| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga |
९. रतनवग्गो
9. Ratanavaggo
१. अन्तेपुरसिक्खापदं
1. Antepurasikkhāpadaṃ
४९४. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन राजा पसेनदि कोसलो उय्यानपालं आणापेसि – ‘‘गच्छ, भणे, उय्यानं सोधेहि। उय्यानं गमिस्सामा’’ति। ‘‘एवं, देवा’’ति खो सो उय्यानपालो रञ्ञो पसेनदिस्स कोसलस्स पटिस्सुत्वा उय्यानं सोधेन्तो अद्दस भगवन्तं अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसिन्नं। दिस्वान येन राजा पसेनदि कोसलो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा राजानं पसेनदिं कोसलं एतदवोच – ‘‘सुद्धं, देव, उय्यानं। अपिच, भगवा तत्थ निसिन्नो’’ति। ‘‘होतु, भणे! मयं भगवन्तं पयिरुपासिस्सामा’’ति। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो उय्यानं गन्त्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो उपासको भगवन्तं पयिरुपासन्तो निसिन्नो होति। अद्दसा खो राजा पसेनदि कोसलो तं उपासकं भगवन्तं पयिरुपासन्तं निसिन्नं। दिस्वान भीतो अट्ठासि। अथ खो रञ्ञो पसेनदिस्स कोसलस्स एतदहोसि – ‘‘नारहतायं पुरिसो पापो होतुं , यथा भगवन्तं पयिरुपासती’’ति। येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। अथ खो सो उपासको भगवतो गारवेन राजानं पसेनदिं कोसलं नेव अभिवादेसि न पच्चुट्ठासि। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो अनत्तमनो अहोसि – ‘‘कथञ्हि नामायं पुरिसो मयि आगते नेव अभिवादेस्सति न पच्चुट्ठेस्सती’’ति! अथ खो भगवा राजानं पसेनदिं कोसलं अनत्तमनं विदित्वा राजानं पसेनदिं कोसलं एतदवोच – ‘‘एसो खो, महाराज, उपासको बहुस्सुतो आगतागमो कामेसु वीतरागो’’ति। अथ खो रञ्ञो पसेनदिस्स कोसलस्स एतदहोसि – ‘‘नारहतायं उपासको ओरको होतुं, भगवापि इमस्स वण्णं भासती’’ति। तं उपासकं एतदवोच – ‘‘वदेय्यासि, उपासक, येन अत्थो’’ति। ‘‘सुट्ठु, देवा’’ति। अथ खो भगवा राजानं पसेनदिं कोसलं धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि समादपेसि समुत्तेजेसि सम्पहंसेसि। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो भगवता धम्मिया कथाय सन्दस्सितो समादपितो समुत्तेजितो सम्पहंसितो उट्ठायासना भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि।
494. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena rājā pasenadi kosalo uyyānapālaṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, bhaṇe, uyyānaṃ sodhehi. Uyyānaṃ gamissāmā’’ti. ‘‘Evaṃ, devā’’ti kho so uyyānapālo rañño pasenadissa kosalassa paṭissutvā uyyānaṃ sodhento addasa bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ. Disvāna yena rājā pasenadi kosalo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ etadavoca – ‘‘suddhaṃ, deva, uyyānaṃ. Apica, bhagavā tattha nisinno’’ti. ‘‘Hotu, bhaṇe! Mayaṃ bhagavantaṃ payirupāsissāmā’’ti. Atha kho rājā pasenadi kosalo uyyānaṃ gantvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Tena kho pana samayena aññataro upāsako bhagavantaṃ payirupāsanto nisinno hoti. Addasā kho rājā pasenadi kosalo taṃ upāsakaṃ bhagavantaṃ payirupāsantaṃ nisinnaṃ. Disvāna bhīto aṭṭhāsi. Atha kho rañño pasenadissa kosalassa etadahosi – ‘‘nārahatāyaṃ puriso pāpo hotuṃ , yathā bhagavantaṃ payirupāsatī’’ti. Yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Atha kho so upāsako bhagavato gāravena rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ neva abhivādesi na paccuṭṭhāsi. Atha kho rājā pasenadi kosalo anattamano ahosi – ‘‘kathañhi nāmāyaṃ puriso mayi āgate neva abhivādessati na paccuṭṭhessatī’’ti! Atha kho bhagavā rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ anattamanaṃ viditvā rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ etadavoca – ‘‘eso kho, mahārāja, upāsako bahussuto āgatāgamo kāmesu vītarāgo’’ti. Atha kho rañño pasenadissa kosalassa etadahosi – ‘‘nārahatāyaṃ upāsako orako hotuṃ, bhagavāpi imassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’ti. Taṃ upāsakaṃ etadavoca – ‘‘vadeyyāsi, upāsaka, yena attho’’ti. ‘‘Suṭṭhu, devā’’ti. Atha kho bhagavā rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. Atha kho rājā pasenadi kosalo bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
४९५. तेन खो पन समयेन राजा पसेनदि कोसलो उपरिपासादवरगतो होति। अद्दसा खो राजा पसेनदि कोसलो तं उपासकं रथिकाय 1 छत्तपाणिं गच्छन्तं। दिस्वान पक्कोसापेत्वा एतदवोच – ‘‘त्वं किर, उपासक, बहुस्सुतो आगतागमो। साधु, उपासक, अम्हाकं इत्थागारं धम्मं वाचेही’’ति। ‘‘यमहं 2, देव, जानामि अय्यानं वाहसा, अय्याव देवस्स इत्थागारं धम्मं वाचेस्सन्ती’’ति। अथ खो राजा पसेनदि कोसलो – ‘‘सच्चं खो उपासको आहा’’ति येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो राजा पसेनदि कोसलो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘साधु, भन्ते, भगवा एकं भिक्खुं आणापेतु यो अम्हाकं इत्थागारं धम्मं वाचेस्सती’’ति। अथ खो भगवा राजानं पसेनदिं कोसलं धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि…पे॰… पदक्खिणं कत्वा पक्कामि। अथ खो भगवा आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसि – ‘‘तेनहानन्द, रञ्ञो इत्थागारं धम्मं वाचेही’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो भगवतो पटिस्सुत्वा कालेन कालं पविसित्वा रञ्ञो इत्थागारं धम्मं वाचेति। अथ खो आयस्मा आनन्दो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन रञ्ञो पसेनदिस्स कोसलस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि।
495. Tena kho pana samayena rājā pasenadi kosalo uparipāsādavaragato hoti. Addasā kho rājā pasenadi kosalo taṃ upāsakaṃ rathikāya 3 chattapāṇiṃ gacchantaṃ. Disvāna pakkosāpetvā etadavoca – ‘‘tvaṃ kira, upāsaka, bahussuto āgatāgamo. Sādhu, upāsaka, amhākaṃ itthāgāraṃ dhammaṃ vācehī’’ti. ‘‘Yamahaṃ 4, deva, jānāmi ayyānaṃ vāhasā, ayyāva devassa itthāgāraṃ dhammaṃ vācessantī’’ti. Atha kho rājā pasenadi kosalo – ‘‘saccaṃ kho upāsako āhā’’ti yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho rājā pasenadi kosalo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sādhu, bhante, bhagavā ekaṃ bhikkhuṃ āṇāpetu yo amhākaṃ itthāgāraṃ dhammaṃ vācessatī’’ti. Atha kho bhagavā rājānaṃ pasenadiṃ kosalaṃ dhammiyā kathāya sandassesi…pe… padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘tenahānanda, rañño itthāgāraṃ dhammaṃ vācehī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissutvā kālena kālaṃ pavisitvā rañño itthāgāraṃ dhammaṃ vāceti. Atha kho āyasmā ānando pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena rañño pasenadissa kosalassa nivesanaṃ tenupasaṅkami.
