉచ్చరుక్ఖానం హేట్ఠాభాగేన, నీచరుక్ఖానం ఉపరిభాగేన, రుక్ఖేసు పుప్ఫఫలపల్లవాదిపణ్ణాకారం గహేత్వా ఆగతానం హత్థతో పణ్ణాకారఞ్చ గణ్హన్తో ‘‘ఏహి ఖో, మహారాజా’’తి ఏవమాదినా పరమనిపచ్చకారేన ఆగతే పటిరాజానో ‘‘పాణో న హన్తబ్బో’’తిఆదినా నయేన అనుసాసన్తో గచ్ఛతి. యత్థ పన రాజా భుఞ్జితుకామో వా దివాసేయ్యం వా కప్పేతుకామో హోతి, తత్థ చక్కరతనం ఆకాసా ఓరోహిత్వా ఉదకాదిసబ్బకిచ్చక్ఖమే సమే భూమిభాగే అక్ఖాహతం వియ తిట్ఠతి. పున రఞ్ఞో గమనచిత్తే ఉప్పన్నే పురిమనయేనేవ సద్దం కరోన్తం గచ్ఛతి, తం సుత్వా ద్వాదసయోజనికాపి పరిసా ఆకాసేన గచ్ఛతి . చక్కరతనం అనుపుబ్బేన పురత్థిమం సముద్దం అజ్ఝోగాహతి, తస్మిం అజ్ఝోగాహన్తే ఉదకం యోజనప్పమాణం అపగన్త్వా భిత్తీకతం వియ తిట్ఠతి. మహాజనో యథాకామం సత్త రతనాని గణ్హాతి. పున రాజా సువణ్ణభిఙ్కారం గహేత్వా ‘‘ఇతో పట్ఠాయ మమ రజ్జ’’న్తి ఉదకేన అబ్భుక్కిరిత్వా నివత్తతి. సేనా పురతో హోతి, చక్కరతనం పచ్ఛతో, రాజా మజ్ఝే. చక్కరతనేన ఓసక్కితోసక్కితట్ఠానం ఉదకం పరిపూరతి. ఏతేనేవ ఉపాయేన దక్ఖిణపచ్ఛిముత్తరేపి సముద్దే గచ్ఛతి.
Yampi taṃ avisesato ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ. Tañhi disvāva rājā cakkavatti attamano hoti, evampi taṃ rañño ratiṃ janeti. Puna caparaṃ rājā cakkavatti vāmena hatthena suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati ‘‘pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti. Tato cakkaratanaṃ pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena puratthimaṃ disaṃ gacchati , anvadeva rājā, cakkavatti cakkānubhāvena dvādasayojanavitthiṇṇāya caturaṅginiyā senāya nātiuccaṃ nātinīcaṃ uccarukkhānaṃ heṭṭhābhāgena, nīcarukkhānaṃ uparibhāgena, rukkhesu pupphaphalapallavādipaṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ hatthato paṇṇākārañca gaṇhanto ‘‘ehi kho, mahārājā’’ti evamādinā paramanipaccakārena āgate paṭirājāno ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādinā nayena anusāsanto gacchati. Yattha pana rājā bhuñjitukāmo vā divāseyyaṃ vā kappetukāmo hoti, tattha cakkaratanaṃ ākāsā orohitvā udakādisabbakiccakkhame same bhūmibhāge akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Puna rañño gamanacitte uppanne purimanayeneva saddaṃ karontaṃ gacchati, taṃ sutvā dvādasayojanikāpi parisā ākāsena gacchati . Cakkaratanaṃ anupubbena puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhante udakaṃ yojanappamāṇaṃ apagantvā bhittīkataṃ viya tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ satta ratanāni gaṇhāti. Puna rājā suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā ‘‘ito paṭṭhāya mama rajja’’nti udakena abbhukkiritvā nivattati. Senā purato hoti, cakkaratanaṃ pacchato, rājā majjhe. Cakkaratanena osakkitosakkitaṭṭhānaṃ udakaṃ paripūrati. Eteneva upāyena dakkhiṇapacchimuttarepi samudde gacchati.
ఏవం చతుద్దిసం అనుసంయాయిత్వా చక్కరతనం తియోజనప్పమాణం ఆకాసం ఆరోహతి. తత్థ ఠితో రాజా చక్కరతనానుభావేన విజితవిజయో పఞ్చసతపరిత్తదీపపటిమణ్డితం సత్తయోజనసహస్సపరిమణ్డలం పుబ్బవిదేహం, తథా అట్ఠయోజనసహస్సపరిమణ్డలం ఉత్తరకురుం, సత్తయోజనసహస్సపరిమణ్డలంయేవ అపరగోయానం, దసయోజనసహస్సపరిమణ్డలం జమ్బుదీపఞ్చాతి ఏవం చతుమహాదీపద్విసహస్సపరిత్తదీపపటిమణ్డితం ఏకం చక్కవాళం సుఫుల్లపుణ్డరీకవనం వియ ఓలోకేతి. ఏవం ఓలోకయతో చస్స అనప్పకా రతి ఉప్పజ్జతి. ఏవమ్పి తం చక్కరతనం రఞ్ఞో రతిం జనేతి, తమ్పి బుద్ధరతనసమం నత్థి. యది హి రతిజననట్ఠేన రతనం, తథాగతోవ రతనం, కిం కరిస్సతి ఏతం చక్కరతనం? తథాగతో హి యస్సా దిబ్బాయ రతియా చక్కరతనాదీహి సబ్బేహిపి జనితా చక్కవత్తిరతి సఙ్ఖమ్పి కలమ్పి కలభాగమ్పి న ఉపేతి, తతోపి రతితో ఉత్తరితరఞ్చ పణీతతరఞ్చ అత్తనో ఓవాదప్పటికరానం అసఙ్ఖ్యేయ్యానమ్పి దేవమనుస్సానం పఠమజ్ఝానరతిం దుతియతతియచతుత్థపఞ్చమజ్ఝానరతిం, ఆకాసానఞ్చాయతనరతిం, విఞ్ఞాణఞ్చాయతనఆకిఞ్చఞ్ఞాయతననేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనరతిం, సోతాపత్తిమగ్గరతిం, సోతాపత్తిఫలరతిం, సకదాగామిఅనాగామిఅరహత్తమగ్గఫలరతిఞ్చ జనేతి. ఏవం రతిజననట్ఠేనాపి తథాగతసమం రతనం నత్థీతి.
Evaṃ catuddisaṃ anusaṃyāyitvā cakkaratanaṃ tiyojanappamāṇaṃ ākāsaṃ ārohati. Tattha ṭhito rājā cakkaratanānubhāvena vijitavijayo pañcasataparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃ pubbavidehaṃ, tathā aṭṭhayojanasahassaparimaṇḍalaṃ uttarakuruṃ, sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃyeva aparagoyānaṃ, dasayojanasahassaparimaṇḍalaṃ jambudīpañcāti evaṃ catumahādīpadvisahassaparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ ekaṃ cakkavāḷaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi. Evaṃ olokayato cassa anappakā rati uppajjati. Evampi taṃ cakkaratanaṃ rañño ratiṃ janeti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi ratijananaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kiṃ karissati etaṃ cakkaratanaṃ? Tathāgato hi yassā dibbāya ratiyā cakkaratanādīhi sabbehipi janitā cakkavattirati saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upeti, tatopi ratito uttaritarañca paṇītatarañca attano ovādappaṭikarānaṃ asaṅkhyeyyānampi devamanussānaṃ paṭhamajjhānaratiṃ dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānaratiṃ, ākāsānañcāyatanaratiṃ, viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaratiṃ, sotāpattimaggaratiṃ, sotāpattiphalaratiṃ, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaphalaratiñca janeti. Evaṃ ratijananaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthīti.
అపిచ రతనం నామేతం దువిధం హోతి సవిఞ్ఞాణకమవిఞ్ఞాణకఞ్చ. తత్థ అవిఞ్ఞాణకం చక్కరతనం మణిరతనఞ్చ, యం వా పనఞ్ఞమ్పి అనిన్ద్రియబద్ధసువణ్ణరజతాది, సవిఞ్ఞాణకం హత్థిరతనాదిపరిణాయకరతనపరియోసానం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి ఏవరూపం ఇన్ద్రియబద్ధం. ఏవం దువిధే చేత్థ సవిఞ్ఞాణకరతనం అగ్గమక్ఖాయతి . కస్మా? యస్మా అవిఞ్ఞాణకం సువణ్ణరజతమణిముత్తాదిరతనం సవిఞ్ఞాణకానం హత్థిరతనాదీనం అలఙ్కారత్థాయ ఉపనీయతి.
Apica ratanaṃ nāmetaṃ duvidhaṃ hoti saviññāṇakamaviññāṇakañca. Tattha aviññāṇakaṃ cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yaṃ vā panaññampi anindriyabaddhasuvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ hatthiratanādipariṇāyakaratanapariyosānaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ indriyabaddhaṃ. Evaṃ duvidhe cettha saviññāṇakaratanaṃ aggamakkhāyati . Kasmā? Yasmā aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanaṃ saviññāṇakānaṃ hatthiratanādīnaṃ alaṅkāratthāya upanīyati.
సవిఞ్ఞాణకరతనమ్పి దువిధం తిరచ్ఛానగతరతనం, మనుస్సరతనఞ్చ. తత్థ మనుస్సరతనం అగ్గమక్ఖాయతి. కస్మా? యస్మా తిరచ్ఛానగతరతనం మనుస్సరతనస్స ఓపవయ్హం హోతి. మనుస్సరతనమ్పి దువిధం ఇత్థిరతనం, పురిసరతనఞ్చ. తత్థ పురిసరతనం అగ్గమక్ఖాయతి. కస్మా? యస్మా ఇత్థిరతనం పురిసరతనస్స పరిచారికత్తం ఆపజ్జతి. పురిసరతనమ్పి దువిధం అగారికరతనం, అనగారికరతనఞ్చ. తత్థ అనగారికరతనం అగ్గమక్ఖాయతి. కస్మా? యస్మా అగారికరతనేసు అగ్గో చక్కవత్తిపి సీలాదిగుణయుత్తం అనగారికరతనం పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా ఉపట్ఠహిత్వా పయిరుపాసిత్వా దిబ్బమానుసికా సమ్పత్తియో పాపుణిత్వా అన్తే నిబ్బానసమ్పత్తిం పాపుణాతి.
Saviññāṇakaratanampi duvidhaṃ tiracchānagataratanaṃ, manussaratanañca. Tattha manussaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā tiracchānagataratanaṃ manussaratanassa opavayhaṃ hoti. Manussaratanampi duvidhaṃ itthiratanaṃ, purisaratanañca. Tattha purisaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā itthiratanaṃ purisaratanassa paricārikattaṃ āpajjati. Purisaratanampi duvidhaṃ agārikaratanaṃ, anagārikaratanañca. Tattha anagārikaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā agārikaratanesu aggo cakkavattipi sīlādiguṇayuttaṃ anagārikaratanaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā upaṭṭhahitvā payirupāsitvā dibbamānusikā sampattiyo pāpuṇitvā ante nibbānasampattiṃ pāpuṇāti.
ఏవం అనగారికరతనమ్పి దువిధం అరియపుథుజ్జనవసేన. అరియరతనమ్పి దువిధం సేఖాసేఖవసేన. అసేఖరతనమ్పి దువిధం సుక్ఖవిపస్సకసమథయానికవసేన. సమథయానికరతనమ్పి దువిధం సావకపారమిప్పత్తమప్పత్తఞ్చ. తత్థ సావకపారమిప్పత్తం అగ్గమక్ఖాయతి. కస్మా? గుణమహన్తతాయ. సావకపారమిప్పత్తరతనతోపి పచ్చేకబుద్ధరతనం అగ్గమక్ఖాయతి. కస్మా? గుణమహన్తతాయ. సారిపుత్తమోగ్గల్లానసదిసాపి హి అనేకసతా సావకా ఏకస్స పచ్చేకబుద్ధస్స గుణానం సతభాగమ్పి న ఉపేన్తి. పచ్చేకబుద్ధరతనతోపి సమ్మాసమ్బుద్ధరతనం అగ్గమక్ఖాయతి. కస్మా? గుణమహన్తతాయ. సకలమ్పి హి జమ్బుదీపం పూరేత్వా పల్లఙ్కేన పల్లఙ్కం ఘటేన్తా నిసిన్నా పచ్చేకబుద్ధా ఏకస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స గుణానం నేవ సఙ్ఖం న కలం న కలభాగం ఉపేన్తి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘యావతా, భిక్ఖవే, సత్తా అపదా వా…పే॰… తథాగతో తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ౫.౩౨; ఇతివు॰ ౯౦). ఏవం కేనచి పరియాయేన తథాగతసమం రతనం నత్థి. తేనాహ భగవా – ‘‘న నో సమం అత్థి తథాగతేనా’’తి.
Evaṃ anagārikaratanampi duvidhaṃ ariyaputhujjanavasena. Ariyaratanampi duvidhaṃ sekhāsekhavasena. Asekharatanampi duvidhaṃ sukkhavipassakasamathayānikavasena. Samathayānikaratanampi duvidhaṃ sāvakapāramippattamappattañca. Tattha sāvakapāramippattaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sāvakapāramippattaratanatopi paccekabuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sāriputtamoggallānasadisāpi hi anekasatā sāvakā ekassa paccekabuddhassa guṇānaṃ satabhāgampi na upenti. Paccekabuddharatanatopi sammāsambuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sakalampi hi jambudīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭentā nisinnā paccekabuddhā ekassa sammāsambuddhassa guṇānaṃ neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgaṃ upenti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90). Evaṃ kenaci pariyāyena tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tenāha bhagavā – ‘‘na no samaṃ atthitathāgatenā’’ti.
ఏవం భగవా బుద్ధరతనస్స అఞ్ఞేహి రతనేహి అసమతం వత్వా ఇదాని తేసం సత్తానం ఉప్పన్నఉపద్దవవూపసమత్థం నేవ జాతిం న గోత్తం న కోలపుత్తియం న వణ్ణపోక్ఖరతాదిం నిస్సాయ, అపిచ ఖో అవీచిముపాదాయ భవగ్గపరియన్తే లోకే సీలసమాధిక్ఖన్ధాదీహి గుణేహి బుద్ధరతనస్స అసదిసభావం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి బుద్ధే రతనం పణీతం, ఏతేన సచ్చేన సువత్థి హోతూ’’తి.
