Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ခုဒ္ဒကပာဌ-အဋ္ဌကထာ • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ၆. ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    6. Ratanasuttavaṇṇanā

    နိက္ခေပပ္ပယောဇနံ

    Nikkhepappayojanaṃ

    ဣဒာနိ ယာနီဓ ဘူတာနီတိဧဝမာဒိနာ မင္ဂလသုတ္တာနန္တရံ နိက္ခိတ္တသ္သ ရတနသုတ္တသ္သ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမော အနုပ္ပတ္တော။ တသ္သ ဣဓ နိက္ခေပပ္ပယောဇနံ ဝတ္ဝာ တတော ပရံ သုပရိသုဒ္ဓေန တိတ္ထေန နဒိတဠာကာဒီသု သလိလဇ္ဈောဂာဟဏမိဝ သုပရိသုဒ္ဓေန နိဒာနေန ဣမသ္သ သုတ္တသ္သ အတ္ထဇ္ဈောဂာဟဏံ ဒသ္သေတုံ –

    Idāni yānīdha bhūtānītievamādinā maṅgalasuttānantaraṃ nikkhittassa ratanasuttassa atthavaṇṇanākkamo anuppatto. Tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā tato paraṃ suparisuddhena titthena naditaḷākādīsu salilajjhogāhaṇamiva suparisuddhena nidānena imassa suttassa atthajjhogāhaṇaṃ dassetuṃ –

    ‘‘ယေန ဝုတ္တံ ယဒာ ယတ္ထ၊ ယသ္မာ စေတံ ဣမံ နယံ။

    ‘‘Yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ;

    ပကာသေတ္ဝာန ဧတသ္သ၊ ကရိသ္သာမတ္ထဝဏ္ဏနံ’’။

    Pakāsetvāna etassa, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.

    တတ္ထ ယသ္မာ မင္ဂလသုတ္တေန အတ္တရက္ခာ အကလ္ယာဏကရဏကလ္ယာဏာကရဏပစ္စယာနဉ္စ အာသဝာနံ ပဋိဃာတော ဒသ္သိတော, ဣမဉ္စ သုတ္တံ ပရာရက္ခံ အမနုသ္သာဒိပစ္စယာနဉ္စ အာသဝာနံ ပဋိဃာတံ သာဓေတိ, တသ္မာ တဒနန္တရံ နိက္ခိတ္တံ သိယာတိ။

    Tattha yasmā maṅgalasuttena attarakkhā akalyāṇakaraṇakalyāṇākaraṇapaccayānañca āsavānaṃ paṭighāto dassito, imañca suttaṃ parārakkhaṃ amanussādipaccayānañca āsavānaṃ paṭighātaṃ sādheti, tasmā tadanantaraṃ nikkhittaṃ siyāti.

    ဣဒံ တာဝသ္သ ဣဓ နိက္ခေပပ္ပယောဇနံ။

    Idaṃ tāvassa idha nikkhepappayojanaṃ.

    ဝေသာလိဝတ္ထု

    Vesālivatthu

    ဣဒာနိ ‘‘ယေန ဝုတ္တံ ယဒာ ယတ္ထ, ယသ္မာ စေတ’’န္တိ ဧတ္ထာဟ ‘‘ကေန ပနေတံ သုတ္တံ ဝုတ္တံ, ကဒာ ကတ္ထ, ကသ္မာ စ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝုစ္စတေ – ဣဒဉ္ဟိ ဘဂဝတာ ဧဝ ဝုတ္တံ, န သာဝကာဒီဟိ။ တဉ္စ ယဒာ ဒုဗ္ဘိက္ခာဒီဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ ဥပဒ္ဒုတာယ ဝေသာလိယာ လိစ္ဆဝီဟိ ရာဇဂဟတော ယာစိတ္ဝာ ဘဂဝာ ဝေသာလိံ အာနီတော, တဒာ ဝေသာလိယံ တေသံ ဥပဒ္ဒဝာနံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ဝုတ္တန္တိ။ အယံ တေသံ ပဉ္ဟာနံ သင္ခေပဝိသ္သဇ္ဇနာ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဝေသာလိဝတ္ထုတော ပဘုတိ ပောရာဏေဟိ ဝဏ္ဏီယတိ။

    Idāni ‘‘yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā ceta’’nti etthāha ‘‘kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha, kasmā ca vutta’’nti. Vuccate – idañhi bhagavatā eva vuttaṃ, na sāvakādīhi. Tañca yadā dubbhikkhādīhi upaddavehi upaddutāya vesāliyā licchavīhi rājagahato yācitvā bhagavā vesāliṃ ānīto, tadā vesāliyaṃ tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttanti. Ayaṃ tesaṃ pañhānaṃ saṅkhepavissajjanā. Vitthārato pana vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇīyati.

    တတ္ရာယံ ဝဏ္ဏနာ – ဗာရာဏသိရညော ကိရ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာသိ, သာ တံ ဉတ္ဝာ ရညော နိဝေဒေသိ, ရာဇာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒာသိ။ သာ သမ္မာ ပရိဟရိယမာနဂဗ္ဘာ ဂဗ္ဘပရိပာကကာလေ ဝိဇာယနဃရံ ပာဝိသိ။ ပုညဝတီနံ ပစ္စူသသမယေ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ သာ စ တာသံ အညတရာ, တေန ပစ္စူသသမယေ အလတ္တကပဋလဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသဒိသံ မံသပေသိံ ဝိဇာယိ။ တတော ‘‘အညာ ဒေဝိယော သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသေ ပုတ္တေ ဝိဇာယန္တိ, အဂ္ဂမဟေသီ မံသပေသိန္တိ ရညော ပုရတော မမ အဝဏ္ဏော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ တေန အဝဏ္ဏဘယေန တံ မံသပေသိံ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတ္ဝာ အညတရေန ပဋိကုဇ္ဇိတ္ဝာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတ္ဝာ ဂင္ဂာယ သောတေ ပက္ခိပာပေသိ။ မနုသ္သေဟိ ဆဍ္ဍိတမတ္တေ ဒေဝတာ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိံသု။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋကဉ္စေတ္ထ ဇာတိဟိင္ဂုလကေန ‘‘ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ပဇာ’’တိ လိခိတ္ဝာ ဗန္ဓိံသု။ တတော တံ ဘာဇနံ ဦမိဘယာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတံ ဂင္ဂာသောတေန ပာယာသိ။

    Tatrāyaṃ vaṇṇanā – bārāṇasirañño kira aggamahesiyā kucchimhi gabbho saṇṭhāsi, sā taṃ ñatvā rañño nivedesi, rājā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā sammā parihariyamānagabbhā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi. Puññavatīnaṃ paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti. Sā ca tāsaṃ aññatarā, tena paccūsasamaye alattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato ‘‘aññā deviyo suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama avaṇṇo uppajjeyyā’’ti cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ bhājane pakkhipitvā aññatarena paṭikujjitvā rājamuddikāya lañchitvā gaṅgāya sote pakkhipāpesi. Manussehi chaḍḍitamatte devatā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Suvaṇṇapaṭṭakañcettha jātihiṅgulakena ‘‘bārāṇasirañño aggamahesiyā pajā’’ti likhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ūmibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāsotena pāyāsi.

    တေန စ သမယေန အညတရော တာပသော ဂောပာလကုလံ နိသ္သာယ ဂင္ဂာတီရေ ဝိဟရတိ။ သော ပာတောဝ ဂင္ဂံ ဩတရန္တော ဘာဇနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ပံသုကူလသညာယ အဂ္ဂဟေသိ။ တတော တတ္ထ တံ အက္ခရပဋ္ဋကံ ရာဇမုဒ္ဒိကာလဉ္ဆနဉ္စ ဒိသ္ဝာ မုဉ္စိတ္ဝာ တံ မံသပေသိံ အဒ္ဒသ , ဒိသ္ဝာနသ္သ ဧတဒဟောသိ ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော, တထာ ဟိသ္သ ဒုဂ္ဂန္ဓပူတိဘာဝော နတ္ထီ’’တိ။ တံ အသ္သမံ နေတ္ဝာ သုဒ္ဓေ ဩကာသေ ဌပေသိ။ အထ အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဒ္ဝေ မံသပေသိယော အဟေသုံ။ တာပသော ဒိသ္ဝာ သာဓုတရံ ဌပေသိ, တတော ပုန အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဧကမေကိသ္သာ ပေသိယာ ဟတ္ထပာဒသီသာနမတ္ထာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ပိဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တာပသော ဒိသ္ဝာ ပုန သာဓုတရံ ဌပေသိ။ အထ အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဧကာ မံသပေသိ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒာရကော, ဧကာ ဒာရိကာ အဟောသိ။ တေသု တာပသသ္သ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အင္ဂုဋ္ဌကတော စသ္သ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတော ပဘုတိ စ ခီရဘတ္တံ လဘတိ, သော ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ခီရံ ဒာရကာနံ မုခေ အာသိဉ္စတိ။ တေသံ ယံ ယံ ဥဒရံ ပဝိဋ္ဌံ, တံ သဗ္ဗံ မဏိဘာဇနဂတံ ဝိယ ဒိသ္သတိ။ ဧဝံ လိစ္ဆဝီ အဟေသုံ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘သိဗ္ဗေတ္ဝာ ဌပိတာ ဝိယ နေသံ အညမညံ လီနာ ဆဝိ အဟောသီ’’တိ။ ဧဝံ တေ နိစ္ဆဝိတာယ ဝာ လီနစ္ဆဝိတာယ ဝာ လိစ္ဆဝီတိ ပညာယိံသု။

    Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakulaṃ nissāya gaṅgātīre viharati. So pātova gaṅgaṃ otaranto bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya aggahesi. Tato tattha taṃ akkharapaṭṭakaṃ rājamuddikālañchanañca disvā muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa , disvānassa etadahosi ‘‘siyā gabbho, tathā hissa duggandhapūtibhāvo natthī’’ti. Taṃ assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ. Tāpaso disvā sādhutaraṃ ṭhapesi, tato puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā pesiyā hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca piḷakā uṭṭhahiṃsu. Tāpaso disvā puna sādhutaraṃ ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako, ekā dārikā ahosi. Tesu tāpasassa puttasineho uppajji. Aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti. Tato pabhuti ca khīrabhattaṃ labhati, so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ yaṃ yaṃ udaraṃ paviṭṭhaṃ, taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati. Evaṃ licchavī ahesuṃ. Apare panāhu ‘‘sibbetvā ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnā chavi ahosī’’ti. Evaṃ te nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu.

    တာပသော ဒာရကေ ပောသေန္တော ဥသ္သူရေ ဂာမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, အတိဒိဝာ ပဋိက္ကမတိ။ တသ္သ တံ ဗ္ယာပာရံ ဉတ္ဝာ ဂောပာလကာ အာဟံသု, ‘‘ဘန္တေ, ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒာရကပောသနံ ပလိဗောဓော, အမ္ဟာကံ ဒာရကေ ဒေထ, မယံ ပောသေသ္သာမ, တုမ္ဟေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ။ တာပသော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိသ္သုဏိ။ ဂောပာလကာ ဒုတိယဒိဝသေ မဂ္ဂံ သမံ ကတ္ဝာ ပုပ္ဖေဟိ ဩကိရိတ္ဝာ ဓဇပဋာကံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ တူရိယေဟိ ဝဇ္ဇမာနေဟိ အသ္သမံ အာဂတာ။ တာပသော ‘‘မဟာပုညာ ဒာရကာ, အပ္ပမာဒေန ဝဍ္ဎေထ, ဝဍ္ဎေတ္ဝာ စ အညမညံ အာဝာဟဝိဝာဟံ ကရောထ, ပဉ္စဂောရသေန ရာဇာနံ တောသေတ္ဝာ ဘူမိဘာဂံ ဂဟေတ္ဝာ နဂရံ မာပေထ, တတ္ထ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စထာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဒာရကေ အဒာသိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ ဒာရကေ နေတ္ဝာ ပောသေသုံ။

    Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ piṇḍāya pavisati, atidivā paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu, ‘‘bhante, pabbajitānaṃ dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posessāma, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti. Tāpaso ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇi. Gopālakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākaṃ ussāpetvā tūriyehi vajjamānehi assamaṃ āgatā. Tāpaso ‘‘mahāpuññā dārakā, appamādena vaḍḍhetha, vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tattha kumāraṃ abhisiñcathā’’ti vatvā dārake adāsi. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā dārake netvā posesuṃ.

    ဒာရကာ ဝုဍ္ဎိမန္ဝာယ ကီဠန္တာ ဝိဝာဒဋ္ဌာနေသု အညေ ဂောပာလဒာရကေ ဟတ္ထေနပိ ပာဒေနပိ ပဟရန္တိ, တေ ရောဒန္တိ။ ‘‘ကိသ္သ ရောဒထာ’’တိ စ မာတာပိတူဟိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣမေ နိမ္မာတာပိတိကာ တာပသပောသိတာ အမ္ဟေ အတီဝ ပဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတော တေသံ မာတာပိတရော ‘‘ဣမေ ဒာရကာ အညေ ဒာရကေ ဝိဟေဌေန္တိ ဒုက္ခာပေန္တိ, န ဣမေ သင္ဂဟေတဗ္ဗာ, ဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ ဣမေ’’တိ အာဟံသု။ တတော ပဘုတိ ကိရ သော ပဒေသော ‘‘ဝဇ္ဇီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တိယောဇနသတံ ပရိမာဏေန။ အထ တံ ပဒေသံ ဂောပာလကာ ရာဇာနံ တောသေတ္ဝာ အဂ္ဂဟေသုံ။ တတ္ထေဝ နဂရံ မာပေတ္ဝာ သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကံ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စိတ္ဝာ ရာဇာနံ အကံသု။ တာယ စသ္သ ဒာရိကာယ သဒ္ဓိံ ဝာရေယ္ယံ ကတ္ဝာ ကတိကံ အကံသု ‘‘န ဗာဟိရတော ဒာရိကာ အာနေတဗ္ဗာ, ဣတော ဒာရိကာ န ကသ္သစိ ဒာတဗ္ဗာ’’တိ။ တေသံ ပဌမသံဝာသေန ဒ္ဝေ ဒာရကာ ဇာတာ ဓီတာ စ ပုတ္တော စ, ဧဝံ သောဠသက္ခတ္တုံ ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ ဇာတာ။ တတော တေသံ ဒာရကာနံ ယထာက္ကမံ ဝဍ္ဎန္တာနံ အာရာမုယ္ယာနနိဝာသဋ္ဌာနပရိဝာရသမ္ပတ္တိံ ဂဟေတုံ အပ္ပဟောန္တံ တံ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ဂာဝုတန္တရေန ဂာဝုတန္တရေန ပာကာရေန ပရိက္ခိပိံသု, တသ္သ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီကတတ္တာ ဝေသာလီတ္ဝေဝ နာမံ ဇာတံ။ ဣဒံ ဝေသာလိဝတ္ထု။

    Dārakā vuḍḍhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopāladārake hatthenapi pādenapi paharanti, te rodanti. ‘‘Kissa rodathā’’ti ca mātāpitūhi vuttā ‘‘ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atīva paharantī’’ti vadanti. Tato tesaṃ mātāpitaro ‘‘ime dārakā aññe dārake viheṭhenti dukkhāpenti, na ime saṅgahetabbā, vajjitabbā ime’’ti āhaṃsu. Tato pabhuti kira so padeso ‘‘vajjī’’ti vuccati, tiyojanasataṃ parimāṇena. Atha taṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ tosetvā aggahesuṃ. Tattheva nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vāreyyaṃ katvā katikaṃ akaṃsu ‘‘na bāhirato dārikā ānetabbā, ito dārikā na kassaci dātabbā’’ti. Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca, evaṃ soḷasakkhattuṃ dve dve jātā. Tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhantānaṃ ārāmuyyānanivāsaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontaṃ taṃ nagaraṃ tikkhattuṃ gāvutantarena gāvutantarena pākārena parikkhipiṃsu, tassa punappunaṃ visālīkatattā vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. Idaṃ vesālivatthu.

    ဘဂဝတော နိမန္တနံ

    Bhagavato nimantanaṃ

    အယံ ပန ဝေသာလီ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နကာလေ ဣဒ္ဓာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ တတ္ထ ဟိ ရာဇူနံယေဝ သတ္တ သဟသ္သာနိ သတ္တ သတာနိ သတ္တ စ ရာဇာနော အဟေသုံ။ တထာ ယုဝရာဇသေနာပတိဘဏ္ဍာဂာရိကပ္ပဘုတီနံ ။ ယထာဟ –

    Ayaṃ pana vesālī bhagavato uppannakāle iddhā vepullappattā ahosi. Tattha hi rājūnaṃyeva satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno ahesuṃ. Tathā yuvarājasenāpatibhaṇḍāgārikappabhutīnaṃ . Yathāha –

    ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဝေသာလီ ဣဒ္ဓာ စေဝ ဟောတိ ဖီတာ စ ဗဟုဇနာ အာကိဏ္ဏမနုသ္သာ သုဘိက္ခာ စ, သတ္တ စ ပာသာဒသဟသ္သာနိ သတ္တ စ ပာသာဒသတာနိ သတ္တ စ ပာသာဒာ, သတ္တ စ ကူဋာဂာရသဟသ္သာနိ သတ္တ စ ကူဋာဂာရသတာနိ သတ္တ စ ကူဋာဂာရာနိ, သတ္တ စ အာရာမသဟသ္သာနိ သတ္တ စ အာရာမသတာနိ သတ္တ စ အာရာမာ, သတ္တ စ ပောက္ခရဏိသဟသ္သာနိ သတ္တ စ ပောက္ခရဏိသတာနိ သတ္တ စ ပောက္ခရဏိယော’’တိ (မဟာဝ. ၃၂၆)။

    ‘‘Tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītā ca bahujanā ākiṇṇamanussā subhikkhā ca, satta ca pāsādasahassāni satta ca pāsādasatāni satta ca pāsādā, satta ca kūṭāgārasahassāni satta ca kūṭāgārasatāni satta ca kūṭāgārāni, satta ca ārāmasahassāni satta ca ārāmasatāni satta ca ārāmā, satta ca pokkharaṇisahassāni satta ca pokkharaṇisatāni satta ca pokkharaṇiyo’’ti (mahāva. 326).

    သာ အပရေန သမယေန ဒုဗ္ဘိက္ခာ အဟောသိ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဒုသ္သသ္သာ။ ပဌမံ ဒုဂ္ဂတမနုသ္သာ မရန္တိ , တေ ဗဟိဒ္ဓာ ဆဍ္ဍေန္တိ။ မတမနုသ္သာနံ ကုဏပဂန္ဓေန အမနုသ္သာ နဂရံ ပဝိသိံသု, တတော ဗဟုတရာ မရန္တိ။ တာယ ပဋိကူလတာယ သတ္တာနံ အဟိဝာတရောဂော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဣတိ တီဟိ ဒုဗ္ဘိက္ခအမနုသ္သရောဂဘယေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ဝေသာလိနဂရဝာသိနော ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ရာဇာနံ အာဟံသု, ‘‘မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ နဂရေ တိဝိဓံ ဘယမုပ္ပန္နံ, ဣတော ပုဗ္ဗေ ယာဝ သတ္တမာ ရာဇကုလပရိဝဋ္ဋာ ဧဝရူပံ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ, တုမ္ဟာကံ မညေ အဓမ္မိကတ္တေန တံ ဧတရဟိ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ရာဇာ သဗ္ဗေ သန္ထာဂာရေ သန္နိပာတာပေတ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ အဓမ္မိကဘာဝံ ဝိစိနထာ’’တိ အာဟ။ တေ သဗ္ဗံ ပဝေဏိံ ဝိစိနန္တာ န ကိဉ္စိ အဒ္ဒသံသု။

    Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dubbuṭṭhikā dussassā. Paṭhamaṃ duggatamanussā maranti , te bahiddhā chaḍḍenti. Matamanussānaṃ kuṇapagandhena amanussā nagaraṃ pavisiṃsu, tato bahutarā maranti. Tāya paṭikūlatāya sattānaṃ ahivātarogo uppajji. Iti tīhi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutā vesālinagaravāsino upasaṅkamitvā rājānaṃ āhaṃsu, ‘‘mahārāja, imasmiṃ nagare tividhaṃ bhayamuppannaṃ, ito pubbe yāva sattamā rājakulaparivaṭṭā evarūpaṃ anuppannapubbaṃ, tumhākaṃ maññe adhammikattena taṃ etarahi uppanna’’nti. Rājā sabbe santhāgāre sannipātāpetvā ‘‘mayhaṃ adhammikabhāvaṃ vicinathā’’ti āha. Te sabbaṃ paveṇiṃ vicinantā na kiñci addasaṃsu.

    တတော ရညော ဒောသမဒိသ္ဝာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ အမ္ဟာကံ ကထံ ဝူပသမေယ္ယာ’’တိ စိန္တေသုံ။ တတ္ထ ဧကစ္စေ ဆ သတ္ထာရေ အပဒိသိံသု ‘‘ဧတေဟိ ဩက္ကန္တမတ္တေ ဝူပသမေသ္သတီ’’တိ။ ဧကစ္စေ အာဟံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓော ကိရ လောကေ ဥပ္ပန္နော, သော ဘဂဝာ သဗ္ဗသတ္တဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝော, တေန ဩက္ကန္တမတ္တေ သဗ္ဗဘယာနိ ဝူပသမေယ္ယု’’န္တိ။ တေန တေ အတ္တမနာ ဟုတ္ဝာ ‘‘ကဟံ ပန သော ဘဂဝာ ဧတရဟိ ဝိဟရတိ, အမ္ဟေဟိ ပေသိတော န အာဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ အာဟံသု။ အထာပရေ အာဟံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓာ နာမ အနုကမ္ပကာ, ကိသ္သ နာဂစ္ဆေယ္ယုံ, သော ပန ဘဂဝာ ဧတရဟိ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ, ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော တံ ဥပဋ္ဌဟတိ, သော အာဂန္တုံ န ဒဒေယ္ယာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ရာဇာနံ သညာပေတ္ဝာ အာနေယ္ယာမာ’’တိ ဒ္ဝေ လိစ္ဆဝိရာဇာနော မဟတာ ဗလကာယေန ပဟူတံ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတ္ဝာ ရညော သန္တိကံ ပေသိံသု ‘‘ဗိမ္ဗိသာရံ သညာပေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ အာနေထာ’’တိ။ တေ ဂန္တ္ဝာ ရညော ပဏ္ဏာကာရံ ဒတ္ဝာ တံ ပဝတ္တိံ နိဝေဒေတ္ဝာ, ‘‘မဟာရာဇ, ဘဂဝန္တံ အမ္ဟာကံ နဂရံ ပေသေဟီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ န သမ္ပဋိစ္ဆိ, ‘‘တုမ္ဟေယေဝ ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, အမ္ဟာကံ နဂရေ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပန္နာနိ, သစေ ဘဂဝာ အာဂစ္ဆေယ္ယ, သောတ္ထိ နော ဘဝေယ္ယာ’’တိ။ ဘဂဝာ အာဝဇ္ဇေတ္ဝာ ‘‘ဝေသာလိယံ ရတနသုတ္တေ ဝုတ္တေ သာ ရက္ခာ ကောဋိသတသဟသ္သံ စက္ကဝာဠာနံ ဖရိသ္သတိ, သုတ္တပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိသ္သတီ’’တိ အဓိဝာသေသိ။ အထ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ဘဂဝတော အဓိဝာသနံ သုတ္ဝာ ‘‘ဘဂဝတာ ဝေသာလိဂမနံ အဓိဝာသိတ’’န္တိ နဂရေ ဃောသနံ ကာရာပေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အာဟ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, သမ္ပဋိစ္ဆထ ဝေသာလိဂမန’’န္တိ? အာမ, မဟာရာဇာတိ။ တေန ဟိ, ဘန္တေ, တာဝ အာဂမေထ, ယာဝ မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေမီတိ။

    Tato rañño dosamadisvā ‘‘idaṃ bhayaṃ amhākaṃ kathaṃ vūpasameyyā’’ti cintesuṃ. Tattha ekacce cha satthāre apadisiṃsu ‘‘etehi okkantamatte vūpasamessatī’’ti. Ekacce āhaṃsu – ‘‘buddho kira loke uppanno, so bhagavā sabbasattahitāya dhammaṃ deseti mahiddhiko mahānubhāvo, tena okkantamatte sabbabhayāni vūpasameyyu’’nti. Tena te attamanā hutvā ‘‘kahaṃ pana so bhagavā etarahi viharati, amhehi pesito na āgaccheyyā’’ti āhaṃsu. Athāpare āhaṃsu – ‘‘buddhā nāma anukampakā, kissa nāgaccheyyuṃ, so pana bhagavā etarahi rājagahe viharati, rājā bimbisāro taṃ upaṭṭhahati, so āgantuṃ na dadeyyā’’ti. ‘‘Tena hi rājānaṃ saññāpetvā āneyyāmā’’ti dve licchavirājāno mahatā balakāyena pahūtaṃ paṇṇākāraṃ datvā rañño santikaṃ pesiṃsu ‘‘bimbisāraṃ saññāpetvā bhagavantaṃ ānethā’’ti. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ nivedetvā, ‘‘mahārāja, bhagavantaṃ amhākaṃ nagaraṃ pesehī’’ti āhaṃsu. Rājā na sampaṭicchi, ‘‘tumheyeva jānāthā’’ti āha. Te bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, sace bhagavā āgaccheyya, sotthi no bhaveyyā’’ti. Bhagavā āvajjetvā ‘‘vesāliyaṃ ratanasutte vutte sā rakkhā koṭisatasahassaṃ cakkavāḷānaṃ pharissati, suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī’’ti adhivāsesi. Atha rājā bimbisāro bhagavato adhivāsanaṃ sutvā ‘‘bhagavatā vesāligamanaṃ adhivāsita’’nti nagare ghosanaṃ kārāpetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kiṃ, bhante, sampaṭicchatha vesāligamana’’nti? Āma, mahārājāti. Tena hi, bhante, tāva āgametha, yāva maggaṃ paṭiyādemīti.