४९६. तेन खो पन समयेन राजा पसेनदि कोसलो मल्लिकाय देविया सद्धिं सयनगतो होति। अद्दसा खो मल्लिका देवी आयस्मन्तं आनन्दं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान सहसा वुट्ठासि; पीतकमट्ठं दुस्सं पभस्सित्थ। अथ खो आयस्मा आनन्दो ततोव पटिनिवत्तित्वा आरामं गन्त्वा भिक्खूनं एतमत्थं आरोचेसि। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम आयस्मा आनन्दो पुब्बे अप्पटिसंविदितो रञ्ञो अन्तेपुरं पविसिस्सती’’ति…पे॰… सच्चं किर त्वं, आनन्द, पुब्बे अप्पटिसंविदितो रञ्ञो अन्तेपुरं पविससीति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम त्वं, आनन्द, पुब्बे अप्पटिसंविदितो रञ्ञो अन्तेपुरं पविसिस्ससि! नेतं, आनन्द, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… विगरहित्वा…पे॰… धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि –
496. Tena kho pana samayena rājā pasenadi kosalo mallikāya deviyā saddhiṃ sayanagato hoti. Addasā kho mallikā devī āyasmantaṃ ānandaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna sahasā vuṭṭhāsi; pītakamaṭṭhaṃ dussaṃ pabhassittha. Atha kho āyasmā ānando tatova paṭinivattitvā ārāmaṃ gantvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesi. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma āyasmā ānando pubbe appaṭisaṃvidito rañño antepuraṃ pavisissatī’’ti…pe… saccaṃ kira tvaṃ, ānanda, pubbe appaṭisaṃvidito rañño antepuraṃ pavisasīti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tvaṃ, ānanda, pubbe appaṭisaṃvidito rañño antepuraṃ pavisissasi! Netaṃ, ānanda, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… vigarahitvā…pe… dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi –
४९७. 5 ‘‘दसयिमे, भिक्खवे, आदीनवा राजन्तेपुरप्पवेसने। कतमे दस? इध, भिक्खवे, राजा महेसिया सद्धिं निसिन्नो होति, तत्थ भिक्खु पविसति। महेसी वा भिक्खुं दिस्वा सितं पातुकरोति। भिक्खु वा महेसिं दिस्वा सितं पातुकरोति। तत्थ रञ्ञो एवं होति – ‘‘अद्धा इमेसं कतं वा करिस्सन्ति वा’’ति। अयं, भिक्खवे, पठमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
497.6 ‘‘Dasayime, bhikkhave, ādīnavā rājantepurappavesane. Katame dasa? Idha, bhikkhave, rājā mahesiyā saddhiṃ nisinno hoti, tattha bhikkhu pavisati. Mahesī vā bhikkhuṃ disvā sitaṃ pātukaroti. Bhikkhu vā mahesiṃ disvā sitaṃ pātukaroti. Tattha rañño evaṃ hoti – ‘‘addhā imesaṃ kataṃ vā karissanti vā’’ti. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा बहुकिच्चो बहुकरणीयो। अञ्ञतरं इत्थिं गन्त्वा नस्सरति। सा तेन गब्भं गण्हि। तत्थ रञ्ञो एवं होति – ‘‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, दुतियो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā bahukicco bahukaraṇīyo. Aññataraṃ itthiṃ gantvā nassarati. Sā tena gabbhaṃ gaṇhi. Tattha rañño evaṃ hoti – ‘‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, dutiyo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरे अञ्ञतरं रतनं नस्सति। तत्थ रञ्ञो एवं होति – ‘‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, ततियो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepure aññataraṃ ratanaṃ nassati. Tattha rañño evaṃ hoti – ‘‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, tatiyo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरे अब्भन्तरा गुय्हमन्ता बहिद्धा सम्भेदं गच्छन्ति। तत्थ रञ्ञो एवं होति – ‘‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, चतुत्थो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepure abbhantarā guyhamantā bahiddhā sambhedaṃ gacchanti. Tattha rañño evaṃ hoti – ‘‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, catuttho ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो अन्तेपुरे पुत्तो वा पितरं पत्थेति पिता वा पुत्तं पत्थेति। तेसं एवं होति – ‘‘न खो इध अञ्ञो कोचि पविसति अञ्ञत्र पब्बजितेन। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, पञ्चमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño antepure putto vā pitaraṃ pattheti pitā vā puttaṃ pattheti. Tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘na kho idha añño koci pavisati aññatra pabbajitena. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, pañcamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा नीचट्ठानियं उच्चे ठाने ठपेति। येसं तं अमनापं तेसं एवं होति – ‘‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, छट्ठो आदीनवो, राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā nīcaṭṭhāniyaṃ ucce ṭhāne ṭhapeti. Yesaṃ taṃ amanāpaṃ tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, chaṭṭho ādīnavo, rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा उच्चट्ठानियं नीचे ठाने ठपेति। येसं तं अमनापं तेसं एवं होति – ‘‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं , भिक्खवे, सत्तमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā uccaṭṭhāniyaṃ nīce ṭhāne ṭhapeti. Yesaṃ taṃ amanāpaṃ tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ , bhikkhave, sattamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा अकाले सेनं उय्योजेति। येसं तं अमनापं तेसं एवं होति – ‘‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, अट्ठमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā akāle senaṃ uyyojeti. Yesaṃ taṃ amanāpaṃ tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, aṭṭhamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, राजा काले सेनं उय्योजेत्वा अन्तरामग्गतो निवत्तापेति। येसं तं अमनापं तेसं एवं होति – ‘‘‘राजा खो पब्बजितेन संसट्ठो। सिया नु खो पब्बजितस्स कम्म’’न्ति। अयं, भिक्खवे, नवमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rājā kāle senaṃ uyyojetvā antarāmaggato nivattāpeti. Yesaṃ taṃ amanāpaṃ tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘‘rājā kho pabbajitena saṃsaṭṭho. Siyā nu kho pabbajitassa kamma’’nti. Ayaṃ, bhikkhave, navamo ādīnavo rājantepurappavesane.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, रञ्ञो राजन्तेपुरं हत्थिसम्मद्दं अस्ससम्मद्दं रथसम्मद्दं रज्जनीयानि 7 रूपसद्दगन्धरसफोट्ठब्बानि, यानि न पब्बजितस्स सारुप्पानि। अयं, भिक्खवे, दसमो आदीनवो राजन्तेपुरप्पवेसने। इमे खो, भिक्खवे, दस आदीनवा राजन्तेपुरप्पवेसने’’ति। अथ खो भगवा आयस्मन्तं आनन्दं अनेकपरियायेन विगरहित्वा दुब्भरताय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, rañño rājantepuraṃ hatthisammaddaṃ assasammaddaṃ rathasammaddaṃ rajjanīyāni 8 rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāni, yāni na pabbajitassa sāruppāni. Ayaṃ, bhikkhave, dasamo ādīnavo rājantepurappavesane. Ime kho, bhikkhave, dasa ādīnavā rājantepurappavesane’’ti. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ anekapariyāyena vigarahitvā dubbharatāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
४९८. ‘‘यो पन भिक्खु रञ्ञो खत्तियस्स मुद्धावसित्तस्स 9 अनिक्खन्तराजके अनिग्गतरतनके पुब्बे अप्पटिसंविदितो इन्दखीलं अतिक्कामेय्य, पाचित्तिय’’न्ति।
498.‘‘Yo pana bhikkhu rañño khattiyassa muddhāvasittassa 10 anikkhantarājake aniggataratanake pubbe appaṭisaṃvidito indakhīlaṃ atikkāmeyya, pācittiya’’nti.
४९९. यो पनाति यो यादिसो…पे॰… भिक्खूति…पे॰… अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति।
499.Yo panāti yo yādiso…pe… bhikkhūti…pe… ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti.
खत्तियो नाम उभतो सुजातो होति, मातितो च पितितो च संसुद्धगहणिको, याव सत्तमा पितामहयुगा अक्खित्तो अनुपकुट्ठो जातिवादेन।
Khattiyo nāma ubhato sujāto hoti, mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko, yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakuṭṭho jātivādena.
मुद्धावसित्तो नाम खत्तियाभिसेकेन अभिसित्तो होति।
Muddhāvasitto nāma khattiyābhisekena abhisitto hoti.
अनिक्खन्तराजकेति राजा सयनिघरा अनिक्खन्तो होति।
Anikkhantarājaketi rājā sayanigharā anikkhanto hoti.
अनिग्गतरतनकेति महेसी सयनिघरा अनिक्खन्ता होति, उभो वा अनिक्खन्ता होन्ति।
Aniggataratanaketi mahesī sayanigharā anikkhantā hoti, ubho vā anikkhantā honti.
पुब्बे अप्पटिसंविदितोति पुब्बे अनामन्तेत्वा।
Pubbe appaṭisaṃviditoti pubbe anāmantetvā.
इन्दखीलो नाम सयनिघरस्स उम्मारो वुच्चति।
Indakhīlo nāma sayanigharassa ummāro vuccati.
सयनिघरं नाम यत्थ कत्थचि रञ्ञो सयनं पञ्ञत्तं होति, अन्तमसो साणिपाकारपरिक्खित्तम्पि।
Sayanigharaṃ nāma yattha katthaci rañño sayanaṃ paññattaṃ hoti, antamaso sāṇipākāraparikkhittampi.
इन्दखीलं अतिक्कामेय्याति पठमं पादं उम्मारं अतिक्कामेति, आपत्ति दुक्कटस्स। दुतियं पादं अतिक्कामेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
Indakhīlaṃ atikkāmeyyāti paṭhamaṃ pādaṃ ummāraṃ atikkāmeti, āpatti dukkaṭassa. Dutiyaṃ pādaṃ atikkāmeti, āpatti pācittiyassa.
५००. अप्पटिसंविदिते अप्पटिसंविदितसञ्ञी इन्दखीलं अतिक्कामेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अप्पटिसंविदिते वेमतिको इन्दखीलं अतिक्कामेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अप्पटिसंविदिते पटिसंविदितसञ्ञी इन्दखीलं अतिक्कामेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
500. Appaṭisaṃvidite appaṭisaṃviditasaññī indakhīlaṃ atikkāmeti, āpatti pācittiyassa. Appaṭisaṃvidite vematiko indakhīlaṃ atikkāmeti, āpatti pācittiyassa. Appaṭisaṃvidite paṭisaṃviditasaññī indakhīlaṃ atikkāmeti, āpatti pācittiyassa.
पटिसंविदिते अप्पटिसंविदितसञ्ञी, आपत्ति दुक्कटस्स। पटिसंविदिते वेमतिको, आपत्ति दुक्कटस्स। पटिसंविदिते पटिसंविदितसञ्ञी, अनापत्ति।
Paṭisaṃvidite appaṭisaṃviditasaññī, āpatti dukkaṭassa. Paṭisaṃvidite vematiko, āpatti dukkaṭassa. Paṭisaṃvidite paṭisaṃviditasaññī, anāpatti.
५०१. अनापत्ति पटिसंविदिते, न खत्तियो होति, न खत्तियाभिसेकेन अभिसित्तो होति, राजा सयनिघरा निक्खन्तो होति, महेसी सयनिघरा निक्खन्ता होति, उभो वा निक्खन्ता होन्ति, न सयनिघरे, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
501. Anāpatti paṭisaṃvidite, na khattiyo hoti, na khattiyābhisekena abhisitto hoti, rājā sayanigharā nikkhanto hoti, mahesī sayanigharā nikkhantā hoti, ubho vā nikkhantā honti, na sayanighare, ummattakassa, ādikammikassāti.
अन्तेपुरसिक्खापदं निट्ठितं पठमं।
Antepurasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ paṭhamaṃ.
२. रतनसिक्खापदं
2. Ratanasikkhāpadaṃ
५०२. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु अचिरवतिया नदिया नहायति। अञ्ञतरोपि ब्राह्मणो पञ्चसतानं थविकं थले निक्खिपित्वा अचिरवतिया नदिया नहायन्तो विस्सरित्वा अगमासि। अथ खो सो भिक्खु – ‘‘तस्सायं ब्राह्मणस्स थविका, मा इध नस्सी’’ति अग्गहेसि। अथ खो सो ब्राह्मणो सरित्वा तुरितो आधावित्वा तं भिक्खुं एतदवोच – ‘‘अपि मे, भो, थविकं पस्सेय्यासी’’ति? ‘‘हन्द, ब्राह्मणा’’ति अदासि। अथ खो तस्स ब्राह्मणस्स एतदहोसि – ‘‘केन नु खो अहं उपायेन इमस्स भिक्खुनो पुण्णपत्तं न ददेय्य’’न्ति! ‘‘न मे, भो, पञ्चसतानि, सहस्सं मे’’ति पलिबुन्धेत्वा मुञ्चि। अथ खो सो भिक्खु आरामं गन्त्वा भिक्खूनं एतमत्थं आरोचेसि। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम भिक्खु रतनं उग्गहेस्सती’’ति…पे॰… सच्चं किर त्वं, भिक्खु, रतनं उग्गहेसीति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम त्वं, मोघपुरिस, रतनं उग्गहेस्ससि! नेतं, मोघपुरिस, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
502. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu aciravatiyā nadiyā nahāyati. Aññataropi brāhmaṇo pañcasatānaṃ thavikaṃ thale nikkhipitvā aciravatiyā nadiyā nahāyanto vissaritvā agamāsi. Atha kho so bhikkhu – ‘‘tassāyaṃ brāhmaṇassa thavikā, mā idha nassī’’ti aggahesi. Atha kho so brāhmaṇo saritvā turito ādhāvitvā taṃ bhikkhuṃ etadavoca – ‘‘api me, bho, thavikaṃ passeyyāsī’’ti? ‘‘Handa, brāhmaṇā’’ti adāsi. Atha kho tassa brāhmaṇassa etadahosi – ‘‘kena nu kho ahaṃ upāyena imassa bhikkhuno puṇṇapattaṃ na dadeyya’’nti! ‘‘Na me, bho, pañcasatāni, sahassaṃ me’’ti palibundhetvā muñci. Atha kho so bhikkhu ārāmaṃ gantvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesi. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma bhikkhu ratanaṃ uggahessatī’’ti…pe… saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ratanaṃ uggahesīti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tvaṃ, moghapurisa, ratanaṃ uggahessasi! Netaṃ, moghapurisa, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
‘‘यो पन भिक्खु रतनं वा रतनसम्मतं वा उग्गण्हेय्य वा उग्गण्हापेय्य वा, पाचित्तिय’’न्ति।
‘‘Yo pana bhikkhu ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā uggaṇheyya vā uggaṇhāpeyya vā, pācittiya’’nti.
एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होति।
Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti.
५०३. तेन खो पन समयेन सावत्थिया उस्सवो होति। मनुस्सा अलङ्कतप्पटियत्ता उय्यानं गच्छन्ति। विसाखापि मिगारमाता अलङ्कतप्पटियत्ता ‘‘उय्यानं गमिस्सामी’’ति गामतो निक्खमित्वा – ‘‘क्याहं करिस्सामि उय्यानं गन्त्वा, यंनूनाहं भगवन्तं पयिरुपासेय्य’’न्ति आभरणं ओमुञ्चित्वा उत्तरासङ्गेन भण्डिकं बन्धित्वा दासिया अदासि – ‘‘हन्द, जे, इमं भण्डिकं गण्हाही’’ति। अथ खो विसाखा मिगारमाता येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो विसाखं मिगारमातरं भगवा धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि समादपेसि समुत्तेजेसि सम्पहंसेसि। अथ खो विसाखा मिगारमाता भगवता धम्मिया कथाय सन्दस्सिता समादपिता समुत्तेजिता सम्पहंसिता उट्ठायासना भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि। अथ खो सा दासी तं भण्डिकं विस्सरित्वा अगमासि। भिक्खू पस्सित्वा भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। ‘‘तेन हि, भिक्खवे, उग्गहेत्वा निक्खिपथा’’ति। अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, रतनं वा रतनसम्मतं वा अज्झारामे उग्गहेत्वा वा उग्गहापेत्वा वा निक्खिपितुं – ‘‘यस्स भविस्सति सो हरिस्सती’’ति। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
503. Tena kho pana samayena sāvatthiyā ussavo hoti. Manussā alaṅkatappaṭiyattā uyyānaṃ gacchanti. Visākhāpi migāramātā alaṅkatappaṭiyattā ‘‘uyyānaṃ gamissāmī’’ti gāmato nikkhamitvā – ‘‘kyāhaṃ karissāmi uyyānaṃ gantvā, yaṃnūnāhaṃ bhagavantaṃ payirupāseyya’’nti ābharaṇaṃ omuñcitvā uttarāsaṅgena bhaṇḍikaṃ bandhitvā dāsiyā adāsi – ‘‘handa, je, imaṃ bhaṇḍikaṃ gaṇhāhī’’ti. Atha kho visākhā migāramātā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho visākhaṃ migāramātaraṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi. Atha kho visākhā migāramātā bhagavatā dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Atha kho sā dāsī taṃ bhaṇḍikaṃ vissaritvā agamāsi. Bhikkhū passitvā bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. ‘‘Tena hi, bhikkhave, uggahetvā nikkhipathā’’ti. Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā ajjhārāme uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipituṃ – ‘‘yassa bhavissati so harissatī’’ti. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
‘‘यो पन भिक्खु रतनं वा रतनसम्मतं वा, अञ्ञत्र अज्झारामा, उग्गण्हेय्य वा उग्गण्हापेय्य वा, पाचित्तिय’’न्ति।
‘‘Yo pana bhikkhu ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā, aññatra ajjhārāmā, uggaṇheyya vā uggaṇhāpeyya vā, pācittiya’’nti.
एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होति।
Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti.
५०४. तेन खो पन समयेन कासीसु जनपदे अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स कम्मन्तगामो होति। तेन च गहपतिना अन्तेवासी आणत्तो होति – ‘‘सचे भदन्ता आगच्छन्ति भत्तं करेय्यासी’’ति। तेन खो पन समयेन सम्बहुला भिक्खू कासीसु जनपदे चारिकं चरमाना येन अनाथपिण्डिकस्स गहपतिस्स कम्मन्तगामो तेनुपसङ्कमिंसु। अद्दसा खो सो पुरिसो ते भिक्खू दूरतोव आगच्छन्ते। दिस्वान येन ते भिक्खू तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा ते भिक्खू अभिवादेत्वा एतदवोच – ‘‘अधिवासेन्तु, भन्ते, अय्या स्वातनाय गहपतिनो भत्त’’न्ति। अधिवासेसुं खो ते भिक्खू तुण्हीभावेन। अथ खो सो पुरिसो तस्सा रत्तिया अच्चयेन पणीतं खादनीयं भोजनीयं पटियादापेत्वा कालं आरोचापेत्वा अङ्गुलिमुद्दिकं ओमुञ्चित्वा ते भिक्खू भत्तेन परिविसित्वा – ‘‘अय्या भुञ्जित्वा गच्छन्तु, अहम्पि कम्मन्तं गमिस्सामी’’ति अङ्गुलिमुद्दिकं विस्सरित्वा अगमासि। भिक्खू पस्सित्वा – ‘‘सचे मयं गमिस्साम नस्सिस्सतायं अङ्गुलिमुद्दिका’’ति तत्थेव अच्छिंसु। अथ खो सो पुरिसो कम्मन्ता आगच्छन्तो ते भिक्खू पस्सित्वा एतदवोच – ‘‘किस्स, भन्ते, अय्या इधेव अच्छन्ती’’ति? अथ खो ते भिक्खू तस्स पुरिसस्स एतमत्थं आरोचेत्वा सावत्थिं गन्त्वा भिक्खूनं एतमत्थं आरोचेसुं। भिक्खू भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, रतनं वा रतनसम्मतं वा अज्झारामे वा अज्झावसथे वा उग्गहेत्वा वा उग्गहापेत्वा वा निक्खिपितुं – यस्स भविस्सति सो हरिस्सती’’ति। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
504. Tena kho pana samayena kāsīsu janapade anāthapiṇḍikassa gahapatissa kammantagāmo hoti. Tena ca gahapatinā antevāsī āṇatto hoti – ‘‘sace bhadantā āgacchanti bhattaṃ kareyyāsī’’ti. Tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū kāsīsu janapade cārikaṃ caramānā yena anāthapiṇḍikassa gahapatissa kammantagāmo tenupasaṅkamiṃsu. Addasā kho so puriso te bhikkhū dūratova āgacchante. Disvāna yena te bhikkhū tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā te bhikkhū abhivādetvā etadavoca – ‘‘adhivāsentu, bhante, ayyā svātanāya gahapatino bhatta’’nti. Adhivāsesuṃ kho te bhikkhū tuṇhībhāvena. Atha kho so puriso tassā rattiyā accayena paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā kālaṃ ārocāpetvā aṅgulimuddikaṃ omuñcitvā te bhikkhū bhattena parivisitvā – ‘‘ayyā bhuñjitvā gacchantu, ahampi kammantaṃ gamissāmī’’ti aṅgulimuddikaṃ vissaritvā agamāsi. Bhikkhū passitvā – ‘‘sace mayaṃ gamissāma nassissatāyaṃ aṅgulimuddikā’’ti tattheva acchiṃsu. Atha kho so puriso kammantā āgacchanto te bhikkhū passitvā etadavoca – ‘‘kissa, bhante, ayyā idheva acchantī’’ti? Atha kho te bhikkhū tassa purisassa etamatthaṃ ārocetvā sāvatthiṃ gantvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesuṃ. Bhikkhū bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā ajjhārāme vā ajjhāvasathe vā uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipituṃ – yassa bhavissati so harissatī’’ti. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५०५. ‘‘यो पन भिक्खु रतनं वा रतनसम्मतं वा, अञ्ञत्र अज्झारामा वा अज्झावसथा वा, उग्गण्हेय्य वा उग्गण्हापेय्य वा, पाचित्तियं। रतनं वा पन भिक्खुना रतनसम्मतं वा अज्झारामे वा अज्झावसथे वा उग्गहेत्वा वा उग्गहापेत्वा वा निक्खिपितब्बं – ‘यस्स भविस्सति सो हरिस्सती’ति। अयं तत्थ सामीची’’ति।
505.‘‘Yo pana bhikkhu ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā, aññatra ajjhārāmā vā ajjhāvasathā vā, uggaṇheyya vā uggaṇhāpeyya vā, pācittiyaṃ. Ratanaṃ vā pana bhikkhunā ratanasammataṃ vā ajjhārāme vā ajjhāvasathe vā uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipitabbaṃ – ‘yassa bhavissati so harissatī’ti. Ayaṃ tattha sāmīcī’’ti.
५०६. यो पनाति यो यादिसो…पे॰… भिक्खूति…पे॰… अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति।
506.Yo panāti yo yādiso…pe… bhikkhūti…pe… ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti.
रतनं नाम मुत्ता मणि वेळुरियो सङ्खो सिला पवालं रजतं जातरूपं लोहितङ्को 11 मसारगल्लं।
Ratanaṃ nāma muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavālaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅko 12 masāragallaṃ.
रतनसम्मतं नाम यं मनुस्सानं उपभोगपरिभोगं, एतं रतनसम्मतं नाम।
Ratanasammataṃ nāma yaṃ manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ, etaṃ ratanasammataṃ nāma.
अञ्ञत्र अज्झारामा वा अज्झावसथा वाति ठपेत्वा अज्झारामं अज्झावसथं।
Aññatra ajjhārāmā vā ajjhāvasathā vāti ṭhapetvā ajjhārāmaṃ ajjhāvasathaṃ.
अज्झारामो नाम परिक्खित्तस्स आरामस्स अन्तो आरामो, अपरिक्खित्तस्स उपचारो।
Ajjhārāmo nāma parikkhittassa ārāmassa anto ārāmo, aparikkhittassa upacāro.