Evaṃ bhagavā buddharatanassa aññehi ratanehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannaupaddavavūpasamatthaṃ neva jātiṃ na gottaṃ na kolaputtiyaṃ na vaṇṇapokkharatādiṃ nissāya, apica kho avīcimupādāya bhavaggapariyante loke sīlasamādhikkhandhādīhi guṇehi buddharatanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū’’ti.
తస్సత్థో – ఇదమ్పి ఇధ వా హురం వా సగ్గేసు వా యంకిఞ్చి అత్థి విత్తం వా రతనం వా, తేన సద్ధిం తేహి తేహి గుణేహి అసమత్తా బుద్ధే రతనం పణీతం. యది హి ఏతం సచ్చం, అథ ఏతేన సచ్చేన ఇమేసం పాణీనం సువత్థి హోతు, సోభనానం అత్థితా హోతు అరోగతా నిరుపద్దవతాతి. ఏత్థ చ యథా ‘‘చక్ఖు ఖో, ఆనన్ద, సుఞ్ఞం అత్తేన వా అత్తనియేన వా’’తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౪.౮౫) అత్తభావేన వా అత్తనియభావేన వాతి అత్థో. ఇతరథా హి చక్ఖు అత్తా వా అత్తనియం వాతి అప్పటిసిద్ధమేవ సియా. ఏవం రతనం పణీతన్తి రతనత్తం పణీతం, రతనభావో పణీతోతి అయమత్థో వేదితబ్బో. ఇతరథా హి బుద్ధో నేవ రతనన్తి సిజ్ఝేయ్య. న హి యత్థ రతనం అత్థి, తం రతనన్తి న సిజ్ఝతి. యత్థ పన చిత్తీకతాదిఅత్థసఙ్ఖాతం యేన వా తేన వా విధినా సమ్బన్ధగతం రతనం అత్థి, యస్మా తం రతనత్తముపాదాయ రతనన్తి పఞ్ఞాపీయతి, తస్మా తస్స రతనస్స అత్థితాయ రతనన్తి సిజ్ఝతి. అథ వా ఇదమ్పి బుద్ధే రతనన్తి ఇమినాపి పకారేన బుద్ధోవ రతనన్తి ఏవమత్థో వేదితబ్బో. వుత్తమత్తాయ చ భగవతా ఇమాయ గాథాయ రాజకులస్స సోత్థి జాతా, భయం వూపసన్తం. ఇమిస్సా గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Tassattho – idampi idha vā huraṃ vā saggesu vā yaṃkiñci atthi vittaṃ vā ratanaṃ vā, tena saddhiṃ tehi tehi guṇehi asamattā buddhe ratanaṃ paṇītaṃ. Yadi hi etaṃ saccaṃ, atha etena saccena imesaṃ pāṇīnaṃ suvatthi hotu, sobhanānaṃ atthitā hotu arogatā nirupaddavatāti. Ettha ca yathā ‘‘cakkhu kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 4.85) attabhāvena vā attaniyabhāvena vāti attho. Itarathā hi cakkhu attā vā attaniyaṃ vāti appaṭisiddhameva siyā. Evaṃ ratanaṃ paṇītanti ratanattaṃ paṇītaṃ, ratanabhāvo paṇītoti ayamattho veditabbo. Itarathā hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanaṃ atthi, taṃ ratananti na sijjhati. Yattha pana cittīkatādiatthasaṅkhātaṃ yena vā tena vā vidhinā sambandhagataṃ ratanaṃ atthi, yasmā taṃ ratanattamupādāya ratananti paññāpīyati, tasmā tassa ratanassa atthitāya ratananti sijjhati. Atha vā idampi buddhe ratananti imināpi pakārena buddhova ratananti evamattho veditabbo. Vuttamattāya ca bhagavatā imāya gāthāya rājakulassa sotthi jātā, bhayaṃ vūpasantaṃ. Imissā gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
ఖయం విరాగన్తిగాథావణ్ణనా
Khayaṃ virāgantigāthāvaṇṇanā
౪. ఏవం బుద్ధగుణేన సచ్చం వత్వా ఇదాని నిబ్బానధమ్మగుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘ఖయం విరాగ’’న్తి. తత్థ యస్మా నిబ్బానసచ్ఛికిరియాయ రాగాదయో ఖీణా హోన్తి పరిక్ఖీణా, యస్మా వా తం తేసం అనుప్పాదనిరోధక్ఖయమత్తం, యస్మా చ తం రాగాదివిప్పయుత్తం సమ్పయోగతో చ ఆరమ్మణతో చ, యస్మా వా తమ్హి సచ్ఛికతే రాగాదయో అచ్చన్తం విరత్తా హోన్తి విగతా విద్ధస్తా, తస్మా ఖయన్తి చ విరాగన్తి చ వుచ్చతి. యస్మా పనస్స న ఉప్పాదో పఞ్ఞాయతి, న వయో, న ఠితస్స అఞ్ఞథత్తం తస్మా తం న జాయతి న జీయతి న మీయతీతి కత్వా అమతన్తి వుచ్చతి. ఉత్తమత్థేన పన అతప్పకట్ఠేన చ పణీతన్తి. యదజ్ఝగాతి యం అజ్ఝగా విన్ది పటిలభి, అత్తనో ఞాణబలేన సచ్ఛాకాసి. సక్యమునీతి సక్యకులప్పసుతత్తా సక్యో, మోనేయ్యధమ్మసమన్నాగతత్తా ముని, సక్యో ఏవ ముని సక్యముని. సమాహితోతి అరియమగ్గసమాధినా సమాహితచిత్తో. న తేన ధమ్మేన సమత్థి కిఞ్చీతి తేన ఖయాదినామకేన సక్యమునినా అధిగతేన ధమ్మేన సమం కిఞ్చి ధమ్మజాతం నత్థి. తస్మా సుత్తన్తరేపి వుత్తం – ‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా వా అసఙ్ఖతా వా, విరాగో తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ఇతివు॰ ౯౦).
4. Evaṃ buddhaguṇena saccaṃ vatvā idāni nibbānadhammaguṇena vattumāraddho ‘‘khayaṃ virāga’’nti. Tattha yasmā nibbānasacchikiriyāya rāgādayo khīṇā honti parikkhīṇā, yasmā vā taṃ tesaṃ anuppādanirodhakkhayamattaṃ, yasmā ca taṃ rāgādivippayuttaṃ sampayogato ca ārammaṇato ca, yasmā vā tamhi sacchikate rāgādayo accantaṃ virattā honti vigatā viddhastā, tasmā khayanti ca virāganti ca vuccati. Yasmā panassa na uppādo paññāyati, na vayo, na ṭhitassa aññathattaṃ tasmā taṃ na jāyati na jīyati na mīyatīti katvā amatanti vuccati. Uttamatthena pana atappakaṭṭhena ca paṇītanti. Yadajjhagāti yaṃ ajjhagā vindi paṭilabhi, attano ñāṇabalena sacchākāsi. Sakyamunīti sakyakulappasutattā sakyo, moneyyadhammasamannāgatattā muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samāhitoti ariyamaggasamādhinā samāhitacitto. Na tena dhammena samatthi kiñcīti tena khayādināmakena sakyamuninā adhigatena dhammena samaṃ kiñci dhammajātaṃ natthi. Tasmā suttantarepi vuttaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
ఏవం భగవా నిబ్బానధమ్మస్స అఞ్ఞేహి ధమ్మేహి అసమతం వత్వా ఇదాని తేసం సత్తానం ఉప్పన్నఉపద్దవవూపసమత్థం ఖయవిరాగామతపణీతతాగుణేహి నిబ్బానధమ్మరతనస్స అసదిసభావం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి ధమ్మే రతనం పణీతం, ఏతేన సచ్చేన సువత్థి హోతూ’’తి. తస్సత్థో పురిమగాథాయ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā nibbānadhammassa aññehi dhammehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannaupaddavavūpasamatthaṃ khayavirāgāmatapaṇītatāguṇehi nibbānadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū’’ti. Tassattho purimagāthāya vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
యం బుద్ధసేట్ఠోతిగాథావణ్ణనా
Yaṃ buddhaseṭṭhotigāthāvaṇṇanā
౫. ఏవం నిబ్బానధమ్మగుణేన సచ్చం వత్వా ఇదాని మగ్గధమ్మగుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘యం బుద్ధసేట్ఠో’’తి. తత్థ ‘‘బుజ్ఝితా సచ్చానీ’’తిఆదినా నయేన బుద్ధో , ఉత్తమో పసంసనీయో చాతి సేట్ఠో, బుద్ధో చ సో సేట్ఠో చాతి బుద్ధసేట్ఠో, అనుబుద్ధపచ్చేకబుద్ధసుతబుద్ధఖ్యేసు వా బుద్ధేసు సేట్ఠోతి బుద్ధసేట్ఠో. సో బుద్ధసేట్ఠో యం పరివణ్ణయీ ‘‘అట్ఠఙ్గికోవ మగ్గానం, ఖేమం నిబ్బానపత్తియా’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౨౧౫) చ ‘‘అరియం వో, భిక్ఖవే, సమ్మాసమాధిం దేసిస్సామి సఉపనిసం సపరిక్ఖార’’న్తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౩౬) చ ఏవమాదినా నయేన తత్థ తత్థ పసంసి పకాసయి. సుచిన్తి కిలేసమలసముచ్ఛేదకరణతో అచ్చన్తవోదానం. సమాధిమానన్తరికఞ్ఞమాహూతి యఞ్చ అత్తనో పవత్తిసమనన్తరం నియమేనేవ ఫలపదానతో ‘‘ఆనన్తరికసమాధీ’’తి ఆహు. న హి మగ్గసమాధిమ్హి ఉప్పన్నే తస్స ఫలుప్పత్తినిసేధకో కోచి అన్తరాయో అత్థి. యథాహ –
5. Evaṃ nibbānadhammaguṇena saccaṃ vatvā idāni maggadhammaguṇena vattumāraddho ‘‘yaṃ buddhaseṭṭho’’ti. Tattha ‘‘bujjhitā saccānī’’tiādinā nayena buddho , uttamo pasaṃsanīyo cāti seṭṭho, buddho ca so seṭṭho cāti buddhaseṭṭho, anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu vā buddhesu seṭṭhoti buddhaseṭṭho. So buddhaseṭṭho yaṃ parivaṇṇayī ‘‘aṭṭhaṅgikova maggānaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā’’ti (ma. ni. 2.215) ca ‘‘ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desissāmi saupanisaṃ saparikkhāra’’nti (ma. ni. 3.136) ca evamādinā nayena tattha tattha pasaṃsi pakāsayi. Sucinti kilesamalasamucchedakaraṇato accantavodānaṃ. Samādhimānantarikaññamāhūti yañca attano pavattisamanantaraṃ niyameneva phalapadānato ‘‘ānantarikasamādhī’’ti āhu. Na hi maggasamādhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarāyo atthi. Yathāha –
‘‘అయఞ్చ పుగ్గలో సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నో అస్స, కప్పస్స చ ఉడ్డయ్హనవేలా అస్స, నేవ తావ కప్పో ఉడ్డయ్హేయ్య, యావాయం పుగ్గలో న సోతాపత్తిఫలం సచ్ఛికరోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో ఠితకప్పీ. సబ్బేపి మగ్గసమఙ్గినో పుగ్గలా ఠితకప్పినో’’తి (పు॰ ప॰ ౧౭).
‘‘Ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikaroti, ayaṃ vuccati puggalo ṭhitakappī. Sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino’’ti (pu. pa. 17).
సమాధినా తేన సమో న విజ్జతీతి తేన బుద్ధసేట్ఠపరివణ్ణితేన సుచినా ఆనన్తరికసమాధినా సమో రూపావచరసమాధి వా అరూపావచరసమాధి వా కోచి న విజ్జతి. కస్మా? తేసం భావితత్తా తత్థ తత్థ బ్రహ్మలోకే ఉపపన్నస్సాపి పున నిరయాదీసుపి ఉపపత్తిసమ్భవతో, ఇమస్స చ అరహత్తసమాధిస్స భావితత్తా అరియపుగ్గలస్స సబ్బూపపత్తిసముగ్ఘాతసమ్భవతో. తస్మా సుత్తన్తరేపి వుత్తం – ‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా…పే॰… అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తిఆది (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ఇతివు॰ ౯౦).
Samādhinā tena samo na vijjatīti tena buddhaseṭṭhaparivaṇṇitena sucinā ānantarikasamādhinā samo rūpāvacarasamādhi vā arūpāvacarasamādhi vā koci na vijjati. Kasmā? Tesaṃ bhāvitattā tattha tattha brahmaloke upapannassāpi puna nirayādīsupi upapattisambhavato, imassa ca arahattasamādhissa bhāvitattā ariyapuggalassa sabbūpapattisamugghātasambhavato. Tasmā suttantarepi vuttaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).
ఏవం భగవా ఆనన్తరికసమాధిస్స అఞ్ఞేహి సమాధీహి అసమతం వత్వా ఇదాని పురిమనయేనేవ మగ్గధమ్మరతనస్స అసదిసభావం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి ధమ్మే…పే॰… హోతూ’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā ānantarikasamādhissa aññehi samādhīhi asamataṃ vatvā idāni purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi dhamme…pe… hotū’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
యే పుగ్గలాతిగాథావణ్ణనా
Ye puggalātigāthāvaṇṇanā
౬. ఏవం మగ్గధమ్మగుణేనాపి సచ్చం వత్వా ఇదాని సఙ్ఘగుణేనాపి వత్తుమారద్ధో ‘‘యే పుగ్గలా’’తి. తత్థ యేతి అనియమేత్వా ఉద్దేసో. పుగ్గలాతి సత్తా. అట్ఠాతి తేసం గణనపరిచ్ఛేదో. తే హి చత్తారో చ పటిపన్నా చత్తారో చ ఫలే ఠితాతి అట్ఠ హోన్తి. సతం పసత్థాతి సప్పురిసేహి బుద్ధపచ్చేకబుద్ధబుద్ధసావకేహి అఞ్ఞేహి చ దేవమనుస్సేహి పసత్థా. కస్మా? సహజాతసీలాదిగుణయోగా. తేసఞ్హి చమ్పకవకులకుసుమాదీనం సహజాతవణ్ణగన్ధాదయో వియ సహజాతా సీలసమాధిఆదయో గుణా, తేన తే వణ్ణగన్ధాదిసమ్పన్నాని వియ పుప్ఫాని దేవమనుస్సానం సతం పియా మనాపా పసంసనీయా చ హోన్తి. తేన వుత్తం ‘‘యే పుగ్గలా అట్ఠసతం పసత్థా’’తి.