    အထ ခော ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇဂဟသ္သ စ ဂင္ဂာယ စ အန္တရာ ပဉ္စယောဇနဘူမိံ သမံ ကတ္ဝာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရံ မာပေတ္ဝာ ဘဂဝတော ဂမနကာလံ ပဋိဝေဒေသိ။ ဘဂဝာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ ပရိဝုတော ပာယာသိ။ ရာဇာ ပဉ္စယောဇနံ မဂ္ဂံ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဇာဏုမတ္တံ ဩကိရာပေတ္ဝာ ဓဇပဋာကပုဏ္ဏဃဋကဒလိအာဒီနိ ဥသ္သာပေတ္ဝာ ဘဂဝတော ဒ္ဝေ သေတစ္ဆတ္တာနိ ဧကမေကသ္သ စ ဘိက္ခုသ္သ ဧကမေကံ ဥက္ခိပာပေတ္ဝာ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ပရိဝာရေန ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တော ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘဂဝန္တံ ဝသာပေတ္ဝာ မဟာဒာနာနိ ဒတ္ဝာ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဂင္ဂာတီရံ နေသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗာလင္ကာရေဟိ နာဝံ အလင္ကရောန္တော ဝေသာလိကာနံ သာသနံ ပေသေသိ ‘‘အာဂတော ဘဂဝာ, မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေတ္ဝာ သဗ္ဗေ ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောထာ’’တိ။ တေ ‘‘ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရိသ္သာမာ’’တိ ဝေသာလိယာ စ ဂင္ဂာယ စ အန္တရာ တိယောဇနဘူမိံ သမံ ကတ္ဝာ ဘဂဝတော စတ္တာရိ ဧကမေကသ္သ စ ဘိက္ခုသ္သ ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ သေတစ္ဆတ္တာနိ သဇ္ဇေတ္ဝာ ပူဇံ ကုရုမာနာ ဂင္ဂာတီရံ အာဂန္တ္ဝာ အဋ္ဌံသု။

    Atha kho rājā bimbisāro rājagahassa ca gaṅgāya ca antarā pañcayojanabhūmiṃ samaṃ katvā yojane yojane vihāraṃ māpetvā bhagavato gamanakālaṃ paṭivedesi. Bhagavā pañcahi bhikkhusatehi parivuto pāyāsi. Rājā pañcayojanaṃ maggaṃ pañcavaṇṇehi pupphehi jāṇumattaṃ okirāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭakadaliādīni ussāpetvā bhagavato dve setacchattāni ekamekassa ca bhikkhussa ekamekaṃ ukkhipāpetvā saddhiṃ attano parivārena pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto ekekasmiṃ vihāre bhagavantaṃ vasāpetvā mahādānāni datvā pañcahi divasehi gaṅgātīraṃ nesi. Tattha sabbālaṅkārehi nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ sāsanaṃ pesesi ‘‘āgato bhagavā, maggaṃ paṭiyādetvā sabbe bhagavato paccuggamanaṃ karothā’’ti. Te ‘‘diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā’’ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antarā tiyojanabhūmiṃ samaṃ katvā bhagavato cattāri ekamekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattāni sajjetvā pūjaṃ kurumānā gaṅgātīraṃ āgantvā aṭṭhaṃsu.

    အထ ဗိမ္ဗိသာရော ဒ္ဝေ နာဝာယော သင္ဃဋေတ္ဝာ မဏ္ဍပံ ကတ္ဝာ ပုပ္ဖဒာမာဒီဟိ အလင္ကရိတ္ဝာ တတ္ထ သဗ္ဗရတနမယံ ဗုဒ္ဓာသနံ ပညပေသိ, ဘဂဝာ တတ္ထ နိသီဒိ။ ပဉ္စ သတာ ဘိက္ခူပိ နာဝံ အာရုဟိတ္ဝာ ယထာနုရူပံ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ ဘဂဝန္တံ အနုဂစ္ဆန္တော ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩဂာဟေတ္ဝာ ‘‘ယာဝ, ဘန္တေ, ဘဂဝာ အာဂစ္ဆတိ, တာဝာဟံ ဣဓေဝ ဂင္ဂာတီရေ ဝသိသ္သာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ နိဝတ္တော။ ဥပရိ ဒေဝတာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပူဇံ အကံသု။ ဟေဋ္ဌာဂင္ဂာနိဝာသိနော ကမ္ဗလသ္သတရာဒယော နာဂရာဇာနော ပူဇံ အကံသု။ ဧဝံ မဟတိယာ ပူဇာယ ဘဂဝာ ယောဇနမတ္တံ အဒ္ဓာနံ ဂင္ဂာယ ဂန္တ္ဝာ ဝေသာလိကာနံ သီမန္တရံ ပဝိဋ္ဌော။

    Atha bimbisāro dve nāvāyo saṅghaṭetvā maṇḍapaṃ katvā pupphadāmādīhi alaṅkaritvā tattha sabbaratanamayaṃ buddhāsanaṃ paññapesi, bhagavā tattha nisīdi. Pañca satā bhikkhūpi nāvaṃ āruhitvā yathānurūpaṃ nisīdiṃsu. Rājā bhagavantaṃ anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ ogāhetvā ‘‘yāva, bhante, bhagavā āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī’’ti vatvā nivatto. Upari devatā yāva akaniṭṭhabhavanā pūjaṃ akaṃsu. Heṭṭhāgaṅgānivāsino kambalassatarādayo nāgarājāno pūjaṃ akaṃsu. Evaṃ mahatiyā pūjāya bhagavā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāya gantvā vesālikānaṃ sīmantaraṃ paviṭṭho.

    တတော လိစ္ဆဝိရာဇာနော ဗိမ္ဗိသာရေန ကတပူဇာယ ဒိဂုဏံ ကရောန္တာ ဂလပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆိံသု။ တေနေဝ ခဏေန တေန မုဟုတ္တေန ဝိဇ္ဇုပ္ပဘာဝိနဒ္ဓန္ဓကာရဝိသဋကူဋော ဂဠဂဠာယန္တော စတူသု ဒိသာသု မဟာမေဃော ဝုဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝတာ ပဌမပာဒေ ဂင္ဂာတီရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေ ပောက္ခရဝသ္သံ ဝသ္သိ။ ယေ တေမေတုကာမာ, တေ ဧဝ တေမေန္တိ, အတေမေတုကာမာ န တေမေန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဇာဏုမတ္တံ ဦရုမတ္တံ ကဋိမတ္တံ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဝဟတိ, သဗ္ဗကုဏပာနိ ဥဒကေန ဂင္ဂံ ပဝေသိတာနိ, ပရိသုဒ္ဓော ဘူမိဘာဂော အဟောသိ။

    Tato licchavirājāno bimbisārena katapūjāya diguṇaṃ karontā galappamāṇe udake bhagavantaṃ paccuggacchiṃsu. Teneva khaṇena tena muhuttena vijjuppabhāvinaddhandhakāravisaṭakūṭo gaḷagaḷāyanto catūsu disāsu mahāmegho vuṭṭhāsi. Atha bhagavatā paṭhamapāde gaṅgātīre nikkhittamatte pokkharavassaṃ vassi. Ye temetukāmā, te eva tementi, atemetukāmā na tementi. Sabbattha jāṇumattaṃ ūrumattaṃ kaṭimattaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ vahati, sabbakuṇapāni udakena gaṅgaṃ pavesitāni, parisuddho bhūmibhāgo ahosi.

    လိစ္ဆဝိရာဇာနော ဘဂဝန္တံ အန္တရာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝာသာပေတ္ဝာ မဟာဒာနာနိ ဒတ္ဝာ တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရောန္တာ ဝေသာလိံ နယိံသု ။ ဝေသာလိံ သမ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော ဒေဝသင္ဃပုရက္ခတော အာဂစ္ဆိ။ မဟေသက္ခာနံ ဒေဝတာနံ သန္နိပာတေန အမနုသ္သာ ယေဘုယ္ယေန ပလာယိံသု။ ဘဂဝာ နဂရဒ္ဝာရေ ဌတ္ဝာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ, အာနန္ဒ, ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဗလိကမ္မူပကရဏာနိ ဂဟေတ္ဝာ လိစ္ဆဝိရာဇကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေသာလိယာ တိပာကာရန္တရေ ဝိစရန္တော ပရိတ္တံ ကရောဟီ’’တိ ရတနသုတ္တံ အဘာသိ။ ‘‘ဧဝံ ကေန ပနေတံ သုတ္တံ ဝုတ္တံ , ကဒာ, ကတ္ထ, ကသ္မာ စ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတေသံ ပဉ္ဟာနံ ဝိသ္သဇ္ဇနာ ဝိတ္ထာရေန ဝေသာလိဝတ္ထုတော ပဘုတိ ပောရာဏေဟိ ဝဏ္ဏီယတိ။

    Licchavirājāno bhagavantaṃ antarā yojane yojane vāsāpetvā mahādānāni datvā tīhi divasehi diguṇaṃ pūjaṃ karontā vesāliṃ nayiṃsu . Vesāliṃ sampatte bhagavati sakko devānamindo devasaṅghapurakkhato āgacchi. Mahesakkhānaṃ devatānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu. Bhagavā nagaradvāre ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘imaṃ, ānanda, ratanasuttaṃ uggahetvā balikammūpakaraṇāni gahetvā licchavirājakumārehi saddhiṃ vesāliyā tipākārantare vicaranto parittaṃ karohī’’ti ratanasuttaṃ abhāsi. ‘‘Evaṃ kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ , kadā, kattha, kasmā ca vutta’’nti etesaṃ pañhānaṃ vissajjanā vitthārena vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇīyati.

    ဧဝံ ဘဂဝတော ဝေသာလိံ အနုပ္ပတ္တဒိဝသေယေဝ ဝေသာလိနဂရဒ္ဝာရေ တေသံ ဥပဒ္ဒဝာနံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ဝုတ္တမိဒံ ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ပရိတ္တတ္ထာယ ဘာသမာနော ဘဂဝတော ပတ္တေန ဥဒကမာဒာယ သဗ္ဗနဂရံ အဗ္ဘုက္ကိရန္တော အနုဝိစရိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဝုတ္တမတ္တေ ဧဝ ထေရေန ယေ ပုဗ္ဗေ အပလာတာ သင္ကာရကူဋဘိတ္တိပ္ပဒေသာဒိနိသ္သိတာ အမနုသ္သာ, တေ စတူဟိ ဒ္ဝာရေဟိ ပလာယိံသု, ဒ္ဝာရာနိ အနောကာသာနိ အဟေသုံ။ တတော ဧကစ္စေ ဒ္ဝာရေသု ဩကာသံ အလဘမာနာ ပာကာရံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ပလာတာ။ အမနုသ္သေသု ဂတမတ္တေသု မနုသ္သာနံ ဂတ္တေသု ရောဂော ဝူပသန္တော။ တေ နိက္ခမိတ္ဝာ သဗ္ဗပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ထေရံ ပူဇေသုံ။ မဟာဇနော နဂရမဇ္ဈေ သန္ထာဂာရံ သဗ္ဗဂန္ဓေဟိ လိမ္ပိတ္ဝာ ဝိတာနံ ကတ္ဝာ သဗ္ဗာလင္ကာရေဟိ အလင္ကရိတ္ဝာ တတ္ထ ဗုဒ္ဓာသနံ ပညပေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ အာနေသိ။

    Evaṃ bhagavato vesāliṃ anuppattadivaseyeva vesālinagaradvāre tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttamidaṃ ratanasuttaṃ uggahetvā āyasmā ānando parittatthāya bhāsamāno bhagavato pattena udakamādāya sabbanagaraṃ abbhukkiranto anuvicari. Yaṃ kiñcīti vuttamatte eva therena ye pubbe apalātā saṅkārakūṭabhittippadesādinissitā amanussā, te catūhi dvārehi palāyiṃsu, dvārāni anokāsāni ahesuṃ. Tato ekacce dvāresu okāsaṃ alabhamānā pākāraṃ bhinditvā palātā. Amanussesu gatamattesu manussānaṃ gattesu rogo vūpasanto. Te nikkhamitvā sabbapupphagandhādīhi theraṃ pūjesuṃ. Mahājano nagaramajjhe santhāgāraṃ sabbagandhehi limpitvā vitānaṃ katvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā tattha buddhāsanaṃ paññapetvā bhagavantaṃ ānesi.

    ဘဂဝာ သန္ထာဂာရံ ပဝိသိတ္ဝာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဘိက္ခုသင္ဃောပိ ခော ရာဇာနော မနုသ္သာ စ ပတိရူပေ ပတိရူပေ အာသနေ နိသီဒိံသု။ သက္ကောပိ ဒေဝာနမိန္ဒော ဒ္ဝီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဥပနိသီဒိ အညေ စ ဒေဝာ, အာနန္ဒတ္ထေရောပိ သဗ္ဗံ ဝေသာလိံ အနုဝိစရန္တော ရက္ခံ ကတ္ဝာ ဝေသာလိနဂရဝာသီဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တတ္ထ ဘဂဝာ သဗ္ဗေသံ တဒေဝ ရတနသုတ္တံ အဘာသီတိ။

    Bhagavā santhāgāraṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṅghopi kho rājāno manussā ca patirūpe patirūpe āsane nisīdiṃsu. Sakkopi devānamindo dvīsu devalokesu devaparisāya saddhiṃ upanisīdi aññe ca devā, ānandattheropi sabbaṃ vesāliṃ anuvicaranto rakkhaṃ katvā vesālinagaravāsīhi saddhiṃ āgantvā ekamantaṃ nisīdi. Tattha bhagavā sabbesaṃ tadeva ratanasuttaṃ abhāsīti.

    ဧတ္တာဝတာ စ ယာ ‘‘ယေန ဝုတ္တံ ယဒာ ယတ္ထ, ယသ္မာ စေတံ ဣမံ နယံ။ ပကာသေတ္ဝာနာ’’တိ မာတိကာ နိက္ခိတ္တာ, သာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဝိတ္ထာရိတာ ဟောတိ။

    Ettāvatā ca yā ‘‘yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ. Pakāsetvānā’’ti mātikā nikkhittā, sā sabbappakārena vitthāritā hoti.

    ယာနီဓာတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Yānīdhātigāthāvaṇṇanā

    ၁. ဣဒာနိ ‘‘ဧတသ္သ ကရိသ္သာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ အာရဗ္ဘတေ။ အပရေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အာဒိတော ပဉ္စေဝ ဂာထာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ, သေသာ ပရိတ္တကရဏသမယေ အာနန္ဒတ္ထေရေနာ’’တိ။ ယထာ ဝာ တထာ ဝာ ဟောတု, ကိံ နော ဣမာယ ပရိက္ခာယ, သဗ္ဗထာပိ ဧတသ္သ ရတနသုတ္တသ္သ ကရိသ္သာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။

    1. Idāni ‘‘etassa karissāmatthavaṇṇana’’nti vuttattā atthavaṇṇanā ārabbhate. Apare pana vadanti ‘‘ādito pañceva gāthā bhagavatā vuttā, sesā parittakaraṇasamaye ānandattherenā’’ti. Yathā vā tathā vā hotu, kiṃ no imāya parikkhāya, sabbathāpi etassa ratanasuttassa karissāmatthavaṇṇanaṃ.

    ယာနီဓ ဘူတာနီတိ ပဌမဂာထာ။ တတ္ထ ယာနီတိ ယာဒိသာနိ အပ္ပေသက္ခာနိ ဝာ မဟေသက္ခာနိ ဝာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ, တသ္မိံ ခဏေ သန္နိပာတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ ဘူတာနီတိ ကိဉ္စာပိ ဘူတသဒ္ဒော ‘‘ဘူတသ္မိံ ပာစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပာစိ. ၆၉) ဝိဇ္ဇမာနေ။ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ, ဘိက္ခဝေ , သမနုပသ္သထာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ. နိ. ၁.၄၀၁) ခန္ဓပဉ္စကေ။ ‘‘စတ္တာရော ခော, ဘိက္ခု, မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ. နိ. ၃.၈၆) စတုဗ္ဗိဓေ ပထဝီဓာတ္ဝာဒိရူပေ။ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ. ၁.၂.၁၉၀) ခီဏာသဝေ။ ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိသ္သန္တိ, ဘူတာ လောကေ သမုသ္သယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၂၂၀) သဗ္ဗသတ္တေ။ ‘‘ဘူတဂာမပာတဗ္ယတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပာစိ. ၉၀) ရုက္ခာဒိကေ။ ‘‘ဘူတံ ဘူတတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃) စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟေဋ္ဌာ သတ္တနိကာယံ ဥပာဒာယ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန အဝိသေသတော အမနုသ္သေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Yānīdha bhūtānīti paṭhamagāthā. Tattha yānīti yādisāni appesakkhāni vā mahesakkhāni vā. Idhāti imasmiṃ padese, tasmiṃ khaṇe sannipātaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Bhūtānīti kiñcāpi bhūtasaddo ‘‘bhūtasmiṃ pācittiya’’nti evamādīsu (pāci. 69) vijjamāne. ‘‘Bhūtamidanti, bhikkhave , samanupassathā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.401) khandhapañcake. ‘‘Cattāro kho, bhikkhu, mahābhūtā hetū’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.86) catubbidhe pathavīdhātvādirūpe. ‘‘Yo ca kālaghaso bhūto’’ti evamādīsu (jā. 1.2.190) khīṇāsave. ‘‘Sabbeva nikkhipissanti, bhūtā loke samussaya’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.220) sabbasatte. ‘‘Bhūtagāmapātabyatāyā’’ti evamādīsu (pāci. 90) rukkhādike. ‘‘Bhūtaṃ bhūtato sañjānātī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.3) cātumahārājikānaṃ heṭṭhā sattanikāyaṃ upādāya vattati. Idha pana avisesato amanussesu daṭṭhabbo.

    သမာဂတာနီတိ သန္နိပတိတာနိ။ ဘုမ္မာနီတိ ဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တာနိ။ ဝာ-ဣတိ ဝိကပ္ပနေ။ တေန ယာနီဓ ဘုမ္မာနိ ဝာ ဘူတာနိ သမာဂတာနီတိ ဣမမေကံ ဝိကပ္ပံ ကတ္ဝာ ပုန ဒုတိယဝိကပ္ပံ ကာတုံ ‘‘ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ အာဟ။ အန္တလိက္ခေ ဝာ ယာနိ ဘူတာနိ နိဗ္ဗတ္တာနိ, တာနိ သဗ္ဗာနိ ဣဓ သမာဂတာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ယာမတော ယာဝ အကနိဋ္ဌံ, တာဝ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဘူတာနိ အာကာသေ ပာတုဘူတဝိမာနေသု နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘အန္တလိက္ခေ ဘူတာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတော ဟေဋ္ဌာ သိနေရုတော ပဘုတိ ယာဝ ဘူမိယံ ရုက္ခလတာဒီသု အဓိဝတ္ထာနိ ပထဝိယဉ္စ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဘူတာနိ, တာနိ သဗ္ဗာနိ ဘူမိယံ ဘူမိပဋိဗဒ္ဓေသု စ ရုက္ခလတာပဗ္ဗတာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘ဘုမ္မာနိ ဘူတာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    Samāgatānīti sannipatitāni. Bhummānīti bhūmiyaṃ nibbattāni. Vā-iti vikappane. Tena yānīdha bhummāni vā bhūtāni samāgatānīti imamekaṃ vikappaṃ katvā puna dutiyavikappaṃ kātuṃ ‘‘yāni va antalikkhe’’ti āha. Antalikkhe vā yāni bhūtāni nibbattāni, tāni sabbāni idha samāgatānīti attho. Ettha ca yāmato yāva akaniṭṭhaṃ, tāva nibbattāni bhūtāni ākāse pātubhūtavimānesu nibbattattā ‘‘antalikkhe bhūtānī’’ti veditabbāni. Tato heṭṭhā sineruto pabhuti yāva bhūmiyaṃ rukkhalatādīsu adhivatthāni pathaviyañca nibbattāni bhūtāni, tāni sabbāni bhūmiyaṃ bhūmipaṭibaddhesu ca rukkhalatāpabbatādīsu nibbattattā ‘‘bhummāni bhūtānī’’ti veditabbāni.

    ဧဝံ ဘဂဝာ သဗ္ဗာနေဝ အမနုသ္သဘူတာနိ ‘‘ဘုမ္မာနိ ဝာ ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ ဝိကပ္ပေတ္ဝာ ပုန ဧကေန ပဒေန ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဘူတာ သုမနာ ဘဝန္တူ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသာ။ ဧဝာတိ အဝဓာရဏေ, ဧကမ္ပိ အနပနေတ္ဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘူတာတိ အမနုသ္သာ။ သုမနာ ဘဝန္တူတိ သုခိတမနာ ပီတိသောမနသ္သဇာတာ ဘဝန္တု။ အထောပီတိ ကိစ္စန္တရသန္နိယောဇနတ္ထံ ဝာက္ယောပာဒာနေ နိပာတဒ္ဝယံ။ သက္ကစ္စ သုဏန္တု ဘာသိတန္တိ အဋ္ဌိံ ကတ္ဝာ မနသိကတ္ဝာ သဗ္ဗံ စေတသာ သမန္နာဟရိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိလောကုတ္တရသုခာဝဟံ မမ ဒေသနံ သုဏန္တု။

    Evaṃ bhagavā sabbāneva amanussabhūtāni ‘‘bhummāni vā yāni va antalikkhe’’ti dvīhi padehi vikappetvā puna ekena padena pariggahetvā dassetuṃ ‘‘sabbeva bhūtā sumanā bhavantū’’ti āha. Sabbeti anavasesā. Evāti avadhāraṇe, ekampi anapanetvāti adhippāyo. Bhūtāti amanussā. Sumanā bhavantūti sukhitamanā pītisomanassajātā bhavantu. Athopīti kiccantarasanniyojanatthaṃ vākyopādāne nipātadvayaṃ. Sakkacca suṇantu bhāsitanti aṭṭhiṃ katvā manasikatvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā dibbasampattilokuttarasukhāvahaṃ mama desanaṃ suṇantu.

    ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝာ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနိ သမာဂတာနီ’’တိ အနိယမိတဝစနေန ဘူတာနိ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပုန ‘‘ဘုမ္မာနိ ဝာ ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ ဒ္ဝိဓာ ဝိကပ္ပေတ္ဝာ တတော ‘‘သဗ္ဗေဝ ဘူတာ’’တိ ပုန ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ ‘‘သုမနာ ဘဝန္တူ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အာသယသမ္ပတ္တိယံ နိယောဇေန္တော ‘‘သက္ကစ္စ သုဏန္တု ဘာသိတ’’န္တိ ပယောဂသမ္ပတ္တိယံ, တထာ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပတ္တိယံ ပရတောဃောသသမ္ပတ္တိယဉ္စ, တထာ အတ္တသမ္မာပဏိဓိသပ္ပုရိသူပနိသ္သယသမ္ပတ္တီသု သမာဓိပညာဟေတုသမ္ပတ္တီသု စ နိယောဇေန္တော ဂာထံ သမာပေသိ။

    Evamettha bhagavā ‘‘yānīdha bhūtāni samāgatānī’’ti aniyamitavacanena bhūtāni pariggahetvā puna ‘‘bhummāni vā yāni va antalikkhe’’ti dvidhā vikappetvā tato ‘‘sabbeva bhūtā’’ti puna ekajjhaṃ katvā ‘‘sumanā bhavantū’’ti iminā vacanena āsayasampattiyaṃ niyojento ‘‘sakkacca suṇantu bhāsita’’nti payogasampattiyaṃ, tathā yonisomanasikārasampattiyaṃ paratoghosasampattiyañca, tathā attasammāpaṇidhisappurisūpanissayasampattīsu samādhipaññāhetusampattīsu ca niyojento gāthaṃ samāpesi.