अज्झावसथो नाम परिक्खित्तस्स आवसथस्स अन्तो आवसथो, अपरिक्खित्तस्स उपचारो।
Ajjhāvasatho nāma parikkhittassa āvasathassa anto āvasatho, aparikkhittassa upacāro.
उग्गण्हेय्याति सयं गण्हाति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
Uggaṇheyyāti sayaṃ gaṇhāti, āpatti pācittiyassa.
उग्गण्हापेय्याति अञ्ञं गाहापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
Uggaṇhāpeyyāti aññaṃ gāhāpeti, āpatti pācittiyassa.
रतनं वा पन भिक्खुना रतनसम्मतं वा अज्झारामे वा अज्झावसथे वा उग्गहेत्वा वा उग्गहापेत्वा वा निक्खिपितब्बन्ति रूपेन वा निमित्तेन वा सञ्ञाणं कत्वा निक्खिपित्वा आचिक्खितब्बं – ‘‘यस्स भण्डं नट्ठं सो आगच्छतू’’ति। सचे तत्थ आगच्छति सो वत्तब्बो – ‘‘आवुसो, कीदिसं ते भण्ड’’न्ति? सचे रूपेन वा निमित्तेन वा सम्पादेति दातब्बं, नो चे सम्पादेति ‘‘विचिनाहि आवुसो’’ति वत्तब्बो। तम्हा आवासा पक्कमन्तेन ये तत्थ होन्ति भिक्खू पतिरूपा, तेसं हत्थे निक्खिपित्वा पक्कमितब्बं। नो चे होन्ति भिक्खू पतिरूपा, ये तत्थ होन्ति गहपतिका पतिरूपा, तेसं हत्थे निक्खिपित्वा पक्कमितब्बं।
Ratanaṃ vā pana bhikkhunā ratanasammataṃ vā ajjhārāme vā ajjhāvasathe vā uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipitabbanti rūpena vā nimittena vā saññāṇaṃ katvā nikkhipitvā ācikkhitabbaṃ – ‘‘yassa bhaṇḍaṃ naṭṭhaṃ so āgacchatū’’ti. Sace tattha āgacchati so vattabbo – ‘‘āvuso, kīdisaṃ te bhaṇḍa’’nti? Sace rūpena vā nimittena vā sampādeti dātabbaṃ, no ce sampādeti ‘‘vicināhi āvuso’’ti vattabbo. Tamhā āvāsā pakkamantena ye tattha honti bhikkhū patirūpā, tesaṃ hatthe nikkhipitvā pakkamitabbaṃ. No ce honti bhikkhū patirūpā, ye tattha honti gahapatikā patirūpā, tesaṃ hatthe nikkhipitvā pakkamitabbaṃ.
अयं तत्थ सामीचीति अयं तत्थ अनुधम्मता।
Ayaṃ tattha sāmīcīti ayaṃ tattha anudhammatā.
५०७. अनापत्ति रतनं वा रतनसम्मतं वा अज्झारामे वा अज्झावसथे वा उग्गहेत्वा वा उग्गहापेत्वा वा निक्खिपति – ‘‘यस्स भविस्सति सो हरिस्सती’’ति, रतनसम्मतं विस्सासं गण्हाति, तावकालिकं गण्हाति, पंसुकूलसञ्ञिस्स, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
507. Anāpatti ratanaṃ vā ratanasammataṃ vā ajjhārāme vā ajjhāvasathe vā uggahetvā vā uggahāpetvā vā nikkhipati – ‘‘yassa bhavissati so harissatī’’ti, ratanasammataṃ vissāsaṃ gaṇhāti, tāvakālikaṃ gaṇhāti, paṃsukūlasaññissa, ummattakassa, ādikammikassāti.
रतनसिक्खापदं निट्ठितं दुतियं।
Ratanasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ dutiyaṃ.
३. विकालगामप्पविसनसिक्खापदं
3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadaṃ
५०८. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन छब्बग्गिया भिक्खू विकाले गामं पविसित्वा सभायं निसीदित्वा अनेकविहितं तिरच्छानकथं कथेन्ति, सेय्यथिदं – 13 राजकथं चोरकथं महामत्तकथं सेनाकथं भयकथं युद्धकथं अन्नकथं पानकथं वत्थकथं सयनकथं मालाकथं गन्धकथं ञातिकथं यानकथं गामकथं निगमकथं नगरकथं जनपदकथं इत्थिकथं 14 सूरकथं विसिखाकथं कुम्भट्ठानकथं पुब्बपेतकथं नानत्तकथं लोकक्खायिकं समुद्दक्खायिकं इतिभवाभवकथं इति वा। मनुस्सा उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम समणा सक्यपुत्तिया विकाले गामं पविसित्वा सभायं निसीदित्वा अनेकविहितं तिरच्छानकथं कथेस्सन्ति, सेय्यथिदं – राजकथं चोरकथं…पे॰… इतिभवाभवकथं इति वा, सेय्यथापि गिही कामभोगिनो’’ति!
508. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū vikāle gāmaṃ pavisitvā sabhāyaṃ nisīditvā anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathenti, seyyathidaṃ – 15 rājakathaṃ corakathaṃ mahāmattakathaṃ senākathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandhakathaṃ ñātikathaṃ yānakathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ 16 sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ itibhavābhavakathaṃ iti vā. Manussā ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma samaṇā sakyaputtiyā vikāle gāmaṃ pavisitvā sabhāyaṃ nisīditvā anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathessanti, seyyathidaṃ – rājakathaṃ corakathaṃ…pe… itibhavābhavakathaṃ iti vā, seyyathāpi gihī kāmabhogino’’ti!
अस्सोसुं खो भिक्खू तेसं मनुस्सानं उज्झायन्तानं खिय्यन्तानं विपाचेन्तानं। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू विकाले गामं पविसित्वा सभायं निसीदित्वा अनेकविहितं तिरच्छानकथं कथेस्सन्ति, सेय्यथिदं – राजकथं चोरकथं…पे॰… इतिभवाभवकथं इति वा’’ति…पे॰… सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, विकाले गामं पविसित्वा सभायं निसीदित्वा अनेकविहितं तिरच्छानकथं कथेथ, सेय्यथिदं – राजकथं चोरकथं…पे॰… इतिभवाभवकथं इति वाति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम तुम्हे, मोघपुरिसा, विकाले गामं पविसित्वा सभायं निसीदित्वा अनेकविहितं तिरच्छानकथं कथेस्सथ, सेय्यथिदं – राजकथं चोरकथं…पे॰… इतिभवाभवकथं इति वा! नेतं, मोघपुरिसा, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
Assosuṃ kho bhikkhū tesaṃ manussānaṃ ujjhāyantānaṃ khiyyantānaṃ vipācentānaṃ. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū vikāle gāmaṃ pavisitvā sabhāyaṃ nisīditvā anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathessanti, seyyathidaṃ – rājakathaṃ corakathaṃ…pe… itibhavābhavakathaṃ iti vā’’ti…pe… saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, vikāle gāmaṃ pavisitvā sabhāyaṃ nisīditvā anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathetha, seyyathidaṃ – rājakathaṃ corakathaṃ…pe… itibhavābhavakathaṃ iti vāti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tumhe, moghapurisā, vikāle gāmaṃ pavisitvā sabhāyaṃ nisīditvā anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathessatha, seyyathidaṃ – rājakathaṃ corakathaṃ…pe… itibhavābhavakathaṃ iti vā! Netaṃ, moghapurisā, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
‘‘यो पन भिक्खु विकाले गामं पविसेय्य, पाचित्तिय’’न्ति।
‘‘Yopana bhikkhu vikāle gāmaṃ paviseyya, pācittiya’’nti.
एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होति।
Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti.
५०९. तेन खो पन समयेन सम्बहुला भिक्खू कोसलेसु जनपदे सावत्थिं गच्छन्ता सायं अञ्ञतरं गामं उपगच्छिंसु। मनुस्सा ते भिक्खू पस्सित्वा एतदवोचुं – ‘‘पविसथ, भन्ते’’ति । अथ खो ते भिक्खू – ‘‘भगवता पटिक्खित्तं विकाले गामं पविसितु’’न्ति कुक्कुच्चायन्ता न पविसिंसु। चोरा ते भिक्खू अच्छिन्दिंसु। अथ खो ते भिक्खू सावत्थिं गन्त्वा भिक्खूनं एतमत्थं आरोचेसुं। भिक्खू भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आपुच्छा विकाले गामं पविसितुं। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
509. Tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū kosalesu janapade sāvatthiṃ gacchantā sāyaṃ aññataraṃ gāmaṃ upagacchiṃsu. Manussā te bhikkhū passitvā etadavocuṃ – ‘‘pavisatha, bhante’’ti . Atha kho te bhikkhū – ‘‘bhagavatā paṭikkhittaṃ vikāle gāmaṃ pavisitu’’nti kukkuccāyantā na pavisiṃsu. Corā te bhikkhū acchindiṃsu. Atha kho te bhikkhū sāvatthiṃ gantvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesuṃ. Bhikkhū bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āpucchā vikāle gāmaṃ pavisituṃ. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
‘‘यो पन भिक्खु अनापुच्छा विकाले गामं पविसेय्य, पाचित्तिय’’न्ति।
‘‘Yopana bhikkhu anāpucchā vikāle gāmaṃ paviseyya, pācittiya’’nti.
एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होति।
Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti.
५१०. तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु कोसलेसु जनपदे सावत्थिं गच्छन्तो सायं अञ्ञतरं गामं उपगच्छि। मनुस्सा तं भिक्खुं पस्सित्वा एतदवोचुं – ‘‘पविसथ, भन्ते’’ति। अथ खो सो भिक्खु – ‘‘भगवता पटिक्खित्तं अनापुच्छा विकाले गामं पविसितु’’न्ति कुक्कुच्चायन्तो न पाविसि। चोरा तं भिक्खुं अच्छिन्दिंसु। अथ खो सो भिक्खु सावत्थिं गन्त्वा भिक्खूनं एतमत्थं आरोचेसि। भिक्खू भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सन्तं भिक्खुं आपुच्छा विकाले गामं पविसितुं। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
510. Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu kosalesu janapade sāvatthiṃ gacchanto sāyaṃ aññataraṃ gāmaṃ upagacchi. Manussā taṃ bhikkhuṃ passitvā etadavocuṃ – ‘‘pavisatha, bhante’’ti. Atha kho so bhikkhu – ‘‘bhagavatā paṭikkhittaṃ anāpucchā vikāle gāmaṃ pavisitu’’nti kukkuccāyanto na pāvisi. Corā taṃ bhikkhuṃ acchindiṃsu. Atha kho so bhikkhu sāvatthiṃ gantvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesi. Bhikkhū bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, santaṃ bhikkhuṃ āpucchā vikāle gāmaṃ pavisituṃ. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
‘‘यो पन भिक्खु सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा विकाले गामं पविसेय्य, पाचित्तिय’’न्ति।
‘‘Yo pana bhikkhu santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmaṃ paviseyya, pācittiya’’nti.
एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होति।
Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti.
५११. तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खु अहिना दट्ठो होति। अञ्ञतरो भिक्खु ‘‘अग्गिं आहरिस्सामी’’ति गामं गच्छति। अथ खो सो भिक्खु – ‘‘भगवता पटिक्खित्तं सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा विकाले गामं पविसितु’’न्ति कुक्कुच्चायन्तो न पाविसि…पे॰… भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं । अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तथारूपे अच्चायिके करणीये सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा विकाले गामं पविसितुं। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
511. Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu ahinā daṭṭho hoti. Aññataro bhikkhu ‘‘aggiṃ āharissāmī’’ti gāmaṃ gacchati. Atha kho so bhikkhu – ‘‘bhagavatā paṭikkhittaṃ santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmaṃ pavisitu’’nti kukkuccāyanto na pāvisi…pe… bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ . Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tathārūpe accāyike karaṇīye santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmaṃ pavisituṃ. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५१२. ‘‘यो पन भिक्खु सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा विकाले गामं पविसेय्य, अञ्ञत्र तथारूपा अच्चायिका करणीया, पाचित्तिय’’न्ति।
512.‘‘Yo pana bhikkhu santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmaṃ paviseyya, aññatra tathārūpā accāyikā karaṇīyā, pācittiya’’nti.
५१३. यो पनाति यो यादिसो…पे॰… भिक्खूति…पे॰… अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति।
513.Yo panāti yo yādiso…pe… bhikkhūti…pe… ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti.
सन्तो नाम भिक्खु सक्का होति आपुच्छा पविसितुं।
Santo nāma bhikkhu sakkā hoti āpucchā pavisituṃ.
असन्तो नाम भिक्खु न सक्का होति आपुच्छा पविसितुं।
Asanto nāma bhikkhu na sakkā hoti āpucchā pavisituṃ.
विकालो नाम मज्झन्हिके वीतिवत्ते याव अरुणुग्गमना।
Vikālo nāma majjhanhike vītivatte yāva aruṇuggamanā.
गामं पविसेय्याति परिक्खित्तस्स गामस्स परिक्खेपं अतिक्कमन्तस्स आपत्ति पाचित्तियस्स। अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं ओक्कमन्तस्स आपत्ति पाचित्तियस्स।
Gāmaṃ paviseyyāti parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassa. Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassa āpatti pācittiyassa.
अञ्ञत्र तथारूपा अच्चायिका करणीयाति ठपेत्वा तथारूपं अच्चायिकं करणीयं।
Aññatra tathārūpā accāyikā karaṇīyāti ṭhapetvā tathārūpaṃ accāyikaṃ karaṇīyaṃ.
५१४. विकाले विकालसञ्ञी सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा गामं पविसति, अञ्ञत्र तथारूपा अच्चायिका करणीया, आपत्ति पाचित्तियस्स। विकाले वेमतिको सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा गामं पविसति, अञ्ञत्र तथारूपा अच्चायिका करणीया, आपत्ति पाचित्तियस्स। विकाले कालसञ्ञी सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा गामं पविसति, अञ्ञत्र तथारूपा अच्चायिका करणीया, आपत्ति पाचित्तियस्स।
514. Vikāle vikālasaññī santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā gāmaṃ pavisati, aññatra tathārūpā accāyikā karaṇīyā, āpatti pācittiyassa. Vikāle vematiko santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā gāmaṃ pavisati, aññatra tathārūpā accāyikā karaṇīyā, āpatti pācittiyassa. Vikāle kālasaññī santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā gāmaṃ pavisati, aññatra tathārūpā accāyikā karaṇīyā, āpatti pācittiyassa.
काले विकालसञ्ञी , आपत्ति दुक्कटस्स। काले वेमतिको, आपत्ति दुक्कटस्स। काले कालसञ्ञी, अनापत्ति।
Kāle vikālasaññī , āpatti dukkaṭassa. Kāle vematiko, āpatti dukkaṭassa. Kāle kālasaññī, anāpatti.
५१५. अनापत्ति तथारूपे अच्चायिके करणीये, सन्तं भिक्खुं आपुच्छा पविसति, असन्तं भिक्खुं अनापुच्छा पविसति, अन्तरारामं गच्छति, भिक्खुनुपस्सयं गच्छति, तित्थियसेय्यं गच्छति, पटिक्कमनं गच्छति, गामेन मग्गो होति, आपदासु, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
515. Anāpatti tathārūpe accāyike karaṇīye, santaṃ bhikkhuṃ āpucchā pavisati, asantaṃ bhikkhuṃ anāpucchā pavisati, antarārāmaṃ gacchati, bhikkhunupassayaṃ gacchati, titthiyaseyyaṃ gacchati, paṭikkamanaṃ gacchati, gāmena maggo hoti, āpadāsu, ummattakassa, ādikammikassāti.
विकालगामप्पविसनसिक्खापदं निट्ठितं ततियं।
Vikālagāmappavisanasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ tatiyaṃ.
४. सूचिघरसिक्खापदं
4. Sūcigharasikkhāpadaṃ
५१६. तेन समयेन बुद्धो भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे। तेन खो पन समयेन अञ्ञतरेन दन्तकारेन भिक्खू पवारिता होन्ति – ‘‘येसं अय्यानं सूचिघरेन अत्थो अहं सूचिघरेना’’ति। तेन खो पन समयेन भिक्खू बहू सूचिघरे विञ्ञापेन्ति। येसं खुद्दका सूचिघरा ते महन्ते सूचिघरे विञ्ञापेन्ति। येसं महन्ता सूचिघरा ते खुद्दके सूचिघरे विञ्ञापेन्ति। अथ खो सो दन्तकारो भिक्खूनं बहू सूचिघरे करोन्तो न सक्कोति अञ्ञं विक्कायिकं भण्डं कातुं, अत्तनापि न यापेति, पुत्तदारोपिस्स किलमति। मनुस्सा उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम समणा सक्यपुत्तिया न मत्तं जानित्वा बहू सूचिघरे विञ्ञापेस्सन्ति! अयं इमेसं बहू सूचिघरे करोन्तो न सक्कोति अञ्ञं विक्कायिकं भण्डं कातुं, अत्तनापि न यापेति, पुत्तदारोपिस्स किलमती’’ति। अस्सोसुं खो भिक्खू तेसं मनुस्सानं उज्झायन्तानं खिय्यन्तानं विपाचेन्तानं। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम भिक्खू न मत्तं जानित्वा बहू सूचिघरे विञ्ञापेस्सन्ती’’ति…पे॰… सच्चं किर, भिक्खवे, भिक्खू न मत्तं जानित्वा बहू सूचिघरे विञ्ञापेन्तीति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम ते, भिक्खवे, मोघपुरिसा न मत्तं जानित्वा बहू सूचिघरे विञ्ञापेस्सन्ति! नेतं, भिक्खवे, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
516. Tena samayena buddho bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiṃ nigrodhārāme. Tena kho pana samayena aññatarena dantakārena bhikkhū pavāritā honti – ‘‘yesaṃ ayyānaṃ sūcigharena attho ahaṃ sūcigharenā’’ti. Tena kho pana samayena bhikkhū bahū sūcighare viññāpenti. Yesaṃ khuddakā sūcigharā te mahante sūcighare viññāpenti. Yesaṃ mahantā sūcigharā te khuddake sūcighare viññāpenti. Atha kho so dantakāro bhikkhūnaṃ bahū sūcighare karonto na sakkoti aññaṃ vikkāyikaṃ bhaṇḍaṃ kātuṃ, attanāpi na yāpeti, puttadāropissa kilamati. Manussā ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma samaṇā sakyaputtiyā na mattaṃ jānitvā bahū sūcighare viññāpessanti! Ayaṃ imesaṃ bahū sūcighare karonto na sakkoti aññaṃ vikkāyikaṃ bhaṇḍaṃ kātuṃ, attanāpi na yāpeti, puttadāropissa kilamatī’’ti. Assosuṃ kho bhikkhū tesaṃ manussānaṃ ujjhāyantānaṃ khiyyantānaṃ vipācentānaṃ. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma bhikkhū na mattaṃ jānitvā bahū sūcighare viññāpessantī’’ti…pe… saccaṃ kira, bhikkhave, bhikkhū na mattaṃ jānitvā bahū sūcighare viññāpentīti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma te, bhikkhave, moghapurisā na mattaṃ jānitvā bahū sūcighare viññāpessanti! Netaṃ, bhikkhave, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५१७. ‘‘यो पन भिक्खु अट्ठिमयं वा दन्तमयं वा विसाणमयं वा सूचिघरं कारापेय्य भेदनकं, पाचित्तिय’’न्ति।
517.‘‘Yo pana bhikkhu aṭṭhimayaṃ vā dantamayaṃ vā visāṇamayaṃ vā sūcigharaṃ kārāpeyya bhedanakaṃ, pācittiya’’nti.
५१८. यो पनाति यो यादिसो…पे॰… भिक्खूति…पे॰… अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति।
518.Yo panāti yo yādiso…pe… bhikkhūti…pe… ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti.
अट्ठि नाम यं किञ्चि अट्ठि।
Aṭṭhi nāma yaṃ kiñci aṭṭhi.
दन्तो नाम हत्थिदन्तो वुच्चति।
Danto nāma hatthidanto vuccati.
विसाणं नाम यं किञ्चि विसाणं।
Visāṇaṃ nāma yaṃ kiñci visāṇaṃ.
कारापेय्याति करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं। पटिलाभेन भिन्दित्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Kārāpeyyāti karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ. Paṭilābhena bhinditvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
सूचिघरसिक्खापदं निट्ठितं चतुत्थं।
Sūcigharasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ catutthaṃ.