6. Evaṃ maggadhammaguṇenāpi saccaṃ vatvā idāni saṅghaguṇenāpi vattumāraddho ‘‘ye puggalā’’ti. Tattha yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddhabuddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi pasatthā. Kasmā? Sahajātasīlādiguṇayogā. Tesañhi campakavakulakusumādīnaṃ sahajātavaṇṇagandhādayo viya sahajātā sīlasamādhiādayo guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā manāpā pasaṃsanīyā ca honti. Tena vuttaṃ ‘‘ye puggalā aṭṭhasataṃ pasatthā’’ti.
అథ వా యేతి అనియమేత్వా ఉద్దేసో. పుగ్గలాతి సత్తా. అట్ఠసతన్తి తేసం గణనపరిచ్ఛేదో. తే హి ఏకబీజీ కోలంకోలో సత్తక్ఖత్తుపరమోతి తయో సోతాపన్నా. కామరూపారూపభవేసు అధిగతఫలా తయో సకదాగామినో. తే సబ్బేపి చతున్నం పటిపదానం వసేన చతువీసతి. అన్తరాపరినిబ్బాయీ, ఉపహచ్చపరినిబ్బాయీ, ససఙ్ఖారపరినిబ్బాయీ, అసఙ్ఖారపరినిబ్బాయీ, ఉద్ధంసోతో, అకనిట్ఠగామీతి అవిహేసు పఞ్చ. తథా అతప్పసుదస్ససుదస్సీసు . అకనిట్ఠేసు పన ఉద్ధంసోతవజ్జా చత్తారోతి చతువీసతి అనాగామినో. సుక్ఖవిపస్సకో సమథయానికోతి ద్వే అరహన్తో. చత్తారో మగ్గట్ఠాతి చతుపఞ్ఞాస. తే సబ్బేపి సద్ధాధురపఞ్ఞాధురానం వసేన దిగుణా హుత్వా అట్ఠసతం హోన్తి. సేసం వుత్తనయమేవ.
Atha vā yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhasatanti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti tayo sotāpannā. Kāmarūpārūpabhavesu adhigataphalā tayo sakadāgāmino. Te sabbepi catunnaṃ paṭipadānaṃ vasena catuvīsati. Antarāparinibbāyī, upahaccaparinibbāyī, sasaṅkhāraparinibbāyī, asaṅkhāraparinibbāyī, uddhaṃsoto, akaniṭṭhagāmīti avihesu pañca. Tathā atappasudassasudassīsu . Akaniṭṭhesu pana uddhaṃsotavajjā cattāroti catuvīsati anāgāmino. Sukkhavipassako samathayānikoti dve arahanto. Cattāro maggaṭṭhāti catupaññāsa. Te sabbepi saddhādhurapaññādhurānaṃ vasena diguṇā hutvā aṭṭhasataṃ honti. Sesaṃ vuttanayameva.
చత్తారి ఏతాని యుగాని హోన్తీతి తే సబ్బేపి అట్ఠ వా అట్ఠసతం వాతి విత్థారవసేన ఉద్దిట్ఠపుగ్గలా సఙ్ఖేపవసేన సోతాపత్తిమగ్గట్ఠో ఫలట్ఠోతి ఏకం యుగం, ఏవం యావ అరహత్తమగ్గట్ఠో ఫలట్ఠోతి ఏకం యుగన్తి చత్తారి యుగాని హోన్తి. తే దక్ఖిణేయ్యాతి ఏత్థ తేతి పుబ్బే అనియమేత్వా ఉద్దిట్ఠానం నియమేత్వా నిద్దేసో. యే పుగ్గలా విత్థారవసేన అట్ఠ వా, అట్ఠసతం వా, సఙ్ఖేపవసేన చత్తారి యుగాని హోన్తీతి వుత్తా, సబ్బేపి తే దక్ఖిణం అరహన్తీతి దక్ఖిణేయ్యా. దక్ఖిణా నామ కమ్మఞ్చ కమ్మవిపాకఞ్చ సద్దహిత్వా ‘‘ఏస మే ఇదం వేజ్జకమ్మం వా జఙ్ఘపేసనికం వా కరిస్సతీ’’తి ఏవమాదీని అనపేక్ఖిత్వా దియ్యమానో దేయ్యధమ్మో, తం అరహన్తి నామ సీలాదిగుణయుత్తా పుగ్గలా, ఇమే చ తాదిసా, తేన వుచ్చన్తి ‘‘తే దక్ఖిణేయ్యా’’తి.
Cattāri etāni yugāni hontīti te sabbepi aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vāti vitthāravasena uddiṭṭhapuggalā saṅkhepavasena sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yugaṃ, evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yuganti cattāri yugāni honti. Te dakkhiṇeyyāti ettha teti pubbe aniyametvā uddiṭṭhānaṃ niyametvā niddeso. Ye puggalā vitthāravasena aṭṭha vā, aṭṭhasataṃ vā, saṅkhepavasena cattāri yugāni hontīti vuttā, sabbepi te dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. Dakkhiṇā nāma kammañca kammavipākañca saddahitvā ‘‘esa me idaṃ vejjakammaṃ vā jaṅghapesanikaṃ vā karissatī’’ti evamādīni anapekkhitvā diyyamāno deyyadhammo, taṃ arahanti nāma sīlādiguṇayuttā puggalā, ime ca tādisā, tena vuccanti ‘‘te dakkhiṇeyyā’’ti.
సుగతస్స సావకాతి భగవా సోభనేన గమనేన యుత్తత్తా, సోభనఞ్చ ఠానం గతత్తా, సుట్ఠు చ గతత్తా, సుట్ఠు ఏవ చ గదత్తా సుగతో, తస్స సుగతస్స. సబ్బేపి తే వచనం సుణన్తీతి సావకా. కామఞ్చ అఞ్ఞేపి సుణన్తి, న పన సుత్వా కత్తబ్బకిచ్చం కరోన్తి, ఇమే పన సుత్వా కత్తబ్బం ధమ్మానుధమ్మప్పటిపత్తిం కత్వా మగ్గఫలాని పత్తా, తస్మా ‘‘సావకా’’తి వుచ్చన్తి. ఏతేసు దిన్నాని మహప్ఫలానీతి ఏతేసు సుగతసావకేసు అప్పకానిపి దానాని దిన్నాని పటిగ్గాహకతో దక్ఖిణావిసుద్ధిభావం ఉపగతత్తా మహప్ఫలాని హోన్తి. తస్మా సుత్తన్తరేపి వుత్తం –
Sugatassa sāvakāti bhagavā sobhanena gamanena yuttattā, sobhanañca ṭhānaṃ gatattā, suṭṭhu ca gatattā, suṭṭhu eva ca gadattā sugato, tassa sugatassa. Sabbepi te vacanaṃ suṇantīti sāvakā. Kāmañca aññepi suṇanti, na pana sutvā kattabbakiccaṃ karonti, ime pana sutvā kattabbaṃ dhammānudhammappaṭipattiṃ katvā maggaphalāni pattā, tasmā ‘‘sāvakā’’ti vuccanti. Etesu dinnāni mahapphalānīti etesu sugatasāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhibhāvaṃ upagatattā mahapphalāni honti. Tasmā suttantarepi vuttaṃ –
‘‘యావతా , భిక్ఖవే , సఙ్ఘా వా గణా వా తథాగతసావకసఙ్ఘో, తేసం అగ్గమక్ఖాయతి, యదిదం చత్తారి పురిసయుగాని అట్ఠ పురిసపుగ్గలా, ఏస భగవతో సావకసఙ్ఘో…పే॰… అగ్గో విపాకో హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ౫.౩౨; ఇతివు॰ ౯౦).
‘‘Yāvatā , bhikkhave , saṅghā vā gaṇā vā tathāgatasāvakasaṅgho, tesaṃ aggamakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṅgho…pe… aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90).
ఏవం భగవా సబ్బేసమ్పి మగ్గట్ఠఫలట్ఠానం వసేన సఙ్ఘరతనస్స గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā sabbesampi maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
యే సుప్పయుత్తాతిగాథావణ్ణనా
Ye suppayuttātigāthāvaṇṇanā
౭. ఏవం మగ్గట్ఠఫలట్ఠానం వసేన సఙ్ఘగుణేన సచ్చం వత్వా ఇదాని తతో ఏకచ్చానం ఫలసమాపత్తిసుఖమనుభవన్తానం ఖీణాసవపుగ్గలానంయేవ గుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘యే సుప్పయుత్తా’’తి. తత్థ యేతి అనియమితుద్దేసవచనం. సుప్పయుత్తాతి సుట్ఠు పయుత్తా, అనేకవిహితం అనేసనం పహాయ సుద్ధాజీవితం నిస్సాయ విపస్సనాయ అత్తానం పయుఞ్జితుమారద్ధాతి అత్థో. అథ వా సుప్పయుత్తాతి సువిసుద్ధకాయవచీపయోగసమన్నాగతా, తేన తేసం సీలక్ఖన్ధం దస్సేతి. మనసా దళ్హేనాతి దళ్హేన మనసా, థిరసమాధియుత్తేన చేతసాతి అత్థో. తేన తేసం సమాధిక్ఖన్ధం దస్సేతి. నిక్కామినోతి కాయే చ జీవితే చ అనపేక్ఖా హుత్వా పఞ్ఞాధురేన వీరియేన సబ్బకిలేసేహి కతనిక్కమనా. తేన తేసం వీరియసమ్పన్నం పఞ్ఞక్ఖన్ధం దస్సేతి.
7. Evaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṅghaguṇena saccaṃ vatvā idāni tato ekaccānaṃ phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva guṇena vattumāraddho ‘‘ye suppayuttā’’ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanaṃ. Suppayuttāti suṭṭhu payuttā, anekavihitaṃ anesanaṃ pahāya suddhājīvitaṃ nissāya vipassanāya attānaṃ payuñjitumāraddhāti attho. Atha vā suppayuttāti suvisuddhakāyavacīpayogasamannāgatā, tena tesaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Manasā daḷhenāti daḷhena manasā, thirasamādhiyuttena cetasāti attho. Tena tesaṃ samādhikkhandhaṃ dasseti. Nikkāminoti kāye ca jīvite ca anapekkhā hutvā paññādhurena vīriyena sabbakilesehi katanikkamanā. Tena tesaṃ vīriyasampannaṃ paññakkhandhaṃ dasseti.
గోతమసాసనమ్హీతి గోత్తతో గోతమస్స తథాగతస్సేవ సాసనమ్హి. తేన ఇతో బహిద్ధా నానప్పకారమ్పి అమరతపం కరోన్తానం సుప్పయోగాదిగుణాభావతో కిలేసేహి నిక్కమనాభావం దస్సేతి. తేతి పుబ్బే ఉద్దిట్ఠానం నిద్దేసవచనం. పత్తిపత్తాతి ఏత్థ పత్తబ్బాతి పత్తి, పత్తబ్బా నామ పత్తుం అరహా, యం పత్వా అచ్చన్తయోగక్ఖేమినో హోన్తి, అరహత్తఫలస్సేతం అధివచనం, తం పత్తిం పత్తాతి పత్తిపత్తా. అమతన్తి నిబ్బానం. విగయ్హాతి ఆరమ్మణవసేన విగాహిత్వా. లద్ధాతి లభిత్వా. ముధాతి అబ్యయేన కాకణికమత్తమ్పి బ్యయం అకత్వా. నిబ్బుతిన్తి పటిప్పస్సద్ధకిలేసదరథం ఫలసమాపత్తిం. భుఞ్జమానాతి అనుభవమానా. కిం వుత్తం హోతి? యే ఇమస్మిం గోతమసాసనమ్హి సీలసమ్పన్నత్తా సుప్పయుత్తా, సమాధిసమ్పన్నత్తా మనసా దళ్హేన, పఞ్ఞాసమ్పన్నత్తా నిక్కామినో , తే ఇమాయ సమ్మాపటిపదాయ అమతం విగయ్హ ముధా లద్ధా ఫలసమాపత్తిసఞ్ఞితం నిబ్బుతిం భుఞ్జమానా పత్తిపత్తా నామ హోన్తీతి.
Gotamasāsanamhīti gottato gotamassa tathāgatasseva sāsanamhi. Tena ito bahiddhā nānappakārampi amaratapaṃ karontānaṃ suppayogādiguṇābhāvato kilesehi nikkamanābhāvaṃ dasseti. Teti pubbe uddiṭṭhānaṃ niddesavacanaṃ. Pattipattāti ettha pattabbāti patti, pattabbā nāma pattuṃ arahā, yaṃ patvā accantayogakkhemino honti, arahattaphalassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ pattiṃ pattāti pattipattā. Amatanti nibbānaṃ. Vigayhāti ārammaṇavasena vigāhitvā. Laddhāti labhitvā. Mudhāti abyayena kākaṇikamattampi byayaṃ akatvā. Nibbutinti paṭippassaddhakilesadarathaṃ phalasamāpattiṃ. Bhuñjamānāti anubhavamānā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ye imasmiṃ gotamasāsanamhi sīlasampannattā suppayuttā, samādhisampannattā manasā daḷhena, paññāsampannattā nikkāmino , te imāya sammāpaṭipadāya amataṃ vigayha mudhā laddhā phalasamāpattisaññitaṃ nibbutiṃ bhuñjamānā pattipattā nāma hontīti.
ఏవం భగవా ఫలసమాపత్తిసుఖమనుభవన్తానం ఖీణాసవపుగ్గలానమేవ వసేన సఙ్ఘరతనస్స గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānameva vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
యథిన్దఖీలోతిగాథావణ్ణనా
Yathindakhīlotigāthāvaṇṇanā
౮. ఏవం ఖీణాసవపుగ్గలానం గుణేన సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని బహుజనపచ్చక్ఖేన సోతాపన్నస్సేవ గుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘యథిన్దఖీలో’’తి. తత్థ యథాతి ఉపమావచనం. ఇన్దఖీలోతి నగరద్వారవినివారణత్థం ఉమ్మారబ్భన్తరే అట్ఠ వా దస వా హత్థే పథవిం ఖణిత్వా ఆకోటితస్స సారదారుమయథమ్భస్సేతం అధివచనం. పథవిన్తి భూమిం. సితోతి అన్తో పవిసిత్వా నిస్సితో. సియాతి భవేయ్య. చతుబ్భి వాతేహీతి చతూహి దిసాహి ఆగతేహి వాతేహి. అసమ్పకమ్పియోతి కమ్పేతుం వా చాలేతుం వా అసక్కుణేయ్యో. తథూపమన్తి తథావిధం. సప్పురిసన్తి ఉత్తమపురిసం. వదామీతి భణామి. యో అరియసచ్చాని అవేచ్చ పస్సతీతి యో చత్తారి అరియసచ్చాని పఞ్ఞాయ అజ్ఝోగాహేత్వా పస్సతి. తత్థ అరియసచ్చాని కుమారపఞ్హే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
8. Evaṃ khīṇāsavapuggalānaṃ guṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni bahujanapaccakkhena sotāpannasseva guṇena vattumāraddho ‘‘yathindakhīlo’’ti. Tattha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvāravinivāraṇatthaṃ ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe pathaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayathambhassetaṃ adhivacanaṃ. Pathavinti bhūmiṃ. Sitoti anto pavisitvā nissito. Siyāti bhaveyya. Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatehi vātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamanti tathāvidhaṃ. Sappurisanti uttamapurisaṃ. Vadāmīti bhaṇāmi. Yo ariyasaccāni avecca passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogāhetvā passati. Tattha ariyasaccāni kumārapañhe vuttanayeneva veditabbāni.
అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యథా హి ఇన్దఖీలో గమ్భీరనేమతాయ పథవిస్సితో చతుబ్భి వాతేహి అసమ్పకమ్పియో సియా, ఇమమ్పి సప్పురిసం తథూపమమేవ వదామి, యో అరియసచ్చాని అవేచ్చ పస్సతి. కస్మా? యస్మా సోపి ఇన్దఖీలో వియ చతూహి వాతేహి సబ్బతిత్థియవాదవాతేహి అసమ్పకమ్పియో హోతి, తమ్హా దస్సనా కేనచి కమ్పేతుం వా చాలేతుం వా అసక్కుణేయ్యో. తస్మా సుత్తన్తరేపి వుత్తం –
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā hi indakhīlo gambhīranematāya pathavissito catubbhi vātehi asampakampiyo siyā, imampi sappurisaṃ tathūpamameva vadāmi, yo ariyasaccāni avecca passati. Kasmā? Yasmā sopi indakhīlo viya catūhi vātehi sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyo hoti, tamhā dassanā kenaci kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tasmā suttantarepi vuttaṃ –
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, అయోఖీలో వా ఇన్దఖీలో వా గమ్భీరనేమో సునిఖాతో అచలో అసమ్పకమ్పీ, పురత్థిమాయ చేపి దిసాయ ఆగచ్ఛేయ్య భుసా వాతవుట్ఠి, నేవ నం సఙ్కమ్పేయ్య న సమ్పకమ్పేయ్య న సమ్పచాలేయ్య. పచ్ఛిమాయ…పే॰… దక్ఖిణాయ, ఉత్తరాయపి చే…పే॰… న సమ్పచాలేయ్య. తం కిస్స హేతు? గమ్భీరత్తా, భిక్ఖవే, నేమస్స , సునిఖాతత్తా ఇన్దఖీలస్స. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, యే చ ఖో కేచి సమణా వా బ్రాహ్మణా వా ‘ఇదం దుక్ఖన్తి…పే॰… పటిపదా’తి యథాభూతం పజానన్తి, తే న అఞ్ఞస్స సమణస్స వా బ్రాహ్మణస్స వా ముఖం ఓలోకేన్తి ‘అయం నూన భవం జానం జానాతి, పస్సం పస్సతీ’తి. తం కిస్స హేతు? సుదిట్ఠత్తా, భిక్ఖవే, చతున్నం అరియసచ్చాన’’న్తి (సం॰ ని॰ ౫.౧౧౦౯).
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ayokhīlo vā indakhīlo vā gambhīranemo sunikhāto acalo asampakampī, puratthimāya cepi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṃ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampacāleyya. Pacchimāya…pe… dakkhiṇāya, uttarāyapi ce…pe… na sampacāleyya. Taṃ kissa hetu? Gambhīrattā, bhikkhave, nemassa , sunikhātattā indakhīlassa. Evameva kho, bhikkhave, ye ca kho keci samaṇā vā brāhmaṇā vā ‘idaṃ dukkhanti…pe… paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānanti, te na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā mukhaṃ olokenti ‘ayaṃ nūna bhavaṃ jānaṃ jānāti, passaṃ passatī’ti. Taṃ kissa hetu? Sudiṭṭhattā, bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccāna’’nti (saṃ. ni. 5.1109).
ఏవం భగవా బహుజనపచ్చక్ఖస్స సోతాపన్నస్సేవ వసేన సఙ్ఘరతనస్స గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā bahujanapaccakkhassa sotāpannasseva vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
యే అరియసచ్చానీతిగాథావణ్ణనా
Ye ariyasaccānītigāthāvaṇṇanā
౯. ఏవం అవిసేసతో సోతాపన్నస్స గుణేన సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని యే తే తయో సోతాపన్నా ఏకబీజీ కోలంకోలో సత్తక్ఖత్తుపరమోతి. యథాహ –
9. Evaṃ avisesato sotāpannassa guṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye te tayo sotāpannā ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti. Yathāha –
‘‘ఇధేకచ్చో పుగ్గలో తిణ్ణం సంయోజనానం పరిక్ఖయా సోతాపన్నో హోతి…పే॰… సో ఏకంయేవ భవం నిబ్బత్తిత్వా దుక్ఖస్సన్తం కరోతి, అయం ఏకబీజీ. తథా ద్వే వా తీణి వా కులాని సన్ధావిత్వా సంసరిత్వా దుక్ఖస్సన్తం కరోతి, అయం కోలంకోలో. తథా సత్తక్ఖత్తుం దేవేసు చ మనుస్సేసు చ సన్ధావిత్వా సంసరిత్వా దుక్ఖస్సన్తం కరోతి, అయం సత్తక్ఖత్తుపరమో’’తి (పు॰ ప॰ ౩౧-౩౩).
‘‘Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti…pe… so ekaṃyeva bhavaṃ nibbattitvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ ekabījī. Tathā dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ kolaṃkolo. Tathā sattakkhattuṃ devesu ca manussesu ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo’’ti (pu. pa. 31-33).
తేసం సబ్బకనిట్ఠస్స సత్తక్ఖత్తుపరమస్స గుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘యే అరియసచ్చానీ’’తి. తత్థ యే అరియసచ్చానీతి ఏతం వుత్తనయమేవ. విభావయన్తీతి పఞ్ఞాఓభాసేన సచ్చప్పటిచ్ఛాదకం కిలేసన్ధకారం విధమిత్వా అత్తనో పకాసాని పాకటాని కరోన్తి. గమ్భీరపఞ్ఞేనాతి అప్పమేయ్యపఞ్ఞతాయ సదేవకస్స లోకస్స ఞాణేన అలబ్భనేయ్యప్పతిట్ఠపఞ్ఞేన, సబ్బఞ్ఞునాతి వుత్తం హోతి. సుదేసితానీతి సమాసబ్యాససాకల్యవేకల్యాదీహి తేహి తేహి నయేహి సుట్ఠు దేసితాని. కిఞ్చాపి తే హోన్తి భుసం పమత్తాతి తే విభావితఅరియసచ్చా పుగ్గలా కిఞ్చాపి దేవరజ్జచక్కవత్తిరజ్జాదిప్పమాదట్ఠానం ఆగమ్మ భుసం పమత్తా హోన్తి, తథాపి సోతాపత్తిమగ్గఞాణేన అభిసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణస్స నిరోధేన ఠపేత్వా సత్త భవే అనమతగ్గే సంసారే యే ఉప్పజ్జేయ్యుం నామఞ్చ రూపఞ్చ, తేసం నిరుద్ధత్తా అత్థఙ్గతత్తా న అట్ఠమం భవం ఆదియన్తి, సత్తమభవే ఏవ పన విపస్సనం ఆరభిత్వా అరహత్తం పాపుణన్తి.
Tesaṃ sabbakaniṭṭhassa sattakkhattuparamassa guṇena vattumāraddho ‘‘ye ariyasaccānī’’ti. Tattha ye ariyasaccānīti etaṃ vuttanayameva. Vibhāvayantīti paññāobhāsena saccappaṭicchādakaṃ kilesandhakāraṃ vidhamitvā attano pakāsāni pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassa lokassa ñāṇena alabbhaneyyappatiṭṭhapaññena, sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti samāsabyāsasākalyavekalyādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te hontibhusaṃ pamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kiñcāpi devarajjacakkavattirajjādippamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusaṃ pamattā honti, tathāpi sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā satta bhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā atthaṅgatattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhave eva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇanti.
ఏవం భగవా సత్తక్ఖత్తుపరమవసేన సఙ్ఘరతనస్స గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā sattakkhattuparamavasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
సహావస్సాతిగాథావణ్ణనా
Sahāvassātigāthāvaṇṇanā
౧౦. ఏవం సత్తక్ఖత్తుపరమస్స అట్ఠమం భవం అనాదియనగుణేన సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని తస్సేవ సత్త భవే ఆదియతోపి అఞ్ఞేహి అప్పహీనభవాదానేహి పుగ్గలేహి విసిట్ఠేన గుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘సహావస్సా’’తి . తత్థ సహావాతి సద్ధింయేవ. అస్సాతి ‘‘న తే భవం అట్ఠమమాదియన్తీ’’తి వుత్తేసు అఞ్ఞతరస్స. దస్సనసమ్పదాయాతి సోతాపత్తిమగ్గసమ్పత్తియా. సోతాపత్తిమగ్గో హి నిబ్బానం దిస్వా కత్తబ్బకిచ్చసమ్పదాయ సబ్బపఠమం నిబ్బానదస్సనతో ‘‘దస్సన’’న్తి వుచ్చతి, తస్స అత్తని పాతుభావో దస్సనసమ్పదా, తాయ దస్సనసమ్పదాయ సహ ఏవ. తయస్సు ధమ్మా జహితా భవన్తీతి ఏత్థ అస్సు-ఇతి పదపూరణమత్తే నిపాతో ‘‘ఇదం సు మే, సారిపుత్త, మహావికటభోజనస్మిం హోతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౫౬) వియ. యతో సహావస్స దస్సనసమ్పదాయ తయో ధమ్మా జహితా భవన్తి పహీనా హోన్తీతి అయమేత్థ అత్థో.
10. Evaṃ sattakkhattuparamassa aṭṭhamaṃ bhavaṃ anādiyanaguṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni tasseva satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhena guṇena vattumāraddho ‘‘sahāvassā’’ti . Tattha sahāvāti saddhiṃyeva. Assāti ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti vuttesu aññatarassa. Dassanasampadāyāti sotāpattimaggasampattiyā. Sotāpattimaggo hi nibbānaṃ disvā kattabbakiccasampadāya sabbapaṭhamaṃ nibbānadassanato ‘‘dassana’’nti vuccati, tassa attani pātubhāvo dassanasampadā, tāya dassanasampadāya saha eva. Tayassu dhammā jahitā bhavantīti ettha assu-iti padapūraṇamatte nipāto ‘‘idaṃ su me, sāriputta, mahāvikaṭabhojanasmiṃ hotī’’tiādīsu (ma. ni. 1.156) viya. Yato sahāvassa dassanasampadāya tayo dhammā jahitā bhavanti pahīnā hontīti ayamettha attho.
ఇదాని జహితధమ్మదస్సనత్థమాహ ‘‘సక్కాయదిట్ఠీ విచికిచ్ఛితఞ్చ, సీలబ్బతం వాపి యదత్థి కిఞ్చీ’’తి. తత్థ సతి కాయే విజ్జమానే ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకాఖ్యే కాయే వీసతివత్థుకా దిట్ఠి సక్కాయదిట్ఠి, సతీ వా తత్థ కాయే దిట్ఠీతిపి సక్కాయదిట్ఠి, యథావుత్తప్పకారే కాయే విజ్జమానా దిట్ఠీతి అత్థో. సతియేవ వా కాయే దిట్ఠీతిపి సక్కాయదిట్ఠి, యథావుత్తప్పకారే కాయే విజ్జమానే రూపాదిసఙ్ఖాతో అత్తాతి ఏవం పవత్తా దిట్ఠీతి అత్థో. తస్సా చ పహీనత్తా సబ్బదిట్ఠిగతాని పహీనానేవ హోన్తి. సా హి నేసం మూలం. సబ్బకిలేసబ్యాధివూపసమనతో పఞ్ఞా‘‘చికిచ్ఛిత’’న్తి వుచ్చతి, తం పఞ్ఞాచికిచ్ఛితం ఇతో విగతం, తతో వా పఞ్ఞాచికిచ్ఛితా ఇదం విగతన్తి విచికిచ్ఛితం. ‘‘సత్థరి కఙ్ఖతీ’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౧౦౦౮; విభ॰ ౯౧౫) నయేన వుత్తాయ అట్ఠవత్థుకాయ విమతియా ఏతం అధివచనం. తస్సా పహీనత్తా సబ్బానిపి విచికిచ్ఛితాని పహీనాని హోన్తి. తఞ్హి నేసం మూలం. ‘‘ఇతో బహిద్ధా సమణబ్రాహ్మణానం సీలేన సుద్ధి వతేన సుద్ధీ’’తి ఏవమాదీసు (ధ॰ స॰ ౧౨౨౨; విభ॰ ౯౩౮) ఆగతం గోసీలకుక్కురసీలాదికం సీలం గోవతకుక్కురవతాదికఞ్చ వతం సీలబ్బతన్తి వుచ్చతి, తస్స పహీనత్తా సబ్బమ్పి నగ్గియముణ్డికాదిఅమరతపం పహీనం హోతి. తఞ్హి తస్స మూలం, తేనేవ సబ్బావసానే వుత్తం ‘‘యదత్థి కిఞ్చీ’’తి. దుక్ఖదస్సనసమ్పదాయ చేత్థ సక్కాయదిట్ఠి సముదయదస్సనసమ్పదాయ విచికిచ్ఛితం, మగ్గదస్సననిబ్బానదస్సనసమ్పదాయ సీలబ్బతం పహీయతీతి విఞ్ఞాతబ్బం.