    တသ္မာ ဟီတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Tasmā hītigāthāvaṇṇanā

    ၂. တသ္မာ ဟိ ဘူတာတိ ဒုတိယဂာထာ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ကာရဏဝစနံ။ ဘူတာတိ အာမန္တနဝစနံ။ နိသာမေထာတိ သုဏာထ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ တုမ္ဟေ ဒိဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ တတ္ထ ဥပဘောဂပရိဘောဂသမ္ပဒဉ္စ ပဟာယ ဓမ္မသ္သဝနတ္ထံ ဣဓ သမာဂတာ, န နဋနစ္စနာဒိဒသ္သနတ္ထံ, တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေတိ။ အထ ဝာ ‘‘သုမနာ ဘဝန္တု, သက္ကစ္စ သုဏန္တူ’’တိ ဝစနေန တေသံ သုမနဘာဝံ သက္ကစ္စံ သောတုကမ္ယတဉ္စ ဒိသ္ဝာ အာဟ ‘‘ယသ္မာ တုမ္ဟေ သုမနဘာဝေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိယောနိသောမနသိကာရာသယသုဒ္ဓီဟိ သက္ကစ္စံ သောတုကမ္ယတာယ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယပရတောဃောသပဒဋ္ဌာနတော ပယောဂသုဒ္ဓီဟိ စ ယုတ္တာ, တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေ’’တိ။ အထ ဝာ ယံ ပုရိမဂာထာယ အန္တေ ‘‘ဘာသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ကာရဏဘာဝေန အပဒိသန္တော အာဟ ‘‘ယသ္မာ မမ ဘာသိတံ နာမ အတိဒုလ္လဘံ အဋ္ဌက္ခဏပရိဝဇ္ဇိတသ္သ ခဏသ္သ ဒုလ္လဘတ္တာ, အနေကာနိသံသဉ္စ ပညာကရုဏာဂုဏေန ပဝတ္တတ္တာ, တဉ္စာဟံ ဝတ္တုကာမော ‘သုဏန္တု ဘာသိတ’န္တိ အဝောစံ, တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေ’’တိ။ ဣဒံ ဣမိနာ ဂာထာပဒေန ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    2.Tasmā hi bhūtāti dutiyagāthā. Tattha tasmāti kāraṇavacanaṃ. Bhūtāti āmantanavacanaṃ. Nisāmethāti suṇātha. Sabbeti anavasesā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yasmā tumhe dibbaṭṭhānāni tattha upabhogaparibhogasampadañca pahāya dhammassavanatthaṃ idha samāgatā, na naṭanaccanādidassanatthaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbeti. Atha vā ‘‘sumanā bhavantu, sakkacca suṇantū’’ti vacanena tesaṃ sumanabhāvaṃ sakkaccaṃ sotukamyatañca disvā āha ‘‘yasmā tumhe sumanabhāvena attasammāpaṇidhiyonisomanasikārāsayasuddhīhi sakkaccaṃ sotukamyatāya sappurisūpanissayaparatoghosapadaṭṭhānato payogasuddhīhi ca yuttā, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe’’ti. Atha vā yaṃ purimagāthāya ante ‘‘bhāsita’’nti vuttaṃ, taṃ kāraṇabhāvena apadisanto āha ‘‘yasmā mama bhāsitaṃ nāma atidullabhaṃ aṭṭhakkhaṇaparivajjitassa khaṇassa dullabhattā, anekānisaṃsañca paññākaruṇāguṇena pavattattā, tañcāhaṃ vattukāmo ‘suṇantu bhāsita’nti avocaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe’’ti. Idaṃ iminā gāthāpadena vuttaṃ hoti.

    ဧဝမေတံ ကာရဏံ နိရောပေန္တော အတ္တနော ဘာသိတနိသာမနေ နိယောဇေတ္ဝာ နိသာမေတဗ္ဗံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ။ တသ္သတ္ထော – ယာယံ တီဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ မာနုသီ ပဇာ, တသ္သာ မာနုသိယာ ပဇာယ မေတ္တံ မိတ္တဘာဝံ ဟိတဇ္ဈာသယတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေထာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မာနုသိကံ ပဇ’’န္တိ ပဌန္တိ, တံ ဘုမ္မတ္ထာသမ္ဘဝာ န ယုဇ္ဇတိ။ ယမ္ပိ အညေ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ, သောပိ န ယုဇ္ဇတိ။ အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ – နာဟံ ဗုဒ္ဓောတိ ဣသ္သရိယဗလေန ဝဒာမိ, အပိ တု ယံ တုမ္ဟာကဉ္စ ဣမိသ္သာ စ မာနုသိယာ ပဇာယ ဟိတတ္ထံ ဝဒာမိ ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ –

    Evametaṃ kāraṇaṃ niropento attano bhāsitanisāmane niyojetvā nisāmetabbaṃ vattumāraddho ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā’’ti. Tassattho – yāyaṃ tīhi upaddavehi upaddutā mānusī pajā, tassā mānusiyā pajāya mettaṃ mittabhāvaṃ hitajjhāsayataṃ paccupaṭṭhapethāti. Keci pana ‘‘mānusikaṃ paja’’nti paṭhanti, taṃ bhummatthāsambhavā na yujjati. Yampi aññe atthaṃ vaṇṇayanti, sopi na yujjati. Adhippāyo panettha – nāhaṃ buddhoti issariyabalena vadāmi, api tu yaṃ tumhākañca imissā ca mānusiyā pajāya hitatthaṃ vadāmi ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā’’ti. Ettha ca –

    ‘‘ယေ သတ္တသဏ္ဍံ ပထဝိံ ဝိဇေတ္ဝာ၊

    ‘‘Ye sattasaṇḍaṃ pathaviṃ vijetvā,

    ရာဇိသယော ယဇမာနာနုပရိယဂာ။

    Rājisayo yajamānānupariyagā;

    အသ္သမေဓံ ပုရိသမေဓံ၊

    Assamedhaṃ purisamedhaṃ,

    သမ္မာပာသံ ဝာဇပေယ္ယံ နိရဂ္ဂဠံ။

    Sammāpāsaṃ vājapeyyaṃ niraggaḷaṃ.

    ‘‘မေတ္တသ္သ စိတ္တသ္သ သုဘာဝိတသ္သ၊

    ‘‘Mettassa cittassa subhāvitassa,

    ကလမ္ပိ တေ နာနုဘဝန္တိ သောဠသိံ။

    Kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ;

    ဧကမ္ပိ စေ ပာဏမဒုဋ္ဌစိတ္တော၊

    Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto,

    မေတ္တာယတိ ကုသလော တေန ဟောတိ။

    Mettāyati kusalo tena hoti.

    ‘‘သဗ္ဗေ စ ပာဏေ မနသာနုကမ္ပီ၊ ပဟူတမရိယော ပကရောတိ ပုည’’န္တိ။ (ဣတိဝု. ၂၇; အ. နိ. ၈.၁) –

    ‘‘Sabbe ca pāṇe manasānukampī, pahūtamariyo pakaroti puñña’’nti. (itivu. 27; a. ni. 8.1) –

    ဧဝမာဒီနံ သုတ္တာနံ ဧကာဒသာနိသံသာနဉ္စ ဝသေန ယေ မေတ္တံ ကရောန္တိ, ဧတေသံ မေတ္တာ ဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Evamādīnaṃ suttānaṃ ekādasānisaṃsānañca vasena ye mettaṃ karonti, etesaṃ mettā hitāti veditabbā.

    ‘‘ဒေဝတာနုကမ္ပိတော ပောသော၊ သဒာ ဘဒ္ရာနိ ပသ္သတီ’’တိ။ (ဥဒာ. ၇၆; မဟာဝ. ၂၈၆) –

    ‘‘Devatānukampito poso, sadā bhadrāni passatī’’ti. (udā. 76; mahāva. 286) –

    ဧဝမာဒီနံ သုတ္တာနံ ဝသေန ယေသု ကယိရတိ, တေသမ္ပိ ဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Evamādīnaṃ suttānaṃ vasena yesu kayirati, tesampi hitāti veditabbā.

    ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ဟိတဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ဥပကာရမ္ပိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဝာ စ ရတ္တော စ ဟရန္တိ ယေ ဗလိံ, တသ္မာ ဟိ နေ ရက္ခထ အပ္ပမတ္တာ’’တိ။ တသ္သတ္ထော – ယေ မနုသ္သာ စိတ္တကမ္မကဋ္ဌကမ္မာဒီဟိပိ ဒေဝတာ ကတ္ဝာ စေတိယရုက္ခာဒီနိ စ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဒေဝတာ ဥဒ္ဒိသ္သ ဒိဝာ ဗလိံ ကရောန္တိ, ကာလပက္ခာဒီသု စ ရတ္တိံ ဗလိံ ကရောန္တိ, သလာကဘတ္တာဒီနိ ဝာ ဒတ္ဝာ အာရက္ခဒေဝတာ ဥပာဒာယ ယာဝ ဗ္ရဟ္မဒေဝတာနံ ပတ္တိဒာနနိယ္ယာတနေန ဒိဝာ ဗလိံ ကရောန္တိ, ဆတ္တာရောပနဒီပမာလာယ သဗ္ဗရတ္တိကဓမ္မသ္သဝနာဒီနိ ကာရာပေတ္ဝာ ပတ္တိဒာနနိယ္ယာတနေန စ ရတ္တိံ ဗလိံ ကရောန္တိ, တေ ကထံ န ရက္ခိတဗ္ဗာ? ယတော ဧဝံ ဒိဝာ စ ရတ္တော စ တုမ္ဟေ ဥဒ္ဒိသ္သ ကရောန္တိ ယေ ဗလိံ, တသ္မာ ဟိ နေ ရက္ခထ; တသ္မာ ဗလိကမ္မကရဏာပိ တေ မနုသ္သေ ရက္ခထ ဂောပယထ, အဟိတံ နေသံ အပနေထ, ဟိတံ ဥပနေထ အပ္ပမတ္တာ ဟုတ္ဝာ တံ ကတညုဘာဝံ ဟဒယေ ကတ္ဝာ နိစ္စမနုသ္သရန္တာတိ။

    Evaṃ ubhayesampi hitabhāvaṃ dassento ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā’’ti vatvā idāni upakārampi dassento āha ‘‘divā ca ratto ca haranti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha appamattā’’ti. Tassattho – ye manussā cittakammakaṭṭhakammādīhipi devatā katvā cetiyarukkhādīni ca upasaṅkamitvā devatā uddissa divā baliṃ karonti, kālapakkhādīsu ca rattiṃ baliṃ karonti, salākabhattādīni vā datvā ārakkhadevatā upādāya yāva brahmadevatānaṃ pattidānaniyyātanena divā baliṃ karonti, chattāropanadīpamālāya sabbarattikadhammassavanādīni kārāpetvā pattidānaniyyātanena ca rattiṃ baliṃ karonti, te kathaṃ na rakkhitabbā? Yato evaṃ divā ca ratto ca tumhe uddissa karonti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha; tasmā balikammakaraṇāpi te manusse rakkhatha gopayatha, ahitaṃ nesaṃ apanetha, hitaṃ upanetha appamattā hutvā taṃ kataññubhāvaṃ hadaye katvā niccamanussarantāti.

    ယံကိဉ္စီတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Yaṃkiñcītigāthāvaṇṇanā

    ၃. ဧဝံ ဒေဝတာသု မနုသ္သာနံ ဥပကာရကဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ တေသံ ဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ ဗုဒ္ဓာဒိဂုဏပ္ပကာသနေန စ ဒေဝမနုသ္သာနံ ဓမ္မသ္သဝနတ္ထံ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓော။ တတ္ထ ယံကိဉ္စီတိ အနိယမိတဝသေန အနဝသေသံ ပရိယာဒိယတိ ယံကိဉ္စိ တတ္ထ တတ္ထ ဝောဟာရူပဂံ။ ဝိတ္တန္တိ ဓနံ။ တဉ္ဟိ ဝိတ္တိံ ဇနေတီတိ ဝိတ္တံ။ ဣဓ ဝာတိ မနုသ္သလောကံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဟုရံ ဝာတိ တတော ပရံ အဝသေသလောကံ, တေန စ ဌပေတ္ဝာ မနုသ္သေ သဗ္ဗလောကဂ္ဂဟဏေ ပတ္တေ ‘‘သဂ္ဂေသု ဝာ’’တိ ပရတော ဝုတ္တတ္တာ ဌပေတ္ဝာ မနုသ္သေ စ သဂ္ဂေ စ အဝသေသာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    3. Evaṃ devatāsu manussānaṃ upakārakabhāvaṃ dassetvā tesaṃ upaddavavūpasamanatthaṃ buddhādiguṇappakāsanena ca devamanussānaṃ dhammassavanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci vitta’’ntiādinā nayena saccavacanaṃ payuñjitumāraddho. Tattha yaṃkiñcīti aniyamitavasena anavasesaṃ pariyādiyati yaṃkiñci tattha tattha vohārūpagaṃ. Vittanti dhanaṃ. Tañhi vittiṃ janetīti vittaṃ. Idha vāti manussalokaṃ niddisati. Huraṃ vāti tato paraṃ avasesalokaṃ, tena ca ṭhapetvā manusse sabbalokaggahaṇe patte ‘‘saggesu vā’’ti parato vuttattā ṭhapetvā manusse ca sagge ca avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.

    ဧဝံ ဣမေဟိ ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ ယံ မနုသ္သာနံ ဝောဟာရူပဂံ အလင္ကာရပရိဘောဂူပဂဉ္စ ဇာတရူပရဇတမုတ္တာမဏိဝေဠုရိယပဝာဠလောဟိတင္ကမသာရဂလ္လာဒိကံ, ယဉ္စ မုတ္တာမဏိဝာလုကတ္ထတာယ ဘူမိယာ ရတနမယဝိမာနေသု အနေကယောဇနသတဝိတ္ထတေသု ဘဝနေသု ဥပ္ပန္နာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ဝိတ္တံ, တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။ သဂ္ဂေသု ဝာတိ ကာမာဝစရရူပာဝစရဒေဝလောကေသု။ တေ ဟိ သောဘနေန ကမ္မေန အဇီယန္တီတိ သဂ္ဂာ။ သုဋ္ဌု အဂ္ဂာတိပိ သဂ္ဂာ။ ယန္တိ ယံ သသာမိကံ ဝာ အသာမိကံ ဝာ။ ရတနန္တိ ရတိံ နယတိ ဝဟတိ ဇနယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ရတနံ။ ယံကိဉ္စိ စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃံ အတုလံ ဒုလ္လဘဒသ္သနံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဉ္စ, တသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ –

    Evaṃ imehi dvīhi padehi yaṃ manussānaṃ vohārūpagaṃ alaṅkāraparibhogūpagañca jātarūparajatamuttāmaṇiveḷuriyapavāḷalohitaṅkamasāragallādikaṃ, yañca muttāmaṇivālukatthatāya bhūmiyā ratanamayavimānesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ vittaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Saggesu vāti kāmāvacararūpāvacaradevalokesu. Te hi sobhanena kammena ajīyantīti saggā. Suṭṭhu aggātipi saggā. Yanti yaṃ sasāmikaṃ vā asāmikaṃ vā. Ratananti ratiṃ nayati vahati janayati vaḍḍhetīti ratanaṃ. Yaṃkiñci cittīkataṃ mahagghaṃ atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogañca, tassetaṃ adhivacanaṃ. Yathāha –

    ‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒသ္သနံ။

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti.

    ပဏီတန္တိ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ အတပ္ပကံ။ ဧဝံ ဣမိနာ ဂာထာပဒေန ယံ သဂ္ဂေသု အနေကယောဇနသတပ္ပမာဏသဗ္ဗရတနမယဝိမာနသုဓမ္မဝေဇယန္တပ္ပဘုတီသု သသာမိကံ, ယဉ္စ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဝိရဟေန အပာယမေဝ ပရိပူရေန္တေသု သတ္တေသု သုညဝိမာနပ္ပဋိဗဒ္ဓံ အသာမိကံ, ယံ ဝာ ပနညမ္ပိ ပထဝိမဟာသမုဒ္ဒဟိမဝန္တာဒိနိသ္သိတမသာမိကံ ရတနံ, တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။

    Paṇītanti uttamaṃ seṭṭhaṃ atappakaṃ. Evaṃ iminā gāthāpadena yaṃ saggesu anekayojanasatappamāṇasabbaratanamayavimānasudhammavejayantappabhutīsu sasāmikaṃ, yañca buddhuppādavirahena apāyameva paripūrentesu sattesu suññavimānappaṭibaddhaṃ asāmikaṃ, yaṃ vā panaññampi pathavimahāsamuddahimavantādinissitamasāmikaṃ ratanaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti.

    န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာတိ န-ဣတိ ပဋိသေဓေ။ နော-ဣတိ အဝဓာရဏေ။ သမန္တိ တုလ္ယံ။ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇတိ။ တထာဂတေနာတိ ဗုဒ္ဓေန။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ ဧတံ ဝိတ္တဉ္စ ရတနဉ္စ ပကာသိတံ, ဧတ္ထ ဧကမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သဒိသံ ရတနံ နေဝတ္ထိ။ ယမ္ပိ ဟိ တံ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ, သေယ္ယထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိသ္သ စက္ကရတနံ မဏိရတနဉ္စ, ယမ္ဟိ ဥပ္ပန္နေ မဟာဇနော န အညတ္ထ စိတ္တီကာရံ ကရောတိ, န ကောစိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတ္ဝာ ယက္ခဋ္ဌာနံ ဝာ ဘူတဋ္ဌာနံ ဝာ ဂစ္ဆတိ, သဗ္ဗောပိ ဇနော စက္ကရတနမဏိရတနမေဝ စိတ္တီကာရံ ကရောတိ ပူဇေတိ, တံ တံ ဝရံ ပတ္ထေတိ, ပတ္ထိတပတ္ထိတဉ္စသ္သ ဧကစ္စံ သမိဇ္ဈတိ, တမ္ပိ ရတနံ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတေ ဟိ ဥပ္ပန္နေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုသ္သာ န တေ အညတ္ရ စိတ္တီကာရံ ကရောန္တိ, န ကဉ္စိ အညံ ပူဇေန္တိ။ တထာ ဟိ ဗ္ရဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒာမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ, ယထာဗလဉ္စ အညေ ဒေဝာ မနုသ္သာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇအနာထပိဏ္ဍိကာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိ ဝိဟာရသဟသ္သာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ကော ပန ဝာဒော အညေသံ စိတ္တီကာရာနံ။ အပိစ ကသ္သညသ္သ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သာပိ ဇာတိဗောဓိဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနာနိ ပဋိမာစေတိယာဒီနိ ဝာ ဥဒ္ဒိသ္သ ဧဝံ စိတ္တီကာရဂရုကာရော ပဝတ္တတိ ယထာ ဘဂဝတော။ ဧဝံစိတ္တီကတဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

    Na no samaṃ atthi tathāgatenāti na-iti paṭisedhe. No-iti avadhāraṇe. Samanti tulyaṃ. Atthīti vijjati. Tathāgatenāti buddhena. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ etaṃ vittañca ratanañca pakāsitaṃ, ettha ekampi buddharatanena sadisaṃ ratanaṃ nevatthi. Yampi hi taṃ cittīkataṭṭhena ratanaṃ, seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yamhi uppanne mahājano na aññattha cittīkāraṃ karoti, na koci pupphagandhādīni gahetvā yakkhaṭṭhānaṃ vā bhūtaṭṭhānaṃ vā gacchati, sabbopi jano cakkaratanamaṇiratanameva cittīkāraṃ karoti pūjeti, taṃ taṃ varaṃ pattheti, patthitapatthitañcassa ekaccaṃ samijjhati, tampi ratanaṃ buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi cittīkataṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgate hi uppanne ye keci mahesakkhā devamanussā na te aññatra cittīkāraṃ karonti, na kañci aññaṃ pūjenti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājaanāthapiṇḍikādayo. Parinibbutampi bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsīti vihārasahassāni patiṭṭhāpesi, ko pana vādo aññesaṃ cittīkārānaṃ. Apica kassaññassa parinibbutassāpi jātibodhidhammacakkappavattanaparinibbānaṭṭhānāni paṭimācetiyādīni vā uddissa evaṃ cittīkāragarukāro pavattati yathā bhagavato. Evaṃcittīkataṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    တထာ ယမ္ပိ တံ မဟဂ္ဃဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယ္ယထိဒံ – ကာသိကံ ဝတ္ထံ။ ယထာဟ – ‘‘ဇိဏ္ဏမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ကာသိကံ ဝတ္ထံ ဝဏ္ဏဝန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခသမ္ဖသ္သဉ္စ မဟဂ္ဃဉ္စာ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၀၀), တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ မဟဂ္ဃဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ ယေသံ ပံသုကမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟာတိ, တေသံ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ သေယ္ယထာပိ အသောကရညော, ဣဒမသ္သ မဟဂ္ဃတာယ။ ဧဝံ မဟဂ္ဃတာဝစနေန စေတ္ထ ဒောသာဘာဝသာဓကံ ဣဒံ သုတ္တပဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –

    Tathā yampi taṃ mahagghaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – kāsikaṃ vatthaṃ. Yathāha – ‘‘jiṇṇampi, bhikkhave, kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañcā’’ti (a. ni. 3.100), tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi mahagghaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi yesaṃ paṃsukampi paṭiggaṇhāti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ seyyathāpi asokarañño, idamassa mahagghatāya. Evaṃ mahagghatāvacanena cettha dosābhāvasādhakaṃ idaṃ suttapadaṃ veditabbaṃ –

    ‘‘ယေသံ ခော ပန သော ပဋိဂ္ဂဏ္ဟာတိ စီဝရပိဏ္ဍပာတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ, တေသံ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ ဣဒမသ္သ မဟဂ္ဃတာယ ဝဒာမိ။ သေယ္ယထာပိ တံ, ဘိက္ခဝေ, ကာသိကံ ဝတ္ထံ မဟဂ္ဃံ, တထူပမာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဒာမီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၀၀)။

    ‘‘Yesaṃ kho pana so paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ, bhikkhave, kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamāhaṃ, bhikkhave, imaṃ puggalaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 3.100).

    ဧဝံ မဟဂ္ဃဋ္ဌေနပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

    Evaṃ mahagghaṭṭhenapi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    တထာ ယမ္ပိ တံ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယ္ယထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိသ္သ စက္ကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဣန္ဒနီလမဏိမယနာဘိ သတ္တရတနမယသဟသ္သာရံ ပဝာဠမယနေမိ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယသန္ဓိ, ယသ္သ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနမုပရိ ဧကံ မုဏ္ဍာရံ ဟောတိ ဝာတံ ဂဟေတ္ဝာ သဒ္ဒကရဏတ္ထံ, ယေန ကတော သဒ္ဒော သုကုသလပ္ပတာဠိတပဉ္စင္ဂိကတူရိယသဒ္ဒော ဝိယ ဟောတိ, ယသ္သ နာဘိယာ ဥဘောသု ပသ္သေသု ဒ္ဝေ သီဟမုခာနိ ဟောန္တိ, အဗ္ဘန္တရံ သကဋစက္ကသ္သေဝ သုသိရံ။ တသ္သ ကတ္တာ ဝာ ကာရေတာ ဝာ နတ္ထိ, ကမ္မပစ္စယေန ဥတုတော သမုဋ္ဌာတိ။ ယံ ရာဇာ ဒသဝိဓံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တံ ပူရေတ္ဝာ တဒဟုပောသထေ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ သီသံန္ဟာတော ဥပောသထိကော ဥပရိပာသာဒဝရဂတော သီလာနိ သောဓေန္တော နိသိန္နော ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဝိယ သူရိယံ ဝိယ စ ဥဋ္ဌေန္တံ ပသ္သတိ, ယသ္သ ဒ္ဝာဒသယောဇနတော သဒ္ဒော သုယ္ယတိ, ယောဇနတော ဝဏ္ဏော ဒိသ္သတိ, ယံ မဟာဇနေန ‘‘ဒုတိယော မညေ စန္ဒော သူရိယော ဝာ ဥဋ္ဌိတော’’တိ အတိဝိယ ကောတူဟလဇာတေန ဒိသ္သမာနံ နဂရသ္သ ဥပရိ အာဂန္တ္ဝာ ရညော အန္တေပုရသ္သ ပာစီနပသ္သေ နာတိဥစ္စံ နာတိနီစံ ဟုတ္ဝာ မဟာဇနသ္သ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒီဟိ ပူဇေတုံ, ယုတ္တဋ္ဌာနေ အက္ခာဟတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။

    Tathā yampi taṃ atulaṭṭhenaratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ uppajjati indanīlamaṇimayanābhi sattaratanamayasahassāraṃ pavāḷamayanemi rattasuvaṇṇamayasandhi, yassa dasannaṃ dasannaṃ arānamupari ekaṃ muṇḍāraṃ hoti vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ, yena kato saddo sukusalappatāḷitapañcaṅgikatūriyasaddo viya hoti, yassa nābhiyā ubhosu passesu dve sīhamukhāni honti, abbhantaraṃ sakaṭacakkasseva susiraṃ. Tassa kattā vā kāretā vā natthi, kammapaccayena ututo samuṭṭhāti. Yaṃ rājā dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe puṇṇamadivase sīsaṃnhāto uposathiko uparipāsādavaragato sīlāni sodhento nisinno puṇṇacandaṃ viya sūriyaṃ viya ca uṭṭhentaṃ passati, yassa dvādasayojanato saddo suyyati, yojanato vaṇṇo dissati, yaṃ mahājanena ‘‘dutiyo maññe cando sūriyo vā uṭṭhito’’ti ativiya kotūhalajātena dissamānaṃ nagarassa upari āgantvā rañño antepurassa pācīnapasse nātiuccaṃ nātinīcaṃ hutvā mahājanassa gandhapupphādīhi pūjetuṃ, yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.