५. मञ्चपीठसिक्खापदं
5. Mañcapīṭhasikkhāpadaṃ
५२१. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन आयस्मा उपनन्दो सक्यपुत्तो उच्चे मञ्चे सयति। अथ खो भगवा सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं सेनासनचारिकं आहिण्डन्तो येनायस्मतो उपनन्दस्स सक्यपुत्तस्स विहारो तेनुपसङ्कमि। अद्दसा खो आयस्मा उपनन्दो सक्यपुत्तो भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान भगवन्तं एतदवोच – ‘‘आगच्छतु मे, भन्ते, भगवा सयनं पस्सतू’’ति। अथ खो भगवा ततोव पटिनिवत्तित्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘आसयतो, भिक्खवे, मोघपुरिसो वेदितब्बो’’ति। अथ खो भगवा आयस्मन्तं उपनन्दं सक्यपुत्तं अनेकपरियायेन विगरहित्वा दुब्भरताय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
521. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā upanando sakyaputto ucce mañce sayati. Atha kho bhagavā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ senāsanacārikaṃ āhiṇḍanto yenāyasmato upanandassa sakyaputtassa vihāro tenupasaṅkami. Addasā kho āyasmā upanando sakyaputto bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āgacchatu me, bhante, bhagavā sayanaṃ passatū’’ti. Atha kho bhagavā tatova paṭinivattitvā bhikkhū āmantesi – ‘‘āsayato, bhikkhave, moghapuriso veditabbo’’ti. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ upanandaṃ sakyaputtaṃ anekapariyāyena vigarahitvā dubbharatāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५२२. ‘‘नवं पन भिक्खुना मञ्चं वा पीठं वा कारयमानेन अट्ठङ्गुलपादकं कारेतब्बं सुगतङ्गुलेन, अञ्ञत्र हेट्ठिमाय अटनिया; तं अतिक्कामयतो छेदनकं पाचित्तिय’’न्ति।
522.‘‘Navaṃ pana bhikkhunā mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā kārayamānena aṭṭhaṅgulapādakaṃ kāretabbaṃ sugataṅgulena, aññatra heṭṭhimāya aṭaniyā; taṃ atikkāmayato chedanakaṃ pācittiya’’nti.
५२३. नवं नाम करणं उपादाय वुच्चति।
523.Navaṃ nāma karaṇaṃ upādāya vuccati.
मञ्चो नाम चत्तारो मञ्चा – मसारको, बुन्दिकाबद्धो, कुळीरपादको, आहच्चपादको।
Mañco nāma cattāro mañcā – masārako, bundikābaddho, kuḷīrapādako, āhaccapādako.
पीठं नाम चत्तारि पीठानि – मसारकं, बुन्दिकाबद्धं, कुळीरपादकं, आहच्चपादकं।
Pīṭhaṃ nāma cattāri pīṭhāni – masārakaṃ, bundikābaddhaṃ, kuḷīrapādakaṃ, āhaccapādakaṃ.
कारयमानेनाति करोन्तो वा कारापेन्तो वा।
Kārayamānenāti karonto vā kārāpento vā.
अट्ठङ्गुलपादकं कारेतब्बं सुगतङ्गुलेन, अञ्ञत्र हेट्ठिमाय अटनियाति ठपेत्वा हेट्ठिमं अटनिं; तं अतिक्कामेत्वा करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन छिन्दित्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Aṭṭhaṅgulapādakaṃkāretabbaṃ sugataṅgulena, aññatra heṭṭhimāyaaṭaniyāti ṭhapetvā heṭṭhimaṃ aṭaniṃ; taṃ atikkāmetvā karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ, paṭilābhena chinditvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
५२४. अत्तना विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अत्तना विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
524. Attanā vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Attanā vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
५२५. अनापत्ति पमाणिकं करोति, ऊनकं करोति, अञ्ञेन कतं पमाणातिक्कन्तं पटिलभित्वा छिन्दित्वा परिभुञ्जति, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
525. Anāpatti pamāṇikaṃ karoti, ūnakaṃ karoti, aññena kataṃ pamāṇātikkantaṃ paṭilabhitvā chinditvā paribhuñjati, ummattakassa, ādikammikassāti.
मञ्चपीठसिक्खापदं निट्ठितं पञ्चमं।
Mañcapīṭhasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ pañcamaṃ.
६. तूलोनद्धसिक्खापदं
6. Tūlonaddhasikkhāpadaṃ
५२६. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन छब्बग्गिया भिक्खू मञ्चम्पि पीठम्पि तूलोनद्धं कारापेन्ति। मनुस्सा विहारचारिकं आहिण्डन्ता पस्सित्वा उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम समणा सक्यपुत्तिया मञ्चम्पि पीठम्पि तूलोनद्धं कारापेस्सन्ति, सेय्यथापि गिही कामभोगिनो’’ति ! अस्सोसुं खो भिक्खू तेसं मनुस्सानं उज्झायन्तानं खिय्यन्तानं विपाचेन्तानं। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू मञ्चम्पि पीठम्पि तूलोनद्धं कारापेस्सन्ती’’ति…पे॰… सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, मञ्चम्पि पीठम्पि तूलोनद्धं कारापेथाति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम तुम्हे, मोघपुरिसा, मञ्चम्पि पीठम्पि तूलोनद्धं कारापेस्सथ! नेतं, मोघपुरिसा, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
526. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū mañcampi pīṭhampi tūlonaddhaṃ kārāpenti. Manussā vihāracārikaṃ āhiṇḍantā passitvā ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma samaṇā sakyaputtiyā mañcampi pīṭhampi tūlonaddhaṃ kārāpessanti, seyyathāpi gihī kāmabhogino’’ti ! Assosuṃ kho bhikkhū tesaṃ manussānaṃ ujjhāyantānaṃ khiyyantānaṃ vipācentānaṃ. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū mañcampi pīṭhampi tūlonaddhaṃ kārāpessantī’’ti…pe… saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, mañcampi pīṭhampi tūlonaddhaṃ kārāpethāti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tumhe, moghapurisā, mañcampi pīṭhampi tūlonaddhaṃ kārāpessatha! Netaṃ, moghapurisā, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५२७. ‘‘यो पन भिक्खु मञ्चं वा पीठं वा तूलोनद्धं कारापेय्य, उद्दालनकं पाचित्तिय’’न्ति।
527.‘‘Yo pana bhikkhu mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā tūlonaddhaṃ kārāpeyya, uddālanakaṃ pācittiya’’nti.
५२८. यो पनाति यो यादिसो…पे॰… भिक्खूति…पे॰… अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति।
528.Yo panāti yo yādiso…pe… bhikkhūti…pe… ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti.
मञ्चो नाम चत्तारो मञ्चा – मसारको, बुन्दिकाबद्धो, कुळीरपादको, आहच्चपादको।
Mañco nāma cattāro mañcā – masārako, bundikābaddho, kuḷīrapādako, āhaccapādako.
पीठं नाम चत्तारि पीठानि – मसारकं, बुन्दिकाबद्धं, कुळीरपादकं, आहच्चपादकं।
Pīṭhaṃ nāma cattāri pīṭhāni – masārakaṃ, bundikābaddhaṃ, kuḷīrapādakaṃ, āhaccapādakaṃ.
तूलं नाम तीणि तूलानि – रुक्खतूलं, लतातूलं, पोटकितूलं।
Tūlaṃ nāma tīṇi tūlāni – rukkhatūlaṃ, latātūlaṃ, poṭakitūlaṃ.
कारापेय्याति करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं। पटिलाभेन उद्दालेत्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Kārāpeyyāti karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ. Paṭilābhena uddāletvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
५२९. अत्तना विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अत्तना विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
529. Attanā vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Attanā vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
५३०. अनापत्ति आयोगे, कायबन्धने, अंसबद्धके, पत्तथविकाय, परिस्सावने, बिब्बोहनं करोति, अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा उद्दालेत्वा परिभुञ्जति, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
530. Anāpatti āyoge, kāyabandhane, aṃsabaddhake, pattathavikāya, parissāvane, bibbohanaṃ karoti, aññena kataṃ paṭilabhitvā uddāletvā paribhuñjati, ummattakassa, ādikammikassāti.
तूलोनद्धसिक्खापदं निट्ठितं छट्ठं।
Tūlonaddhasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ chaṭṭhaṃ.
७. निसीदनसिक्खापदं
7. Nisīdanasikkhāpadaṃ
५३१. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन भगवता भिक्खूनं निसीदनं अनुञ्ञातं होति। छब्बग्गिया भिक्खू – ‘‘भगवता निसीदनं अनुञ्ञात’’न्ति अप्पमाणिकानि निसीदनानि धारेन्ति। मञ्चस्सपि पीठस्सपि पुरतोपि पच्छतोपि ओलम्बेन्ति। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू अप्पमाणिकानि निसीदनानि धारेस्सन्ती’’ति…पे॰… सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, अप्पमाणिकानि निसीदनानि धारेथाति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम तुम्हे, मोघपुरिसा, अप्पमाणिकानि निसीदनानि धारेस्सथ! नेतं, मोघपुरिसा, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
531. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena bhagavatā bhikkhūnaṃ nisīdanaṃ anuññātaṃ hoti. Chabbaggiyā bhikkhū – ‘‘bhagavatā nisīdanaṃ anuññāta’’nti appamāṇikāni nisīdanāni dhārenti. Mañcassapi pīṭhassapi puratopi pacchatopi olambenti. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū appamāṇikāni nisīdanāni dhāressantī’’ti…pe… saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, appamāṇikāni nisīdanāni dhārethāti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tumhe, moghapurisā, appamāṇikāni nisīdanāni dhāressatha! Netaṃ, moghapurisā, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
‘‘निसीदनं पन भिक्खुना कारयमानेन पमाणिकं कारेतब्बं। तत्रिदं पमाणं – दीघसो द्वे विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं दियड्ढं। तं अतिक्कामयतो छेदनकं पाचित्तिय’’न्ति।
‘‘Nisīdanaṃ pana bhikkhunā kārayamānena pamāṇikaṃ kāretabbaṃ. Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso dve vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ diyaḍḍhaṃ. Taṃ atikkāmayato chedanakaṃ pācittiya’’nti.
एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होति।
Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hoti.