Idāni jahitadhammadassanatthamāha ‘‘sakkāyadiṭṭhī vicikicchitañca, sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñcī’’ti. Tattha sati kāye vijjamāne upādānakkhandhapañcakākhye kāye vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, satī vā tattha kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamānā diṭṭhīti attho. Satiyeva vā kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamāne rūpādisaṅkhāto attāti evaṃ pavattā diṭṭhīti attho. Tassā ca pahīnattā sabbadiṭṭhigatāni pahīnāneva honti. Sā hi nesaṃ mūlaṃ. Sabbakilesabyādhivūpasamanato paññā‘‘cikicchita’’nti vuccati, taṃ paññācikicchitaṃ ito vigataṃ, tato vā paññācikicchitā idaṃ vigatanti vicikicchitaṃ. ‘‘Satthari kaṅkhatī’’tiādinā (dha. sa. 1008; vibha. 915) nayena vuttāya aṭṭhavatthukāya vimatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tassā pahīnattā sabbānipi vicikicchitāni pahīnāni honti. Tañhi nesaṃ mūlaṃ. ‘‘Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti evamādīsu (dha. sa. 1222; vibha. 938) āgataṃ gosīlakukkurasīlādikaṃ sīlaṃ govatakukkuravatādikañca vataṃ sīlabbatanti vuccati, tassa pahīnattā sabbampi naggiyamuṇḍikādiamaratapaṃ pahīnaṃ hoti. Tañhi tassa mūlaṃ, teneva sabbāvasāne vuttaṃ ‘‘yadatthi kiñcī’’ti. Dukkhadassanasampadāya cettha sakkāyadiṭṭhi samudayadassanasampadāya vicikicchitaṃ, maggadassananibbānadassanasampadāya sīlabbataṃ pahīyatīti viññātabbaṃ.
చతూహపాయేహీతిగాథావణ్ణనా
Catūhapāyehītigāthāvaṇṇanā
౧౧. ఏవమస్స కిలేసవట్టప్పహానం దస్సేత్వా ఇదాని తస్మిం కిలేసవట్టే సతి యేన విపాకవట్టేన భవితబ్బం, తప్పహానా తస్సాపి పహానం దీపేన్తో ఆహ ‘‘చతూహపాయేహి చ విప్పముత్తో’’తి. తత్థ చత్తారో అపాయా నామ నిరయతిరచ్ఛానపేత్తివిసయఅసురకాయా. తేహి ఏస సత్త భవే ఆదియన్తోపి విప్పముత్తోతి అత్థో.
11. Evamassa kilesavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni tasmiṃ kilesavaṭṭe sati yena vipākavaṭṭena bhavitabbaṃ, tappahānā tassāpi pahānaṃ dīpento āha ‘‘catūhapāyehi ca vippamutto’’ti. Tattha cattāro apāyā nāma nirayatiracchānapettivisayaasurakāyā. Tehi esa satta bhave ādiyantopi vippamuttoti attho.
ఏవమస్స విపాకవట్టప్పహానం దస్సేత్వా ఇదాని యమస్స విపాకవట్టస్స మూలభూతం కమ్మవట్టం, తస్సాపి పహానం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ఛచ్చాభిఠానాని అభబ్బ కాతు’’న్తి. తత్థ అభిఠానానీతి ఓళారికట్ఠానాని, తాని ఏస ఛ అభబ్బో కాతుం. తాని చ ‘‘అట్ఠానమేతం, భిక్ఖవే, అనవకాసో, యం దిట్ఠిసమ్పన్నో పుగ్గలో మాతరం జీవితా వోరోపేయ్యా’’తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౧.౨౭౧; మ॰ ని॰ ౩.౧౨౮; విభ॰ ౮౦౯) నయేన ఏకకనిపాతే వుత్తాని మాతుఘాతపితుఘాతఅరహన్తఘాతలోహితుప్పాదసఙ్ఘభేదఅఞ్ఞసత్థారుద్దేసకమ్మానీతి వేదితబ్బాని. తాని హి కిఞ్చాపి దిట్ఠిసమ్పన్నో అరియసావకో కున్థకిపిల్లికమ్పి జీవితా న వోరోపేతి, అపిచ ఖో పన పుథుజ్జనభావస్స విగరహణత్థం వుత్తాని. పుథుజ్జనో హి అదిట్ఠిసమ్పన్నత్తా ఏవంమహాసావజ్జాని అభిఠానానిపి కరోతి, దస్సనసమ్పన్నో పన అభబ్బో తాని కాతున్తి. అభబ్బగ్గహణఞ్చేత్థ భవన్తరేపి అకరణదస్సనత్థం. భవన్తరేపి హి ఏస అత్తనో అరియసావకభావం అజానన్తోపి ధమ్మతాయ ఏవ ఏతాని వా ఛ పకతిపాణాతిపాతాదీని వా పఞ్చ వేరాని అఞ్ఞసత్థారుద్దేసేన సహ ఛ ఠానాని న కరోతి, యాని సన్ధాయ ఏకచ్చే ‘‘ఛ ఛాభిఠానానీ’’తిపి పఠన్తి. మతమచ్ఛగ్గాహాదయో చేత్థ అరియసావకగామదారకానం నిదస్సనం.
Evamassa vipākavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni yamassa vipākavaṭṭassa mūlabhūtaṃ kammavaṭṭaṃ, tassāpi pahānaṃ dassento āha ‘‘chaccābhiṭhānāni abhabba kātu’’nti. Tattha abhiṭhānānīti oḷārikaṭṭhānāni, tāni esa cha abhabbo kātuṃ. Tāni ca ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyyā’’tiādinā (a. ni. 1.271; ma. ni. 3.128; vibha. 809) nayena ekakanipāte vuttāni mātughātapitughātaarahantaghātalohituppādasaṅghabhedaaññasatthāruddesakammānīti veditabbāni. Tāni hi kiñcāpi diṭṭhisampanno ariyasāvako kunthakipillikampi jīvitā na voropeti, apica kho pana puthujjanabhāvassa vigarahaṇatthaṃ vuttāni. Puthujjano hi adiṭṭhisampannattā evaṃmahāsāvajjāni abhiṭhānānipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tāni kātunti. Abhabbaggahaṇañcettha bhavantarepi akaraṇadassanatthaṃ. Bhavantarepi hi esa attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantopi dhammatāya eva etāni vā cha pakatipāṇātipātādīni vā pañca verāni aññasatthāruddesena saha cha ṭhānāni na karoti, yāni sandhāya ekacce ‘‘cha chābhiṭhānānī’’tipi paṭhanti. Matamacchaggāhādayo cettha ariyasāvakagāmadārakānaṃ nidassanaṃ.
ఏవం భగవా సత్త భవే ఆదియతోపి అరియసావకస్స అఞ్ఞేహి అప్పహీనభవాదానేహి పుగ్గలేహి విసిట్ఠగుణవసేన సఙ్ఘరతనస్స గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā satta bhave ādiyatopi ariyasāvakassa aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇavasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
కిఞ్చాపి సోతిగాథావణ్ణనా
Kiñcāpi sotigāthāvaṇṇanā
౧౨. ఏవం సత్త భవే ఆదియతోపి అఞ్ఞేహి అప్పహీనభవాదానేహి పుగ్గలేహి విసిట్ఠగుణేన సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని న కేవలం దస్సనసమ్పన్నో ఛ అభిఠానాని అభబ్బో కాతుం, కిన్తు అప్పమత్తకమ్పి పాపకమ్మం కత్వా తస్స పటిచ్ఛాదనాయపి అభబ్బోతి పమాదవిహారినోపి దస్సనసమ్పన్నస్స కతప్పటిచ్ఛాదనాభావగుణేన వత్తుమారద్ధో ‘‘కిఞ్చాపి సో కమ్మ కరోతి పాపక’’న్తి.
12. Evaṃ satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni na kevalaṃ dassanasampanno cha abhiṭhānāni abhabbo kātuṃ, kintu appamattakampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādanāyapi abhabboti pamādavihārinopi dassanasampannassa katappaṭicchādanābhāvaguṇena vattumāraddho ‘‘kiñcāpi so kamma karoti pāpaka’’nti.
తస్సత్థో – సో దస్సనసమ్పన్నో కిఞ్చాపి సతిసమ్మోసేన పమాదవిహారం ఆగమ్మ యం తం భగవతా లోకవజ్జం సఞ్చిచ్చాతిక్కమనం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘యం మయా సావకానం సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, తం మమ సావకా జీవితహేతుపి నాతిక్కమన్తీ’’తి (చూళవ॰ ౩౮౫; ఉదా॰ ౪౫) తం ఠపేత్వా అఞ్ఞం కుటికారసహసేయ్యాదిం పణ్ణత్తివజ్జవీతిక్కమసఙ్ఖాతం బుద్ధప్పతికుట్ఠం కాయేన పాపకమ్మం కరోతి, పదసోధమ్మఉత్తరిఛప్పఞ్చవాచాధమ్మదేసనసమ్ఫప్పలాపఫరుసవచనాదిం వా వాచాయ , ఉద చేతసా వా కత్థచి లోభదోసుప్పాదనం జాతరూపాదిసాదియనం చీవరాదిపరిభోగేసు అపచ్చవేక్ఖణాదిం వా పాపకమ్మం కరోతి. అభబ్బో సో తస్స పటిచ్ఛదాయ న సో తం ‘‘ఇదం అకప్పియమకరణీయ’’న్తి జానిత్వా ముహుత్తమ్పి పటిచ్ఛాదేతి, తంఖణం ఏవ పన సత్థరి వా విఞ్ఞూసు వా సబ్రహ్మచారీసు ఆవి కత్వా యథాధమ్మం పటికరోతి, ‘‘న పున కరిస్సామీ’’తి ఏవం సంవరితబ్బం వా సంవరతి. కస్మా? యస్మా అభబ్బతా దిట్ఠపదస్స వుత్తా, ఏవరూపమ్పి పాపకమ్మం కత్వా తస్స పటిచ్ఛాదాయ దిట్ఠనిబ్బానపదస్స దస్సనసమ్పన్నస్స పుగ్గలస్స అభబ్బతా వుత్తాతి అత్థో.
Tassattho – so dassanasampanno kiñcāpi satisammosena pamādavihāraṃ āgamma yaṃ taṃ bhagavatā lokavajjaṃ sañciccātikkamanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (cūḷava. 385; udā. 45) taṃ ṭhapetvā aññaṃ kuṭikārasahaseyyādiṃ paṇṇattivajjavītikkamasaṅkhātaṃ buddhappatikuṭṭhaṃ kāyena pāpakammaṃ karoti, padasodhammauttarichappañcavācādhammadesanasamphappalāpapharusavacanādiṃ vā vācāya, uda cetasā vā katthaci lobhadosuppādanaṃ jātarūpādisādiyanaṃ cīvarādiparibhogesu apaccavekkhaṇādiṃ vā pāpakammaṃ karoti. Abhabbo so tassapaṭicchadāya na so taṃ ‘‘idaṃ akappiyamakaraṇīya’’nti jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃkhaṇaṃ eva pana satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu āvi katvā yathādhammaṃ paṭikaroti, ‘‘na puna karissāmī’’ti evaṃ saṃvaritabbaṃ vā saṃvarati. Kasmā? Yasmā abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā, evarūpampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādāya diṭṭhanibbānapadassa dassanasampannassa puggalassa abhabbatā vuttāti attho.
కథం?
Kathaṃ?
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, దహరో కుమారో మన్దో ఉత్తానసేయ్యకో హత్థేన వా పాదేన వా అఙ్గారం అక్కమిత్వా ఖిప్పమేవ పటిసంహరతి, ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ధమ్మతా ఏసా దిట్ఠిసమ్పన్నస్స పుగ్గలస్స, కిఞ్చాపి తథారూపిం ఆపత్తిం ఆపజ్జతి, యథారూపాయ ఆపత్తియా వుట్ఠానం పఞ్ఞాయతి. అథ ఖో నం ఖిప్పమేవ సత్థరి వా విఞ్ఞూసు వా సబ్రహ్మచారీసు దేసేతి వివరతి ఉత్తానీకరోతి, దేసేత్వా వివరిత్వా ఉత్తానీకత్వా ఆయతిం సంవరం ఆపజ్జతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౯౬).
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, daharo kumāro mando uttānaseyyako hatthena vā pādena vā aṅgāraṃ akkamitvā khippameva paṭisaṃharati, evameva kho, bhikkhave, dhammatā esā diṭṭhisampannassa puggalassa, kiñcāpi tathārūpiṃ āpattiṃ āpajjati, yathārūpāya āpattiyā vuṭṭhānaṃ paññāyati. Atha kho naṃ khippameva satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu deseti vivarati uttānīkaroti, desetvā vivaritvā uttānīkatvā āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.496).
ఏవం భగవా పమాదవిహారినోపి దస్సనసమ్పన్నస్స కతప్పటిచ్ఛాదనాభావగుణేన సఙ్ఘరతనస్స గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā pamādavihārinopi dassanasampannassa katappaṭicchādanābhāvaguṇena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
వనప్పగుమ్బేతిగాథావణ్ణనా
Vanappagumbetigāthāvaṇṇanā
౧౩. ఏవం సఙ్ఘపరియాపన్నానం పుగ్గలానం తేన తేన గుణప్పకారేన సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని య్వాయం భగవతా రతనత్తయగుణం దీపేన్తేన ఇధ సఙ్ఖేపేన అఞ్ఞత్ర చ విత్థారేన పరియత్తిధమ్మో దేసితో, తమ్పి నిస్సాయ పున బుద్ధాధిట్ఠానం సచ్చం వత్తుమారద్ధో ‘‘వనప్పగుమ్బే యథా ఫుస్సితగ్గే’’తి. తత్థ ఆసన్నసన్నివేసవవత్థితానం రుక్ఖానం సమూహో వనం, మూలసారఫేగ్గుతచసాఖాపలాసేహి పవుద్ధో గుమ్బో పగుమ్బో, వనస్స, వనే వా పగుమ్బో వనప్పగుమ్బో. స్వాయం ‘‘వనప్పగుమ్బే’’తి వుత్తో, ఏవమ్పి హి వత్తుం లబ్భతి ‘‘అత్థి సవితక్కసవిచారే , అత్థి అవితక్కవిచారమత్తే, సుఖే దుక్ఖే జీవే’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౭౪; మ॰ ని॰ ౨.౨౨౮) వియ. యథాతి ఉపమావచనం. ఫుస్సితాని అగ్గాని అస్సాతి ఫుస్సితగ్గో, సబ్బసాఖాపసాఖాసు సఞ్జాతపుప్ఫోతి అత్థో. సో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ ‘‘ఫుస్సితగ్గే’’తి వుత్తో. గిమ్హానమాసే పఠమస్మిం గిమ్హేతి యే చత్తారో గిమ్హానం మాసా, తేసం చతున్నం గిమ్హమాసానం ఏకస్మిం మాసే. కతరస్మిం మాసే ఇతి చే? పఠమస్మిం గిమ్హే, చిత్రమాసేతి అత్థో. సో హి ‘‘పఠమగిమ్హో’’తి చ ‘‘బాలవసన్తో’’తి చ వుచ్చతి. తతో పరం పదత్థతో పాకటమేవ.