    တဒေဝ အနုဗန္ဓမာနံ ဟတ္ထိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗသေတော ရတ္တပာဒော သတ္တပ္ပတိဋ္ဌော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင္ဂမော ဥပောသထကုလာ ဝာ ဆဒ္ဒန္တကုလာ ဝာ အာဂစ္ဆတိ, ဥပောသထကုလာ စ အာဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗဇေဋ္ဌော အာဂစ္ဆတိ, ဆဒ္ဒန္တကုလာ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော သိက္ခိတသိက္ခော ဒမထူပေတော, သော ဒ္ဝာဒသယောဇနံ ပရိသံ ဂဟေတ္ဝာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ အနုသံယာယိတ္ဝာ ပုရေပာတရာသမေဝ သကံ ရာဇဓာနိံ အာဂစ္ဆတိ။

    Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati, uposathakulā ca āgacchanto sabbajeṭṭho āgacchati, chaddantakulā sabbakaniṭṭho sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasayojanaṃ parisaṃ gahetvā sakalajambudīpaṃ anusaṃyāyitvā purepātarāsameva sakaṃ rājadhāniṃ āgacchati.

    တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ အသ္သရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗသေတော ရတ္တပာဒော ကာဠသီသော မုဉ္ဇကေသော ဝလာဟကသ္သရာဇကုလာ အာဂစ္ဆတိ။ သေသမေတ္ထ ဟတ္ထိရတနသဒိသမေဝ။

    Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo kāḷasīso muñjakeso valāhakassarājakulā āgacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva.

    တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ မဏိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟောတိ မဏိ ဝေဠုရိယော သုဘော ဇာတိမာ အဋ္ဌံသော သုပရိကမ္မကတော အာယာမတော စက္ကနာဘိသဒိသော, ဝေပုလ္လပဗ္ဗတာ အာဂစ္ဆတိ။ သော စတုရင္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ ရညော ဓဇဂ္ဂံ ဂတော ယောဇနံ ဩဘာသေတိ, ယသ္သောဘာသေန မနုသ္သာ ‘‘ဒိဝာ’’တိ မညမာနာ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တိ, အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဥပာဒာယ ပသ္သန္တိ။

    Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati. So hoti maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato cakkanābhisadiso, vepullapabbatā āgacchati. So caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggaṃ gato yojanaṃ obhāseti, yassobhāsena manussā ‘‘divā’’ti maññamānā kammante payojenti, antamaso kunthakipillikaṃ upādāya passanti.

    တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ဣတ္ထိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပကတိအဂ္ဂမဟေသီ ဝာ ဟောတိ, ဥတ္တရကုရုတော ဝာ အာဂစ္ဆတိ မဒ္ဒရာဇကုလတော ဝာ, အတိဒီဃတာဒိဆဒောသဝိဝဇ္ဇိတာ အတိက္ကန္တာ မာနုသဝဏ္ဏံ အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏံ, ယသ္သာ ရညော သီတကာလေ ဥဏ္ဟာနိ ဂတ္တာနိ ဟောန္တိ, ဥဏ္ဟကာလေ သီတာနိ, သတဓာ ဖောဋိတ တူလပိစုနော ဝိယ သမ္ဖသ္သော ဟောတိ, ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝာယတိ, မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော, ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိနိတာဒိအနေကဂုဏသမန္နာဂတာ စ ဟောတိ။

    Tampi anubandhamānaṃ itthiratanaṃ uppajjati, pakatiaggamahesī vā hoti, uttarakuruto vā āgacchati maddarājakulato vā, atidīghatādichadosavivajjitā atikkantā mānusavaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ, yassā rañño sītakāle uṇhāni gattāni honti, uṇhakāle sītāni, satadhā phoṭita tūlapicuno viya samphasso hoti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, pubbuṭṭhāyinitādianekaguṇasamannāgatā ca hoti.

    တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ဂဟပတိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရညော ပကတိကမ္မကာရော သေဋ္ဌိ, ယသ္သ စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ ဒိဗ္ဗံ စက္ခု ပာတုဘဝတိ, ယေန သမန္တတော ယောဇနမတ္တေ နိဓိံ ပသ္သတိ အသာမိကမ္ပိ သသာမိကမ္ပိ, သော ရာဇာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဝာရေတိ ‘‘အပ္ပောသ္သုက္ကော တ္ဝံ, ဒေဝ, ဟောဟိ, အဟံ တေ ဓနေန ဓနကရဏီယံ ကရိသ္သာမီ’’တိ။

    Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati rañño pakatikammakāro seṭṭhi, yassa cakkaratane uppannamatte dibbaṃ cakkhu pātubhavati, yena samantato yojanamatte nidhiṃ passati asāmikampi sasāmikampi, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī’’ti.

    တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ပရိဏာယကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရညော ပကတိဇေဋ္ဌပုတ္တော။ စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ အတိရေကပညာဝေယ္ယတ္တိယေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, ဒ္ဝာဒသယောဇနာယ ပရိသာယ စေတသာ စိတ္တံ ပရိဇာနိတ္ဝာ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟသမတ္ထော ဟောတိ, သော ရာဇာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဝာရေတိ ‘‘အပ္ပောသ္သုက္ကော တ္ဝံ, ဒေဝ, ဟောဟိ, အဟံ တေ ရဇ္ဇံ အနုသာသိသ္သာမီ’’တိ။ ယံ ဝာ ပနညမ္ပိ ဧဝရူပံ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ, ယသ္သ န သက္ကာ တုလယိတ္ဝာ တီရယိတ္ဝာ အဂ္ဃော ကာတုံ ‘‘သတံ ဝာ သဟသ္သံ ဝာ အဂ္ဃတိ ကောဋိံ ဝာ’’တိ။ တတ္ထ ဧကရတနမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ န သက္ကာ သီလတော ဝာ သမာဓိတော ဝာ ပညာဒီနံ ဝာ အညတရတော ကေနစိ တုလယိတ္ဝာ တီရယိတ္ဝာ ‘‘ဧတ္တကဂုဏော ဝာ ဣမိနာ သမော ဝာ သပ္ပဋိဘာဂော ဝာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ဧဝံ အတုလဋ္ဌေနပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

    Tampi anubandhamānaṃ pariṇāyakaratanaṃ uppajjati rañño pakatijeṭṭhaputto. Cakkaratane uppannamatte atirekapaññāveyyattiyena samannāgato hoti, dvādasayojanāya parisāya cetasā cittaṃ parijānitvā niggahapaggahasamattho hoti, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te rajjaṃ anusāsissāmī’’ti. Yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ atulaṭṭhena ratanaṃ, yassa na sakkā tulayitvā tīrayitvā aggho kātuṃ ‘‘sataṃ vā sahassaṃ vā agghati koṭiṃ vā’’ti. Tattha ekaratanampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi atulaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi na sakkā sīlato vā samādhito vā paññādīnaṃ vā aññatarato kenaci tulayitvā tīrayitvā ‘‘ettakaguṇo vā iminā samo vā sappaṭibhāgo vā’’ti paricchindituṃ. Evaṃ atulaṭṭhenapi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    တထာ ယမ္ပိ တံ ဒုလ္လဘဒသ္သနဋ္ဌေန ရတနံ, သေယ္ယထိဒံ ဒုလ္လဘပာတုဘာဝော ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ, စက္ကာဒီနိ စ တသ္သ ရတနာနိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ဒုလ္လဘဒသ္သနဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ, ကုတော စက္ကဝတ္တိအာဒီနံ ရတနတ္တံ။ တာနိ ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ အနေကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယသ္မာ ပန အသင္ခ္ယေယ္ယေပိ ကပ္ပေ တထာဂတသုညော လောကော ဟောတိ, တသ္မာ တထာဂတောဝ ကဒာစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဒုလ္လဘဒသ္သနော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ –

    Tathā yampi taṃ dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, seyyathidaṃ dullabhapātubhāvo rājā cakkavatti, cakkādīni ca tassa ratanāni, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kuto cakkavattiādīnaṃ ratanattaṃ. Tāni hi ekasmiṃyeva kappe anekāni uppajjanti. Yasmā pana asaṅkhyeyyepi kappe tathāgatasuñño loko hoti, tasmā tathāgatova kadāci karahaci uppajjanato dullabhadassano. Vuttampi cetaṃ bhagavatā parinibbānasamaye –

    ‘‘ဒေဝတာ, အာနန္ဒ, ဥဇ္ဈာယန္တိ ‘ဒူရာ စ ဝတမ္ဟ အာဂတာ တထာဂတံ ဒသ္သနာယ, ကဒာစိ ကရဟစိ တထာဂတာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, အဇ္ဇေဝ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမေ ယာမေ တထာဂတသ္သ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဘဝိသ္သတိ, အယဉ္စ မဟေသက္ခော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ပုရတော ဌိတော ဩဝာရေန္တော, န မယံ လဘာမ ပစ္ဆိမေ ကာလေ တထာဂတံ ဒသ္သနာယာ’’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၀)။

    ‘‘Devatā, ānanda, ujjhāyanti ‘dūrā ca vatamha āgatā tathāgataṃ dassanāya, kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā, ajjeva rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati, ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito ovārento, na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā’’’ti (dī. ni. 2.200).

    ဧဝံ ဒုလ္လဘဒသ္သနဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

    Evaṃ dullabhadassanaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    တထာ ယမ္ပိ တံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယ္ယထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိသ္သ စက္ကရတနာဒိ တဉ္ဟိ ကောဋိသတသဟသ္သဓနာနမ္ပိ သတ္တဘူမိကပာသာဒဝရတလေ ဝသန္တာနမ္ပိ စဏ္ဍာလဝေနနေသာဒရထကာရပုက္ကုသာဒီနံ နီစကုလိကာနံ ဩမကပုရိသာနံ သုပိနန္တေပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ န နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဥဘတော သုဇာတသ္သ ပန ရညော ခတ္တိယသ္သေဝ ပရိပူရိတဒသဝိဓစက္ကဝတ္တိဝတ္တသ္သ ပရိဘောဂတ္ထာယ နိဗ္ဗတ္တနတော အနောမသတ္တပရိဘောဂံယေဝ ဟောတိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနသမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ လောကေ ဩမကသတ္တသမ္မတာနံ အနုပနိသ္သယသမ္ပန္နာနံ ဝိပရီတဒသ္သနာနံ ပူရဏကသ္သပာဒီနံ ဆန္နံ သတ္ထာရာနံ အညေသဉ္စ ဧဝရူပာနံ သုပိနန္တေပိ အပရိဘောဂော။ ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နာနံ ပန စတုပ္ပဒာယပိ ဂာထာယ ပရိယောသာနေ အရဟတ္တမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာနံ နိဗ္ဗေဓိကဉာဏဒသ္သနာနံ ဗာဟိယဒာရုစီရိယပ္ပဘုတီနံ အညေသဉ္စ မဟာကုလပ္ပသုတာနံ မဟာသာဝကာနံ ပရိဘောဂော, တေ ဟိ တံ ဒသ္သနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယပာရိစရိယာနုတ္တရိယာဒီနိ သာဓေန္တာ တထာဂတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဧဝံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

    Tathā yampi taṃ anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanādi tañhi koṭisatasahassadhanānampi sattabhūmikapāsādavaratale vasantānampi caṇḍālavenanesādarathakārapukkusādīnaṃ nīcakulikānaṃ omakapurisānaṃ supinantepi paribhogatthāya na nibbattati. Ubhato sujātassa pana rañño khattiyasseva paripūritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthāya nibbattanato anomasattaparibhogaṃyeva hoti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi loke omakasattasammatānaṃ anupanissayasampannānaṃ viparītadassanānaṃ pūraṇakassapādīnaṃ channaṃ satthārānaṃ aññesañca evarūpānaṃ supinantepi aparibhogo. Upanissayasampannānaṃ pana catuppadāyapi gāthāya pariyosāne arahattamadhigantuṃ samatthānaṃ nibbedhikañāṇadassanānaṃ bāhiyadārucīriyappabhutīnaṃ aññesañca mahākulappasutānaṃ mahāsāvakānaṃ paribhogo, te hi taṃ dassanānuttariyasavanānuttariyapāricariyānuttariyādīni sādhentā tathāgataṃ paribhuñjanti. Evaṃ anomasattaparibhogaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    ယမ္ပိ တံ အဝိသေသတော ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယ္ယထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိသ္သ စက္ကရတနံ။ တဉ္ဟိ ဒိသ္ဝာဝ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ အတ္တမနော ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ တံ ရညော ရတိံ ဇနေတိ။ ပုန စပရံ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ ဝာမေန ဟတ္ထေန သုဝဏ္ဏဘိင္ကာရံ ဂဟေတ္ဝာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန စက္ကရတနံ အဗ္ဘုက္ကိရတိ ‘‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတနံ, အဘိဝိဇိနာတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ။ တတော စက္ကရတနံ ပဉ္စင္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ မဓုရသ္သရံ နိစ္ဆရန္တံ အာကာသေန ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ , အန္ဝဒေဝ ရာဇာ, စက္ကဝတ္တိ စက္ကာနုဘာဝေန ဒ္ဝာဒသယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာယ စတုရင္ဂိနိယာ သေနာယ နာတိဥစ္စံ နာတိနီစံ ဥစ္စရုက္ခာနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန, နီစရုက္ခာနံ ဥပရိဘာဂေန, ရုက္ခေသု ပုပ္ဖဖလပလ္လဝာဒိပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတ္ဝာ အာဂတာနံ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏာကာရဉ္စ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘ဧဟိ ခော, မဟာရာဇာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပရမနိပစ္စကာရေန အာဂတေ ပဋိရာဇာနော ‘‘ပာဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အနုသာသန္တော ဂစ္ဆတိ။ ယတ္ထ ပန ရာဇာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဝာ ဒိဝာသေယ္ယံ ဝာ ကပ္ပေတုကာမော ဟောတိ, တတ္ထ စက္ကရတနံ အာကာသာ ဩရောဟိတ္ဝာ ဥဒကာဒိသဗ္ဗကိစ္စက္ခမေ သမေ ဘူမိဘာဂေ အက္ခာဟတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ပုန ရညော ဂမနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပုရိမနယေနေဝ သဒ္ဒံ ကရောန္တံ ဂစ္ဆတိ, တံ သုတ္ဝာ ဒ္ဝာဒသယောဇနိကာပိ ပရိသာ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ ။ စက္ကရတနံ အနုပုဗ္ဗေန ပုရတ္ထိမံ သမုဒ္ဒံ အဇ္ဈောဂာဟတိ, တသ္မိံ အဇ္ဈောဂာဟန္တေ ဥဒကံ ယောဇနပ္ပမာဏံ အပဂန္တ္ဝာ ဘိတ္တီကတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ မဟာဇနော ယထာကာမံ သတ္တ ရတနာနိ ဂဏ္ဟာတိ။ ပုန ရာဇာ သုဝဏ္ဏဘိင္ကာရံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မမ ရဇ္ဇ’’န္တိ ဥဒကေန အဗ္ဘုက္ကိရိတ္ဝာ နိဝတ္တတိ။ သေနာ ပုရတော ဟောတိ, စက္ကရတနံ ပစ္ဆတော, ရာဇာ မဇ္ဈေ။ စက္ကရတနေန ဩသက္ကိတောသက္ကိတဋ္ဌာနံ ဥဒကံ ပရိပူရတိ။ ဧတေနေဝ ဥပာယေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမုတ္တရေပိ သမုဒ္ဒေ ဂစ္ဆတိ။

    Yampi taṃ avisesato ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ. Tañhi disvāva rājā cakkavatti attamano hoti, evampi taṃ rañño ratiṃ janeti. Puna caparaṃ rājā cakkavatti vāmena hatthena suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati ‘‘pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti. Tato cakkaratanaṃ pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena puratthimaṃ disaṃ gacchati , anvadeva rājā, cakkavatti cakkānubhāvena dvādasayojanavitthiṇṇāya caturaṅginiyā senāya nātiuccaṃ nātinīcaṃ uccarukkhānaṃ heṭṭhābhāgena, nīcarukkhānaṃ uparibhāgena, rukkhesu pupphaphalapallavādipaṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ hatthato paṇṇākārañca gaṇhanto ‘‘ehi kho, mahārājā’’ti evamādinā paramanipaccakārena āgate paṭirājāno ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādinā nayena anusāsanto gacchati. Yattha pana rājā bhuñjitukāmo vā divāseyyaṃ vā kappetukāmo hoti, tattha cakkaratanaṃ ākāsā orohitvā udakādisabbakiccakkhame same bhūmibhāge akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Puna rañño gamanacitte uppanne purimanayeneva saddaṃ karontaṃ gacchati, taṃ sutvā dvādasayojanikāpi parisā ākāsena gacchati . Cakkaratanaṃ anupubbena puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhante udakaṃ yojanappamāṇaṃ apagantvā bhittīkataṃ viya tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ satta ratanāni gaṇhāti. Puna rājā suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā ‘‘ito paṭṭhāya mama rajja’’nti udakena abbhukkiritvā nivattati. Senā purato hoti, cakkaratanaṃ pacchato, rājā majjhe. Cakkaratanena osakkitosakkitaṭṭhānaṃ udakaṃ paripūrati. Eteneva upāyena dakkhiṇapacchimuttarepi samudde gacchati.

    ဧဝံ စတုဒ္ဒိသံ အနုသံယာယိတ္ဝာ စက္ကရတနံ တိယောဇနပ္ပမာဏံ အာကာသံ အာရောဟတိ။ တတ္ထ ဌိတော ရာဇာ စက္ကရတနာနုဘာဝေန ဝိဇိတဝိဇယော ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပဋိမဏ္ဍိတံ သတ္တယောဇနသဟသ္သပရိမဏ္ဍလံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟံ, တထာ အဋ္ဌယောဇနသဟသ္သပရိမဏ္ဍလံ ဥတ္တရကုရုံ, သတ္တယောဇနသဟသ္သပရိမဏ္ဍလံယေဝ အပရဂောယာနံ, ဒသယောဇနသဟသ္သပရိမဏ္ဍလံ ဇမ္ဗုဒီပဉ္စာတိ ဧဝံ စတုမဟာဒီပဒ္ဝိသဟသ္သပရိတ္တဒီပပဋိမဏ္ဍိတံ ဧကံ စက္ကဝာဠံ သုဖုလ္လပုဏ္ဍရီကဝနံ ဝိယ ဩလောကေတိ။ ဧဝံ ဩလောကယတော စသ္သ အနပ္ပကာ ရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝမ္ပိ တံ စက္ကရတနံ ရညော ရတိံ ဇနေတိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနသမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ, ကိံ ကရိသ္သတိ ဧတံ စက္ကရတနံ? တထာဂတော ဟိ ယသ္သာ ဒိဗ္ဗာယ ရတိယာ စက္ကရတနာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဇနိတာ စက္ကဝတ္တိရတိ သင္ခမ္ပိ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိ, တတောပိ ရတိတော ဥတ္တရိတရဉ္စ ပဏီတတရဉ္စ အတ္တနော ဩဝာဒပ္ပဋိကရာနံ အသင္ခ္ယေယ္ယာနမ္ပိ ဒေဝမနုသ္သာနံ ပဌမဇ္ဈာနရတိံ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနရတိံ, အာကာသာနဉ္စာယတနရတိံ, ဝိညာဏဉ္စာယတနအာကိဉ္စညာယတနနေဝသညာနာသညာယတနရတိံ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂရတိံ, သောတာပတ္တိဖလရတိံ, သကဒာဂာမိအနာဂာမိအရဟတ္တမဂ္ဂဖလရတိဉ္စ ဇနေတိ။ ဧဝံ ရတိဇနနဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထီတိ။

    Evaṃ catuddisaṃ anusaṃyāyitvā cakkaratanaṃ tiyojanappamāṇaṃ ākāsaṃ ārohati. Tattha ṭhito rājā cakkaratanānubhāvena vijitavijayo pañcasataparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃ pubbavidehaṃ, tathā aṭṭhayojanasahassaparimaṇḍalaṃ uttarakuruṃ, sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃyeva aparagoyānaṃ, dasayojanasahassaparimaṇḍalaṃ jambudīpañcāti evaṃ catumahādīpadvisahassaparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ ekaṃ cakkavāḷaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi. Evaṃ olokayato cassa anappakā rati uppajjati. Evampi taṃ cakkaratanaṃ rañño ratiṃ janeti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi ratijananaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kiṃ karissati etaṃ cakkaratanaṃ? Tathāgato hi yassā dibbāya ratiyā cakkaratanādīhi sabbehipi janitā cakkavattirati saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upeti, tatopi ratito uttaritarañca paṇītatarañca attano ovādappaṭikarānaṃ asaṅkhyeyyānampi devamanussānaṃ paṭhamajjhānaratiṃ dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānaratiṃ, ākāsānañcāyatanaratiṃ, viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaratiṃ, sotāpattimaggaratiṃ, sotāpattiphalaratiṃ, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaphalaratiñca janeti. Evaṃ ratijananaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthīti.

    အပိစ ရတနံ နာမေတံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ သဝိညာဏကမဝိညာဏကဉ္စ။ တတ္ထ အဝိညာဏကံ စက္ကရတနံ မဏိရတနဉ္စ, ယံ ဝာ ပနညမ္ပိ အနိန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓသုဝဏ္ဏရဇတာဒိ, သဝိညာဏကံ ဟတ္ထိရတနာဒိပရိဏာယကရတနပရိယောသာနံ, ယံ ဝာ ပနညမ္ပိ ဧဝရူပံ ဣန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓံ။ ဧဝံ ဒုဝိဓေ စေတ္ထ သဝိညာဏကရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဝိညာဏကံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိရတနံ သဝိညာဏကာနံ ဟတ္ထိရတနာဒီနံ အလင္ကာရတ္ထာယ ဥပနီယတိ။

    Apica ratanaṃ nāmetaṃ duvidhaṃ hoti saviññāṇakamaviññāṇakañca. Tattha aviññāṇakaṃ cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yaṃ vā panaññampi anindriyabaddhasuvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ hatthiratanādipariṇāyakaratanapariyosānaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ indriyabaddhaṃ. Evaṃ duvidhe cettha saviññāṇakaratanaṃ aggamakkhāyati . Kasmā? Yasmā aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanaṃ saviññāṇakānaṃ hatthiratanādīnaṃ alaṅkāratthāya upanīyati.

    သဝိညာဏကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ တိရစ္ဆာနဂတရတနံ, မနုသ္သရတနဉ္စ။ တတ္ထ မနုသ္သရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တိရစ္ဆာနဂတရတနံ မနုသ္သရတနသ္သ ဩပဝယ္ဟံ ဟောတိ။ မနုသ္သရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဣတ္ထိရတနံ, ပုရိသရတနဉ္စ။ တတ္ထ ပုရိသရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣတ္ထိရတနံ ပုရိသရတနသ္သ ပရိစာရိကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ။ ပုရိသရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ အဂာရိကရတနံ, အနဂာရိကရတနဉ္စ။ တတ္ထ အနဂာရိကရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဂာရိကရတနေသု အဂ္ဂော စက္ကဝတ္တိပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တံ အနဂာရိကရတနံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတ္ဝာ ဥပဋ္ဌဟိတ္ဝာ ပယိရုပာသိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗမာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော ပာပုဏိတ္ဝာ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ပာပုဏာတိ။

    Saviññāṇakaratanampi duvidhaṃ tiracchānagataratanaṃ, manussaratanañca. Tattha manussaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā tiracchānagataratanaṃ manussaratanassa opavayhaṃ hoti. Manussaratanampi duvidhaṃ itthiratanaṃ, purisaratanañca. Tattha purisaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā itthiratanaṃ purisaratanassa paricārikattaṃ āpajjati. Purisaratanampi duvidhaṃ agārikaratanaṃ, anagārikaratanañca. Tattha anagārikaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā agārikaratanesu aggo cakkavattipi sīlādiguṇayuttaṃ anagārikaratanaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā upaṭṭhahitvā payirupāsitvā dibbamānusikā sampattiyo pāpuṇitvā ante nibbānasampattiṃ pāpuṇāti.

    ဧဝံ အနဂာရိကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန။ အရိယရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သေခာသေခဝသေန။ အသေခရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သုက္ခဝိပသ္သကသမထယာနိကဝသေန။ သမထယာနိကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သာဝကပာရမိပ္ပတ္တမပ္ပတ္တဉ္စ။ တတ္ထ သာဝကပာရမိပ္ပတ္တံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သာဝကပာရမိပ္ပတ္တရတနတောပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနသဒိသာပိ ဟိ အနေကသတာ သာဝကာ ဧကသ္သ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသ္သ ဂုဏာနံ သတဘာဂမ္ပိ န ဥပေန္တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနတောပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သကလမ္ပိ ဟိ ဇမ္ဗုဒီပံ ပူရေတ္ဝာ ပလ္လင္ကေန ပလ္လင္ကံ ဃဋေန္တာ နိသိန္နာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ ဧကသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဂုဏာနံ နေဝ သင္ခံ န ကလံ န ကလဘာဂံ ဥပေန္တိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒာ ဝာ။ပေ.။ တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ၅.၃၂; ဣတိဝု. ၉၀)။ ဧဝံ ကေနစိ ပရိယာယေန တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိ။

    Evaṃ anagārikaratanampi duvidhaṃ ariyaputhujjanavasena. Ariyaratanampi duvidhaṃ sekhāsekhavasena. Asekharatanampi duvidhaṃ sukkhavipassakasamathayānikavasena. Samathayānikaratanampi duvidhaṃ sāvakapāramippattamappattañca. Tattha sāvakapāramippattaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sāvakapāramippattaratanatopi paccekabuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sāriputtamoggallānasadisāpi hi anekasatā sāvakā ekassa paccekabuddhassa guṇānaṃ satabhāgampi na upenti. Paccekabuddharatanatopi sammāsambuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sakalampi hi jambudīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭentā nisinnā paccekabuddhā ekassa sammāsambuddhassa guṇānaṃ neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgaṃ upenti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90). Evaṃ kenaci pariyāyena tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tenāha bhagavā – ‘‘na no samaṃ atthitathāgatenā’’ti.