५३२. तेन खो पन समयेन आयस्मा उदायी महाकायो होति। सो भगवतो पुरतो निसीदनं पञ्ञपेत्वा समन्ततो समञ्छमानो निसीदति। अथ खो भगवा आयस्मन्तं उदायिं एतदवोच – ‘‘किस्स त्वं, उदायि, निसीदनं समन्ततो समञ्छसि; सेय्यथापि पुराणासिकोट्ठो’’ति? ‘‘तथा हि पन, भन्ते, भगवता भिक्खूनं अतिखुद्दकं निसीदनं अनुञ्ञात’’न्ति। अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, निसीदनस्स दसं विदत्थिं। एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
532. Tena kho pana samayena āyasmā udāyī mahākāyo hoti. So bhagavato purato nisīdanaṃ paññapetvā samantato samañchamāno nisīdati. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ udāyiṃ etadavoca – ‘‘kissa tvaṃ, udāyi, nisīdanaṃ samantato samañchasi; seyyathāpi purāṇāsikoṭṭho’’ti? ‘‘Tathā hi pana, bhante, bhagavatā bhikkhūnaṃ atikhuddakaṃ nisīdanaṃ anuññāta’’nti. Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, nisīdanassa dasaṃ vidatthiṃ. Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५३३. ‘‘निसीदनं पन भिक्खुना कारयमानेन पमाणिकं कारेतब्बं। तत्रिदं पमाणं – दीघसो द्वे विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं दियड्ढं। दसा विदत्थि। तं अतिक्कामयतो छेदनकं पाचित्तिय’’न्ति।
533.‘‘Nisīdanaṃ pana bhikkhunā kārayamānena pamāṇikaṃ kāretabbaṃ. Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso dve vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ diyaḍḍhaṃ. Dasā vidatthi. Taṃ atikkāmayato chedanakaṃ pācittiya’’nti.
५३४. निसीदनं नाम सदसं वुच्चति।
534.Nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccati.
कारयमानेनाति करोन्तो वा कारापेन्तो वा पमाणिकं कारेतब्बं। तत्रिदं पमाणं – दीघसो द्वे विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं दियड्ढं। दसा विदत्थि। तं अतिक्कामेत्वा करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं। पटिलाभेन छिन्दित्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Kārayamānenāti karonto vā kārāpento vā pamāṇikaṃ kāretabbaṃ. Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso dve vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ diyaḍḍhaṃ. Dasā vidatthi. Taṃ atikkāmetvā karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ. Paṭilābhena chinditvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
५३५. अत्तना विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अत्तना विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
535. Attanā vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Attanā vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
५३६. अनापत्ति पमाणिकं करोति, ऊनकं करोति, अञ्ञेन कतं पमाणातिक्कन्तं पटिलभित्वा छिन्दित्वा परिभुञ्जति, वितानं वा भूमत्थरणं वा साणिपाकारं वा भिसिं वा बिब्बोहनं वा करोति, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
536. Anāpatti pamāṇikaṃ karoti, ūnakaṃ karoti, aññena kataṃ pamāṇātikkantaṃ paṭilabhitvā chinditvā paribhuñjati, vitānaṃ vā bhūmattharaṇaṃ vā sāṇipākāraṃ vā bhisiṃ vā bibbohanaṃ vā karoti, ummattakassa, ādikammikassāti.
निसीदनसिक्खापदं निट्ठितं सत्तमं।
Nisīdanasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
८. कण्डुप्पटिच्छादिसिक्खापदं
8. Kaṇḍuppaṭicchādisikkhāpadaṃ
५३७. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन भगवता भिक्खूनं कण्डुप्पटिच्छादि अनुञ्ञाता होति । छब्बग्गिया भिक्खू – ‘‘भगवता कण्डुप्पटिच्छादि अनुञ्ञाता’’ति अप्पमाणिकायो कण्डुप्पटिच्छादियो धारेन्ति; पुरतोपि पच्छतोपि आकड्ढन्ता आहिण्डन्ति। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू अप्पमाणिकायो कण्डुप्पटिच्छादियो धारेस्सन्ती’’ति…पे॰… सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, अप्पमाणिकायो कण्डुप्पटिच्छादियो धारेथाति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम तुम्हे, मोघपुरिसा, अप्पमाणिकायो कण्डुप्पटिच्छादियो धारेस्सथ! नेतं, मोघपुरिसा, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
537. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena bhagavatā bhikkhūnaṃ kaṇḍuppaṭicchādi anuññātā hoti . Chabbaggiyā bhikkhū – ‘‘bhagavatā kaṇḍuppaṭicchādi anuññātā’’ti appamāṇikāyo kaṇḍuppaṭicchādiyo dhārenti; puratopi pacchatopi ākaḍḍhantā āhiṇḍanti. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū appamāṇikāyo kaṇḍuppaṭicchādiyo dhāressantī’’ti…pe… saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, appamāṇikāyo kaṇḍuppaṭicchādiyo dhārethāti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tumhe, moghapurisā, appamāṇikāyo kaṇḍuppaṭicchādiyo dhāressatha! Netaṃ, moghapurisā, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५३८. ‘‘कण्डुप्पटिच्छादिं पन भिक्खुना कारयमानेन पमाणिका कारेतब्बा। तत्रिदं पमाणं – दीघसो चतस्सो विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं द्वे विदत्थियो। तं अतिक्कामयतो छेदनकं पाचित्तिय’’न्ति।
538.‘‘Kaṇḍuppaṭicchādiṃ pana bhikkhunā kārayamānena pamāṇikā kāretabbā. Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso catasso vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ dve vidatthiyo. Taṃ atikkāmayato chedanakaṃ pācittiya’’nti.
५३९. कण्डुप्पटिच्छादि नाम यस्स अधोनाभि उब्भजाणुमण्डलं कण्डु वा पीळका वा अस्सावो वा थुल्लकच्छु वा आबाधो, तस्स पटिच्छादनत्थाय।
539.Kaṇḍuppaṭicchādi nāma yassa adhonābhi ubbhajāṇumaṇḍalaṃ kaṇḍu vā pīḷakā vā assāvo vā thullakacchu vā ābādho, tassa paṭicchādanatthāya.
कारयमानेनाति करोन्तो वा कारापेन्तो वा । पमाणिका कारेतब्बा। तत्रिदं पमाणं – दीघसो चतस्सो विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं द्वे विदत्थियो। तं अतिक्कामेत्वा करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं। पटिलाभेन छिन्दित्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Kārayamānenāti karonto vā kārāpento vā . Pamāṇikā kāretabbā. Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso catasso vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ dve vidatthiyo. Taṃ atikkāmetvā karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ. Paṭilābhena chinditvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
५४०. अत्तना विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अत्तना विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
540. Attanā vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Attanā vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
५४१. अनापत्ति पमाणिकं करोति, ऊनकं करोति, अञ्ञेन कतं पमाणातिक्कन्तं पटिलभित्वा छिन्दित्वा परिभुञ्जति, वितानं वा भूमत्थरणं वा साणिपाकारं वा भिसिं वा बिब्बोहनं वा करोति, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
541. Anāpatti pamāṇikaṃ karoti, ūnakaṃ karoti, aññena kataṃ pamāṇātikkantaṃ paṭilabhitvā chinditvā paribhuñjati, vitānaṃ vā bhūmattharaṇaṃ vā sāṇipākāraṃ vā bhisiṃ vā bibbohanaṃ vā karoti, ummattakassa, ādikammikassāti.
कण्डुप्पटिच्छादिसिक्खापदं निट्ठितं अट्ठमं।
Kaṇḍuppaṭicchādisikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ aṭṭhamaṃ.
९. वस्सिकसाटिकासिक्खापदं
9. Vassikasāṭikāsikkhāpadaṃ
५४२. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन भगवता भिक्खूनं वस्सिकसाटिका अनुञ्ञाता होति। छब्बग्गिया भिक्खू – ‘‘भगवता वस्सिकसाटिका अनुञ्ञाता’’ति अप्पमाणिकायो वस्सिकसाटिकायो धारेन्ति। पुरतोपि पच्छतोपि आकड्ढन्ता आहिण्डन्ति। ये ते भिक्खू अप्पिच्छा…पे॰… ते उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम छब्बग्गिया भिक्खू अप्पमाणिकायो वस्सिकसाटिकायो धारेस्सन्ती’’ति…पे॰… सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, अप्पमाणिकायो वस्सिकसाटिकायो धारेथाति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम तुम्हे, मोघपुरिसा, अप्पमाणिकायो वस्सिकसाटिकायो धारेस्सथ! नेतं, मोघपुरिसा, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
542. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena bhagavatā bhikkhūnaṃ vassikasāṭikā anuññātā hoti. Chabbaggiyā bhikkhū – ‘‘bhagavatā vassikasāṭikā anuññātā’’ti appamāṇikāyo vassikasāṭikāyo dhārenti. Puratopi pacchatopi ākaḍḍhantā āhiṇḍanti. Ye te bhikkhū appicchā…pe… te ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū appamāṇikāyo vassikasāṭikāyo dhāressantī’’ti…pe… saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, appamāṇikāyo vassikasāṭikāyo dhārethāti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tumhe, moghapurisā, appamāṇikāyo vassikasāṭikāyo dhāressatha! Netaṃ, moghapurisā, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५४३. ‘‘वस्सिकसाटिकं पन भिक्खुना कारयमानेन पमाणिका कारेतब्बा। तत्रिदं पमाणं – दीघसो छ विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं अड्ढतेय्या। तं अतिक्कामयतो छेदनकं पाचित्तिय’’न्ति।
543.‘‘Vassikasāṭikaṃ pana bhikkhunā kārayamānena pamāṇikā kāretabbā. Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso cha vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ aḍḍhateyyā. Taṃ atikkāmayato chedanakaṃ pācittiya’’nti.
५४४. वस्सिकसाटिका नाम वस्सानस्स चतुमासत्थाय।
544.Vassikasāṭikā nāma vassānassa catumāsatthāya.
कारयमानेनाति करोन्तो वा कारापेन्तो वा। पमाणिका कारेतब्बा । तत्रिदं पमाणं – दीघसो छ विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं अड्ढतेय्या। तं अतिक्कामेत्वा करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं। पटिलाभेन छिन्दित्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Kārayamānenāti karonto vā kārāpento vā. Pamāṇikā kāretabbā . Tatridaṃ pamāṇaṃ – dīghaso cha vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ aḍḍhateyyā. Taṃ atikkāmetvā karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ. Paṭilābhena chinditvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
५४५. अत्तना विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अत्तना विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
545. Attanā vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Attanā vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
५४६. अनापत्ति पमाणिकं करोति, ऊनकं करोति, अञ्ञेन कतं पमाणातिक्कन्तं पटिलभित्वा छिन्दित्वा परिभुञ्जति, वितानं वा भूमत्थरणं वा साणिपाकारं वा भिसिं वा बिब्बोहनं वा करोति, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
546. Anāpatti pamāṇikaṃ karoti, ūnakaṃ karoti, aññena kataṃ pamāṇātikkantaṃ paṭilabhitvā chinditvā paribhuñjati, vitānaṃ vā bhūmattharaṇaṃ vā sāṇipākāraṃ vā bhisiṃ vā bibbohanaṃ vā karoti, ummattakassa, ādikammikassāti.
वस्सिकसाटिकासिक्खापदं निट्ठितं नवमं।
Vassikasāṭikāsikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ navamaṃ.
१०. नन्दसिक्खापदं
10. Nandasikkhāpadaṃ
५४७. तेन समयेन बुद्धो भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन आयस्मा नन्दो भगवतो मातुच्छापुत्तो अभिरूपो होति दस्सनीयो पासादिको चतुरङ्गुलोमको भगवता 25। सो सुगतचीवरप्पमाणं चीवरं धारेति। अद्दसंसु खो थेरा भिक्खू आयस्मन्तं नन्दं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान – ‘‘भगवा आगच्छती’’ति आसना वुट्ठहन्ति। ते उपगते जानित्वा 26 उज्झायन्ति खिय्यन्ति विपाचेन्ति – ‘‘कथञ्हि नाम आयस्मा नन्दो सुगतचीवरप्पमाणं चीवरं धारेस्सती’’ति…पे॰… सच्चं किर त्वं, नन्द, सुगतचीवरप्पमाणं चीवरं धारेसीति? ‘‘सच्चं, भगवा’’ति। विगरहि बुद्धो भगवा…पे॰… कथञ्हि नाम त्वं, नन्द, सुगतचीवरप्पमाणं चीवरं धारेस्ससि! नेतं, नन्द, अप्पसन्नानं वा पसादाय…पे॰… एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथ –
547. Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā nando bhagavato mātucchāputto abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko caturaṅgulomako bhagavatā 27. So sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ dhāreti. Addasaṃsu kho therā bhikkhū āyasmantaṃ nandaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna – ‘‘bhagavā āgacchatī’’ti āsanā vuṭṭhahanti. Te upagate jānitvā 28 ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘kathañhi nāma āyasmā nando sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ dhāressatī’’ti…pe… saccaṃ kira tvaṃ, nanda, sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ dhāresīti? ‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti. Vigarahi buddho bhagavā…pe… kathañhi nāma tvaṃ, nanda, sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ dhāressasi! Netaṃ, nanda, appasannānaṃ vā pasādāya…pe… evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyātha –
५४८. ‘‘यो पन भिक्खु सुगतचीवरप्पमाणं चीवरं कारापेय्य अतिरेकं वा, छेदनकं पाचित्तियं । तत्रिदं सुगतस्स सुगतचीवरप्पमाणं – दीघसो नव विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं छ विदत्थियो। इदं सुगतस्स सुगतचीवरप्पमाण’’न्ति।
548.‘‘Yo pana bhikkhu sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyya atirekaṃ vā, chedanakaṃ pācittiyaṃ . Tatridaṃ sugatassa sugatacīvarappamāṇaṃ – dīghaso nava vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ cha vidatthiyo. Idaṃ sugatassa sugatacīvarappamāṇa’’nti.
५४९. यो पनाति यो यादिसो…पे॰… भिक्खूति…पे॰… अयं इमस्मिं अत्थे अधिप्पेतो भिक्खूति।
549.Yo panāti yo yādiso…pe… bhikkhūti…pe… ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti.
सुगतचीवरप्पमाणं 29 नाम दीघसो नव विदत्थियो, सुगतविदत्थिया; तिरियं छ विदत्थियो।
Sugatacīvarappamāṇaṃ30 nāma dīghaso nava vidatthiyo, sugatavidatthiyā; tiriyaṃ cha vidatthiyo.
कारापेय्याति करोति वा कारापेति वा, पयोगे दुक्कटं। पटिलाभेन छिन्दित्वा पाचित्तियं देसेतब्बं।
Kārāpeyyāti karoti vā kārāpeti vā, payoge dukkaṭaṃ. Paṭilābhena chinditvā pācittiyaṃ desetabbaṃ.
५५०. अत्तना विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। अत्तना विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं अत्तना परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। परेहि विप्पकतं परेहि परियोसापेति, आपत्ति पाचित्तियस्स।
550. Attanā vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Attanā vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ attanā pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa. Parehi vippakataṃ parehi pariyosāpeti, āpatti pācittiyassa.
अञ्ञस्सत्थाय करोति वा कारापेति वा, आपत्ति दुक्कटस्स। अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा परिभुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स।
Aññassatthāya karoti vā kārāpeti vā, āpatti dukkaṭassa. Aññena kataṃ paṭilabhitvā paribhuñjati, āpatti dukkaṭassa.
५५१. अनापत्ति ऊनकं करोति, अञ्ञेन कतं पटिलभित्वा छिन्दित्वा परिभुञ्जति, वितानं वा भूमत्थरणं वा साणिपाकारं वा भिसिं वा बिब्बोहनं वा करोति, उम्मत्तकस्स, आदिकम्मिकस्साति।
551. Anāpatti ūnakaṃ karoti, aññena kataṃ paṭilabhitvā chinditvā paribhuñjati, vitānaṃ vā bhūmattharaṇaṃ vā sāṇipākāraṃ vā bhisiṃ vā bibbohanaṃ vā karoti, ummattakassa, ādikammikassāti.
नन्दसिक्खापदं निट्ठितं दसमं।
Nandasikkhāpadaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
रञ्ञो च रतनं सन्तं, सूचि मञ्चञ्च तूलिकं।
Rañño ca ratanaṃ santaṃ, sūci mañcañca tūlikaṃ;
निसीदनञ्च कण्डुञ्च, वस्सिका सुगतेन चाति॥
Nisīdanañca kaṇḍuñca, vassikā sugatena cāti.
उद्दिट्ठा खो, आयस्मन्तो, द्वेनवुति पाचित्तिया धम्मा। तत्थायस्मन्ते पुच्छामि – ‘‘कच्चित्थ परिसुद्धा’’? दुतियम्पि पुच्छामि – ‘‘कच्चित्थ परिसुद्धा’’? ततियम्पि पुच्छामि – ‘‘कच्चित्थ परिसुद्धा’’? परिसुद्धेत्थायस्मन्तो, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामीति।
Uddiṭṭhā kho, āyasmanto, dvenavuti pācittiyā dhammā. Tatthāyasmante pucchāmi – ‘‘kaccittha parisuddhā’’? Dutiyampi pucchāmi – ‘‘kaccittha parisuddhā’’? Tatiyampi pucchāmi – ‘‘kaccittha parisuddhā’’? Parisuddhetthāyasmanto, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmīti.
खुद्दकं समत्तं।
Khuddakaṃ samattaṃ.
पाचित्तियकण्डं निट्ठितं।
Pācittiyakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā
१. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
२. रतनसिक्खापदवण्णना • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
३. विकालगामप्पविसनसिक्खापदवण्णना • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
४. सूचिघरसिक्खापदवण्णना • 4. Sūcigharasikkhāpadavaṇṇanā
५. मञ्चसिक्खापदवण्णना • 5. Mañcasikkhāpadavaṇṇanā
६. तूलोनद्धसिक्खापदवण्णना • 6. Tūlonaddhasikkhāpadavaṇṇanā
७. निसीदनसिक्खापदवण्णना • 7. Nisīdanasikkhāpadavaṇṇanā
८. कण्डुपटिच्छादिसिक्खापदवण्णना • 8. Kaṇḍupaṭicchādisikkhāpadavaṇṇanā
९. वस्सिकसाटिकसिक्खापदवण्णना • 9. Vassikasāṭikasikkhāpadavaṇṇanā
१०. नन्दत्थेरसिक्खापदवण्णना • 10. Nandattherasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
१. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
२. रतनसिक्खापदवण्णना • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
३. विकालगामप्पविसनसिक्खापदवण्णना • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
४. सूचिघरसिक्खापदवण्णना • 4. Sūcigharasikkhāpadavaṇṇanā
५. मञ्चपीठसिक्खापदवण्णना • 5. Mañcapīṭhasikkhāpadavaṇṇanā
६. तूलोनद्धसिक्खापदवण्णना • 6. Tūlonaddhasikkhāpadavaṇṇanā
७. निसीदनसिक्खापदवण्णना • 7. Nisīdanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā
१. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
२. रतनसिक्खापदवण्णना • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
३. विकालगामप्पविसनसिक्खापदवण्णना • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
४. सूचिघरसिक्खापदवण्णना • 4. Sūcigharasikkhāpadavaṇṇanā
५. मञ्चसिक्खापदवण्णना • 5. Mañcasikkhāpadavaṇṇanā
६. तूलोनद्धसिक्खापदवण्णना • 6. Tūlonaddhasikkhāpadavaṇṇanā
७. निसीदनसिक्खापदवण्णना • 7. Nisīdanasikkhāpadavaṇṇanā
८. कण्डुपटिच्छादिसिक्खापदवण्णना • 8. Kaṇḍupaṭicchādisikkhāpadavaṇṇanā
९. वस्सिकसाटिकसिक्खापदवण्णना • 9. Vassikasāṭikasikkhāpadavaṇṇanā
१०. नन्दत्थेरसिक्खापदवण्णना • 10. Nandattherasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā
१. अन्तेपुरसिक्खापदवण्णना • 1. Antepurasikkhāpadavaṇṇanā
२. रतनसिक्खापदवण्णना • 2. Ratanasikkhāpadavaṇṇanā
३. विकालगामप्पविसनसिक्खापदवण्णना • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
४. सूचिघरसिक्खापदवण्णना • 4. Sūcigharasikkhāpadavaṇṇanā
५. मञ्चपीठसिक्खापदवण्णना • 5. Mañcapīṭhasikkhāpadavaṇṇanā
६. तूलोनद्धसिक्खापदवण्णना • 6. Tūlonaddhasikkhāpadavaṇṇanā
७. निसीदनसिक्खापदवण्णना • 7. Nisīdanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi
१. अन्तेपुरसिक्खापद-अत्थयोजना • 1. Antepurasikkhāpada-atthayojanā
२. रतनसिक्खापदं • 2. Ratanasikkhāpadaṃ
३. विकालगामप्पविसनसिक्खापदं • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadaṃ
४. सूचिघरसिक्खापदं • 4. Sūcigharasikkhāpadaṃ
५. मञ्चसिक्खापदं • 5. Mañcasikkhāpadaṃ
६. तूलोनद्धसिक्खापदं • 6. Tūlonaddhasikkhāpadaṃ
७. निसीदनसिक्खापदं • 7. Nisīdanasikkhāpadaṃ
८. कण्डुपटिच्छादिसिक्खापदं • 8. Kaṇḍupaṭicchādisikkhāpadaṃ
९. वस्सिकसाटिकसिक्खापदं • 9. Vassikasāṭikasikkhāpadaṃ
१०. नन्दत्थेरसिक्खापदं • 10. Nandattherasikkhāpadaṃ