13. Evaṃ saṅghapariyāpannānaṃ puggalānaṃ tena tena guṇappakārena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni yvāyaṃ bhagavatā ratanattayaguṇaṃ dīpentena idha saṅkhepena aññatra ca vitthārena pariyattidhammo desito, tampi nissāya puna buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho ‘‘vanappagumbe yathā phussitagge’’ti. Tattha āsannasannivesavavatthitānaṃ rukkhānaṃ samūho vanaṃ, mūlasārapheggutacasākhāpalāsehi pavuddho gumbo pagumbo, vanassa, vane vā pagumbo vanappagumbo. Svāyaṃ ‘‘vanappagumbe’’ti vutto, evampi hi vattuṃ labbhati ‘‘atthi savitakkasavicāre , atthi avitakkavicāramatte, sukhe dukkhe jīve’’tiādīsu (dī. ni. 1.174; ma. ni. 2.228) viya. Yathāti upamāvacanaṃ. Phussitāni aggāni assāti phussitaggo, sabbasākhāpasākhāsu sañjātapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva ‘‘phussitagge’’ti vutto. Gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimheti ye cattāro gimhānaṃ māsā, tesaṃ catunnaṃ gimhamāsānaṃ ekasmiṃ māse. Katarasmiṃ māse iti ce? Paṭhamasmiṃ gimhe, citramāseti attho. So hi ‘‘paṭhamagimho’’ti ca ‘‘bālavasanto’’ti ca vuccati. Tato paraṃ padatthato pākaṭameva.
అయం పనేత్థ పిణ్డత్థో – యథా పఠమగిమ్హనామకే బాలవసన్తే నానావిధరుక్ఖగహనే వనే సుపుప్ఫితగ్గసాఖో తరుణరుక్ఖగచ్ఛపరియాయనామో పగుమ్బో అతివియ సస్సిరికో హోతి, ఏవమేవ ఖన్ధాయతనాదీహి సతిపట్ఠానసమ్మప్పధానాదీహి సీలసమాధిక్ఖన్ధాదీహి వా నానప్పకారేహి అత్థప్పభేదపుప్ఫేహి అతివియ సస్సిరికత్తా తథూపమం నిబ్బానగామిమగ్గదీపనతో నిబ్బానగామిం పరియత్తిధమ్మవరం నేవ లాభహేతు న సక్కారాదిహేతు, కేవలన్తు మహాకరుణాయ అబ్భుస్సాహితహదయో సత్తానం పరమహితాయ అదేసయీతి. పరమం హితాయాతి ఏత్థ చ గాథాబన్ధసుఖత్థం అనునాసికో. అయం పనత్థో – పరమహితాయ నిబ్బానాయ అదేసయీతి.
Ayaṃ panettha piṇḍattho – yathā paṭhamagimhanāmake bālavasante nānāvidharukkhagahane vane supupphitaggasākho taruṇarukkhagacchapariyāyanāmo pagumbo ativiya sassiriko hoti, evameva khandhāyatanādīhi satipaṭṭhānasammappadhānādīhi sīlasamādhikkhandhādīhi vā nānappakārehi atthappabhedapupphehi ativiya sassirikattā tathūpamaṃ nibbānagāmimaggadīpanato nibbānagāmiṃ pariyattidhammavaraṃ neva lābhahetu na sakkārādihetu, kevalantu mahākaruṇāya abbhussāhitahadayo sattānaṃ paramahitāya adesayīti. Paramaṃ hitāyāti ettha ca gāthābandhasukhatthaṃ anunāsiko. Ayaṃ panattho – paramahitāya nibbānāya adesayīti.
ఏవం భగవా ఇమం సుపుప్ఫితగ్గవనప్పగుమ్బసదిసం పరియత్తిధమ్మం వత్వా ఇదాని తమేవ నిస్సాయ బుద్ధాధిట్ఠానం సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి బుద్ధే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. కేవలం పన ఇదమ్పి యథావుత్తపకారపరియత్తిధమ్మసఙ్ఖాతం బుద్ధే రతనం పణీతన్తి ఏవం యోజేతబ్బం . ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā imaṃ supupphitaggavanappagumbasadisaṃ pariyattidhammaṃ vatvā idāni tameva nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana idampi yathāvuttapakārapariyattidhammasaṅkhātaṃ buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ . Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
వరో వరఞ్ఞూతిగాథావణ్ణనా
Varo varaññūtigāthāvaṇṇanā
౧౪. ఏవం భగవా పరియత్తిధమ్మేన బుద్ధాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని లోకుత్తరధమ్మేన వత్తుమారద్ధో ‘‘వరో వరఞ్ఞూ’’తి. తత్థ వరోతి పణీతాధిముత్తికేహి ఇచ్ఛితో ‘‘అహో వత మయమ్పి ఏవరూపా అస్సామా’’తి, వరగుణయోగతో వా వరో ఉత్తమో సేట్ఠోతి అత్థో. వరఞ్ఞూతి నిబ్బానఞ్ఞూ. నిబ్బానఞ్హి సబ్బధమ్మానం ఉత్తమట్ఠేన వరం, తఞ్చేస బోధిమూలే సయం పటివిజ్ఝిత్వా అఞ్ఞాసి. వరదోతి పఞ్చవగ్గియభద్దవగ్గియజటిలాదీనం అఞ్ఞేసఞ్చ దేవమనుస్సానం నిబ్బేధభాగియవాసనాభాగియవరధమ్మదాయీతి అత్థో. వరాహరోతి వరస్స మగ్గస్స ఆహటత్తా వరాహరోతి వుచ్చతి. సో హి భగవా దీపఙ్కరతో పభుతి సమతింస పారమియో పూరేన్తో పుబ్బకేహి సమ్మాసమ్బుద్ధేహి అనుయాతం పురాణమగ్గవరమాహరి, తేన ‘‘వరాహరో’’తి వుచ్చతి.
14. Evaṃ bhagavā pariyattidhammena buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni lokuttaradhammena vattumāraddho ‘‘varo varaññū’’ti. Tattha varoti paṇītādhimuttikehi icchito ‘‘aho vata mayampi evarūpā assāmā’’ti, varaguṇayogato vā varo uttamo seṭṭhoti attho. Varaññūti nibbānaññū. Nibbānañhi sabbadhammānaṃ uttamaṭṭhena varaṃ, tañcesa bodhimūle sayaṃ paṭivijjhitvā aññāsi. Varadoti pañcavaggiyabhaddavaggiyajaṭilādīnaṃ aññesañca devamanussānaṃ nibbedhabhāgiyavāsanābhāgiyavaradhammadāyīti attho. Varāharoti varassa maggassa āhaṭattā varāharoti vuccati. So hi bhagavā dīpaṅkarato pabhuti samatiṃsa pāramiyo pūrento pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātaṃ purāṇamaggavaramāhari, tena ‘‘varāharo’’ti vuccati.
అపిచ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణప్పటిలాభేన వరో, నిబ్బానసచ్ఛికిరియాయ వరఞ్ఞూ, సత్తానం విముత్తిసుఖదానేన వరదో, ఉత్తమపటిపదాహరణేన వరాహరో. ఏతేహి లోకుత్తరగుణేహి అధికస్స కస్సచి గుణస్స అభావతో అనుత్తరో.
Apica sabbaññutaññāṇappaṭilābhena varo, nibbānasacchikiriyāya varaññū, sattānaṃ vimuttisukhadānena varado, uttamapaṭipadāharaṇena varāharo. Etehi lokuttaraguṇehi adhikassa kassaci guṇassa abhāvato anuttaro.
అపరో నయో – వరో ఉపసమాధిట్ఠానపరిపూరణేన, వరఞ్ఞూ పఞ్ఞాధిట్ఠానపరిపూరణేన, వరదో చాగాధిట్ఠానపరిపూరణేన, వరాహరో సచ్చాధిట్ఠానపరిపూరణేన, వరం మగ్గసచ్చమాహరీతి. తథా వరో పుఞ్ఞుస్సయేన, వరఞ్ఞూ పఞ్ఞుస్సయేన, వరదో బుద్ధభావత్థికానం తదుపాయసమ్పదానేన, వరాహరో పచ్చేకబుద్ధభావత్థికానం తదుపాయాహరణేన, అనుత్తరో తత్థ తత్థ అసదిసతాయ, అత్తనా వా అనాచరియకో హుత్వా పరేసం ఆచరియభావేన, ధమ్మవరం అదేసయి సావకభావత్థికానం తదత్థాయ స్వాక్ఖాతతాదిగుణయుత్తస్స ధమ్మవరస్స దేసనతో. సేసం వుత్తనయమేవాతి.
Aparo nayo – varo upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaññū paññādhiṭṭhānaparipūraṇena, varado cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena, varāharo saccādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaṃ maggasaccamāharīti. Tathā varo puññussayena, varaññū paññussayena, varado buddhabhāvatthikānaṃ tadupāyasampadānena, varāharo paccekabuddhabhāvatthikānaṃ tadupāyāharaṇena, anuttaro tattha tattha asadisatāya, attanā vā anācariyako hutvā paresaṃ ācariyabhāvena, dhammavaraṃ adesayi sāvakabhāvatthikānaṃ tadatthāya svākkhātatādiguṇayuttassa dhammavarassa desanato. Sesaṃ vuttanayamevāti.
ఏవం భగవా నవవిధేన లోకుత్తరధమ్మేన అత్తనో గుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ బుద్ధాధిట్ఠానం సచ్చవచనం పయుఞ్జతి ‘‘ఇదమ్పి బుద్ధే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. కేవలం పన యం వరం లోకుత్తరధమ్మం ఏస అఞ్ఞాసి, యఞ్చ అదాసి, యఞ్చ ఆహరి, యఞ్చ దేసేసి, ఇదమ్పి బుద్ధే రతనం పణీతన్తి ఏవం యోజేతబ్బం. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā navavidhena lokuttaradhammena attano guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana yaṃ varaṃ lokuttaradhammaṃ esa aññāsi, yañca adāsi, yañca āhari, yañca desesi, idampi buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
ఖీణన్తిగాథావణ్ణనా
Khīṇantigāthāvaṇṇanā
౧౫. ఏవం భగవా పరియత్తిధమ్మఞ్చ నవలోకుత్తరధమ్మఞ్చ నిస్సాయ ద్వీహి గాథాహి బుద్ధాధిట్ఠానం సచ్చం వత్వా ఇదాని యే తం పరియత్తిధమ్మం అస్సోసుం, సుతానుసారేన చ పటిపజ్జిత్వా నవప్పకారమ్పి లోకుత్తరధమ్మం అధిగమింసు, తేసం అనుపాదిసేసనిబ్బానపత్తిగుణం నిస్సాయ పున సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చం వత్తుమారద్ధో ‘‘ఖీణం పురాణ’’న్తి. తత్థ ఖీణన్తి సముచ్ఛిన్నం. పురాణన్తి పురాతనం. నవన్తి సమ్పతి వత్తమానం. నత్థి సమ్భవన్తి అవిజ్జమానపాతుభావం. విరత్తచిత్తాతి వీతరాగచిత్తా. ఆయతికే భవస్మిన్తి అనాగతమద్ధానం పునబ్భవే. తేతి యేసం ఖీణం పురాణం నవం నత్థి సమ్భవం, యే చ ఆయతికే భవస్మిం విరత్తచిత్తా, తే ఖీణాసవా భిక్ఖూ. ఖీణబీజాతి ఉచ్ఛిన్నబీజా. అవిరూళ్హిఛన్దాతి విరూళ్హిఛన్దవిరహితా. నిబ్బన్తీతి విజ్ఝాయన్తి. ధీరాతి ధితిసమ్పన్నా. యథాయం పదీపోతి అయం పదీపో వియ.
15. Evaṃ bhagavā pariyattidhammañca navalokuttaradhammañca nissāya dvīhi gāthāhi buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye taṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānapattiguṇaṃ nissāya puna saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho ‘‘khīṇaṃ purāṇa’’nti. Tattha khīṇanti samucchinnaṃ. Purāṇanti purātanaṃ. Navanti sampati vattamānaṃ. Natthi sambhavanti avijjamānapātubhāvaṃ. Virattacittāti vītarāgacittā. Āyatike bhavasminti anāgatamaddhānaṃ punabbhave. Teti yesaṃ khīṇaṃ purāṇaṃ navaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū. Khīṇabījāti ucchinnabījā. Avirūḷhichandāti virūḷhichandavirahitā. Nibbantīti vijjhāyanti. Dhīrāti dhitisampannā. Yathāyaṃ padīpoti ayaṃ padīpo viya.
కిం వుత్తం హోతి? యం తం సత్తానం ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధమ్పి పురాణం అతీతకాలికం కమ్మం తణ్హాసినేహస్స అప్పహీనత్తా పటిసన్ధిఆహరణసమత్థతాయ అఖీణంయేవ హోతి, తం పురాణం కమ్మం యేసం అరహత్తమగ్గేన తణ్హాసినేహస్స సోసితత్తా అగ్గినా దడ్ఢబీజమివ ఆయతిం విపాకదానాసమత్థతాయ ఖీణం. యఞ్చ నేసం బుద్ధపూజాదివసేన ఇదాని పవత్తమానం కమ్మం నవన్తి వుచ్చతి, తఞ్చ తణ్హాపహానేనేవ ఛిన్నమూలపాదపపుప్ఫమివ ఆయతిం ఫలదానాసమత్థతాయ యేసం నత్థి సమ్భవం, యే చ తణ్హాపహానేనేవ ఆయతికే భవస్మిం విరత్తచిత్తా, తే ఖీణాసవా భిక్ఖూ ‘‘కమ్మం ఖేత్తం విఞ్ఞాణం బీజ’’న్తి (అ॰ ని॰ ౩.౭౭) ఏత్థ వుత్తస్స పటిసన్ధివిఞ్ఞాణస్స కమ్మక్ఖయేనేవ ఖీణత్తా ఖీణబీజా. యోపి పుబ్బే పునబ్భవసఙ్ఖాతాయ విరూళ్హియా ఛన్దో అహోసి. తస్సపి సముదయప్పహానేనేవ పహీనత్తా పుబ్బే వియ చుతికాలే అసమ్భవేన అవిరూళ్హిఛన్దా ధితిసమ్పన్నత్తా ధీరా చరిమవిఞ్ఞాణనిరోధేన యథాయం పదీపో నిబ్బుతో, ఏవం నిబ్బన్తి, పున ‘‘రూపినో వా అరూపినో వా’’తి ఏవమాదిం పఞ్ఞత్తిపథం అచ్చేన్తీతి. తస్మిం కిర సమయే నగరదేవతానం పూజనత్థాయ జాలితేసు పదీపేసు ఏకో పదీపో విజ్ఝాయి, తం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘యథాయం పదీపో’’తి.
Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ taṃ sattānaṃ uppajjitvā niruddhampi purāṇaṃ atītakālikaṃ kammaṃ taṇhāsinehassa appahīnattā paṭisandhiāharaṇasamatthatāya akhīṇaṃyeva hoti, taṃ purāṇaṃ kammaṃ yesaṃ arahattamaggena taṇhāsinehassa sositattā agginā daḍḍhabījamiva āyatiṃ vipākadānāsamatthatāya khīṇaṃ. Yañca nesaṃ buddhapūjādivasena idāni pavattamānaṃ kammaṃ navanti vuccati, tañca taṇhāpahāneneva chinnamūlapādapapupphamiva āyatiṃ phaladānāsamatthatāya yesaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca taṇhāpahāneneva āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū ‘‘kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bīja’’nti (a. ni. 3.77) ettha vuttassa paṭisandhiviññāṇassa kammakkhayeneva khīṇattā khīṇabījā. Yopi pubbe punabbhavasaṅkhātāya virūḷhiyā chando ahosi. Tassapi samudayappahāneneva pahīnattā pubbe viya cutikāle asambhavena avirūḷhichandā dhitisampannattā dhīrā carimaviññāṇanirodhena yathāyaṃ padīpo nibbuto, evaṃ nibbanti, puna ‘‘rūpino vā arūpino vā’’ti evamādiṃ paññattipathaṃ accentīti. Tasmiṃ kira samaye nagaradevatānaṃ pūjanatthāya jālitesu padīpesu eko padīpo vijjhāyi, taṃ dassento āha ‘‘yathāyaṃ padīpo’’ti.
ఏవం భగవా యే తం పురిమాహి ద్వీహి గాథాహి వుత్తం పరియత్తిధమ్మం అస్సోసుం, సుతానుసారేన చ పటిపజ్జిత్వా నవప్పకారమ్పి లోకుత్తరధమ్మం అధిగమింసు, తేసం అనుపాదిసేసనిబ్బానపత్తిగుణం వత్వా ఇదాని తమేవ గుణం నిస్సాయ సఙ్ఘాధిట్ఠానం సచ్చవచనం పయుఞ్జన్తో దేసనం సమాపేసి ‘‘ఇదమ్పి సఙ్ఘే’’తి. తస్సత్థో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. కేవలం పన ఇదమ్పి యథావుత్తేన పకారేన ఖీణాసవభిక్ఖూనం నిబ్బానసఙ్ఖాతం సఙ్ఘే రతనం పణీతన్తి ఏవం యోజేతబ్బం. ఇమిస్సాపి గాథాయ ఆణా కోటిసతసహస్సచక్కవాళేసు అమనుస్సేహి పటిగ్గహితాతి.
Evaṃ bhagavā ye taṃ purimāhi dvīhi gāthāhi vuttaṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānapattiguṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saṅghādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjanto desanaṃ samāpesi ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana idampi yathāvuttena pakārena khīṇāsavabhikkhūnaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṅghe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.
దేసనాపరియోసానే రాజకులస్స సోత్థి అహోసి, సబ్బూపద్దవా వూపసమింసు, చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి.
Desanāpariyosāne rājakulassa sotthi ahosi, sabbūpaddavā vūpasamiṃsu, caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
యానీధాతిగాథాత్తయవణ్ణనా
Yānīdhātigāthāttayavaṇṇanā
౧౬. అథ సక్కో దేవానమిన్దో ‘‘భగవతా రతనత్తయగుణం నిస్సాయ సచ్చవచనం పయుఞ్జమానేన నాగరస్స సోత్థి కతా, మయాపి నాగరస్స సోత్థిత్థం రతనత్తయగుణం నిస్సాయ కిఞ్చి వత్తబ్బ’’న్తి చిన్తేత్వా అవసానే గాథాత్తయం అభాసి ‘‘యానీధ భూతానీ’’తి తత్థ యస్మా బుద్ధో యథా లోకహితత్థాయ ఉస్సుక్కం ఆపన్నేహి ఆగన్తబ్బం , తథా ఆగతతో యథా చ తేహి గన్తబ్బం, తథా గతతో యథా చ తేహి ఆజానితబ్బం, తథా ఆజాననతో, యథా చ జానితబ్బం, తథా జాననతో, యఞ్చ తథేవ హోతి, తస్స గదనతో చ ‘‘తథాగతో’’తి వుచ్చతి. యస్మా చ సో దేవమనుస్సేహి పుప్ఫగన్ధాదినా బహి నిబ్బత్తేన ఉపకారకేన, ధమ్మానుధమ్మపటిపత్తాదినా చ అత్తని నిబ్బత్తేన అతివియ పూజితో, తస్మా సక్కో దేవానమిన్దో సబ్బం దేవపరిసం అత్తనా సద్ధిం సమ్పిణ్డేత్వా ఆహ ‘‘తథాగతం దేవమనుస్సపూజితం, బుద్ధం నమస్సామ సువత్థి హోతూ’’తి.
16. Atha sakko devānamindo ‘‘bhagavatā ratanattayaguṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjamānena nāgarassa sotthi katā, mayāpi nāgarassa sotthitthaṃ ratanattayaguṇaṃ nissāya kiñci vattabba’’nti cintetvā avasāne gāthāttayaṃ abhāsi ‘‘yānīdha bhūtānī’’ti tattha yasmā buddho yathā lokahitatthāya ussukkaṃ āpannehi āgantabbaṃ , tathā āgatato yathā ca tehi gantabbaṃ, tathā gatato yathā ca tehi ājānitabbaṃ, tathā ājānanato, yathā ca jānitabbaṃ, tathā jānanato, yañca tatheva hoti, tassa gadanato ca ‘‘tathāgato’’ti vuccati. Yasmā ca so devamanussehi pupphagandhādinā bahi nibbattena upakārakena, dhammānudhammapaṭipattādinā ca attani nibbattena ativiya pūjito, tasmā sakko devānamindo sabbaṃ devaparisaṃ attanā saddhiṃ sampiṇḍetvā āha ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, buddhaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti.
౧౭. యస్మా పన ధమ్మే మగ్గధమ్మో యథా యుగనద్ధసమథవిపస్సనాబలేన గన్తబ్బం కిలేసపక్ఖం సముచ్ఛిన్దన్తేన, తథా గతోతి తథాగతో. నిబ్బానధమ్మోపి యథా గతో పఞ్ఞాయ పటివిద్ధో సబ్బదుక్ఖప్పటివిఘాతాయ సమ్పజ్జతి, బుద్ధాదీహి తథా అవగతో, తస్మా ‘‘తథాగతో’’త్వేవ వుచ్చతి. యస్మా చ సఙ్ఘోపి యథా అత్తహితాయ పటిపన్నేహి గన్తబ్బం తేన తేన మగ్గేన, తథా గతోతి ‘‘తథాగతో’’త్వేవ వుచ్చతి. తస్మా అవసేసగాథాద్వయేపి తథాగతం ధమ్మం నమస్సామ సువత్థి హోతు, తథాగతం సఙ్ఘం నమస్సామ సువత్థి హోతూతి వుత్తం. సేసం వుత్తనయమేవాతి.
17. Yasmā pana dhamme maggadhammo yathā yuganaddhasamathavipassanābalena gantabbaṃ kilesapakkhaṃ samucchindantena, tathā gatoti tathāgato. Nibbānadhammopi yathā gato paññāya paṭividdho sabbadukkhappaṭivighātāya sampajjati, buddhādīhi tathā avagato, tasmā ‘‘tathāgato’’tveva vuccati. Yasmā ca saṅghopi yathā attahitāya paṭipannehi gantabbaṃ tena tena maggena, tathā gatoti ‘‘tathāgato’’tveva vuccati. Tasmā avasesagāthādvayepi tathāgataṃ dhammaṃ namassāma suvatthi hotu, tathāgataṃ saṅghaṃ namassāma suvatthi hotūti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.
ఏవం సక్కో దేవానమిన్దో ఇమం గాథాత్తయం భాసిత్వా భగవన్తం పదక్ఖిణం కత్వా దేవపురమేవ గతో సద్ధిం దేవపరిసాయ. భగవా పన తదేవ రతనసుత్తం దుతియదివసేపి దేసేసి, పున చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి, ఏవం యావ సత్తమదివసం దేసేసి, దివసే దివసే తథేవ ధమ్మాభిసమయో అహోసి. భగవా అడ్ఢమాసమేవ వేసాలియం విహరిత్వా రాజూనం ‘‘గచ్ఛామా’’తి పటివేదేసి. తతో రాజానో దిగుణేన సక్కారేన పున తీహి దివసేహి భగవన్తం గఙ్గాతీరం నయింసు. గఙ్గాయ నిబ్బత్తా నాగరాజానో చిన్తేసుం ‘‘మనుస్సా తథాగతస్స సక్కారం కరోన్తి, మయం కిం న కరిస్సామా’’తి సువణ్ణరజతమణిమయా నావాయో మాపేత్వా సువణ్ణరజతమణిమయే ఏవ పల్లఙ్కే పఞ్ఞపేత్వా పఞ్చవణ్ణపదుమసఞ్ఛన్నం ఉదకం కరిత్వా ‘‘అమ్హాకం అనుగ్గహం కరోథా’’తి భగవన్తం యాచింసు. భగవా అధివాసేత్వా రతననావమారూళ్హో, పఞ్చ చ భిక్ఖుసతాని పఞ్చసతం నావాయో అభిరూళ్హా. నాగరాజానో భగవన్తం సద్ధిం భిక్ఖుసఙ్ఘేన నాగభవనం పవేసేసుం. తత్ర సుదం భగవా సబ్బరత్తిం నాగపరిసాయ ధమ్మం దేసేసి. దుతియదివసే దిబ్బేహి ఖాదనీయభోజనీయేహి మహాదానం అకంసు, భగవా అనుమోదిత్వా నాగభవనా నిక్ఖమి.
Evaṃ sakko devānamindo imaṃ gāthāttayaṃ bhāsitvā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā devapurameva gato saddhiṃ devaparisāya. Bhagavā pana tadeva ratanasuttaṃ dutiyadivasepi desesi, puna caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, evaṃ yāva sattamadivasaṃ desesi, divase divase tatheva dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā aḍḍhamāsameva vesāliyaṃ viharitvā rājūnaṃ ‘‘gacchāmā’’ti paṭivedesi. Tato rājāno diguṇena sakkārena puna tīhi divasehi bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu. Gaṅgāya nibbattā nāgarājāno cintesuṃ ‘‘manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā’’ti suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye eva pallaṅke paññapetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā ‘‘amhākaṃ anuggahaṃ karothā’’ti bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā adhivāsetvā ratananāvamārūḷho, pañca ca bhikkhusatāni pañcasataṃ nāvāyo abhirūḷhā. Nāgarājāno bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena nāgabhavanaṃ pavesesuṃ. Tatra sudaṃ bhagavā sabbarattiṃ nāgaparisāya dhammaṃ desesi. Dutiyadivase dibbehi khādanīyabhojanīyehi mahādānaṃ akaṃsu, bhagavā anumoditvā nāgabhavanā nikkhami.
భూమట్ఠా దేవా ‘‘మనుస్సా చ నాగా చ తథాగతస్స సక్కారం కరోన్తి, మయం కిం న కరిస్సామా’’తి చిన్తేత్వా వనప్పగుమ్బరుక్ఖపబ్బతాదీసు ఛత్తాతిఛత్తాని ఉక్ఖిపింసు. ఏతేనేవ ఉపాయేన యావ అకనిట్ఠబ్రహ్మభవనం, తావ మహాసక్కారవిసేసో నిబ్బత్తి. బిమ్బిసారోపి లిచ్ఛవీహి ఆగతకాలే కతసక్కారతో దిగుణమకాసి. పుబ్బే వుత్తనయేనేవ పఞ్చహి దివసేహి భగవన్తం రాజగహం ఆనేసి.
Bhūmaṭṭhā devā ‘‘manussā ca nāgā ca tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā’’ti cintetvā vanappagumbarukkhapabbatādīsu chattātichattāni ukkhipiṃsu. Eteneva upāyena yāva akaniṭṭhabrahmabhavanaṃ, tāva mahāsakkāraviseso nibbatti. Bimbisāropi licchavīhi āgatakāle katasakkārato diguṇamakāsi. Pubbe vuttanayeneva pañcahi divasehi bhagavantaṃ rājagahaṃ ānesi.
రాజగహమనుప్పత్తే భగవతి పచ్ఛాభత్తం మణ్డలమాళే సన్నిపతితానం భిక్ఖూనం అయమన్తరకథా ఉదపాది ‘‘అహో బుద్ధస్స భగవతో ఆనుభావో, యం ఉద్దిస్స గఙ్గాయ ఓరతో చ పారతో చ అట్ఠయోజనో భూమిభాగో నిన్నఞ్చ థలఞ్చ సమం కత్వా వాలుకాయ ఓకిరిత్వా పుప్ఫేహి సఞ్ఛన్నో, యోజనప్పమాణం గఙ్గాయ ఉదకం నానావణ్ణేహి పదుమేహి సఞ్ఛన్నం, యావ అకనిట్ఠభవనం, తావ ఛత్తాతిఛత్తాని ఉస్సితానీ’’తి. భగవా తం పవత్తిం ఞత్వా గన్ధకుటితో నిక్ఖమిత్వా తఙ్ఖణానురూపేన పాటిహారియేన గన్త్వా మణ్డలమాళే పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీది. నిసజ్జ ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి. భిక్ఖూ సబ్బం ఆరోచేసుం భగవా ఏతదవోచ – ‘‘న, భిక్ఖవే, అయం పూజావిసేసో మయ్హం బుద్ధానుభావేన నిబ్బత్తో, న నాగదేవబ్రహ్మానుభావేన, అపిచ ఖో పుబ్బే అప్పమత్తకపరిచ్చాగానుభావేన నిబ్బత్తో’’తి. భిక్ఖూ ఆహంసు ‘‘న మయం, భన్తే, తం అప్పమత్తకం పరిచ్చాగం జానామ, సాధు నో భగవా తథా కథేతు, యథా మయం తం జానేయ్యామా’’తి.