    ဧဝံ ဘဂဝာ ဗုဒ္ဓရတနသ္သ အညေဟိ ရတနေဟိ အသမတံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နဥပဒ္ဒဝဝူပသမတ္ထံ နေဝ ဇာတိံ န ဂောတ္တံ န ကောလပုတ္တိယံ န ဝဏ္ဏပောက္ခရတာဒိံ နိသ္သာယ, အပိစ ခော အဝီစိမုပာဒာယ ဘဝဂ္ဂပရိယန္တေ လောကေ သီလသမာဓိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဗုဒ္ဓရတနသ္သ အသဒိသဘာဝံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ, ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။

    Evaṃ bhagavā buddharatanassa aññehi ratanehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannaupaddavavūpasamatthaṃ neva jātiṃ na gottaṃ na kolaputtiyaṃ na vaṇṇapokkharatādiṃ nissāya, apica kho avīcimupādāya bhavaggapariyante loke sīlasamādhikkhandhādīhi guṇehi buddharatanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū’’ti.

    တသ္သတ္ထော – ဣဒမ္ပိ ဣဓ ဝာ ဟုရံ ဝာ သဂ္ဂေသု ဝာ ယံကိဉ္စိ အတ္ထိ ဝိတ္တံ ဝာ ရတနံ ဝာ, တေန သဒ္ဓိံ တေဟိ တေဟိ ဂုဏေဟိ အသမတ္တာ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ သစ္စံ, အထ ဧတေန သစ္စေန ဣမေသံ ပာဏီနံ သုဝတ္ထိ ဟောတု, သောဘနာနံ အတ္ထိတာ ဟောတု အရောဂတာ နိရုပဒ္ဒဝတာတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘စက္ခု ခော, အာနန္ဒ, သုညံ အတ္တေန ဝာ အတ္တနိယေန ဝာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ. နိ. ၄.၈၅) အတ္တဘာဝေန ဝာ အတ္တနိယဘာဝေန ဝာတိ အတ္ထော။ ဣတရထာ ဟိ စက္ခု အတ္တာ ဝာ အတ္တနိယံ ဝာတိ အပ္ပဋိသိဒ္ဓမေဝ သိယာ။ ဧဝံ ရတနံ ပဏီတန္တိ ရတနတ္တံ ပဏီတံ, ရတနဘာဝော ပဏီတောတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ ဗုဒ္ဓော နေဝ ရတနန္တိ သိဇ္ဈေယ္ယ။ န ဟိ ယတ္ထ ရတနံ အတ္ထိ, တံ ရတနန္တိ န သိဇ္ဈတိ။ ယတ္ထ ပန စိတ္တီကတာဒိအတ္ထသင္ခာတံ ယေန ဝာ တေန ဝာ ဝိဓိနာ သမ္ဗန္ဓဂတံ ရတနံ အတ္ထိ, ယသ္မာ တံ ရတနတ္တမုပာဒာယ ရတနန္တိ ပညာပီယတိ, တသ္မာ တသ္သ ရတနသ္သ အတ္ထိတာယ ရတနန္တိ သိဇ္ဈတိ။ အထ ဝာ ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနန္တိ ဣမိနာပိ ပကာရေန ဗုဒ္ဓောဝ ရတနန္တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တမတ္တာယ စ ဘဂဝတာ ဣမာယ ဂာထာယ ရာဇကုလသ္သ သောတ္ထိ ဇာတာ, ဘယံ ဝူပသန္တံ။ ဣမိသ္သာ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Tassattho – idampi idha vā huraṃ vā saggesu vā yaṃkiñci atthi vittaṃ vā ratanaṃ vā, tena saddhiṃ tehi tehi guṇehi asamattā buddhe ratanaṃ paṇītaṃ. Yadi hi etaṃ saccaṃ, atha etena saccena imesaṃ pāṇīnaṃ suvatthi hotu, sobhanānaṃ atthitā hotu arogatā nirupaddavatāti. Ettha ca yathā ‘‘cakkhu kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 4.85) attabhāvena vā attaniyabhāvena vāti attho. Itarathā hi cakkhu attā vā attaniyaṃ vāti appaṭisiddhameva siyā. Evaṃ ratanaṃ paṇītanti ratanattaṃ paṇītaṃ, ratanabhāvo paṇītoti ayamattho veditabbo. Itarathā hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanaṃ atthi, taṃ ratananti na sijjhati. Yattha pana cittīkatādiatthasaṅkhātaṃ yena vā tena vā vidhinā sambandhagataṃ ratanaṃ atthi, yasmā taṃ ratanattamupādāya ratananti paññāpīyati, tasmā tassa ratanassa atthitāya ratananti sijjhati. Atha vā idampi buddhe ratananti imināpi pakārena buddhova ratananti evamattho veditabbo. Vuttamattāya ca bhagavatā imāya gāthāya rājakulassa sotthi jātā, bhayaṃ vūpasantaṃ. Imissā gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ခယံ ဝိရာဂန္တိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Khayaṃ virāgantigāthāvaṇṇanā

    ၄. ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏေန သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ခယံ ဝိရာဂ’’န္တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ရာဂာဒယော ခီဏာ ဟောန္တိ ပရိက္ခီဏာ, ယသ္မာ ဝာ တံ တေသံ အနုပ္ပာဒနိရောဓက္ခယမတ္တံ, ယသ္မာ စ တံ ရာဂာဒိဝိပ္ပယုတ္တံ သမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏတော စ, ယသ္မာ ဝာ တမ္ဟိ သစ္ဆိကတေ ရာဂာဒယော အစ္စန္တံ ဝိရတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဂတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ, တသ္မာ ခယန္တိ စ ဝိရာဂန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပနသ္သ န ဥပ္ပာဒော ပညာယတိ, န ဝယော, န ဌိတသ္သ အညထတ္တံ တသ္မာ တံ န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတီတိ ကတ္ဝာ အမတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တမတ္ထေန ပန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတန္တိ။ ယဒဇ္ဈဂာတိ ယံ အဇ္ဈဂာ ဝိန္ဒိ ပဋိလဘိ, အတ္တနော ဉာဏဗလေန သစ္ဆာကာသိ။ သက္ယမုနီတိ သက္ယကုလပ္ပသုတတ္တာ သက္ယော, မောနေယ္ယဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ မုနိ, သက္ယော ဧဝ မုနိ သက္ယမုနိ။ သမာဟိတောတိ အရိယမဂ္ဂသမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော။ န တေန ဓမ္မေန သမတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တေန ခယာဒိနာမကေန သက္ယမုနိနာ အဓိဂတေန ဓမ္မေန သမံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ နတ္ထိ။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင္ခတာ ဝာ အသင္ခတာ ဝာ, ဝိရာဂော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ဣတိဝု. ၉၀)။

    4. Evaṃ buddhaguṇena saccaṃ vatvā idāni nibbānadhammaguṇena vattumāraddho ‘‘khayaṃ virāga’’nti. Tattha yasmā nibbānasacchikiriyāya rāgādayo khīṇā honti parikkhīṇā, yasmā vā taṃ tesaṃ anuppādanirodhakkhayamattaṃ, yasmā ca taṃ rāgādivippayuttaṃ sampayogato ca ārammaṇato ca, yasmā vā tamhi sacchikate rāgādayo accantaṃ virattā honti vigatā viddhastā, tasmā khayanti ca virāganti ca vuccati. Yasmā panassa na uppādo paññāyati, na vayo, na ṭhitassa aññathattaṃ tasmā taṃ na jāyati na jīyati na mīyatīti katvā amatanti vuccati. Uttamatthena pana atappakaṭṭhena ca paṇītanti. Yadajjhagāti yaṃ ajjhagā vindi paṭilabhi, attano ñāṇabalena sacchākāsi. Sakyamunīti sakyakulappasutattā sakyo, moneyyadhammasamannāgatattā muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samāhitoti ariyamaggasamādhinā samāhitacitto. Na tena dhammena samatthi kiñcīti tena khayādināmakena sakyamuninā adhigatena dhammena samaṃ kiñci dhammajātaṃ natthi. Tasmā suttantarepi vuttaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    ဧဝံ ဘဂဝာ နိဗ္ဗာနဓမ္မသ္သ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ အသမတံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နဥပဒ္ဒဝဝူပသမတ္ထံ ခယဝိရာဂာမတပဏီတတာဂုဏေဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မရတနသ္သ အသဒိသဘာဝံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ ရတနံ ပဏီတံ, ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုရိမဂာထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā nibbānadhammassa aññehi dhammehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannaupaddavavūpasamatthaṃ khayavirāgāmatapaṇītatāguṇehi nibbānadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū’’ti. Tassattho purimagāthāya vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌောတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Yaṃ buddhaseṭṭhotigāthāvaṇṇanā

    ၅. ဧဝံ နိဗ္ဗာနဓမ္မဂုဏေန သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ မဂ္ဂဓမ္မဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဗုဒ္ဓော , ဥတ္တမော ပသံသနီယော စာတိ သေဋ္ဌော, ဗုဒ္ဓော စ သော သေဋ္ဌော စာတိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော, အနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသုတဗုဒ္ဓခ္ယေသု ဝာ ဗုဒ္ဓေသု သေဋ္ဌောတိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော။ သော ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော ယံ ပရိဝဏ္ဏယီ ‘‘အဋ္ဌင္ဂိကောဝ မဂ္ဂာနံ, ခေမံ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၂၁၅) စ ‘‘အရိယံ ဝော, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာသမာဓိံ ဒေသိသ္သာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ. နိ. ၃.၁၃၆) စ ဧဝမာဒိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ ပသံသိ ပကာသယိ။ သုစိန္တိ ကိလေသမလသမုစ္ဆေဒကရဏတော အစ္စန္တဝောဒာနံ။ သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူတိ ယဉ္စ အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရံ နိယမေနေဝ ဖလပဒာနတော ‘‘အာနန္တရိကသမာဓီ’’တိ အာဟု။ န ဟိ မဂ္ဂသမာဓိမ္ဟိ ဥပ္ပန္နေ တသ္သ ဖလုပ္ပတ္တိနိသေဓကော ကောစိ အန္တရာယော အတ္ထိ။ ယထာဟ –

    5. Evaṃ nibbānadhammaguṇena saccaṃ vatvā idāni maggadhammaguṇena vattumāraddho ‘‘yaṃ buddhaseṭṭho’’ti. Tattha ‘‘bujjhitā saccānī’’tiādinā nayena buddho , uttamo pasaṃsanīyo cāti seṭṭho, buddho ca so seṭṭho cāti buddhaseṭṭho, anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu vā buddhesu seṭṭhoti buddhaseṭṭho. So buddhaseṭṭho yaṃ parivaṇṇayī ‘‘aṭṭhaṅgikova maggānaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā’’ti (ma. ni. 2.215) ca ‘‘ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desissāmi saupanisaṃ saparikkhāra’’nti (ma. ni. 3.136) ca evamādinā nayena tattha tattha pasaṃsi pakāsayi. Sucinti kilesamalasamucchedakaraṇato accantavodānaṃ. Samādhimānantarikaññamāhūti yañca attano pavattisamanantaraṃ niyameneva phalapadānato ‘‘ānantarikasamādhī’’ti āhu. Na hi maggasamādhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarāyo atthi. Yathāha –

    ‘‘အယဉ္စ ပုဂ္ဂလော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အသ္သ, ကပ္ပသ္သ စ ဥဍ္ဍယ္ဟနဝေလာ အသ္သ, နေဝ တာဝ ကပ္ပော ဥဍ္ဍယ္ဟေယ္ယ, ယာဝာယံ ပုဂ္ဂလော န သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဌိတကပ္ပီ။ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမင္ဂိနော ပုဂ္ဂလာ ဌိတကပ္ပိနော’’တိ (ပု. ပ. ၁၇)။

    ‘‘Ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikaroti, ayaṃ vuccati puggalo ṭhitakappī. Sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino’’ti (pu. pa. 17).

    သမာဓိနာ တေန သမော န ဝိဇ္ဇတီတိ တေန ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌပရိဝဏ္ဏိတေန သုစိနာ အာနန္တရိကသမာဓိနာ သမော ရူပာဝစရသမာဓိ ဝာ အရူပာဝစရသမာဓိ ဝာ ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? တေသံ ဘာဝိတတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဗ္ရဟ္မလောကေ ဥပပန္နသ္သာပိ ပုန နိရယာဒီသုပိ ဥပပတ္တိသမ္ဘဝတော, ဣမသ္သ စ အရဟတ္တသမာဓိသ္သ ဘာဝိတတ္တာ အရိယပုဂ္ဂလသ္သ သဗ္ဗူပပတ္တိသမုဂ္ဃာတသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင္ခတာ။ပေ.။ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော, တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ဣတိဝု. ၉၀)။

    Samādhinā tena samo na vijjatīti tena buddhaseṭṭhaparivaṇṇitena sucinā ānantarikasamādhinā samo rūpāvacarasamādhi vā arūpāvacarasamādhi vā koci na vijjati. Kasmā? Tesaṃ bhāvitattā tattha tattha brahmaloke upapannassāpi puna nirayādīsupi upapattisambhavato, imassa ca arahattasamādhissa bhāvitattā ariyapuggalassa sabbūpapattisamugghātasambhavato. Tasmā suttantarepi vuttaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    ဧဝံ ဘဂဝာ အာနန္တရိကသမာဓိသ္သ အညေဟိ သမာဓီဟိ အသမတံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ပုရိမနယေနေဝ မဂ္ဂဓမ္မရတနသ္သ အသဒိသဘာဝံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ။ပေ.။ ဟောတူ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā ānantarikasamādhissa aññehi samādhīhi asamataṃ vatvā idāni purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi dhamme…pe… hotū’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ယေ ပုဂ္ဂလာတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Ye puggalātigāthāvaṇṇanā

    ၆. ဧဝံ မဂ္ဂဓမ္မဂုဏေနာပိ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ သင္ဃဂုဏေနာပိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ’’တိ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမေတ္ဝာ ဥဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌာတိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ တေ ဟိ စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ စတ္တာရော စ ဖလေ ဌိတာတိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ သတံ ပသတ္ထာတိ သပ္ပုရိသေဟိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ အညေဟိ စ ဒေဝမနုသ္သေဟိ ပသတ္ထာ။ ကသ္မာ? သဟဇာတသီလာဒိဂုဏယောဂာ။ တေသဉ္ဟိ စမ္ပကဝကုလကုသုမာဒီနံ သဟဇာတဝဏ္ဏဂန္ဓာဒယော ဝိယ သဟဇာတာ သီလသမာဓိအာဒယော ဂုဏာ, တေန တေ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိသမ္ပန္နာနိ ဝိယ ပုပ္ဖာနိ ဒေဝမနုသ္သာနံ သတံ ပိယာ မနာပာ ပသံသနီယာ စ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌသတံ ပသတ္ထာ’’တိ။

    6. Evaṃ maggadhammaguṇenāpi saccaṃ vatvā idāni saṅghaguṇenāpi vattumāraddho ‘‘ye puggalā’’ti. Tattha yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddhabuddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi pasatthā. Kasmā? Sahajātasīlādiguṇayogā. Tesañhi campakavakulakusumādīnaṃ sahajātavaṇṇagandhādayo viya sahajātā sīlasamādhiādayo guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā manāpā pasaṃsanīyā ca honti. Tena vuttaṃ ‘‘ye puggalā aṭṭhasataṃ pasatthā’’ti.

    အထ ဝာ ယေတိ အနိယမေတ္ဝာ ဥဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌသတန္တိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ တေ ဟိ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ တယော သောတာပန္နာ။ ကာမရူပာရူပဘဝေသု အဓိဂတဖလာ တယော သကဒာဂာမိနော။ တေ သဗ္ဗေပိ စတုန္နံ ပဋိပဒာနံ ဝသေန စတုဝီသတိ။ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ, ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ, သသင္ခာရပရိနိဗ္ဗာယီ, အသင္ခာရပရိနိဗ္ဗာယီ, ဥဒ္ဓံသောတော, အကနိဋ္ဌဂာမီတိ အဝိဟေသု ပဉ္စ။ တထာ အတပ္ပသုဒသ္သသုဒသ္သီသု ။ အကနိဋ္ဌေသု ပန ဥဒ္ဓံသောတဝဇ္ဇာ စတ္တာရောတိ စတုဝီသတိ အနာဂာမိနော။ သုက္ခဝိပသ္သကော သမထယာနိကောတိ ဒ္ဝေ အရဟန္တော။ စတ္တာရော မဂ္ဂဋ္ဌာတိ စတုပညာသ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဒ္ဓာဓုရပညာဓုရာနံ ဝသေန ဒိဂုဏာ ဟုတ္ဝာ အဋ္ဌသတံ ဟောန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

    Atha vā yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhasatanti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti tayo sotāpannā. Kāmarūpārūpabhavesu adhigataphalā tayo sakadāgāmino. Te sabbepi catunnaṃ paṭipadānaṃ vasena catuvīsati. Antarāparinibbāyī, upahaccaparinibbāyī, sasaṅkhāraparinibbāyī, asaṅkhāraparinibbāyī, uddhaṃsoto, akaniṭṭhagāmīti avihesu pañca. Tathā atappasudassasudassīsu . Akaniṭṭhesu pana uddhaṃsotavajjā cattāroti catuvīsati anāgāmino. Sukkhavipassako samathayānikoti dve arahanto. Cattāro maggaṭṭhāti catupaññāsa. Te sabbepi saddhādhurapaññādhurānaṃ vasena diguṇā hutvā aṭṭhasataṃ honti. Sesaṃ vuttanayameva.

    စတ္တာရိ ဧတာနိ ယုဂာနိ ဟောန္တီတိ တေ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ ဝာ အဋ္ဌသတံ ဝာတိ ဝိတ္ထာရဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌပုဂ္ဂလာ သင္ခေပဝသေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂံ, ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂန္တိ စတ္တာရိ ယုဂာနိ ဟောန္တိ။ တေ ဒက္ခိဏေယ္ယာတိ ဧတ္ထ တေတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမေတ္ဝာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိယမေတ္ဝာ နိဒ္ဒေသော။ ယေ ပုဂ္ဂလာ ဝိတ္ထာရဝသေန အဋ္ဌ ဝာ, အဋ္ဌသတံ ဝာ, သင္ခေပဝသေန စတ္တာရိ ယုဂာနိ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တာ, သဗ္ဗေပိ တေ ဒက္ခိဏံ အရဟန္တီတိ ဒက္ခိဏေယ္ယာ။ ဒက္ခိဏာ နာမ ကမ္မဉ္စ ကမ္မဝိပာကဉ္စ သဒ္ဒဟိတ္ဝာ ‘‘ဧသ မေ ဣဒံ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝာ ဇင္ဃပေသနိကံ ဝာ ကရိသ္သတီ’’တိ ဧဝမာဒီနိ အနပေက္ခိတ္ဝာ ဒိယ္ယမာနော ဒေယ္ယဓမ္မော, တံ အရဟန္တိ နာမ သီလာဒိဂုဏယုတ္တာ ပုဂ္ဂလာ, ဣမေ စ တာဒိသာ, တေန ဝုစ္စန္တိ ‘‘တေ ဒက္ခိဏေယ္ယာ’’တိ။

    Cattāri etāni yugāni hontīti te sabbepi aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vāti vitthāravasena uddiṭṭhapuggalā saṅkhepavasena sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yugaṃ, evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yuganti cattāri yugāni honti. Te dakkhiṇeyyāti ettha teti pubbe aniyametvā uddiṭṭhānaṃ niyametvā niddeso. Ye puggalā vitthāravasena aṭṭha vā, aṭṭhasataṃ vā, saṅkhepavasena cattāri yugāni hontīti vuttā, sabbepi te dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. Dakkhiṇā nāma kammañca kammavipākañca saddahitvā ‘‘esa me idaṃ vejjakammaṃ vā jaṅghapesanikaṃ vā karissatī’’ti evamādīni anapekkhitvā diyyamāno deyyadhammo, taṃ arahanti nāma sīlādiguṇayuttā puggalā, ime ca tādisā, tena vuccanti ‘‘te dakkhiṇeyyā’’ti.

    သုဂတသ္သ သာဝကာတိ ဘဂဝာ သောဘနေန ဂမနေန ယုတ္တတ္တာ, သောဘနဉ္စ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သုဋ္ဌု စ ဂတတ္တာ, သုဋ္ဌု ဧဝ စ ဂဒတ္တာ သုဂတော, တသ္သ သုဂတသ္သ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဝစနံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ။ ကာမဉ္စ အညေပိ သုဏန္တိ, န ပန သုတ္ဝာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တိ, ဣမေ ပန သုတ္ဝာ ကတ္တဗ္ဗံ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိံ ကတ္ဝာ မဂ္ဂဖလာနိ ပတ္တာ, တသ္မာ ‘‘သာဝကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနီတိ ဧတေသု သုဂတသာဝကေသု အပ္ပကာနိပိ ဒာနာနိ ဒိန္နာနိ ပဋိဂ္ဂာဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ဥပဂတတ္တာ မဟပ္ဖလာနိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ –

    Sugatassa sāvakāti bhagavā sobhanena gamanena yuttattā, sobhanañca ṭhānaṃ gatattā, suṭṭhu ca gatattā, suṭṭhu eva ca gadattā sugato, tassa sugatassa. Sabbepi te vacanaṃ suṇantīti sāvakā. Kāmañca aññepi suṇanti, na pana sutvā kattabbakiccaṃ karonti, ime pana sutvā kattabbaṃ dhammānudhammappaṭipattiṃ katvā maggaphalāni pattā, tasmā ‘‘sāvakā’’ti vuccanti. Etesu dinnāni mahapphalānīti etesu sugatasāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhibhāvaṃ upagatattā mahapphalāni honti. Tasmā suttantarepi vuttaṃ –

    ‘‘ယာဝတာ , ဘိက္ခဝေ , သင္ဃာ ဝာ ဂဏာ ဝာ တထာဂတသာဝကသင္ဃော, တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ, ယဒိဒံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂာနိ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ, ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသင္ဃော။ပေ.။ အဂ္ဂော ဝိပာကော ဟောတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ၅.၃၂; ဣတိဝု. ၉၀)။

    ‘‘Yāvatā , bhikkhave , saṅghā vā gaṇā vā tathāgatasāvakasaṅgho, tesaṃ aggamakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṅgho…pe… aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90).

    ဧဝံ ဘဂဝာ သဗ္ဗေသမ္ပိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌာနံ ဝသေန သင္ဃရတနသ္သ ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā sabbesampi maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ယေ သုပ္ပယုတ္တာတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Ye suppayuttātigāthāvaṇṇanā

    ၇. ဧဝံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌာနံ ဝသေန သင္ဃဂုဏေန သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တတော ဧကစ္စာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တာနံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံယေဝ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ယေ သုပ္ပယုတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမိတုဒ္ဒေသဝစနံ။ သုပ္ပယုတ္တာတိ သုဋ္ဌု ပယုတ္တာ, အနေကဝိဟိတံ အနေသနံ ပဟာယ သုဒ္ဓာဇီဝိတံ နိသ္သာယ ဝိပသ္သနာယ အတ္တာနံ ပယုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓာတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ သုပ္ပယုတ္တာတိ သုဝိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂသမန္နာဂတာ, တေန တေသံ သီလက္ခန္ဓံ ဒသ္သေတိ။ မနသာ ဒဠ္ဟေနာတိ ဒဠ္ဟေန မနသာ, ထိရသမာဓိယုတ္တေန စေတသာတိ အတ္ထော။ တေန တေသံ သမာဓိက္ခန္ဓံ ဒသ္သေတိ။ နိက္ကာမိနောတိ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာ ဟုတ္ဝာ ပညာဓုရေန ဝီရိယေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ ကတနိက္ကမနာ။ တေန တေသံ ဝီရိယသမ္ပန္နံ ပညက္ခန္ဓံ ဒသ္သေတိ။

    7. Evaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṅghaguṇena saccaṃ vatvā idāni tato ekaccānaṃ phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva guṇena vattumāraddho ‘‘ye suppayuttā’’ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanaṃ. Suppayuttāti suṭṭhu payuttā, anekavihitaṃ anesanaṃ pahāya suddhājīvitaṃ nissāya vipassanāya attānaṃ payuñjitumāraddhāti attho. Atha vā suppayuttāti suvisuddhakāyavacīpayogasamannāgatā, tena tesaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Manasā daḷhenāti daḷhena manasā, thirasamādhiyuttena cetasāti attho. Tena tesaṃ samādhikkhandhaṃ dasseti. Nikkāminoti kāye ca jīvite ca anapekkhā hutvā paññādhurena vīriyena sabbakilesehi katanikkamanā. Tena tesaṃ vīriyasampannaṃ paññakkhandhaṃ dasseti.

    ဂောတမသာသနမ္ဟီတိ ဂောတ္တတော ဂောတမသ္သ တထာဂတသ္သေဝ သာသနမ္ဟိ။ တေန ဣတော ဗဟိဒ္ဓာ နာနပ္ပကာရမ္ပိ အမရတပံ ကရောန္တာနံ သုပ္ပယောဂာဒိဂုဏာဘာဝတော ကိလေသေဟိ နိက္ကမနာဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ တေတိ ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒေသဝစနံ။ ပတ္တိပတ္တာတိ ဧတ္ထ ပတ္တဗ္ဗာတိ ပတ္တိ, ပတ္တဗ္ဗာ နာမ ပတ္တုံ အရဟာ, ယံ ပတ္ဝာ အစ္စန္တယောဂက္ခေမိနော ဟောန္တိ, အရဟတ္တဖလသ္သေတံ အဓိဝစနံ, တံ ပတ္တိံ ပတ္တာတိ ပတ္တိပတ္တာ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိဂယ္ဟာတိ အာရမ္မဏဝသေန ဝိဂာဟိတ္ဝာ။ လဒ္ဓာတိ လဘိတ္ဝာ။ မုဓာတိ အဗ္ယယေန ကာကဏိကမတ္တမ္ပိ ဗ္ယယံ အကတ္ဝာ။ နိဗ္ဗုတိန္တိ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓကိလေသဒရထံ ဖလသမာပတ္တိံ။ ဘုဉ္ဇမာနာတိ အနုဘဝမာနာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေ ဣမသ္မိံ ဂောတမသာသနမ္ဟိ သီလသမ္ပန္နတ္တာ သုပ္ပယုတ္တာ, သမာဓိသမ္ပန္နတ္တာ မနသာ ဒဠ္ဟေန, ပညာသမ္ပန္နတ္တာ နိက္ကာမိနော , တေ ဣမာယ သမ္မာပဋိပဒာယ အမတံ ဝိဂယ္ဟ မုဓာ လဒ္ဓာ ဖလသမာပတ္တိသညိတံ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇမာနာ ပတ္တိပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ။

    Gotamasāsanamhīti gottato gotamassa tathāgatasseva sāsanamhi. Tena ito bahiddhā nānappakārampi amaratapaṃ karontānaṃ suppayogādiguṇābhāvato kilesehi nikkamanābhāvaṃ dasseti. Teti pubbe uddiṭṭhānaṃ niddesavacanaṃ. Pattipattāti ettha pattabbāti patti, pattabbā nāma pattuṃ arahā, yaṃ patvā accantayogakkhemino honti, arahattaphalassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ pattiṃ pattāti pattipattā. Amatanti nibbānaṃ. Vigayhāti ārammaṇavasena vigāhitvā. Laddhāti labhitvā. Mudhāti abyayena kākaṇikamattampi byayaṃ akatvā. Nibbutinti paṭippassaddhakilesadarathaṃ phalasamāpattiṃ. Bhuñjamānāti anubhavamānā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ye imasmiṃ gotamasāsanamhi sīlasampannattā suppayuttā, samādhisampannattā manasā daḷhena, paññāsampannattā nikkāmino , te imāya sammāpaṭipadāya amataṃ vigayha mudhā laddhā phalasamāpattisaññitaṃ nibbutiṃ bhuñjamānā pattipattā nāma hontīti.

    ဧဝံ ဘဂဝာ ဖလသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တာနံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနမေဝ ဝသေန သင္ဃရတနသ္သ ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānameva vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ယထိန္ဒခီလောတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Yathindakhīlotigāthāvaṇṇanā

    ၈. ဧဝံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံ ဂုဏေန သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ဗဟုဇနပစ္စက္ခေန သောတာပန္နသ္သေဝ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ယထိန္ဒခီလော’’တိ။ တတ္ထ ယထာတိ ဥပမာဝစနံ။ ဣန္ဒခီလောတိ နဂရဒ္ဝာရဝိနိဝာရဏတ္ထံ ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရေ အဋ္ဌ ဝာ ဒသ ဝာ ဟတ္ထေ ပထဝိံ ခဏိတ္ဝာ အာကောဋိတသ္သ သာရဒာရုမယထမ္ဘသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ ပထဝိန္တိ ဘူမိံ။ သိတောတိ အန္တော ပဝိသိတ္ဝာ နိသ္သိတော။ သိယာတိ ဘဝေယ္ယ။ စတုဗ္ဘိ ဝာတေဟီတိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတေဟိ ဝာတေဟိ။ အသမ္ပကမ္ပိယောတိ ကမ္ပေတုံ ဝာ စာလေတုံ ဝာ အသက္ကုဏေယ္ယော။ တထူပမန္တိ တထာဝိဓံ။ သပ္ပုရိသန္တိ ဥတ္တမပုရိသံ။ ဝဒာမီတိ ဘဏာမိ။ ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပသ္သတီတိ ယော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပညာယ အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ ပသ္သတိ။ တတ္ထ အရိယသစ္စာနိ ကုမာရပဉ္ဟေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    8. Evaṃ khīṇāsavapuggalānaṃ guṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni bahujanapaccakkhena sotāpannasseva guṇena vattumāraddho ‘‘yathindakhīlo’’ti. Tattha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvāravinivāraṇatthaṃ ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe pathaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayathambhassetaṃ adhivacanaṃ. Pathavinti bhūmiṃ. Sitoti anto pavisitvā nissito. Siyāti bhaveyya. Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatehi vātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamanti tathāvidhaṃ. Sappurisanti uttamapurisaṃ. Vadāmīti bhaṇāmi. Yo ariyasaccāni avecca passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogāhetvā passati. Tattha ariyasaccāni kumārapañhe vuttanayeneva veditabbāni.

    အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပတ္ထော – ယထာ ဟိ ဣန္ဒခီလော ဂမ္ဘီရနေမတာယ ပထဝိသ္သိတော စတုဗ္ဘိ ဝာတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော သိယာ, ဣမမ္ပိ သပ္ပုရိသံ တထူပမမေဝ ဝဒာမိ, ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပသ္သတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သောပိ ဣန္ဒခီလော ဝိယ စတူဟိ ဝာတေဟိ သဗ္ဗတိတ္ထိယဝာဒဝာတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော ဟောတိ, တမ္ဟာ ဒသ္သနာ ကေနစိ ကမ္ပေတုံ ဝာ စာလေတုံ ဝာ အသက္ကုဏေယ္ယော။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ –

    Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā hi indakhīlo gambhīranematāya pathavissito catubbhi vātehi asampakampiyo siyā, imampi sappurisaṃ tathūpamameva vadāmi, yo ariyasaccāni avecca passati. Kasmā? Yasmā sopi indakhīlo viya catūhi vātehi sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyo hoti, tamhā dassanā kenaci kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tasmā suttantarepi vuttaṃ –

    ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အယောခီလော ဝာ ဣန္ဒခီလော ဝာ ဂမ္ဘီရနေမော သုနိခာတော အစလော အသမ္ပကမ္ပီ, ပုရတ္ထိမာယ စေပိ ဒိသာယ အာဂစ္ဆေယ္ယ ဘုသာ ဝာတဝုဋ္ဌိ, နေဝ နံ သင္ကမ္ပေယ္ယ န သမ္ပကမ္ပေယ္ယ န သမ္ပစာလေယ္ယ။ ပစ္ဆိမာယ။ပေ.။ ဒက္ခိဏာယ, ဥတ္တရာယပိ စေ။ပေ.။ န သမ္ပစာလေယ္ယ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, နေမသ္သ , သုနိခာတတ္တာ ဣန္ဒခီလသ္သ။ ဧဝမေဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ယေ စ ခော ကေစိ သမဏာ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝာ ‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ။ပေ.။ ပဋိပဒာ’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနန္တိ, တေ န အညသ္သ သမဏသ္သ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဝာ မုခံ ဩလောကေန္တိ ‘အယံ နူန ဘဝံ ဇာနံ ဇာနာတိ, ပသ္သံ ပသ္သတီ’တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? သုဒိဋ္ဌတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, စတုန္နံ အရိယသစ္စာန’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၁၁၀၉)။

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ayokhīlo vā indakhīlo vā gambhīranemo sunikhāto acalo asampakampī, puratthimāya cepi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṃ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampacāleyya. Pacchimāya…pe… dakkhiṇāya, uttarāyapi ce…pe… na sampacāleyya. Taṃ kissa hetu? Gambhīrattā, bhikkhave, nemassa , sunikhātattā indakhīlassa. Evameva kho, bhikkhave, ye ca kho keci samaṇā vā brāhmaṇā vā ‘idaṃ dukkhanti…pe… paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānanti, te na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā mukhaṃ olokenti ‘ayaṃ nūna bhavaṃ jānaṃ jānāti, passaṃ passatī’ti. Taṃ kissa hetu? Sudiṭṭhattā, bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccāna’’nti (saṃ. ni. 5.1109).

    ဧဝံ ဘဂဝာ ဗဟုဇနပစ္စက္ခသ္သ သောတာပန္နသ္သေဝ ဝသေန သင္ဃရတနသ္သ ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā bahujanapaccakkhassa sotāpannasseva vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ယေ အရိယသစ္စာနီတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Ye ariyasaccānītigāthāvaṇṇanā

    ၉. ဧဝံ အဝိသေသတော သောတာပန္နသ္သ ဂုဏေန သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ယေ တေ တယော သောတာပန္နာ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ။ ယထာဟ –

    9. Evaṃ avisesato sotāpannassa guṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye te tayo sotāpannā ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti. Yathāha –

    ‘‘ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ။ပေ.။ သော ဧကံယေဝ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ, အယံ ဧကဗီဇီ။ တထာ ဒ္ဝေ ဝာ တီဏိ ဝာ ကုလာနိ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ, အယံ ကောလံကောလော။ တထာ သတ္တက္ခတ္တုံ ဒေဝေသု စ မနုသ္သေသု စ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရောတိ, အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ (ပု. ပ. ၃၁-၃၃)။

    ‘‘Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti…pe… so ekaṃyeva bhavaṃ nibbattitvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ ekabījī. Tathā dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ kolaṃkolo. Tathā sattakkhattuṃ devesu ca manussesu ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo’’ti (pu. pa. 31-33).

    တေသံ သဗ္ဗကနိဋ္ဌသ္သ သတ္တက္ခတ္တုပရမသ္သ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ယေ အရိယသစ္စာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယေ အရိယသစ္စာနီတိ ဧတံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝိဘာဝယန္တီတိ ပညာဩဘာသေန သစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမိတ္ဝာ အတ္တနော ပကာသာနိ ပာကဋာနိ ကရောန္တိ။ ဂမ္ဘီရပညေနာတိ အပ္ပမေယ္ယပညတာယ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယ္ယပ္ပတိဋ္ဌပညေန, သဗ္ဗညုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒေသိတာနီတိ သမာသဗ္ယာသသာကလ္ယဝေကလ္ယာဒီဟိ တေဟိ တေဟိ နယေဟိ သုဋ္ဌု ဒေသိတာနိ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဟောန္တိ ဘုသံ ပမတ္တာတိ တေ ဝိဘာဝိတအရိယသစ္စာ ပုဂ္ဂလာ ကိဉ္စာပိ ဒေဝရဇ္ဇစက္ကဝတ္တိရဇ္ဇာဒိပ္ပမာဒဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဘုသံ ပမတ္တာ ဟောန္တိ, တထာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ နိရောဓေန ဌပေတ္ဝာ သတ္တ ဘဝေ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယုံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အတ္ထင္ဂတတ္တာ န အဋ္ဌမံ ဘဝံ အာဒိယန္တိ, သတ္တမဘဝေ ဧဝ ပန ဝိပသ္သနံ အာရဘိတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏန္တိ။

    Tesaṃ sabbakaniṭṭhassa sattakkhattuparamassa guṇena vattumāraddho ‘‘ye ariyasaccānī’’ti. Tattha ye ariyasaccānīti etaṃ vuttanayameva. Vibhāvayantīti paññāobhāsena saccappaṭicchādakaṃ kilesandhakāraṃ vidhamitvā attano pakāsāni pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassa lokassa ñāṇena alabbhaneyyappatiṭṭhapaññena, sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti samāsabyāsasākalyavekalyādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te hontibhusaṃ pamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kiñcāpi devarajjacakkavattirajjādippamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusaṃ pamattā honti, tathāpi sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā satta bhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā atthaṅgatattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhave eva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇanti.

    ဧဝံ ဘဂဝာ သတ္တက္ခတ္တုပရမဝသေန သင္ဃရတနသ္သ ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā sattakkhattuparamavasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    သဟာဝသ္သာတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Sahāvassātigāthāvaṇṇanā

    ၁၀. ဧဝံ သတ္တက္ခတ္တုပရမသ္သ အဋ္ဌမံ ဘဝံ အနာဒိယနဂုဏေန သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တသ္သေဝ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝာဒာနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌေန ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘သဟာဝသ္သာ’’တိ ။ တတ္ထ သဟာဝာတိ သဒ္ဓိံယေဝ။ အသ္သာတိ ‘‘န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ ဝုတ္တေသု အညတရသ္သ။ ဒသ္သနသမ္ပဒာယာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပတ္တိယာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂော ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဒိသ္ဝာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသမ္ပဒာယ သဗ္ဗပဌမံ နိဗ္ဗာနဒသ္သနတော ‘‘ဒသ္သန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္သ အတ္တနိ ပာတုဘာဝော ဒသ္သနသမ္ပဒာ, တာယ ဒသ္သနသမ္ပဒာယ သဟ ဧဝ။ တယသ္သု ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တီတိ ဧတ္ထ အသ္သု-ဣတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပာတော ‘‘ဣဒံ သု မေ, သာရိပုတ္တ, မဟာဝိကဋဘောဇနသ္မိံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၁၅၆) ဝိယ။ ယတော သဟာဝသ္သ ဒသ္သနသမ္ပဒာယ တယော ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တိ ပဟီနာ ဟောန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။

    10. Evaṃ sattakkhattuparamassa aṭṭhamaṃ bhavaṃ anādiyanaguṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni tasseva satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhena guṇena vattumāraddho ‘‘sahāvassā’’ti . Tattha sahāvāti saddhiṃyeva. Assāti ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti vuttesu aññatarassa. Dassanasampadāyāti sotāpattimaggasampattiyā. Sotāpattimaggo hi nibbānaṃ disvā kattabbakiccasampadāya sabbapaṭhamaṃ nibbānadassanato ‘‘dassana’’nti vuccati, tassa attani pātubhāvo dassanasampadā, tāya dassanasampadāya saha eva. Tayassu dhammā jahitā bhavantīti ettha assu-iti padapūraṇamatte nipāto ‘‘idaṃ su me, sāriputta, mahāvikaṭabhojanasmiṃ hotī’’tiādīsu (ma. ni. 1.156) viya. Yato sahāvassa dassanasampadāya tayo dhammā jahitā bhavanti pahīnā hontīti ayamettha attho.

    ဣဒာနိ ဇဟိတဓမ္မဒသ္သနတ္ထမာဟ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ ဝိစိကိစ္ဆိတဉ္စ, သီလဗ္ဗတံ ဝာပိ ယဒတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ တတ္ထ သတိ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဥပာဒာနက္ခန္ဓပဉ္စကာခ္ယေ ကာယေ ဝီသတိဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, သတီ ဝာ တတ္ထ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ဝာ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ရူပာဒိသင္ခာတော အတ္တာတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တသ္သာ စ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနိ ပဟီနာနေဝ ဟောန္တိ။ သာ ဟိ နေသံ မူလံ။ သဗ္ဗကိလေသဗ္ယာဓိဝူပသမနတော ပညာ‘‘စိကိစ္ဆိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ပညာစိကိစ္ဆိတံ ဣတော ဝိဂတံ, တတော ဝာ ပညာစိကိစ္ဆိတာ ဣဒံ ဝိဂတန္တိ ဝိစိကိစ္ဆိတံ။ ‘‘သတ္ထရိ ကင္ခတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁၀၀၈; ဝိဘ. ၉၁၅) နယေန ဝုတ္တာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ ဝိမတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တသ္သာ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗာနိပိ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ ပဟီနာနိ ဟောန္တိ။ တဉ္ဟိ နေသံ မူလံ။ ‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓာ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ. သ. ၁၂၂၂; ဝိဘ. ၉၃၈) အာဂတံ ဂောသီလကုက္ကုရသီလာဒိကံ သီလံ ဂောဝတကုက္ကုရဝတာဒိကဉ္စ ဝတံ သီလဗ္ဗတန္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္သ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ နဂ္ဂိယမုဏ္ဍိကာဒိအမရတပံ ပဟီနံ ဟောတိ။ တဉ္ဟိ တသ္သ မူလံ, တေနေဝ သဗ္ဗာဝသာနေ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ ဒုက္ခဒသ္သနသမ္ပဒာယ စေတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ သမုဒယဒသ္သနသမ္ပဒာယ ဝိစိကိစ္ဆိတံ, မဂ္ဂဒသ္သနနိဗ္ဗာနဒသ္သနသမ္ပဒာယ သီလဗ္ဗတံ ပဟီယတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။

    Idāni jahitadhammadassanatthamāha ‘‘sakkāyadiṭṭhī vicikicchitañca, sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñcī’’ti. Tattha sati kāye vijjamāne upādānakkhandhapañcakākhye kāye vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, satī vā tattha kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamānā diṭṭhīti attho. Satiyeva vā kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamāne rūpādisaṅkhāto attāti evaṃ pavattā diṭṭhīti attho. Tassā ca pahīnattā sabbadiṭṭhigatāni pahīnāneva honti. Sā hi nesaṃ mūlaṃ. Sabbakilesabyādhivūpasamanato paññā‘‘cikicchita’’nti vuccati, taṃ paññācikicchitaṃ ito vigataṃ, tato vā paññācikicchitā idaṃ vigatanti vicikicchitaṃ. ‘‘Satthari kaṅkhatī’’tiādinā (dha. sa. 1008; vibha. 915) nayena vuttāya aṭṭhavatthukāya vimatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tassā pahīnattā sabbānipi vicikicchitāni pahīnāni honti. Tañhi nesaṃ mūlaṃ. ‘‘Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti evamādīsu (dha. sa. 1222; vibha. 938) āgataṃ gosīlakukkurasīlādikaṃ sīlaṃ govatakukkuravatādikañca vataṃ sīlabbatanti vuccati, tassa pahīnattā sabbampi naggiyamuṇḍikādiamaratapaṃ pahīnaṃ hoti. Tañhi tassa mūlaṃ, teneva sabbāvasāne vuttaṃ ‘‘yadatthi kiñcī’’ti. Dukkhadassanasampadāya cettha sakkāyadiṭṭhi samudayadassanasampadāya vicikicchitaṃ, maggadassananibbānadassanasampadāya sīlabbataṃ pahīyatīti viññātabbaṃ.

    စတူဟပာယေဟီတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Catūhapāyehītigāthāvaṇṇanā

    ၁၁. ဧဝမသ္သ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ တသ္မိံ ကိလေသဝဋ္ဋေ သတိ ယေန ဝိပာကဝဋ္ဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တပ္ပဟာနာ တသ္သာပိ ပဟာနံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘စတူဟပာယေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော အပာယာ နာမ နိရယတိရစ္ဆာနပေတ္တိဝိသယအသုရကာယာ။ တေဟိ ဧသ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယန္တောပိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။

    11. Evamassa kilesavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni tasmiṃ kilesavaṭṭe sati yena vipākavaṭṭena bhavitabbaṃ, tappahānā tassāpi pahānaṃ dīpento āha ‘‘catūhapāyehi ca vippamutto’’ti. Tattha cattāro apāyā nāma nirayatiracchānapettivisayaasurakāyā. Tehi esa satta bhave ādiyantopi vippamuttoti attho.

    ဧဝမသ္သ ဝိပာကဝဋ္ဋပ္ပဟာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ယမသ္သ ဝိပာကဝဋ္ဋသ္သ မူလဘူတံ ကမ္မဝဋ္ဋံ, တသ္သာပိ ပဟာနံ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဆစ္စာဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗ ကာတု’’န္တိ။ တတ္ထ အဘိဌာနာနီတိ ဩဠာရိကဋ္ဌာနာနိ, တာနိ ဧသ ဆ အဘဗ္ဗော ကာတုံ။ တာနိ စ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော မာတရံ ဇီဝိတာ ဝောရောပေယ္ယာ’’တိအာဒိနာ (အ. နိ. ၁.၂၇၁; မ. နိ. ၃.၁၂၈; ဝိဘ. ၈၀၉) နယေန ဧကကနိပာတေ ဝုတ္တာနိ မာတုဃာတပိတုဃာတအရဟန္တဃာတလောဟိတုပ္ပာဒသင္ဃဘေဒအညသတ္ထာရုဒ္ဒေသကမ္မာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟိ ကိဉ္စာပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော အရိယသာဝကော ကုန္ထကိပိလ္လိကမ္ပိ ဇီဝိတာ န ဝောရောပေတိ, အပိစ ခော ပန ပုထုဇ္ဇနဘာဝသ္သ ဝိဂရဟဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ပုထုဇ္ဇနော ဟိ အဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝံမဟာသာဝဇ္ဇာနိ အဘိဌာနာနိပိ ကရောတိ, ဒသ္သနသမ္ပန္နော ပန အဘဗ္ဗော တာနိ ကာတုန္တိ။ အဘဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဘဝန္တရေပိ အကရဏဒသ္သနတ္ထံ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ ဧသ အတ္တနော အရိယသာဝကဘာဝံ အဇာနန္တောပိ ဓမ္မတာယ ဧဝ ဧတာနိ ဝာ ဆ ပကတိပာဏာတိပာတာဒီနိ ဝာ ပဉ္စ ဝေရာနိ အညသတ္ထာရုဒ္ဒေသေန သဟ ဆ ဌာနာနိ န ကရောတိ, ယာနိ သန္ဓာယ ဧကစ္စေ ‘‘ဆ ဆာဘိဌာနာနီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ မတမစ္ဆဂ္ဂာဟာဒယော စေတ္ထ အရိယသာဝကဂာမဒာရကာနံ နိဒသ္သနံ။

    Evamassa vipākavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni yamassa vipākavaṭṭassa mūlabhūtaṃ kammavaṭṭaṃ, tassāpi pahānaṃ dassento āha ‘‘chaccābhiṭhānāni abhabba kātu’’nti. Tattha abhiṭhānānīti oḷārikaṭṭhānāni, tāni esa cha abhabbo kātuṃ. Tāni ca ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyyā’’tiādinā (a. ni. 1.271; ma. ni. 3.128; vibha. 809) nayena ekakanipāte vuttāni mātughātapitughātaarahantaghātalohituppādasaṅghabhedaaññasatthāruddesakammānīti veditabbāni. Tāni hi kiñcāpi diṭṭhisampanno ariyasāvako kunthakipillikampi jīvitā na voropeti, apica kho pana puthujjanabhāvassa vigarahaṇatthaṃ vuttāni. Puthujjano hi adiṭṭhisampannattā evaṃmahāsāvajjāni abhiṭhānānipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tāni kātunti. Abhabbaggahaṇañcettha bhavantarepi akaraṇadassanatthaṃ. Bhavantarepi hi esa attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantopi dhammatāya eva etāni vā cha pakatipāṇātipātādīni vā pañca verāni aññasatthāruddesena saha cha ṭhānāni na karoti, yāni sandhāya ekacce ‘‘cha chābhiṭhānānī’’tipi paṭhanti. Matamacchaggāhādayo cettha ariyasāvakagāmadārakānaṃ nidassanaṃ.

    ဧဝံ ဘဂဝာ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အရိယသာဝကသ္သ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝာဒာနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏဝသေန သင္ဃရတနသ္သ ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā satta bhave ādiyatopi ariyasāvakassa aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇavasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ကိဉ္စာပိ သောတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Kiñcāpi sotigāthāvaṇṇanā

    ၁၂. ဧဝံ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝာဒာနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏေန သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ န ကေဝလံ ဒသ္သနသမ္ပန္နော ဆ အဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗော ကာတုံ, ကိန္တု အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပာပကမ္မံ ကတ္ဝာ တသ္သ ပဋိစ္ဆာဒနာယပိ အဘဗ္ဗောတိ ပမာဒဝိဟာရိနောပိ ဒသ္သနသမ္ပန္နသ္သ ကတပ္ပဋိစ္ဆာဒနာဘာဝဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ကိဉ္စာပိ သော ကမ္မ ကရောတိ ပာပက’’န္တိ။

    12. Evaṃ satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni na kevalaṃ dassanasampanno cha abhiṭhānāni abhabbo kātuṃ, kintu appamattakampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādanāyapi abhabboti pamādavihārinopi dassanasampannassa katappaṭicchādanābhāvaguṇena vattumāraddho ‘‘kiñcāpi so kamma karoti pāpaka’’nti.