Rājagahamanuppatte bhagavati pacchābhattaṃ maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ayamantarakathā udapādi ‘‘aho buddhassa bhagavato ānubhāvo, yaṃ uddissa gaṅgāya orato ca pārato ca aṭṭhayojano bhūmibhāgo ninnañca thalañca samaṃ katvā vālukāya okiritvā pupphehi sañchanno, yojanappamāṇaṃ gaṅgāya udakaṃ nānāvaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva chattātichattāni ussitānī’’ti. Bhagavā taṃ pavattiṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā taṅkhaṇānurūpena pāṭihāriyena gantvā maṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti. Bhikkhū sabbaṃ ārocesuṃ bhagavā etadavoca – ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ pūjāviseso mayhaṃ buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho pubbe appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti. Bhikkhū āhaṃsu ‘‘na mayaṃ, bhante, taṃ appamattakaṃ pariccāgaṃ jānāma, sādhu no bhagavā tathā kathetu, yathā mayaṃ taṃ jāneyyāmā’’ti.
భగవా ఆహ – భూతపుబ్బం, భిక్ఖవే, తక్కసిలాయం సఙ్ఖో నామ బ్రాహ్మణో అహోసి. తస్స పుత్తో సుసీమో నామ మాణవో సోళసవస్సుద్దేసికో వయేన. సో ఏకదివసం పితరం ఉపసఙ్కమిత్వా అభివాదేత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. అథ తం పితా ఆహ ‘‘కిం, తాత, సుసీమా’’తి? సో ఆహ ‘‘ఇచ్ఛామహం, తాత, బారాణసిం గన్త్వా సిప్పం ఉగ్గహేతు’’న్తి. ‘‘తేన హి , తాత, సుసీమ, అసుకో నామ బ్రాహ్మణో మమ సహాయకో, తస్స సన్తికం గన్త్వా ఉగ్గణ్హాహీ’’తి కహాపణసహస్సం అదాసి. సో తం గహేత్వా మాతాపితరో అభివాదేత్వా అనుపుబ్బేన బారాణసిం గన్త్వా ఉపచారయుత్తేన విధినా ఆచరియం ఉపసఙ్కమిత్వా అభివాదేత్వా అత్తానం నివేదేసి. ఆచరియో ‘‘మమ సహాయకస్స పుత్తో’’తి మాణవం సమ్పటిచ్ఛిత్వా సబ్బం పాహునేయ్యవత్తమకాసి. సో అద్ధానకిలమథం వినోదేత్వా తం కహాపణసహస్సం ఆచరియస్స పాదమూలే ఠపేత్వా సిప్పం ఉగ్గహేతుం ఓకాసం యాచి. ఆచరియో ఓకాసం కత్వా ఉగ్గణ్హాపేసి.
Bhagavā āha – bhūtapubbaṃ, bhikkhave, takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo ahosi. Tassa putto susīmo nāma māṇavo soḷasavassuddesiko vayena. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha taṃ pitā āha ‘‘kiṃ, tāta, susīmā’’ti? So āha ‘‘icchāmahaṃ, tāta, bārāṇasiṃ gantvā sippaṃ uggahetu’’nti. ‘‘Tena hi , tāta, susīma, asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako, tassa santikaṃ gantvā uggaṇhāhī’’ti kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So taṃ gahetvā mātāpitaro abhivādetvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā upacārayuttena vidhinā ācariyaṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā attānaṃ nivedesi. Ācariyo ‘‘mama sahāyakassa putto’’ti māṇavaṃ sampaṭicchitvā sabbaṃ pāhuneyyavattamakāsi. So addhānakilamathaṃ vinodetvā taṃ kahāpaṇasahassaṃ ācariyassa pādamūle ṭhapetvā sippaṃ uggahetuṃ okāsaṃ yāci. Ācariyo okāsaṃ katvā uggaṇhāpesi.
సో లహుఞ్చ గణ్హన్తో, బహుఞ్చ గణ్హన్తో, గహితగహితఞ్చ సువణ్ణభాజనే పక్ఖిత్తతేలమివ అవినస్సమానం ధారేన్తో, ద్వాదసవస్సికం సిప్పం కతిపయమాసేనేవ పరియోసాపేసి. సో సజ్ఝాయం కరోన్తో ఆదిమజ్ఝంయేవ పస్సతి, నో పరియోసానం. అథ ఆచరియం ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ ‘‘ఇమస్స సిప్పస్స ఆదిమజ్ఝమేవ పస్సామి, నో పరియోసాన’’న్తి. ఆచరియో ఆహ ‘‘అహమ్పి, తాత, ఏవమేవా’’తి. అథ కో, ఆచరియ, ఇమస్స సిప్పస్స పరియోసానం జానాతీతి? ఇసిపతనే, తాత, ఇసయో అత్థి, తే జానేయ్యున్తి. తే ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛామి, ఆచరియాతి? పుచ్ఛ, తాత, యథాసుఖన్తి. సో ఇసిపతనం గన్త్వా పచ్చేకబుద్ధే ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛి ‘‘అపి, భన్తే, పరియోసానం జానాథా’’తి? ఆమ, ఆవుసో, జానామాతి. తం మమ్పి సిక్ఖాపేథాతి. తేన హావుసో, పబ్బజాహి, న సక్కా అపబ్బజితేన సిక్ఖాపేతున్తి. సాధు, భన్తే, పబ్బాజేథ వా మం, యం వా ఇచ్ఛథ, తం కత్వా పరియోసానం జానాపేథాతి. తే తం పబ్బాజేత్వా కమ్మట్ఠానే నియోజేతుం అసమత్థా ‘‘ఏవం తే నివాసేతబ్బం, ఏవం పారుపితబ్బ’’న్తిఆదినా నయేన ఆభిసమాచారికం సిక్ఖాపేసుం. సో తత్థ సిక్ఖన్తో ఉపనిస్సయసమ్పన్నత్తా న చిరేనేవ పచ్చేకబోధిం అభిసమ్బుజ్ఝి. సకలబారాణసియం ‘‘సుసీమపచ్చేకబుద్ధో’’తి పాకటో అహోసి లాభగ్గయసగ్గప్పత్తో సమ్పన్నపరివారో. సో అప్పాయుకసంవత్తనికస్స కమ్మస్స కతత్తా న చిరేనేవ పరినిబ్బాయి. తస్స పచ్చేకబుద్ధా చ మహాజనకాయో చ సరీరకిచ్చం కత్వా ధాతుయో గహేత్వా నగరద్వారే థూపం పతిట్ఠాపేసుం.
So lahuñca gaṇhanto, bahuñca gaṇhanto, gahitagahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittatelamiva avinassamānaṃ dhārento, dvādasavassikaṃ sippaṃ katipayamāseneva pariyosāpesi. So sajjhāyaṃ karonto ādimajjhaṃyeva passati, no pariyosānaṃ. Atha ācariyaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, no pariyosāna’’nti. Ācariyo āha ‘‘ahampi, tāta, evamevā’’ti. Atha ko, ācariya, imassa sippassa pariyosānaṃ jānātīti? Isipatane, tāta, isayo atthi, te jāneyyunti. Te upasaṅkamitvā pucchāmi, ācariyāti? Puccha, tāta, yathāsukhanti. So isipatanaṃ gantvā paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi ‘‘api, bhante, pariyosānaṃ jānāthā’’ti? Āma, āvuso, jānāmāti. Taṃ mampi sikkhāpethāti. Tena hāvuso, pabbajāhi, na sakkā apabbajitena sikkhāpetunti. Sādhu, bhante, pabbājetha vā maṃ, yaṃ vā icchatha, taṃ katvā pariyosānaṃ jānāpethāti. Te taṃ pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojetuṃ asamatthā ‘‘evaṃ te nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabba’’ntiādinā nayena ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. So tattha sikkhanto upanissayasampannattā na cireneva paccekabodhiṃ abhisambujjhi. Sakalabārāṇasiyaṃ ‘‘susīmapaccekabuddho’’ti pākaṭo ahosi lābhaggayasaggappatto sampannaparivāro. So appāyukasaṃvattanikassa kammassa katattā na cireneva parinibbāyi. Tassa paccekabuddhā ca mahājanakāyo ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā nagaradvāre thūpaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
అథ ఖో సఙ్ఖో బ్రాహ్మణో ‘‘పుత్తో మే చిరగతో, న చస్స పవత్తిం జానామీ’’తి పుత్తం దట్ఠుకామో తక్కసిలాయ నిక్ఖమిత్వా అనుపుబ్బేన బారాణసిం గన్త్వా మహాజనకాయం సన్నిపతితం దిస్వా ‘‘అద్ధా బహూసు ఏకోపి మే పుత్తస్స పవత్తిం జానిస్సతీ’’తి చిన్తేన్తో ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛి ‘‘సుసీమో నామ మాణవో ఇధ ఆగతో అత్థి, అపి ను తస్స పవత్తిం జానాథా’’తి? తే ‘‘ఆమ, బ్రాహ్మణ, జానామ, ఇమస్మిం నగరే బ్రాహ్మణస్స సన్తికే తిణ్ణం వేదానం పారగూ హుత్వా పచ్చేకబుద్ధానం సన్తికే పబ్బజిత్వా పచ్చేకబుద్ధో హుత్వా అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి, అయమస్స థూపో పతిట్ఠాపితో’’తి ఆహంసు. సో భూమిం హత్థేన పహరిత్వా రోదిత్వా చ పరిదేవిత్వా చ తం చేతియఙ్గణం గన్త్వా తిణాని ఉద్ధరిత్వా ఉత్తరసాటకేన వాలుకం ఆనేత్వా పచ్చేకబుద్ధచేతియఙ్గణే ఓకిరిత్వా కమణ్డలుతో ఉదకేన సమన్తతో భూమిం పరిప్ఫోసిత్వా వనపుప్ఫేహి పూజం కత్వా ఉత్తరసాటకేన పటాకం ఆరోపేత్వా థూపస్స ఉపరి అత్తనో ఛత్తం బన్ధిత్వా పక్కామీతి.
Atha kho saṅkho brāhmaṇo ‘‘putto me ciragato, na cassa pavattiṃ jānāmī’’ti puttaṃ daṭṭhukāmo takkasilāya nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā ‘‘addhā bahūsu ekopi me puttassa pavattiṃ jānissatī’’ti cintento upasaṅkamitvā pucchi ‘‘susīmo nāma māṇavo idha āgato atthi, api nu tassa pavattiṃ jānāthā’’ti? Te ‘‘āma, brāhmaṇa, jānāma, imasmiṃ nagare brāhmaṇassa santike tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā paccekabuddhānaṃ santike pabbajitvā paccekabuddho hutvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito’’ti āhaṃsu. So bhūmiṃ hatthena paharitvā roditvā ca paridevitvā ca taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni uddharitvā uttarasāṭakena vālukaṃ ānetvā paccekabuddhacetiyaṅgaṇe okiritvā kamaṇḍaluto udakena samantato bhūmiṃ paripphositvā vanapupphehi pūjaṃ katvā uttarasāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattaṃ bandhitvā pakkāmīti.
ఏవం అతీతం దేసేత్వా జాతకం పచ్చుప్పన్నేన అనుసన్ధేన్తో భిక్ఖూనం ధమ్మకథం కథేసి. ‘‘సియా ఖో పన వో, భిక్ఖవే, ఏవమస్స ‘అఞ్ఞో నూన తేన సమయేన సఙ్ఖో బ్రాహ్మణో అహోసీ’తి, న ఖో పనేతం ఏవం దట్ఠబ్బం, అహం తేన సమయేన సఙ్ఖో బ్రాహ్మణో అహోసిం, మయా సుసీమస్స పచ్చేకబుద్ధస్స చేతియఙ్గణే తిణాని ఉద్ధటాని, తస్స మే కమ్మస్స నిస్సన్దేన అట్ఠయోజనమగ్గం విగతఖాణుకణ్టకం కత్వా సమం సుద్ధమకంసు. మయా తత్థ వాలుకా ఓకిణ్ణా, తస్స మే నిస్సన్దేన అట్ఠయోజనమగ్గే వాలుకం ఓకిరింసు. మయా తత్థ వనకుసుమేహి పూజా కతా, తస్స మే నిస్సన్దేన నవయోజనే మగ్గే థలే చ ఉదకే చ నానాపుప్ఫేహి పుప్ఫసన్థరమకంసు. మయా తత్థ కమణ్డలుదకేన భూమి పరిప్ఫోసితా, తస్స మే నిస్సన్దేన వేసాలియం పోక్ఖరవస్సం వస్సి. మయా తస్మిం చేతియే పటాకా ఆరోపితా, ఛత్తఞ్చ బద్ధం, తస్స మే నిస్సన్దేన యావ అకనిట్ఠభవనా పటాకా చ ఆరోపితా, ఛత్తాతిఛత్తాని చ ఉస్సితాని. ఇతి ఖో, భిక్ఖవే, అయం మయ్హం పూజావిసేసో నేవ బుద్ధానుభావేన నిబ్బత్తో , న నాగదేవబ్రహ్మానుభావేన, అపిచ ఖో అప్పమత్తకపరిచ్చాగానుభావేన నిబ్బత్తో’’తి. ధమ్మకథాపరియోసానే ఇమం గాథమభాసి –
Evaṃ atītaṃ desetvā jātakaṃ paccuppannena anusandhento bhikkhūnaṃ dhammakathaṃ kathesi. ‘‘Siyā kho pana vo, bhikkhave, evamassa ‘añño nūna tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosī’ti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, ahaṃ tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ, mayā susīmassa paccekabuddhassa cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddhaṭāni, tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ vigatakhāṇukaṇṭakaṃ katvā samaṃ suddhamakaṃsu. Mayā tattha vālukā okiṇṇā, tassa me nissandena aṭṭhayojanamagge vālukaṃ okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi pūjā katā, tassa me nissandena navayojane magge thale ca udake ca nānāpupphehi pupphasantharamakaṃsu. Mayā tattha kamaṇḍaludakena bhūmi paripphositā, tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tasmiṃ cetiye paṭākā āropitā, chattañca baddhaṃ, tassa me nissandena yāva akaniṭṭhabhavanā paṭākā ca āropitā, chattātichattāni ca ussitāni. Iti kho, bhikkhave, ayaṃ mayhaṃ pūjāviseso neva buddhānubhāvena nibbatto , na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti. Dhammakathāpariyosāne imaṃ gāthamabhāsi –
‘‘మత్తాసుఖపరిచ్చాగా, పస్సే చే విపులం సుఖం;
‘‘Mattāsukhapariccāgā, passe ce vipulaṃ sukhaṃ;
చజే మత్తాసుఖం ధీరో, సమ్పస్సం విపులం సుఖ’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౨౯౦);
Caje mattāsukhaṃ dhīro, sampassaṃ vipulaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 290);
పరమత్థజోతికాయ ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథాయ
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
రతనసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ratanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఖుద్దకపాఠపాళి • Khuddakapāṭhapāḷi / ౬. రతనసుత్తం • 6. Ratanasuttaṃ