    တသ္သတ္ထော – သော ဒသ္သနသမ္ပန္နော ကိဉ္စာပိ သတိသမ္မောသေန ပမာဒဝိဟာရံ အာဂမ္မ ယံ တံ ဘဂဝတာ လောကဝဇ္ဇံ သဉ္စိစ္စာတိက္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (စူဠဝ. ၃၈၅; ဥဒာ. ၄၅) တံ ဌပေတ္ဝာ အညံ ကုဋိကာရသဟသေယ္ယာဒိံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဝီတိက္ကမသင္ခာတံ ဗုဒ္ဓပ္ပတိကုဋ္ဌံ ကာယေန ပာပကမ္မံ ကရောတိ, ပဒသောဓမ္မဥတ္တရိဆပ္ပဉ္စဝာစာဓမ္မဒေသနသမ္ဖပ္ပလာပဖရုသဝစနာဒိံ ဝာ ဝာစာယ , ဥဒ စေတသာ ဝာ ကတ္ထစိ လောဘဒောသုပ္ပာဒနံ ဇာတရူပာဒိသာဒိယနံ စီဝရာဒိပရိဘောဂေသု အပစ္စဝေက္ခဏာဒိံ ဝာ ပာပကမ္မံ ကရောတိ။ အဘဗ္ဗော သော တသ္သ ပဋိစ္ဆဒာယ န သော တံ ‘‘ဣဒံ အကပ္ပိယမကရဏီယ’’န္တိ ဇာနိတ္ဝာ မုဟုတ္တမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တံခဏံ ဧဝ ပန သတ္ထရိ ဝာ ဝိညူသု ဝာ သဗ္ရဟ္မစာရီသု အာဝိ ကတ္ဝာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတိ, ‘‘န ပုန ကရိသ္သာမီ’’တိ ဧဝံ သံဝရိတဗ္ဗံ ဝာ သံဝရတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဘဗ္ဗတာ ဒိဋ္ဌပဒသ္သ ဝုတ္တာ, ဧဝရူပမ္ပိ ပာပကမ္မံ ကတ္ဝာ တသ္သ ပဋိစ္ဆာဒာယ ဒိဋ္ဌနိဗ္ဗာနပဒသ္သ ဒသ္သနသမ္ပန္နသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ အဘဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

    Tassattho – so dassanasampanno kiñcāpi satisammosena pamādavihāraṃ āgamma yaṃ taṃ bhagavatā lokavajjaṃ sañciccātikkamanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (cūḷava. 385; udā. 45) taṃ ṭhapetvā aññaṃ kuṭikārasahaseyyādiṃ paṇṇattivajjavītikkamasaṅkhātaṃ buddhappatikuṭṭhaṃ kāyena pāpakammaṃ karoti, padasodhammauttarichappañcavācādhammadesanasamphappalāpapharusavacanādiṃ vā vācāya, uda cetasā vā katthaci lobhadosuppādanaṃ jātarūpādisādiyanaṃ cīvarādiparibhogesu apaccavekkhaṇādiṃ vā pāpakammaṃ karoti. Abhabbo so tassapaṭicchadāya na so taṃ ‘‘idaṃ akappiyamakaraṇīya’’nti jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃkhaṇaṃ eva pana satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu āvi katvā yathādhammaṃ paṭikaroti, ‘‘na puna karissāmī’’ti evaṃ saṃvaritabbaṃ vā saṃvarati. Kasmā? Yasmā abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā, evarūpampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādāya diṭṭhanibbānapadassa dassanasampannassa puggalassa abhabbatā vuttāti attho.

    ကထံ?

    Kathaṃ?

    ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဒဟရော ကုမာရော မန္ဒော ဥတ္တာနသေယ္ယကော ဟတ္ထေန ဝာ ပာဒေန ဝာ အင္ဂာရံ အက္ကမိတ္ဝာ ခိပ္ပမေဝ ပဋိသံဟရတိ, ဧဝမေဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မတာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ, ကိဉ္စာပိ တထာရူပိံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, ယထာရူပာယ အာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ။ အထ ခော နံ ခိပ္ပမေဝ သတ္ထရိ ဝာ ဝိညူသု ဝာ သဗ္ရဟ္မစာရီသု ဒေသေတိ ဝိဝရတိ ဥတ္တာနီကရောတိ, ဒေသေတ္ဝာ ဝိဝရိတ္ဝာ ဥတ္တာနီကတ္ဝာ အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၉၆)။

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, daharo kumāro mando uttānaseyyako hatthena vā pādena vā aṅgāraṃ akkamitvā khippameva paṭisaṃharati, evameva kho, bhikkhave, dhammatā esā diṭṭhisampannassa puggalassa, kiñcāpi tathārūpiṃ āpattiṃ āpajjati, yathārūpāya āpattiyā vuṭṭhānaṃ paññāyati. Atha kho naṃ khippameva satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu deseti vivarati uttānīkaroti, desetvā vivaritvā uttānīkatvā āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.496).

    ဧဝံ ဘဂဝာ ပမာဒဝိဟာရိနောပိ ဒသ္သနသမ္ပန္နသ္သ ကတပ္ပဋိစ္ဆာဒနာဘာဝဂုဏေန သင္ဃရတနသ္သ ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā pamādavihārinopi dassanasampannassa katappaṭicchādanābhāvaguṇena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ဝနပ္ပဂုမ္ဗေတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Vanappagumbetigāthāvaṇṇanā

    ၁၃. ဧဝံ သင္ဃပရိယာပန္နာနံ ပုဂ္ဂလာနံ တေန တေန ဂုဏပ္ပကာရေန သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ယ္ဝာယံ ဘဂဝတာ ရတနတ္တယဂုဏံ ဒီပေန္တေန ဣဓ သင္ခေပေန အညတ္ရ စ ဝိတ္ထာရေန ပရိယတ္တိဓမ္မော ဒေသိတော, တမ္ပိ နိသ္သာယ ပုန ဗုဒ္ဓာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထာ ဖုသ္သိတဂ္ဂေ’’တိ။ တတ္ထ အာသန္နသန္နိဝေသဝဝတ္ထိတာနံ ရုက္ခာနံ သမူဟော ဝနံ, မူလသာရဖေဂ္ဂုတစသာခာပလာသေဟိ ပဝုဒ္ဓော ဂုမ္ဗော ပဂုမ္ဗော, ဝနသ္သ, ဝနေ ဝာ ပဂုမ္ဗော ဝနပ္ပဂုမ္ဗော။ သ္ဝာယံ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’တိ ဝုတ္တော, ဧဝမ္ပိ ဟိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ ‘‘အတ္ထိ သဝိတက္ကသဝိစာရေ , အတ္ထိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေ, သုခေ ဒုက္ခေ ဇီဝေ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၁၇၄; မ. နိ. ၂.၂၂၈) ဝိယ။ ယထာတိ ဥပမာဝစနံ။ ဖုသ္သိတာနိ အဂ္ဂာနိ အသ္သာတိ ဖုသ္သိတဂ္ဂော, သဗ္ဗသာခာပသာခာသု သဉ္ဇာတပုပ္ဖောတိ အတ္ထော။ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ဖုသ္သိတဂ္ဂေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဂိမ္ဟာနမာသေ ပဌမသ္မိံ ဂိမ္ဟေတိ ယေ စတ္တာရော ဂိမ္ဟာနံ မာသာ, တေသံ စတုန္နံ ဂိမ္ဟမာသာနံ ဧကသ္မိံ မာသေ။ ကတရသ္မိံ မာသေ ဣတိ စေ? ပဌမသ္မိံ ဂိမ္ဟေ, စိတ္ရမာသေတိ အတ္ထော။ သော ဟိ ‘‘ပဌမဂိမ္ဟော’’တိ စ ‘‘ဗာလဝသန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ ပဒတ္ထတော ပာကဋမေဝ။

    13. Evaṃ saṅghapariyāpannānaṃ puggalānaṃ tena tena guṇappakārena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni yvāyaṃ bhagavatā ratanattayaguṇaṃ dīpentena idha saṅkhepena aññatra ca vitthārena pariyattidhammo desito, tampi nissāya puna buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho ‘‘vanappagumbe yathā phussitagge’’ti. Tattha āsannasannivesavavatthitānaṃ rukkhānaṃ samūho vanaṃ, mūlasārapheggutacasākhāpalāsehi pavuddho gumbo pagumbo, vanassa, vane vā pagumbo vanappagumbo. Svāyaṃ ‘‘vanappagumbe’’ti vutto, evampi hi vattuṃ labbhati ‘‘atthi savitakkasavicāre , atthi avitakkavicāramatte, sukhe dukkhe jīve’’tiādīsu (dī. ni. 1.174; ma. ni. 2.228) viya. Yathāti upamāvacanaṃ. Phussitāni aggāni assāti phussitaggo, sabbasākhāpasākhāsu sañjātapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva ‘‘phussitagge’’ti vutto. Gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimheti ye cattāro gimhānaṃ māsā, tesaṃ catunnaṃ gimhamāsānaṃ ekasmiṃ māse. Katarasmiṃ māse iti ce? Paṭhamasmiṃ gimhe, citramāseti attho. So hi ‘‘paṭhamagimho’’ti ca ‘‘bālavasanto’’ti ca vuccati. Tato paraṃ padatthato pākaṭameva.

    အယံ ပနေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယထာ ပဌမဂိမ္ဟနာမကေ ဗာလဝသန္တေ နာနာဝိဓရုက္ခဂဟနေ ဝနေ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂသာခော တရုဏရုက္ခဂစ္ဆပရိယာယနာမော ပဂုမ္ဗော အတိဝိယ သသ္သိရိကော ဟောတိ, ဧဝမေဝ ခန္ဓာယတနာဒီဟိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာဒီဟိ သီလသမာဓိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဝာ နာနပ္ပကာရေဟိ အတ္ထပ္ပဘေဒပုပ္ဖေဟိ အတိဝိယ သသ္သိရိကတ္တာ တထူပမံ နိဗ္ဗာနဂာမိမဂ္ဂဒီပနတော နိဗ္ဗာနဂာမိံ ပရိယတ္တိဓမ္မဝရံ နေဝ လာဘဟေတု န သက္ကာရာဒိဟေတု, ကေဝလန္တု မဟာကရုဏာယ အဗ္ဘုသ္သာဟိတဟဒယော သတ္တာနံ ပရမဟိတာယ အဒေသယီတိ။ ပရမံ ဟိတာယာတိ ဧတ္ထ စ ဂာထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အနုနာသိကော။ အယံ ပနတ္ထော – ပရမဟိတာယ နိဗ္ဗာနာယ အဒေသယီတိ။

    Ayaṃ panettha piṇḍattho – yathā paṭhamagimhanāmake bālavasante nānāvidharukkhagahane vane supupphitaggasākho taruṇarukkhagacchapariyāyanāmo pagumbo ativiya sassiriko hoti, evameva khandhāyatanādīhi satipaṭṭhānasammappadhānādīhi sīlasamādhikkhandhādīhi vā nānappakārehi atthappabhedapupphehi ativiya sassirikattā tathūpamaṃ nibbānagāmimaggadīpanato nibbānagāmiṃ pariyattidhammavaraṃ neva lābhahetu na sakkārādihetu, kevalantu mahākaruṇāya abbhussāhitahadayo sattānaṃ paramahitāya adesayīti. Paramaṃ hitāyāti ettha ca gāthābandhasukhatthaṃ anunāsiko. Ayaṃ panattho – paramahitāya nibbānāya adesayīti.

    ဧဝံ ဘဂဝာ ဣမံ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂဝနပ္ပဂုမ္ဗသဒိသံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ နိသ္သာယ ဗုဒ္ဓာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန ဣဒမ္ပိ ယထာဝုတ္တပကာရပရိယတ္တိဓမ္မသင္ခာတံ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ ။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā imaṃ supupphitaggavanappagumbasadisaṃ pariyattidhammaṃ vatvā idāni tameva nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana idampi yathāvuttapakārapariyattidhammasaṅkhātaṃ buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ . Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ဝရော ဝရညူတိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Varo varaññūtigāthāvaṇṇanā

    ၁၄. ဧဝံ ဘဂဝာ ပရိယတ္တိဓမ္မေန ဗုဒ္ဓာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ လောကုတ္တရဓမ္မေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ဝရော ဝရညူ’’တိ။ တတ္ထ ဝရောတိ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေဟိ ဣစ္ဆိတော ‘‘အဟော ဝတ မယမ္ပိ ဧဝရူပာ အသ္သာမာ’’တိ, ဝရဂုဏယောဂတော ဝာ ဝရော ဥတ္တမော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဝရညူတိ နိဗ္ဗာနညူ။ နိဗ္ဗာနဉ္ဟိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝရံ, တဉ္စေသ ဗောဓိမူလေ သယံ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ အညာသိ။ ဝရဒောတိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယဇဋိလာဒီနံ အညေသဉ္စ ဒေဝမနုသ္သာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဝာသနာဘာဂိယဝရဓမ္မဒာယီတိ အတ္ထော။ ဝရာဟရောတိ ဝရသ္သ မဂ္ဂသ္သ အာဟဋတ္တာ ဝရာဟရောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ ဘဂဝာ ဒီပင္ကရတော ပဘုတိ သမတိံသ ပာရမိယော ပူရေန္တော ပုဗ္ဗကေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ အနုယာတံ ပုရာဏမဂ္ဂဝရမာဟရိ, တေန ‘‘ဝရာဟရော’’တိ ဝုစ္စတိ။

    14. Evaṃ bhagavā pariyattidhammena buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni lokuttaradhammena vattumāraddho ‘‘varo varaññū’’ti. Tattha varoti paṇītādhimuttikehi icchito ‘‘aho vata mayampi evarūpā assāmā’’ti, varaguṇayogato vā varo uttamo seṭṭhoti attho. Varaññūti nibbānaññū. Nibbānañhi sabbadhammānaṃ uttamaṭṭhena varaṃ, tañcesa bodhimūle sayaṃ paṭivijjhitvā aññāsi. Varadoti pañcavaggiyabhaddavaggiyajaṭilādīnaṃ aññesañca devamanussānaṃ nibbedhabhāgiyavāsanābhāgiyavaradhammadāyīti attho. Varāharoti varassa maggassa āhaṭattā varāharoti vuccati. So hi bhagavā dīpaṅkarato pabhuti samatiṃsa pāramiyo pūrento pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātaṃ purāṇamaggavaramāhari, tena ‘‘varāharo’’ti vuccati.

    အပိစ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိလာဘေန ဝရော, နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ဝရညူ, သတ္တာနံ ဝိမုတ္တိသုခဒာနေန ဝရဒော, ဥတ္တမပဋိပဒာဟရဏေန ဝရာဟရော။ ဧတေဟိ လောကုတ္တရဂုဏေဟိ အဓိကသ္သ ကသ္သစိ ဂုဏသ္သ အဘာဝတော အနုတ္တရော။

    Apica sabbaññutaññāṇappaṭilābhena varo, nibbānasacchikiriyāya varaññū, sattānaṃ vimuttisukhadānena varado, uttamapaṭipadāharaṇena varāharo. Etehi lokuttaraguṇehi adhikassa kassaci guṇassa abhāvato anuttaro.

    အပရော နယော – ဝရော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရညူ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရဒော စာဂာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရာဟရော သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရံ မဂ္ဂသစ္စမာဟရီတိ။ တထာ ဝရော ပုညုသ္သယေန, ဝရညူ ပညုသ္သယေန, ဝရဒော ဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထိကာနံ တဒုပာယသမ္ပဒာနေန, ဝရာဟရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထိကာနံ တဒုပာယာဟရဏေန, အနုတ္တရော တတ္ထ တတ္ထ အသဒိသတာယ, အတ္တနာ ဝာ အနာစရိယကော ဟုတ္ဝာ ပရေသံ အာစရိယဘာဝေန, ဓမ္မဝရံ အဒေသယိ သာဝကဘာဝတ္ထိကာနံ တဒတ္ထာယ သ္ဝာက္ခာတတာဒိဂုဏယုတ္တသ္သ ဓမ္မဝရသ္သ ဒေသနတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝာတိ။

    Aparo nayo – varo upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaññū paññādhiṭṭhānaparipūraṇena, varado cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena, varāharo saccādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaṃ maggasaccamāharīti. Tathā varo puññussayena, varaññū paññussayena, varado buddhabhāvatthikānaṃ tadupāyasampadānena, varāharo paccekabuddhabhāvatthikānaṃ tadupāyāharaṇena, anuttaro tattha tattha asadisatāya, attanā vā anācariyako hutvā paresaṃ ācariyabhāvena, dhammavaraṃ adesayi sāvakabhāvatthikānaṃ tadatthāya svākkhātatādiguṇayuttassa dhammavarassa desanato. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ဧဝံ ဘဂဝာ နဝဝိဓေန လောကုတ္တရဓမ္မေန အတ္တနော ဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ ဗုဒ္ဓာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန ယံ ဝရံ လောကုတ္တရဓမ္မံ ဧသ အညာသိ, ယဉ္စ အဒာသိ, ယဉ္စ အာဟရိ, ယဉ္စ ဒေသေသိ, ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā navavidhena lokuttaradhammena attano guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana yaṃ varaṃ lokuttaradhammaṃ esa aññāsi, yañca adāsi, yañca āhari, yañca desesi, idampi buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ခီဏန္တိဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Khīṇantigāthāvaṇṇanā

    ၁၅. ဧဝံ ဘဂဝာ ပရိယတ္တိဓမ္မဉ္စ နဝလောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ နိသ္သာယ ဒ္ဝီဟိ ဂာထာဟိ ဗုဒ္ဓာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ ယေ တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ အသ္သောသုံ, သုတာနုသာရေန စ ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ နဝပ္ပကာရမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂမိံသု, တေသံ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနပတ္တိဂုဏံ နိသ္သာယ ပုန သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓော ‘‘ခီဏံ ပုရာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ခီဏန္တိ သမုစ္ဆိန္နံ။ ပုရာဏန္တိ ပုရာတနံ။ နဝန္တိ သမ္ပတိ ဝတ္တမာနံ။ နတ္ထိ သမ္ဘဝန္တိ အဝိဇ္ဇမာနပာတုဘာဝံ။ ဝိရတ္တစိတ္တာတိ ဝီတရာဂစိတ္တာ။ အာယတိကေ ဘဝသ္မိန္တိ အနာဂတမဒ္ဓာနံ ပုနဗ္ဘဝေ။ တေတိ ယေသံ ခီဏံ ပုရာဏံ နဝံ နတ္ထိ သမ္ဘဝံ, ယေ စ အာယတိကေ ဘဝသ္မိံ ဝိရတ္တစိတ္တာ, တေ ခီဏာသဝာ ဘိက္ခူ။ ခီဏဗီဇာတိ ဥစ္ဆိန္နဗီဇာ။ အဝိရူဠ္ဟိဆန္ဒာတိ ဝိရူဠ္ဟိဆန္ဒဝိရဟိတာ။ နိဗ္ဗန္တီတိ ဝိဇ္ဈာယန္တိ။ ဓီရာတိ ဓိတိသမ္ပန္နာ။ ယထာယံ ပဒီပောတိ အယံ ပဒီပော ဝိယ။

    15. Evaṃ bhagavā pariyattidhammañca navalokuttaradhammañca nissāya dvīhi gāthāhi buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye taṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānapattiguṇaṃ nissāya puna saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho ‘‘khīṇaṃ purāṇa’’nti. Tattha khīṇanti samucchinnaṃ. Purāṇanti purātanaṃ. Navanti sampati vattamānaṃ. Natthi sambhavanti avijjamānapātubhāvaṃ. Virattacittāti vītarāgacittā. Āyatike bhavasminti anāgatamaddhānaṃ punabbhave. Teti yesaṃ khīṇaṃ purāṇaṃ navaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū. Khīṇabījāti ucchinnabījā. Avirūḷhichandāti virūḷhichandavirahitā. Nibbantīti vijjhāyanti. Dhīrāti dhitisampannā. Yathāyaṃ padīpoti ayaṃ padīpo viya.

    ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ တံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ နိရုဒ္ဓမ္ပိ ပုရာဏံ အတီတကာလိကံ ကမ္မံ တဏ္ဟာသိနေဟသ္သ အပ္ပဟီနတ္တာ ပဋိသန္ဓိအာဟရဏသမတ္ထတာယ အခီဏံယေဝ ဟောတိ, တံ ပုရာဏံ ကမ္မံ ယေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန တဏ္ဟာသိနေဟသ္သ သောသိတတ္တာ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎဗီဇမိဝ အာယတိံ ဝိပာကဒာနာသမတ္ထတာယ ခီဏံ။ ယဉ္စ နေသံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒိဝသေန ဣဒာနိ ပဝတ္တမာနံ ကမ္မံ နဝန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ တဏ္ဟာပဟာနေနေဝ ဆိန္နမူလပာဒပပုပ္ဖမိဝ အာယတိံ ဖလဒာနာသမတ္ထတာယ ယေသံ နတ္ထိ သမ္ဘဝံ, ယေ စ တဏ္ဟာပဟာနေနေဝ အာယတိကေ ဘဝသ္မိံ ဝိရတ္တစိတ္တာ, တေ ခီဏာသဝာ ဘိက္ခူ ‘‘ကမ္မံ ခေတ္တံ ဝိညာဏံ ဗီဇ’’န္တိ (အ. နိ. ၃.၇၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တသ္သ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏသ္သ ကမ္မက္ခယေနေဝ ခီဏတ္တာ ခီဏဗီဇာ။ ယောပိ ပုဗ္ဗေ ပုနဗ္ဘဝသင္ခာတာယ ဝိရူဠ္ဟိယာ ဆန္ဒော အဟောသိ။ တသ္သပိ သမုဒယပ္ပဟာနေနေဝ ပဟီနတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ စုတိကာလေ အသမ္ဘဝေန အဝိရူဠ္ဟိဆန္ဒာ ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရာ စရိမဝိညာဏနိရောဓေန ယထာယံ ပဒီပော နိဗ္ဗုတော, ဧဝံ နိဗ္ဗန္တိ, ပုန ‘‘ရူပိနော ဝာ အရူပိနော ဝာ’’တိ ဧဝမာဒိံ ပညတ္တိပထံ အစ္စေန္တီတိ။ တသ္မိံ ကိရ သမယေ နဂရဒေဝတာနံ ပူဇနတ္ထာယ ဇာလိတေသု ပဒီပေသု ဧကော ပဒီပော ဝိဇ္ဈာယိ, တံ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ယထာယံ ပဒီပော’’တိ။

    Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ taṃ sattānaṃ uppajjitvā niruddhampi purāṇaṃ atītakālikaṃ kammaṃ taṇhāsinehassa appahīnattā paṭisandhiāharaṇasamatthatāya akhīṇaṃyeva hoti, taṃ purāṇaṃ kammaṃ yesaṃ arahattamaggena taṇhāsinehassa sositattā agginā daḍḍhabījamiva āyatiṃ vipākadānāsamatthatāya khīṇaṃ. Yañca nesaṃ buddhapūjādivasena idāni pavattamānaṃ kammaṃ navanti vuccati, tañca taṇhāpahāneneva chinnamūlapādapapupphamiva āyatiṃ phaladānāsamatthatāya yesaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca taṇhāpahāneneva āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū ‘‘kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bīja’’nti (a. ni. 3.77) ettha vuttassa paṭisandhiviññāṇassa kammakkhayeneva khīṇattā khīṇabījā. Yopi pubbe punabbhavasaṅkhātāya virūḷhiyā chando ahosi. Tassapi samudayappahāneneva pahīnattā pubbe viya cutikāle asambhavena avirūḷhichandā dhitisampannattā dhīrā carimaviññāṇanirodhena yathāyaṃ padīpo nibbuto, evaṃ nibbanti, puna ‘‘rūpino vā arūpino vā’’ti evamādiṃ paññattipathaṃ accentīti. Tasmiṃ kira samaye nagaradevatānaṃ pūjanatthāya jālitesu padīpesu eko padīpo vijjhāyi, taṃ dassento āha ‘‘yathāyaṃ padīpo’’ti.

    ဧဝံ ဘဂဝာ ယေ တံ ပုရိမာဟိ ဒ္ဝီဟိ ဂာထာဟိ ဝုတ္တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ အသ္သောသုံ, သုတာနုသာရေန စ ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ နဝပ္ပကာရမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂမိံသု, တေသံ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနပတ္တိဂုဏံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဂုဏံ နိသ္သာယ သင္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇန္တော ဒေသနံ သမာပေသိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ’’တိ။ တသ္သတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန ဣဒမ္ပိ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ခီဏာသဝဘိက္ခူနံ နိဗ္ဗာနသင္ခာတံ သင္ဃေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟသ္သစက္ကဝာဠေသု အမနုသ္သေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

    Evaṃ bhagavā ye taṃ purimāhi dvīhi gāthāhi vuttaṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānapattiguṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saṅghādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjanto desanaṃ samāpesi ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana idampi yathāvuttena pakārena khīṇāsavabhikkhūnaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṅghe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ဒေသနာပရိယောသာနေ ရာဇကုလသ္သ သောတ္ထိ အဟောသိ, သဗ္ဗူပဒ္ဒဝာ ဝူပသမိံသု, စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။

    Desanāpariyosāne rājakulassa sotthi ahosi, sabbūpaddavā vūpasamiṃsu, caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.

    ယာနီဓာတိဂာထာတ္တယဝဏ္ဏနာ

    Yānīdhātigāthāttayavaṇṇanā

    ၁၆. အထ သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော ‘‘ဘဂဝတာ ရတနတ္တယဂုဏံ နိသ္သာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇမာနေန နာဂရသ္သ သောတ္ထိ ကတာ, မယာပိ နာဂရသ္သ သောတ္ထိတ္ထံ ရတနတ္တယဂုဏံ နိသ္သာယ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ အဝသာနေ ဂာထာတ္တယံ အဘာသိ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနီ’’တိ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓော ယထာ လောကဟိတတ္ထာယ ဥသ္သုက္ကံ အာပန္နေဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ , တထာ အာဂတတော ယထာ စ တေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ, တထာ ဂတတော ယထာ စ တေဟိ အာဇာနိတဗ္ဗံ, တထာ အာဇာနနတော, ယထာ စ ဇာနိတဗ္ဗံ, တထာ ဇာနနတော, ယဉ္စ တထေဝ ဟောတိ, တသ္သ ဂဒနတော စ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ သော ဒေဝမနုသ္သေဟိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒိနာ ဗဟိ နိဗ္ဗတ္တေန ဥပကာရကေန, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တာဒိနာ စ အတ္တနိ နိဗ္ဗတ္တေန အတိဝိယ ပူဇိတော, တသ္မာ သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော သဗ္ဗံ ဒေဝပရိသံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ အာဟ ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ, ဗုဒ္ဓံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။

    16. Atha sakko devānamindo ‘‘bhagavatā ratanattayaguṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjamānena nāgarassa sotthi katā, mayāpi nāgarassa sotthitthaṃ ratanattayaguṇaṃ nissāya kiñci vattabba’’nti cintetvā avasāne gāthāttayaṃ abhāsi ‘‘yānīdha bhūtānī’’ti tattha yasmā buddho yathā lokahitatthāya ussukkaṃ āpannehi āgantabbaṃ , tathā āgatato yathā ca tehi gantabbaṃ, tathā gatato yathā ca tehi ājānitabbaṃ, tathā ājānanato, yathā ca jānitabbaṃ, tathā jānanato, yañca tatheva hoti, tassa gadanato ca ‘‘tathāgato’’ti vuccati. Yasmā ca so devamanussehi pupphagandhādinā bahi nibbattena upakārakena, dhammānudhammapaṭipattādinā ca attani nibbattena ativiya pūjito, tasmā sakko devānamindo sabbaṃ devaparisaṃ attanā saddhiṃ sampiṇḍetvā āha ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, buddhaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti.

    ၁၇. ယသ္မာ ပန ဓမ္မေ မဂ္ဂဓမ္မော ယထာ ယုဂနဒ္ဓသမထဝိပသ္သနာဗလေန ဂန္တဗ္ဗံ ကိလေသပက္ခံ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မောပိ ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓော သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပဋိဝိဃာတာယ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဗုဒ္ဓာဒီဟိ တထာ အဝဂတော, တသ္မာ ‘‘တထာဂတော’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ သင္ဃောပိ ယထာ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ တေန တေန မဂ္ဂေန, တထာ ဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ အဝသေသဂာထာဒ္ဝယေပိ တထာဂတံ ဓမ္မံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတု, တထာဂတံ သင္ဃံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူတိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝာတိ။

    17. Yasmā pana dhamme maggadhammo yathā yuganaddhasamathavipassanābalena gantabbaṃ kilesapakkhaṃ samucchindantena, tathā gatoti tathāgato. Nibbānadhammopi yathā gato paññāya paṭividdho sabbadukkhappaṭivighātāya sampajjati, buddhādīhi tathā avagato, tasmā ‘‘tathāgato’’tveva vuccati. Yasmā ca saṅghopi yathā attahitāya paṭipannehi gantabbaṃ tena tena maggena, tathā gatoti ‘‘tathāgato’’tveva vuccati. Tasmā avasesagāthādvayepi tathāgataṃ dhammaṃ namassāma suvatthi hotu, tathāgataṃ saṅghaṃ namassāma suvatthi hotūti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ဧဝံ သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော ဣမံ ဂာထာတ္တယံ ဘာသိတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ဒေဝပုရမေဝ ဂတော သဒ္ဓိံ ဒေဝပရိသာယ။ ဘဂဝာ ပန တဒေဝ ရတနသုတ္တံ ဒုတိယဒိဝသေပိ ဒေသေသိ, ပုန စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, ဧဝံ ယာဝ သတ္တမဒိဝသံ ဒေသေသိ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထေဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘဂဝာ အဍ္ဎမာသမေဝ ဝေသာလိယံ ဝိဟရိတ္ဝာ ရာဇူနံ ‘‘ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပဋိဝေဒေသိ။ တတော ရာဇာနော ဒိဂုဏေန သက္ကာရေန ပုန တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဘဂဝန္တံ ဂင္ဂာတီရံ နယိံသု။ ဂင္ဂာယ နိဗ္ဗတ္တာ နာဂရာဇာနော စိန္တေသုံ ‘‘မနုသ္သာ တထာဂတသ္သ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, မယံ ကိံ န ကရိသ္သာမာ’’တိ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယာ နာဝာယော မာပေတ္ဝာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယေ ဧဝ ပလ္လင္ကေ ပညပေတ္ဝာ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နံ ဥဒကံ ကရိတ္ဝာ ‘‘အမ္ဟာကံ အနုဂ္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ယာစိံသု။ ဘဂဝာ အဓိဝာသေတ္ဝာ ရတနနာဝမာရူဠ္ဟော, ပဉ္စ စ ဘိက္ခုသတာနိ ပဉ္စသတံ နာဝာယော အဘိရူဠ္ဟာ။ နာဂရာဇာနော ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင္ဃေန နာဂဘဝနံ ပဝေသေသုံ။ တတ္ရ သုဒံ ဘဂဝာ သဗ္ဗရတ္တိံ နာဂပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဒိဗ္ဗေဟိ ခာဒနီယဘောဇနီယေဟိ မဟာဒာနံ အကံသု, ဘဂဝာ အနုမောဒိတ္ဝာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိ။

    Evaṃ sakko devānamindo imaṃ gāthāttayaṃ bhāsitvā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā devapurameva gato saddhiṃ devaparisāya. Bhagavā pana tadeva ratanasuttaṃ dutiyadivasepi desesi, puna caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, evaṃ yāva sattamadivasaṃ desesi, divase divase tatheva dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā aḍḍhamāsameva vesāliyaṃ viharitvā rājūnaṃ ‘‘gacchāmā’’ti paṭivedesi. Tato rājāno diguṇena sakkārena puna tīhi divasehi bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu. Gaṅgāya nibbattā nāgarājāno cintesuṃ ‘‘manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā’’ti suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye eva pallaṅke paññapetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā ‘‘amhākaṃ anuggahaṃ karothā’’ti bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā adhivāsetvā ratananāvamārūḷho, pañca ca bhikkhusatāni pañcasataṃ nāvāyo abhirūḷhā. Nāgarājāno bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena nāgabhavanaṃ pavesesuṃ. Tatra sudaṃ bhagavā sabbarattiṃ nāgaparisāya dhammaṃ desesi. Dutiyadivase dibbehi khādanīyabhojanīyehi mahādānaṃ akaṃsu, bhagavā anumoditvā nāgabhavanā nikkhami.

    ဘူမဋ္ဌာ ဒေဝာ ‘‘မနုသ္သာ စ နာဂာ စ တထာဂတသ္သ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, မယံ ကိံ န ကရိသ္သာမာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဝနပ္ပဂုမ္ဗရုက္ခပဗ္ဗတာဒီသု ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥက္ခိပိံသု။ ဧတေနေဝ ဥပာယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဗ္ရဟ္မဘဝနံ, တာဝ မဟာသက္ကာရဝိသေသော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဗိမ္ဗိသာရောပိ လိစ္ဆဝီဟိ အာဂတကာလေ ကတသက္ကာရတော ဒိဂုဏမကာသိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဘဂဝန္တံ ရာဇဂဟံ အာနေသိ။

    Bhūmaṭṭhā devā ‘‘manussā ca nāgā ca tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā’’ti cintetvā vanappagumbarukkhapabbatādīsu chattātichattāni ukkhipiṃsu. Eteneva upāyena yāva akaniṭṭhabrahmabhavanaṃ, tāva mahāsakkāraviseso nibbatti. Bimbisāropi licchavīhi āgatakāle katasakkārato diguṇamakāsi. Pubbe vuttanayeneva pañcahi divasehi bhagavantaṃ rājagahaṃ ānesi.

    ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ မဏ္ဍလမာဠေ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ အယမန္တရကထာ ဥဒပာဒိ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အာနုဘာဝော, ယံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဂင္ဂာယ ဩရတော စ ပာရတော စ အဋ္ဌယောဇနော ဘူမိဘာဂော နိန္နဉ္စ ထလဉ္စ သမံ ကတ္ဝာ ဝာလုကာယ ဩကိရိတ္ဝာ ပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော, ယောဇနပ္ပမာဏံ ဂင္ဂာယ ဥဒကံ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနံ, တာဝ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥသ္သိတာနီ’’တိ။ ဘဂဝာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတ္ဝာ တင္ခဏာနုရူပေန ပာဋိဟာရိယေန ဂန္တ္ဝာ မဏ္ဍလမာဠေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓာသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခော ဘဂဝာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ။ ဘိက္ခူ သဗ္ဗံ အာရောစေသုံ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အယံ ပူဇာဝိသေသော မယ္ဟံ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော, န နာဂဒေဝဗ္ရဟ္မာနုဘာဝေန, အပိစ ခော ပုဗ္ဗေ အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု ‘‘န မယံ, ဘန္တေ, တံ အပ္ပမတ္တကံ ပရိစ္စာဂံ ဇာနာမ, သာဓု နော ဘဂဝာ တထာ ကထေတု, ယထာ မယံ တံ ဇာနေယ္ယာမာ’’တိ။

    Rājagahamanuppatte bhagavati pacchābhattaṃ maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ayamantarakathā udapādi ‘‘aho buddhassa bhagavato ānubhāvo, yaṃ uddissa gaṅgāya orato ca pārato ca aṭṭhayojano bhūmibhāgo ninnañca thalañca samaṃ katvā vālukāya okiritvā pupphehi sañchanno, yojanappamāṇaṃ gaṅgāya udakaṃ nānāvaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva chattātichattāni ussitānī’’ti. Bhagavā taṃ pavattiṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā taṅkhaṇānurūpena pāṭihāriyena gantvā maṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti. Bhikkhū sabbaṃ ārocesuṃ bhagavā etadavoca – ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ pūjāviseso mayhaṃ buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho pubbe appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti. Bhikkhū āhaṃsu ‘‘na mayaṃ, bhante, taṃ appamattakaṃ pariccāgaṃ jānāma, sādhu no bhagavā tathā kathetu, yathā mayaṃ taṃ jāneyyāmā’’ti.

    ဘဂဝာ အာဟ – ဘူတပုဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, တက္ကသိလာယံ သင္ခော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏော အဟောသိ။ တသ္သ ပုတ္တော သုသီမော နာမ မာဏဝော သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကော ဝယေန။ သော ဧကဒိဝသံ ပိတရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အဘိဝာဒေတ္ဝာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ တံ ပိတာ အာဟ ‘‘ကိံ, တာတ, သုသီမာ’’တိ? သော အာဟ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, တာတ, ဗာရာဏသိံ ဂန္တ္ဝာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ , တာတ, သုသီမ, အသုကော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏော မမ သဟာယကော, တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဥဂ္ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ ကဟာပဏသဟသ္သံ အဒာသိ။ သော တံ ဂဟေတ္ဝာ မာတာပိတရော အဘိဝာဒေတ္ဝာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တ္ဝာ ဥပစာရယုတ္တေန ဝိဓိနာ အာစရိယံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အဘိဝာဒေတ္ဝာ အတ္တာနံ နိဝေဒေသိ။ အာစရိယော ‘‘မမ သဟာယကသ္သ ပုတ္တော’’တိ မာဏဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ သဗ္ဗံ ပာဟုနေယ္ယဝတ္တမကာသိ။ သော အဒ္ဓာနကိလမထံ ဝိနောဒေတ္ဝာ တံ ကဟာပဏသဟသ္သံ အာစရိယသ္သ ပာဒမူလေ ဌပေတ္ဝာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဩကာသံ ယာစိ။ အာစရိယော ဩကာသံ ကတ္ဝာ ဥဂ္ဂဏ္ဟာပေသိ။

    Bhagavā āha – bhūtapubbaṃ, bhikkhave, takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo ahosi. Tassa putto susīmo nāma māṇavo soḷasavassuddesiko vayena. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha taṃ pitā āha ‘‘kiṃ, tāta, susīmā’’ti? So āha ‘‘icchāmahaṃ, tāta, bārāṇasiṃ gantvā sippaṃ uggahetu’’nti. ‘‘Tena hi , tāta, susīma, asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako, tassa santikaṃ gantvā uggaṇhāhī’’ti kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So taṃ gahetvā mātāpitaro abhivādetvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā upacārayuttena vidhinā ācariyaṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā attānaṃ nivedesi. Ācariyo ‘‘mama sahāyakassa putto’’ti māṇavaṃ sampaṭicchitvā sabbaṃ pāhuneyyavattamakāsi. So addhānakilamathaṃ vinodetvā taṃ kahāpaṇasahassaṃ ācariyassa pādamūle ṭhapetvā sippaṃ uggahetuṃ okāsaṃ yāci. Ācariyo okāsaṃ katvā uggaṇhāpesi.

    သော လဟုဉ္စ ဂဏ္ဟန္တော, ဗဟုဉ္စ ဂဏ္ဟန္တော, ဂဟိတဂဟိတဉ္စ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တတေလမိဝ အဝိနသ္သမာနံ ဓာရေန္တော, ဒ္ဝာဒသဝသ္သိကံ သိပ္ပံ ကတိပယမာသေနေဝ ပရိယောသာပေသိ။ သော သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော အာဒိမဇ္ဈံယေဝ ပသ္သတိ, နော ပရိယောသာနံ။ အထ အာစရိယံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အာဟ ‘‘ဣမသ္သ သိပ္ပသ္သ အာဒိမဇ္ဈမေဝ ပသ္သာမိ, နော ပရိယောသာန’’န္တိ။ အာစရိယော အာဟ ‘‘အဟမ္ပိ, တာတ, ဧဝမေဝာ’’တိ။ အထ ကော, အာစရိယ, ဣမသ္သ သိပ္ပသ္သ ပရိယောသာနံ ဇာနာတီတိ? ဣသိပတနေ, တာတ, ဣသယော အတ္ထိ, တေ ဇာနေယ္ယုန္တိ။ တေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပုစ္ဆာမိ, အာစရိယာတိ? ပုစ္ဆ, တာတ, ယထာသုခန္တိ။ သော ဣသိပတနံ ဂန္တ္ဝာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပုစ္ဆိ ‘‘အပိ, ဘန္တေ, ပရိယောသာနံ ဇာနာထာ’’တိ? အာမ, အာဝုသော, ဇာနာမာတိ။ တံ မမ္ပိ သိက္ခာပေထာတိ။ တေန ဟာဝုသော, ပဗ္ဗဇာဟိ, န သက္ကာ အပဗ္ဗဇိတေန သိက္ခာပေတုန္တိ။ သာဓု, ဘန္တေ, ပဗ္ဗာဇေထ ဝာ မံ, ယံ ဝာ ဣစ္ဆထ, တံ ကတ္ဝာ ပရိယောသာနံ ဇာနာပေထာတိ။ တေ တံ ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေတုံ အသမတ္ထာ ‘‘ဧဝံ တေ နိဝာသေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပာရုပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဘိသမာစာရိကံ သိက္ခာပေသုံ။ သော တတ္ထ သိက္ခန္တော ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နတ္တာ န စိရေနေဝ ပစ္စေကဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ သကလဗာရာဏသိယံ ‘‘သုသီမပစ္စေကဗုဒ္ဓော’’တိ ပာကဋော အဟောသိ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော သမ္ပန္နပရိဝာရော။ သော အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိကသ္သ ကမ္မသ္သ ကတတ္တာ န စိရေနေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တသ္သ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စ မဟာဇနကာယော စ သရီရကိစ္စံ ကတ္ဝာ ဓာတုယော ဂဟေတ္ဝာ နဂရဒ္ဝာရေ ထူပံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။

    So lahuñca gaṇhanto, bahuñca gaṇhanto, gahitagahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittatelamiva avinassamānaṃ dhārento, dvādasavassikaṃ sippaṃ katipayamāseneva pariyosāpesi. So sajjhāyaṃ karonto ādimajjhaṃyeva passati, no pariyosānaṃ. Atha ācariyaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, no pariyosāna’’nti. Ācariyo āha ‘‘ahampi, tāta, evamevā’’ti. Atha ko, ācariya, imassa sippassa pariyosānaṃ jānātīti? Isipatane, tāta, isayo atthi, te jāneyyunti. Te upasaṅkamitvā pucchāmi, ācariyāti? Puccha, tāta, yathāsukhanti. So isipatanaṃ gantvā paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi ‘‘api, bhante, pariyosānaṃ jānāthā’’ti? Āma, āvuso, jānāmāti. Taṃ mampi sikkhāpethāti. Tena hāvuso, pabbajāhi, na sakkā apabbajitena sikkhāpetunti. Sādhu, bhante, pabbājetha vā maṃ, yaṃ vā icchatha, taṃ katvā pariyosānaṃ jānāpethāti. Te taṃ pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojetuṃ asamatthā ‘‘evaṃ te nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabba’’ntiādinā nayena ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. So tattha sikkhanto upanissayasampannattā na cireneva paccekabodhiṃ abhisambujjhi. Sakalabārāṇasiyaṃ ‘‘susīmapaccekabuddho’’ti pākaṭo ahosi lābhaggayasaggappatto sampannaparivāro. So appāyukasaṃvattanikassa kammassa katattā na cireneva parinibbāyi. Tassa paccekabuddhā ca mahājanakāyo ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā nagaradvāre thūpaṃ patiṭṭhāpesuṃ.

    အထ ခော သင္ခော ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘ပုတ္တော မေ စိရဂတော, န စသ္သ ပဝတ္တိံ ဇာနာမီ’’တိ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော တက္ကသိလာယ နိက္ခမိတ္ဝာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တ္ဝာ မဟာဇနကာယံ သန္နိပတိတံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အဒ္ဓာ ဗဟူသု ဧကောပိ မေ ပုတ္တသ္သ ပဝတ္တိံ ဇာနိသ္သတီ’’တိ စိန္တေန္တော ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပုစ္ဆိ ‘‘သုသီမော နာမ မာဏဝော ဣဓ အာဂတော အတ္ထိ, အပိ နု တသ္သ ပဝတ္တိံ ဇာနာထာ’’တိ? တေ ‘‘အာမ, ဗ္ရာဟ္မဏ, ဇာနာမ, ဣမသ္မိံ နဂရေ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ သန္တိကေ တိဏ္ဏံ ဝေဒာနံ ပာရဂူ ဟုတ္ဝာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, အယမသ္သ ထူပော ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ အာဟံသု။ သော ဘူမိံ ဟတ္ထေန ပဟရိတ္ဝာ ရောဒိတ္ဝာ စ ပရိဒေဝိတ္ဝာ စ တံ စေတိယင္ဂဏံ ဂန္တ္ဝာ တိဏာနိ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဥတ္တရသာဋကေန ဝာလုကံ အာနေတ္ဝာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓစေတိယင္ဂဏေ ဩကိရိတ္ဝာ ကမဏ္ဍလုတော ဥဒကေန သမန္တတော ဘူမိံ ပရိပ္ဖောသိတ္ဝာ ဝနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတ္ဝာ ဥတ္တရသာဋကေန ပဋာကံ အာရောပေတ္ဝာ ထူပသ္သ ဥပရိ အတ္တနော ဆတ္တံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ပက္ကာမီတိ။

    Atha kho saṅkho brāhmaṇo ‘‘putto me ciragato, na cassa pavattiṃ jānāmī’’ti puttaṃ daṭṭhukāmo takkasilāya nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā ‘‘addhā bahūsu ekopi me puttassa pavattiṃ jānissatī’’ti cintento upasaṅkamitvā pucchi ‘‘susīmo nāma māṇavo idha āgato atthi, api nu tassa pavattiṃ jānāthā’’ti? Te ‘‘āma, brāhmaṇa, jānāma, imasmiṃ nagare brāhmaṇassa santike tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā paccekabuddhānaṃ santike pabbajitvā paccekabuddho hutvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito’’ti āhaṃsu. So bhūmiṃ hatthena paharitvā roditvā ca paridevitvā ca taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni uddharitvā uttarasāṭakena vālukaṃ ānetvā paccekabuddhacetiyaṅgaṇe okiritvā kamaṇḍaluto udakena samantato bhūmiṃ paripphositvā vanapupphehi pūjaṃ katvā uttarasāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattaṃ bandhitvā pakkāmīti.

    ဧဝံ အတီတံ ဒေသေတ္ဝာ ဇာတကံ ပစ္စုပ္ပန္နေန အနုသန္ဓေန္တော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ‘‘သိယာ ခော ပန ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဧဝမသ္သ ‘အညော နူန တေန သမယေန သင္ခော ဗ္ရာဟ္မဏော အဟောသီ’တိ, န ခော ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အဟံ တေန သမယေန သင္ခော ဗ္ရာဟ္မဏော အဟောသိံ, မယာ သုသီမသ္သ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသ္သ စေတိယင္ဂဏေ တိဏာနိ ဥဒ္ဓဋာနိ, တသ္သ မေ ကမ္မသ္သ နိသ္သန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂံ ဝိဂတခာဏုကဏ္ဋကံ ကတ္ဝာ သမံ သုဒ္ဓမကံသု။ မယာ တတ္ထ ဝာလုကာ ဩကိဏ္ဏာ, တသ္သ မေ နိသ္သန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂေ ဝာလုကံ ဩကိရိံသု။ မယာ တတ္ထ ဝနကုသုမေဟိ ပူဇာ ကတာ, တသ္သ မေ နိသ္သန္ဒေန နဝယောဇနေ မဂ္ဂေ ထလေ စ ဥဒကေ စ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပုပ္ဖသန္ထရမကံသု။ မယာ တတ္ထ ကမဏ္ဍလုဒကေန ဘူမိ ပရိပ္ဖောသိတာ, တသ္သ မေ နိသ္သန္ဒေန ဝေသာလိယံ ပောက္ခရဝသ္သံ ဝသ္သိ။ မယာ တသ္မိံ စေတိယေ ပဋာကာ အာရောပိတာ, ဆတ္တဉ္စ ဗဒ္ဓံ, တသ္သ မေ နိသ္သန္ဒေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပဋာကာ စ အာရောပိတာ, ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ စ ဥသ္သိတာနိ။ ဣတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, အယံ မယ္ဟံ ပူဇာဝိသေသော နေဝ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော , န နာဂဒေဝဗ္ရဟ္မာနုဘာဝေန, အပိစ ခော အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဓမ္မကထာပရိယောသာနေ ဣမံ ဂာထမဘာသိ –

    Evaṃ atītaṃ desetvā jātakaṃ paccuppannena anusandhento bhikkhūnaṃ dhammakathaṃ kathesi. ‘‘Siyā kho pana vo, bhikkhave, evamassa ‘añño nūna tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosī’ti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, ahaṃ tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ, mayā susīmassa paccekabuddhassa cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddhaṭāni, tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ vigatakhāṇukaṇṭakaṃ katvā samaṃ suddhamakaṃsu. Mayā tattha vālukā okiṇṇā, tassa me nissandena aṭṭhayojanamagge vālukaṃ okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi pūjā katā, tassa me nissandena navayojane magge thale ca udake ca nānāpupphehi pupphasantharamakaṃsu. Mayā tattha kamaṇḍaludakena bhūmi paripphositā, tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tasmiṃ cetiye paṭākā āropitā, chattañca baddhaṃ, tassa me nissandena yāva akaniṭṭhabhavanā paṭākā ca āropitā, chattātichattāni ca ussitāni. Iti kho, bhikkhave, ayaṃ mayhaṃ pūjāviseso neva buddhānubhāvena nibbatto , na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti. Dhammakathāpariyosāne imaṃ gāthamabhāsi –

    ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂာ၊ ပသ္သေ စေ ဝိပုလံ သုခံ။

    ‘‘Mattāsukhapariccāgā, passe ce vipulaṃ sukhaṃ;

    စဇေ မတ္တာသုခံ ဓီရော၊ သမ္ပသ္သံ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၂၉၀)။

    Caje mattāsukhaṃ dhīro, sampassaṃ vipulaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 290);

    ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကပာဌ-အဋ္ဌကထာယ

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Ratanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ၇. တိရောကုဋ္ဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 7. Tirokuṭṭasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ခုဒ္ဒကပာဌပာဠိ • Khuddakapāṭhapāḷi / ၆. ရတနသုတ္တံ • 6. Ratanasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact